Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 37

Lande na kongaso suke dia ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa ndo ngande wasalaso dui sɔ?

Lande na kongaso suke dia ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa ndo ngande wasalaso dui sɔ?

“Onde hatohombe ndeka monga suke dia ndjakitshakitsha l’ɛse ka Shɛso?”​—HƐB. 12:9.

OSAMBO 9 Jehowa ekɔ Nkumekanga kaso!

AWUI WAYƆTƐKƐTAMA *

1. Lande na kahombaso ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa?

SHO pombaka ndjakitshakitsha * l’ɛse ka Jehowa nɛ dia nde ekɔ Otungi aso. Oko wende Otungi aso, nde ekɔ la lotshungɔ la mbidjɛ ditongami diande ɛlɛmbɛ. (Ɛny. 4:11) Koko tekɔ l’ɔkɔkɔ okina watotshutshuya dia mbokitanyiya, yoho yande ya nɔmbɔla mboleki dimɛna. L’ɔkɔndɔ w’ana w’anto w’otondo, mandji efula y’anto wambonga la yema ya lowandji laadiko di’anto. Lo mbɛdika la wɔ, Jehowa ekɔ Ɔnɔmbɔdi woleki lomba, woleki mbokana ngandji, kɛtshi ndo kandji.​—Eto. 34:6; Rɔmɔ 16:27; 1 Jni. 4:8.

2. Ɛkɔkɔ akɔna watanaso lo Hɛbɛru 12:9-11 watotshutshuya dia ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa?

2 Jehowa nangaka dia sho mbokitanyiya, ntondotondo aha l’ɔtɛ wawokaso wɔma, koko l’ɔtɛ wawokaso ngandji ndo wawɔsaso oko Shɛso ka ngandji. Lo mukanda wakandafundɛ ase Hɛbɛru, Pɔɔlɔ akalembetshiya dia sho pombaka “monga suke dia ndjakitshakitsha l’ɛse ka Shɛso” nɛ dia nde tolowanyaka “lo wahɔ aso.”​—Adia Hɛbɛru 12:9-11.

3. a) Ngande wɛnyaso dia sho ndjakitshakitshaka l’ɛse ka Jehowa? b) Ambola akɔna wayangaso nkadimola?

3 Sho ndjakitshakitshaka l’ɛse ka Jehowa lo nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia mbokitanyiya ndo lo ndɔshana la nsaki ka ndjashikikɛ shoamɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ. (Tok. 3:5) Mongaka wɔdu dia sho nkitanyiya Jehowa naka sho mbeyaka waonga ande w’amɛna. Lande na? Nɛ dia waonga ande mɛnamaka oma lo kɛnɛ tshɛ kasalande. (Os. 145:9) Lo yɛdikɔ yayotoleka mbeya awui wendana la Jehowa, mbayotoleka mbooka ngandji. Ndo naka sho mbokaka Jehowa ngandji, kete hatotonga l’ohomba wa listɛ l’ɛlɛmbɛ watotɛ kɛnɛ kahombaso nsala kana kahatahombe nsala. Sho salaka la wolo dia mbɔtɔnganyiya tokanyi ndo nsaki yaso la kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo mbewɔ kɛnɛ kele kɔlɔ. (Os. 97:10) Koko lo tena dimɔtshi, sho koka monga l’okakatanu dia nkitanyiya Jehowa. Lande na? Ndo wetshelo akɔna wakoka dikumanyi, ambutshi w’apami ndo wa wamato nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka nguvɛrnɛrɛ Nɛhɛmiya, nkumekanga Davidɛ ndo Mariya, nyango Yeso? Tayokondja ekadimwelo wa ambola asɔ lo sawo nɛ.

LANDE NA KELE NDJAKITSHAKITSHA L’ƐSE KA JEHOWA KOKA MONGA OKAKATANU?

4-5. Lo ndjela Rɔmɔ 7:21-23, lande na kakoka nkitanyiya Jehowa monga dui dia wolo?

4 Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wakokaso monga l’okakatanu wa ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa ele, sho tshɛ takahowɔ pɛkato ndo sho keema kokele. Diakɔ diele sho mongaka la yimba y’ɔtɔmbɔkwɛlɔ. L’ɔkɔngɔ wa Adama la Eva tɔmbɔkwɛ Nzambi ndo ndɛ olowa wakasekɛma, vɔ wakayadjɛ atɔndɔ awɔ hita. (Eta. 3:22) Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula minyaka Nzambi yimba ndo shikikɛka vwamɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ.

5 Kaanga wanɛ weya ndo woka Jehowa ngandji mbeyaka monga l’okakatanu dia mbokitanyiya tshɛ lo tshɛ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akonge l’okakatanu ɔsɔ. (Adia Rɔmɔ 7:21-23.) L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ, sho nangaka nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa. Koko sho pombaka ntetemala ndɔshana la nsaki ka nsala akambo wa kɔlɔ.

6-7. Naa ɔkɔkɔ wa hende wele koka monga okakatanu dia ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa? Sha ɛnyɛlɔ.

6 Ɔkɔkɔ okina wele koka monga okakatanu dia ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa ele, sho sɛngiyamaka la mbekelo ya lɛnɛ akatole. Tokanyi efula t’anto hɔtɔnɛ la lolango la Jehowa, ndo koka monga tshondo y’okakatanu dia ndjakakitola la tokanyi tɔsɔ. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi.

7 Lo ahole amɔtshi, anto wekɔ la mbekelo ka ntshutshuya ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka dia vɔ nsala tshɛ dia nkondja falanga efula. Kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Mary * akahomana l’okakatanu ɔsɔ. Ntondo ka nde mbeka awui wendana la Jehowa, nde akɔtɔ kalasa mɔtshi yakaleke lokumu lo wodja awɔ. Ase nkumbo ka Mary wakotshutshuya dia nyanga olimu wakawafutaka falanga efula ndo wakandakokaka nɛmiyama efula. Nde lawɔ aketawɔ dui sɔ. Koko, l’ɔkɔngɔ wa nde mbeka awui wendana la Jehowa ndo mbooka ngandji, nde akayotshikitanya eyango ande. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, nde mbutaka ate: “Tena dimɔtshi, lakakondjaka waaso wa nkondja falanga efula, koko lakeyaka dia dui sɔ diayombidjɛ wekamu dia kambɛ Jehowa oko wasalami l’etena kɛnɛ. Lo ndjela woho wakamodiama, lakatetemala monga l’okakatanu wa ntona awui asɔ. Dimi pombaka nɔmba Jehowa dia nde kimanyiyami dia nshika tanga la ntondo k’ohemba wa mbetawɔ olimu wakoka shimbami dia mbookambɛ.”​—Mat. 6:24.

8. Kakɔna kayangaso nsɛdingola?

8 Sho kondjaka wahɔ lo ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa. Koko wanɛ wele la yema ya lowandji, ɛnyɛlɔ dikumanyi, ambutshi w’apami ndo wa wamato, wekɔ l’ɔkɔkɔ okina wa ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi; nɛ dia anto akina kondjaka wahɔ lo tshimbo yawɔ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’oma lo Bible diatetsha woho wa nkamba la lowandji lele la so lo yoho yangɛnyangɛnya Jehowa.

WETSHELO AKƆNA WAKOKA DIKUMANYI NKONDJA OMA LE NƐHƐMIYA?

Dikumanyi diasha lonya l’olimu wasalema lo Mbalasa ka Diolelo, oko wakashaka Nɛhɛmiya ndamɛ lonya dia nyomoka mpele dia Jɛrusalɛma (Enda odingɔ 9-11) *

9. Ekakatanu akɔna wakahomana la Nɛhɛmiya?

9 Jehowa akasha dikumanyi ɔkɛndɛ wa woke wa nama ɛkɔkɔ ande. (1 Pe. 5:2) Dikumanyi koka mbeka awui efula lo nsɛdingola woho wakasalɛ Nɛhɛmiya ekambi wa Jehowa akambo. Oko wakinde nguvɛrnɛrɛ ka Juda, Nɛhɛmiya aki la lowandji l’efula. (Nɛh. 1:11; 2:7, 8; 5:14) Tɔsɛdingole ekakatanu ɛmɔtshi wakahomana la Nɛhɛmiya. Nde akoke di’anto wakadje tɛmpɛlɔ mindo ndo vɔ kosukɛka ase Lɛwi la yema ya dikuta oko wakalɔmbaka Ɛlɛmbɛ. Ase Juda wakasekolaka ɛlɛmbɛ wendana la Sabato ndo apami amɔtshi wakatshukaka wamato w’ase wedja. Nguvɛrnɛrɛ Nɛhɛmiya akahombe nkandola okakatanu ɔsɔ.​—Nɛh. 13:4-30.

10. Kakɔna kakasale Nɛhɛmiya dia nkandola ekakatanu wakahomana la nde?

10 Nɛhɛmiya kokamba la lowandji lande lo yoho ya kɔlɔ lo mbidjɛ ekambi wa Nzambi ɛlɛmbɛ ande hita. Koko, nde akayange ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lo mbɔlɔmba l’otema ɔtɔi ndo nde aketsha anto Ɛlɛmbɛ wa Jehowa. (Nɛh. 1:4-10; 13:1-3) Ndo nto l’okitshakitsha tshɛ, Nɛhɛmiya akakambe kaamɛ l’anango, oyadi lo mbakimanyiya dia nyomohika mpele dia Jɛrusalɛma.​—Nɛh. 4:15.

11. Lo ndjela 1 Tɛsalɔnika 2:7, 8, ngande wahomba dikumanyi salɛ anto wa l’etshumanelo akambo?

11 Mbeyaka monga ko dikumanyi hawotohomana l’ekakatanu akɔ waamɛ wakahomana la Nɛhɛmiya, koko vɔ koka mbookoya lo toho efula. Ɛnyɛlɔ, vɔ kambaka olimu wa wolo lo wahɔ w’anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ. Ndo vɔ hawonge la lotamanya l’ɔtɛ wa lowandji lele la wɔ. Koko, vɔ salɛka ase etshumanelo akambo la ngandji. (Adia 1 Tɛsalɔnika 2:7, 8.) Ngandji k’efula ndo dilɛmiɛlɔ diele la wɔ mongaka la shɛngiya lo woho wasawolawɔ l’anto akina. Andrew, ekumanyi kɛmɔtshi kambohokɔ akambo mbutaka ɔnɛ: “Lakɛnyi dia naka ekumanyi mbokanaka ngandji ndo ekɔ ɔlɔlɔ, anangɛso l’akadiyɛso minandemaka efula. Waonga asɔ tshutshuyaka ase etshumanelo dia nkamba kaamɛ la dikumanyi.” Tony, ɔnangɛso laya ekumanyi edja efula, mbutaka ate: “Dimi salaka la wolo dia nkamba la dako diele lo Filipɛ 2:3 ndo mbala tshɛ dimi salaka la wolo dia mbɔsa di’anto akina ndekami. Dui sɔ kimanyiyakami dia mbewɔ nsala akambo oko onto lafundɛ anto.”

12. Lande na kele ekɔ ohomba dia dikumanyi monga l’okitshakitsha?

12 Dikumanyi pombaka monga l’okitshakitsha, oko wele Jehowa. Kaanga mbele Jehowa Omboledi w’andja w’otondo, nde “minyamaka” dia monyiya “mbolambola oma lo ditshu.” (Os. 18:35; 113:6, 7) Lo mɛtɛ, Jehowa petshaka akanga w’otako ndo wa lotamanya.​—Tok. 16:5.

13. Lande na kahomba ekumanyi ‘momba onyɔ ande’?

13 Ekumanyi kakitanyiya Jehowa pombaka ‘momba onyɔ ande.’ Naka nde hasadi ngasɔ, nde koka ndjotondjɛ onto ɔmɔtshi ɛtɛkɛta wa kɔlɔ naka onto akɔ hawɔlɛmiya. (Jak. 1:26; Ngal. 5:14, 15) Andrew, lakatatɛkɛtshi la diko, mbutaka ate: “Tena dimɔtshi, lakalangaka tondjɛ ɔnalengo kana kadiyɛmi kakɛnamaka oko nde bu la dilɛmiɛlɔ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Koko, lakakanaka yimba la bɛnyɛlɔ dia lo Bible di’apami wa kɔlamelo ndo dui sɔ diakakimanyiyaka dia mɛna ohomba wa monga l’okitshakitsha ndo la memakana.” Dikumanyi mɛnyaka okitanyiya awɔ le Jehowa lo monga la ngandji ndo la loshilambo etena kasawolawɔ l’ase etshumanelo, mbidja ndo asekawɔ dikumanyi.​—Kɔl. 4:6.

WETSHELO AKƆNA WAKOKA AMBUTSHI W’APAMI NKONDJA OMA LE NKUMEKANGA DAVIDƐ?

14. Ɔkɛndɛ akɔna wakasha Jehowa ambutshi w’apami, ndo kakɔna kalongamɛnde le wɔ?

14 Jehowa akasɔnɛ ombutshi wa pami oko ɔtɛ wa nkumbo, ndo Nzambi nongamɛka dia nde mbetsha ndo mpokola anande. (1 Kɔr. 11:3; Ɛf. 6:4) Koko, lowandji lele la ombutshi wa pami lekɔ l’elelo, nde ayokoya la Jehowa, ɔnɛ lakatonge nkumbo. (Ɛf. 3:14, 15) Ambutshi w’apami mɛnyaka okitanyiya awɔ le Jehowa lo nkamba la lowandji lawɔ lo yoho yangɛnyangɛnya Nzambi. Vɔ koka mbeya awui efula lo mbeka awui wendana la lɔsɛnɔ la nkumekanga Davidɛ.

Alɔmbɛlɔ w’ombutshi wa pami w’Okristo pombaka mɛnya dia nde ekɔ l’okitshakitsha (Enda odingɔ 15-16) *

15. Ngande wele nkumekanga Davidɛ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ kahomba ambutshi w’apami ndjela?

15 Jehowa akasɔnɛ Davidɛ aha tsho oko owandji wa nkumbo kande, koko ndo wa wodja w’Isariyɛlɛ w’otondo. Oko wakinde nkumekanga, Davidɛ aki la lowandji l’efula. Lo tena dimɔtshi, nde akakambe la lowandji lɔsɔ lo yoho ya kɔlɔ ndo akasale wandja wa weke. (2 Sa. 11:14, 15) Koko, nde akɛnya ndjakitshakitsha kande le Jehowa lo mbetawɔ ohokwelo. Nde akakɛnɛmɔlɛ Jehowa otema ande lo dɔmbɛlɔ. Ndo nde akasale la wolo dia nkitanyiya alako wa Jehowa. (Os. 51:1-4) Ndo nto, nde aki l’okitshakitsha w’efula lo mbetawɔ alako w’amɛna aha tsho w’oma le apami, koko ndo w’oma le wamato. (1 Sa. 19:11, 12; 25:32, 33) Davidɛ akakondja wetshelo oma lo munga yande ndo kambɛ Jehowa aki dui diakaleke ohomba lo lɔsɛnɔ lande.

16. Wetshelo akɔna wakoka ambutshi w’apami nkondja oma le Davidɛ?

16 Tɔsɛdingole wetshelo ɛmɔtshi wakoka ambutshi w’apami nkondja oma le nkumekanga Davidɛ: Tokambake la lowandji lakakosha Jehowa lo yoho ya kɔlɔ. Etawɔ munga ndo hokamɛ alako w’oma lo Bible wakosha anto akina. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete ase nkumbo kayɛ wayokɔlɛmiya l’ɔtɛ weyɛ l’okitshakitsha. Etena kalɔmbayɛ kaamɛ l’ase nkumbo kayɛ, kɛnɛmɔlɛ Jehowa otema, nsala dia vɔ mboka polo lo yɛdikɔ yakɔna yayaɛkɛyɛ le nde. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ ele, etɛ olimu wa Jehowa dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ layɛ. (Eoh. 6:6-9) Ɛnyɛlɔ kayɛ ka dimɛna ekɔ woshasha woleki nɛmɔ wakokayɛ mbisha nkumbo kayɛ.

WETSHELO AKƆNA WAKOKA AMBUTSHI WA WAMATO NKONDJA OMA LE MARIYA?

17. Ɔkɛndɛ akɔna wakasha Jehowa ambutshi wa wamato?

17 Jehowa akasha ombutshi wa womoto ɔkɛndɛ wa dimɛna efula lo nkumbo, ndo nde akawosha yema ya lowandji otsha le anande. (Tok. 6:20) Lo mɛtɛ, kɛnɛ kasala ndo kata ombutshi wa womoto koka monga la nshɛngiya le anande lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo. (Tok. 22:6) Tende woho wakoka ambutshi wa wamato nkondja wetshelo oma le Mariya, nyango Yeso.

18-19. Wetshelo akɔna wakoka ambutshi wa wamato nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Mariya?

18 Mariya akeyaka Afundelo dimɛna efula. Nde aki la dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le Jehowa ndo la diɔtɔnganelo dia ma ma la nde. Nde aketawɔka ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa, kaanga mbakalɔmbaka dui sɔ dia ntshikitanya lɔsɛnɔ lande l’otondo.​—Luka 1:35-38, 46-55.

Naka ombutshi wa womoto ambɔlɛmba kana ambomala, kete ondo nde pombaka nsala la wolo dia kɛnɛmɔlɛ ase nkumbo kande ngandji (Enda odingɔ 19) *

19 Ambutshi wa wamato, nyu koka mbokoya Mariya lo toho efula. Lo ngande? Ntondotondo, lama diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa lo salaka wekelo wa Bible w’onto ndaamɛ ndo lɔmbaka wɛmɛ mbala la mbala. Dui dia hende, etawɔ nsala etshikitanu lo lɔsɛnɔ layɛ dia ngɛnyangɛnya Jehowa. Ɛnyɛlɔ, ondo wɛ akodiama oma le ambutshi wakokaka nkɛlɛ esadi ndo wakatondjɛka anawɔ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Diakɔ diele mbeyaka monga ko wɛ akole la kanyi y’ɔnɛ yoho ya nsala akambo shɔ mbele dimɛna dia mbodia ana. Kaanga l’ɔkɔngɔ wa mbeka atɔndɔ wa Jehowa, ondo wɛ koka monga l’okakatanu dia ntshikala ki ndo monga la solo dia lotutsha otsha le anayɛ, djekoleko naka hawokɔlɛmiya etena kamboyɔlɛmba. (Ɛf. 4:31) Lo tena dia ngasɔ, wɛ pombaka ndeka ndjaɛkɛ le Jehowa lo dɔmbɛlɔ. Ombutshi wa womoto welɛwɔ Lydia mbutaka ate: “Lo tena dimɔtshi, nɔmbamaka dia dimi nɔmba l’etete diaha dimi ntɛkɛta la nkɛlɛ naka ɔnami la pami hanɛmiya. Dimi pembolaka kaanga ɔtɛkɛta ko nɔmba Jehowa l’otema dia nde kimanyiyami. Dɔmbɛlɔ kimanyiyakami dia monga la wɔladi.”​—Os. 37:5.

20. Naa okakatanu wahomana l’ambutshi wa wamato amɔtshi, ko ngande wakokawɔ nkandola okakatanu ɔsɔ?

20 Ambutshi wa wamato amɔtshi koka mpomana l’okakatanu okina, vɔ koka monga l’okakatanu dia mɛnya ngandji kokawɔ anawɔ. (Tito 2:3, 4) Wamato amɔtshi wakodiama lo nkumbo kele ambutshi awɔ komonga la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’anawɔ. Naka ngasɔ kakayodiama, kete tokoyake munga y’ambutshi ayɛ. Ombutshi wa womoto wasala lolango la Jehowa kokaka mbeka woho wa nkɛnɛmɔlɛ anande ngandji. Koka monga okakatanu dia nde ntshikitanya ekanelo kande, woho wayaokande ndo woho wasalande akambo. Koko, dui sɔ koka salema ndo etshikitanu ɛsɔ wayowokondjiyɛ nde ndo nkumbo kande wahɔ.

TETEMALA NDJAKITSHAKITSHA L’ƐSE KA JEHOWA

21-22. Lo ndjela Isaya 65:13, 14, wahɔ akɔna wakondjaso lo ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa?

21 Nkumekanga Davidɛ akeyaka wahɔ waya lo ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa. Nde akafunde ate: “Wadjango wa Jehowa wekɔ esembɔki, vɔ ngɛnyangɛnyaka otema; ɛlɛmbɛ wa Jehowa wekɔ pudipudi, vɔ mbetɛka washo ngaingai. La diɔ katowɔhɛmɔlaka okambi ayɛ; ɔnɛ ladilama nongolaka difuto dia woke.” (Os. 19:8, 11) Ɛlɔ kɛnɛ, sho koka mɛna otshikitanu wele lam’asa wanɛ wakitanyiya Jehowa la wanɛ watona alako ande wa la ngandji. Wanɛ wakitanyiya Jehowa “wayoda ekoko w’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wa eongelo k’ɔlɔlɔ k’otema.”​—Adia Isaya 65:13, 14.

22 Naka dikumanyi, ambutshi w’apami ndo wa wamato mbetawɔ ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa, kete nsɛnɔ yawɔ yayolowana, nkumbo yawɔ yayoleka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo etshumanelo k’otondo kayoleka monga kaamɛ. Kɛnɛ koleki tshɛ ohomba ele, vɔ ngɛnyangɛnyaka otema wa Jehowa. (Tok. 27:11) Ɔsɔ mbele ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula wakokaso monga la wɔ!

OSAMBO 123 Toyelake ɛlɔmbwɛlɔ ka teokrasi la kɔlamelo tshɛ

^ od. 5 Lo sawo nɛ tayɛna ɛkɔkɔ wahombaso ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa. Diɔ diayɛnya nto wetshelo wakoka dikumanyi, ambutshi w’apami la wa wamato, mbuta ate wanɛ tshɛ wele la yema ya lowandji, nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka nguvɛrnɛrɛ Nɛhɛmiya, nkumekanga Davidɛ ndo Mariya, nyango Yeso.

^ od. 1 ELEMBETSHIELO W’AWUI AMƆTSHI: Tshɛkɛta ndjakitshakitsha ndo nɛmbɛ mbelaka kanyi ya kɔlɔ le wanɛ watshutshuyawɔ dia nkitanyiya onto ɔmɔtshi. Koko, ekambi wa Nzambi mbetawɔka mbokitanyiya, diakɔ diele vɔ hawɔshi ndjakitshakitsha oko dui dia kɔlɔ.

^ od. 7 Nkombo mɔtshi ya lo sawo nɛ yakatshikitanyema.

^ od. 62 ELEMBETSHIELO W’OSATO: Ekumanyi kɛmɔtshi akamba kaamɛ l’ɔnande lo ɔlɔngɔswɛlɔ wa Mbalasa ka Diolelo, oko wakashaka Nɛhɛmiya ndamɛ lonya dia nyomoka mpele dia Jɛrusalɛma.

^ od. 64 ELEMBETSHIELO W’OSATO: Ombutshi ɔmɔtshi wa pami alɔmba Jehowa l’otema ɔtɔi kaamɛ l’ase nkumbo kande.

^ od. 66 ELEMBETSHIELO W’OSATO: Ɔna dikɛnda la pami etsha wenya lo nkɛnya tɔkɛnyɔ ta vidɛo ko hamanyi tomu ya la ngelo kana devwara diande. Nyango ambɔlɛmba oma l’olimu, amboohokola la wɛdimo ndo aha la mbotɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ.