Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 39

Onde lokombo layɛ lekɔ lo “dibuku dia lɔsɛnɔ”?

Onde lokombo layɛ lekɔ lo “dibuku dia lɔsɛnɔ”?

“Dibuku dia eohwelo diakafundama la ntondo kande dikambo dia wanɛ woka Jehowa wɔma.”​—MAL. 3:16.

OSAMBO 61 Nyu Ɛmɛnyi nyotshu otsha la ntondo!

AWUI WAYƆTƐKƐTAMA *

L’edja k’ɔkɔndɔ w’ana w’anto, Jehowa ekɔ lo nkotsha nkombo lo “dibuku dia lɔsɛnɔ” (Enda odingɔ 1-2)

1. Lo ndjela Malaki 3:16, dibuku diakɔna diatafunde Jehowa, ndo kakɔna katanaso lɔkɔ?

 L’EDJA ka nunu di’ɛnɔnyi, Jehowa ekɔ lo mfunda dibuku dimɔtshi dia laande. Dibuku sɔ diekɔ la nkombo, ntatɛ la lokombo l’Abɛlɛ Ɔmɛnyi wa ntondo waki la kɔlamelo. * (Luka 11:50, 51) Oma ko etena kɛsɔ, Jehowa ekɔ lo nkotsha nkombo lo dibuku sɔ ndo ɛlɔ kɛnɛ diɔ diekɔ la miliyɔ ya nkombo. Lo Bible, dibuku sɔ mbelamɛka ɔnɛ “dibuku dia eohwelo,” “dibuku dia lɔsɛnɔ,” ndo “wɔmbɔ wa lɔsɛnɔ.” Lo sawo nɛ, tayodielɛka ɔnɛ: “Dibuku dia lɔsɛnɔ.”​—Adia Malaki 3:16; Ɛny. 3:5; 17:8.

2. Waa na wele nkombo yawɔ fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ ndo akokaso nsala dia lokombo laso tanema lo dibuku sɔ?

2 Dibuku dia laande diekɔ la nkombo ya wanɛ tshɛ watɛmɔla Jehowa la wɔma kana la dilɛmiɛlɔ ndo wɔsa lokombo lande la nɛmɔ. Vɔ wekɔ l’ɔnɔngɔ wa wanɛ wayokondja lɔsɛnɔ la pondjo. Ɛlɔ kɛnɛ, lokombo laso koka fundama lo dibuku sɔ naka sho monga la diɔtɔnganelo dia laande la Jehowa diohikami l’oshinga w’etshungwelo w’Ɔnande Yeso Kristo. (Jni. 3:16, 36) Sho tshɛ kombolaka dia lokombo laso fundama lo dibuku sɔ, oyadi tekɔ la elongamelo katɔsɛna l’olongo kana lanɛ la nkɛtɛ.

3-4. a) Onde tayɔsɛna pondjo pondjo naka lokombo laso tanemaka ɛlɔ kɛnɛ lo dibuku dia lɔsɛnɔ? Lembetshiya. b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ ndo lo sawo diayela?

3 Onde kɛsɔ nangaka nembetshiya dia wanɛ wele nkumbo yawɔ fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ sɔ wayokondja lɔsɛnɔ la pondjo ndooko onyake? Sho tanaka okadimwelo lo dimbola sɔ l’ɛtɛkɛta wa Jehowa otsha le Mɔsɛ wele lo Etombelo 32:33. Jehowa akate ate: “Onto lakansalɛ pɛkato, kayomodimola oma lo dibuku diami.” Laasɔ, kɛsɔ nangaka nembetshiya dia nkombo yatanema lo dibuku sɔ, kakianɛ kokaka dimɔma kana minyama. Ekɔ oko Jehowa akafunde nkombo shɔ la kidiyɔ. (Ɛny. 3:5, nɔtɛ) Sho pombaka ndjashikikɛ dia lokombo laso ntshikala lo dibuku sɔ polo lam’ayolofundama la bikɛ ndo lɔ ntshikala pondjo pondjo.

4 Dui sɔ koka tokonya dia ndjaoka ambola amɔtshi. Ɛnyɛlɔ, kakɔna kata Bible lo dikambo dia wanɛ wele nkombo yawɔ fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ ndo dia wanɛ wele nkombo yawɔ hayofundami lɔkɔ? Etena kakɔna kayokondja wanɛ wele nkombo yawɔ fundama lo dibuku sɔ lɔsɛnɔ la pondjo? Ko kakɔna kayotota lo dikambo dia wanɛ wakavu aha la nkondja diaaso dia mbeya Jehowa? Onde nkombo yawɔ kokaka fundama lo dibuku sɔ? Ambola asɔ wayokadimɔma lo sawo nɛ ndo lo sawo diayela.

WAA NA WELE NKOMBO YAWƆ YEKƆ LO DIBUKU SƆ?

5-6. a) Oko waditɔtɔmiya Filipɛ 4:3, waa na wele nkombo yawɔ yekɔ l’atei wa wanɛ wakafundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ? b) Ndo etena kakɔna kayofundama nkombo yawɔ pondjo pondjo lo dibuku dia lɔsɛnɔ?

5 Waa na wele nkombo yawɔ fundama lo dibuku dia didjidji sɔ? Dia nkadimola lo dimbola sɔ, tayɔsɛdingola elui etanu w’anto wotshikitanyi. L’atei awɔ, amɔtshi nkombo yawɔ fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ ndo akina keema.

6 Olui wa ntondo kengama la wanɛ wakasɔnama dia tolɛ kaamɛ la Yeso l’olongo. Onde nkombo yawɔ fundama ɛlɔ kɛnɛ lo dibuku dia lɔsɛnɔ? Eelo. Lo ndjela ɛtɛkɛta w’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ otsha le ‘asekande ekambi’ wa la Filipɛ, nkombo y’akitami wakasɔnama diatolɛ kaamɛ la Yeso, tanemaka ɛlɔ kɛnɛ lo dibuku dia lɔsɛnɔ. (Adia Filipɛ 4:3.) Koko dia nkombo yawɔ ntetemala ntshikala lo dibuku dia didjidji sɔ, vɔ pombaka ntetemala monga la kɔlamelo. K’oma laasɔ etena kayowodjama djembetelo y’ekomelo, oyadi la ntondo ka vɔ mvɔ kana la ntondo ka mfɔnu ka woke ntatɛ, nkombo yawɔ yayofundama pondjo pondjo lo dibuku dia lɔsɛnɔ.​—Ɛny. 7:3.

7. Lo ndjela Ɛnyɛlɔ 7:16, 17 kakɔna kashihodiaso lo kɛnɛ kendana l’etena kayofundama nkombo y’olui a woke w’ɛkɔkɔ ekina pondjo pondjo lo dibuku dia lɔsɛnɔ?

7 Olui wa hende kengama la olui a woke w’ɛkɔkɔ ekina. Onde nkombo yawɔ fundama ɛlɔ kɛnɛ lo dibuku dia lɔsɛnɔ? Eelo. Onde nkombo yawɔ yayotetemala monga lo dibuku dia lɔsɛnɔ l’ɔkɔngɔ wa vɔ pandɔ l’Aramangɛdɔna? Eelo. (Ɛny. 7:14) Yeso akate ate ɛkɔkɔ wa didjidji ɛsɔ wayotshɔ “lo lɔsɛnɔ la pondjo.” (Mat. 25:46) Koko wanɛ wayohandɔ l’Aramangɛdɔna hawotokondja lɔsɛnɔ la pondjo mbala kakɔ ɔtɔi. Nkombo yawɔ yayotetemala tanema lo dibuku dia lɔsɛnɔ sɔ fundama la kidiyɔ oko wakiyɔ ntondo. L’edja k’ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛnɔnyi kinunu, Yeso “ayowalama ndo ayowalɔmbɔla otsha lo tɔkɔkɔ t’ashi wa lɔsɛnɔ.” Wanɛ wayoyela ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo ndo wayɔsama oko akanga wa kɔlamelo le Jehowa, nkombo yawɔ yayofundama pondjo pondjo lo dibuku dia lɔsɛnɔ.​—Adia Ɛnyɛlɔ 7:16, 17.

8. Waa na wele nkombo yawɔ kofundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ ndo kakɔna kayowakomɛ?

8 Olui wa sato kengama la waa mbudi, mbuta ate wanɛ wayolanyema l’Aramangɛdɔna. Nkombo yawɔ bu lo dibuku dia lɔsɛnɔ. Yeso mbutaka dia vɔ “wayotshɔ lo elanyelo ka pondjo.” (Mat. 25:46) L’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma, Pɔɔlɔ totɛka dia “anto asɔ wayolongola dilanya dia elanyelo ka pondjo.” (2 Tɛs. 1:9; 2 Pe. 2:9) Woho akɔ waamɛ mbakokadiɔ mbutama lo dikambo dia wanɛ wakasalɛ nyuma k’ekila pɛkato l’okonda tshɛ. Vɔ lawɔ wayolongola dilanya di’elanyelo ka pondjo, koko aha lɔsɛnɔ la pondjo. Kɛsɔ mɛnyaka hwe dia vɔ hawotolwama. (Mat. 12:32; Makɔ 3:28, 29; Hɛb. 6:4-6) Kakianɛ, nyɛsɔ tɔsɛdingole la yambalo tshɛ elui ehende w’anto wayolwama dia nsɛna lanɛ la nkɛtɛ.

WANƐ WAYOLWAMA

9. Oko wadiɛnya Etsha 24:15, naa elui ehende w’anto wayolwama dia nsɛna la nkɛtɛ ndo otshikitanu akɔna wele lam’asa elui ehende ɛsɔ?

9 Bible tɛkɛtaka di’elui ehende w’anto wayolwama l’elongamelo ka sɛnaka pondjo pondjo lanɛ la nkɛtɛ, “anto w’ɛlɔlɔ” ndo “anto wa kɔlɔ.” (Adia Etsha 24:15.) “Anto w’ɛlɔlɔ” wekɔ wanɛ wakakambɛ Jehowa la kɔlamelo tshɛ etena kakiwɔ la lɔsɛnɔ. Lo wedi okina, “anto wa kɔlɔ” kokambɛ Jehowa la kɔlamelo. Lo mɛtɛ, mbala efula vɔ komongaka la lɔkɛwɔ l’anto wosembwe. Oko wele elui ehende w’anto asɔ wayolwama, onde sho koka mbuta dia nkombo yawɔ fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ? Dia nkadimola lo dimbola sɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole olui la olui.

10. Lande na kayolwama “anto w’ɛlɔlɔ” ndo diɛsɛ diakɔna diayokondja amɔtshi l’atei awɔ? (Enda ndo “Ambola w’oma le ambadi” lo numɛlɔ kɛnɛ lo kɛnɛ kendana la eolwelo ka la nkɛtɛ.)

10 “Anto w’ɛlɔlɔ” wekɔ olui wa nɛi. La ntondo ka vɔ mvɔ, nkombo yawɔ yakafundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ. Onde nkombo yawɔ yakadimɔma lo dibuku etena kakawavu? Ndooko nɛ dia lo yimba ya Jehowa, vɔ wekɔ lo ntetemala monga la “lɔsɛnɔ.” Jehowa “keema Nzambi ka wanɛ wambovɔ, koko ka wanɛ wasɛna, nɛ dia le nde, vɔ tshɛ wekɔ lo nsɛna.” (Luka 20:38) Kɛsɔ nangaka nembetshiya di’etena kayolwama anto w’ɛlɔlɔ lanɛ la nkɛtɛ, nkombo yawɔ yayotanema lo dibuku dia lɔsɛnɔ, kaanga mbakayafundama ntondo la “kidiyɔ.” (Luka 14:14) Aha la taamu, anto amɔtshi l’atei wa wanɛ wayolwama wayokondja diɛsɛ dia monga “ewandji lo nkɛtɛ k’otondo.”​—Os. 45:16.

11. Kakɔna kahomba “anto wa kɔlɔ” mbeka la ntondo ka nkombo yawɔ ndjofundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ?

11 L’ekomelo, tɔsɛdingole olui wa tanu, mbuta ate “anto wa kɔlɔ.” Ondo lam’ele vɔ kombeyaka ɛlɛmbɛ wa Jehowa, vɔ komonga la lɔsɛnɔ la losembwe la ntondo ka vɔ mvɔ. Diakɔ diele, nkombo yawɔ kofundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ. Koko lo mbaolola, Nzambi ayowasha diɛsɛ dia nkombo yawɔ fundama lo dibuku sɔ. Anto wa “kɔlɔ” asɔ wayonga l’ohomba w’ekimanyielo k’efula. La ntondo ka vɔ mvɔ, amɔtshi l’atei awɔ wakasalaka akambo wa kɔlɔ efula. Diakɔ diele, vɔ wayonga l’ohomba wa mbetshama dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wosembwe wa Jehowa. Dia mbaetsha dia nsala dui sɔ, Diolelo dia Nzambi diayɔlɔmbɔla ekongelo koleki woke ka wetshelo kahatasalemaka ndooko lushi l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto.

12. a) Waa na wayoyetsha anto wa kɔkɔ? b) Kakɔna kayokomɛ wanɛ wayotona nkamba la kɛnɛ kayoweka?

12 Waa na wayoyetsha anto wa kɔlɔ? Olui wa woke w’anto kaamɛ l’anto w’ɛlɔlɔ wayolwama. Dia nkombo y’anto wa kɔlɔ fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ, vɔ pombaka monga la diɔtɔnganelo dia ma ma la Jehowa ndo ndjakimɔ le nde. Yeso Kristo nde l’akitami wayendaka la yambalo tshɛ oma l’olongo dia menda woho wayosala anto wa kɔlɔ asɔ akambo l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbetshama. (Ɛny. 20:4) Onto tshɛ layotona ndjela ekimanyielo kayowosha kɛsɔ ayonyɛma, oyadi kaanga nde ekɔ l’ɛnɔnyi 100. (Isa. 65:20) Jehowa nde la Yeso mbeyaka kɛnɛ kele l’etema ndo vɔ hawotetawɔ di’onto ɔmɔtshi mbidja ofukutanu l’andja w’oyoyo.​—Isa. 11:9; 60:18; 65:25; Jni. 2:25.

EOLWELO KA LƆSƐNƆ NDO KA KILOMBO

13-14. a) Lo nshi y’edjedja, ngande wakatashihodiaka ɛtɛkɛta wa Yeso watanema lo Joani 5:29? b) Kakɔna kakokaso nkimɛ lo kɛnɛ kendana l’ɛtɛkɛta ɛsɔ?

13 Yeso akatɛkɛta nto dikambo dia wanɛ wayolwama lanɛ la nkɛtɛ. Ɛnyɛlɔ, nde akate ate: “Wonya wekɔ lo ndjaye wele wanɛ tshɛ wele lo waombo wohɔma wayoka dui diande ko wayotomba, wanɛ wakasalaka akambo w’ɛlɔlɔ lo eolwelo ka lɔsɛnɔ, ndo wanɛ wakasalaka akambo wa kɔlɔ lo eolwelo ka kilombo.” (Jni 5:28, 29) Kakɔna kakalange Yeso mbuta?

14 Lo nshi y’edjedja, takalembetshiyaka ɛtɛkɛta wa Yeso ɛsɔ dia mɛnya kɛnɛ kayosala wanɛ wayolwama l’ɔkɔngɔ wa eolwelo kawɔ; mbuta ate, amɔtshi wayolwama wayosala akambo w’ɛlɔlɔ ndo akina wayolwama wayosala akambo wa kɔlɔ. Koko, tolembete dia Yeso kombuta dia wanɛ wayolɔ oma lo waombo wa eohwelo wayosala akambo w’ɛlɔlɔ kana wayosala akambo wa kɔlɔ. Nde akakambe l’okitɔ wa lo nshi yakete. Nde akatɛkɛta dia wanɛ “wakasale akambo w’ɛlɔlɔ” ndo dia wanɛ “wakasale akambo wa kɔlɔ.” Kɛsɔ mɛnyaka di’ɔsɔ ekɔ akambo wakawasale la ntondo ka nyɔi kawɔ. Dui sɔ mbokɛmaka, shi mɛtɛ? Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, ndooko onto layonga la lotshungɔ la nsala akambo wa kɔlɔ l’andja w’oyoyo. Lo weho akɔ tshɛ, anto wa kɔlɔ wakasale akambo wa kɔlɔ asɔ la ntondo ka nyɔi kawɔ. Ko laasɔ, ngande wambotoshihodia ɛtɛkɛta wa Yeso wendana la “eolwelo ka lɔsɛnɔ” ndo la “eolwelo ka kilombo”?

15. Waa na wayonga lo “eolwelo ka lɔsɛnɔ,” ndo lande na?

15 Anto w’ɛlɔlɔ wakasalaka akambo w’ɛlɔlɔ la ntondo ka nyɔi kawɔ, wayolɔ lo “eolwelo ka lɔsɛnɔ” nɛ dia nkombo yawɔ yakashile fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ. Kɛsɔ nembetshiyaka dia eolwelo ka “wanɛ wakasalaka akambo w’ɛlɔlɔ” wɔtɛkɛtami lo Joani 5:29 ekɔ eolwelo kakɔ kaamɛ “k’anto w’ɛlɔlɔ” wɔtɛkɛtami l’Etsha 24:15. Elembetshielo ɛsɔ mbɔtɔnɛka la kɛnɛ kofundami lo Rɔmɔ 6:7, wata ɔnɛ: “Onto lambovɔ ambotshungɔ oma lo pɛkato yande.” Pɛkato yakasalaka anto w’ɛlɔlɔ yakadimɔma etena kakawavu, koko Jehowa tetemalaka mbohɔ kɔlamelo yawɔ. (Hɛb. 6:10) Ekɔ mɛtɛ di’anto w’ɛlɔlɔ wayolwama asɔ, wayohomba ntetemala monga la kɔlamelo dia nkombo yawɔ ntetemala monga lo dibuku dia lɔsɛnɔ.

16. Kakɔna kalembetshiya “eolwelo ka kilombo”?

16 Kakɔna kayotota lo dikambo dia wanɛ wakasalaka akambo wa kɔlɔ la ntondo ka vɔ mvɔ? Kaanga mbele pɛkato yawɔ yakadimɔma etena kakawavu, vɔ kokambɛka Jehowa la kɔlamelo etena kakiwɔ la lɔsɛnɔ. Ndo nkombo yawɔ kofundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ. Eolwelo ka “wanɛ wakasalaka akambo wa kɔlɔ” ekɔ eolwelo kakɔ kaamɛ “k’anto wa kɔlɔ” wɔtɛkɛtami l’Etsha 24:15. “Eolwelo kawɔ kayonga ka kilombo.” * Anto wa kɔlɔ wayolwama wayolomboshama lo woho ɔnɛ wele Yeso ayowasɛdingolaka. (Luka 22:30) Ayɔsa etena dia ndjoshikikɛ dia kana nkombo yawɔ yayokoka nsungana fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ. Paka naka anto wa kɔlɔ asɔ mbooki lɔsɛnɔ lawɔ la ntondo la kɔlɔ ɔkɔngɔ ndo koyakimwe le Jehowa mbayoyokoka nkombo yawɔ fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ.

17-18. Kakɔna kahomba nsala wanɛ tshɛ wayolwama dia monga la lɔsɛnɔ lanɛ la nkɛtɛ ndo kakɔna kalembetshiya “etsha” wɔtɛkɛtami lo Ɛnyɛlɔ 20:12, 13?

17 Oyadi vɔ waki ntondo anto w’ɛlɔlɔ kana anto wa kɔlɔ, wanɛ wayolwama pombaka nkitanyiya ɛlɛmbɛ wele lo wɛɔmbɔ w’eyoyo wayofwama l’edja k’ɛnɔnyi 1 000. Ɔpɔstɔlɔ Joani nembetshiyaka kɛnɛ kakandɛnyi lo ɛnɛlɔ ate: “Lakɛnyi anto wakavu, anto w’anyanya ndo wa lokumu wemadi la ntondo ka kiti ka lowandji, ko wɛɔmbɔ wakafɔma. Koko wakafola wɔɔmbɔ okina, ɔsɔ ekɔ dibuku dia lɔsɛnɔ. Anto wakavu wakalomboshama lo ndjela akambo wakafundama lo wɛɔmbɔ akɔ lo ndjela etsha awɔ.”​—Ɛny. 20:12, 13.

18 Lo ndjela “etsha” akɔna wayolomboshama wanɛ wayolwama? Onde vɔ wayolomboshama lo ndjela kɛnɛ kakawasale la ntondo ka vɔ mvɔ? Ndooko! Tohɔ dia vɔ wakashile dimanyiyama pɛkato yawɔ etena kakawavu. Laasɔ lanɛ, “etsha awɔ” halembetshiya etsha awɔ wakawasale lo lɔsɛnɔ lawɔ l’edjedja. Koko kɛsɔ nembetshiyaka kɛnɛ kayowosala l’ɔkɔngɔ wa vɔ nongola olowanyelo l’andja w’oyoyo. Oyadi apami wa kɔlamelo wele oko Nɔa, Samuɛlɛ, Davidɛ ndo Danyɛlɛ ndo vɔ wayohomba mbeka akambo efula wendana la Yeso Kristo ndo monga la mbetawɔ lo olambo ande. Naka apami asɔ wayohomba mbeka akambo efula, shi kete anto wa kɔlɔ wayonga l’akambo efula wa mamba wa mbeka!

19. Etombelo akɔna wayonga le wanɛ wayotona diaaso dia dimɛna sɔ?

19 Etombelo akɔna wayonga le wanɛ wayotona diaaso dia dimɛna sɔ? Ɛnyɛlɔ 20:15 totɛka ɔnɛ: “Onto tshɛ lele lokombo lande kotanema lo dibuku dia lɔsɛnɔ akakashema lo oduwa wa dja.” Eelo, vɔ wayolanyema pondjo pondjo. Ekɔ ohomba sho ndjashikikɛ dia lokombo laso fundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ ndo ɔnɛ lɔ layotshikala lɔkɔ!

Ɔnangɛso ɔmɔtshi asha lonya lo ekongelo ka woke ka mbetsha anto kayosalema lo Ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛnɔnyi kinunu (Enda odingɔ 20)

20. Naa olimu w’ɔngɛnɔngɛnɔ wayokambema l’edja k’Ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛnɔnyi kinunu? (Enda osato wele lo lohoso.)

20 Ande etena ka dimɛna kayonga l’ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛnɔnyi kinunu lee! Tɔ kayonga l’ekongelo ka woke ka wetshelo kahatasalemaka ndooko lushi lanɛ la nkɛtɛ. Ndo tɔ kayonga etena kayɔsɛdingɔma anto w’ɛlɔlɔ ndo anto wa kɔlɔ. (Isa. 26:9; Ets 17:31) Wahɔ akɔna wayonga la ekongelo ka wetshelo kɛsɔ? Sawo diaso diayela diayotokimanyiya dia nshihodia ndo dia ngɛnangɛna ekongelo ka dimɛna efula kɛsɔ.

OSAMBO 147 Daka dia lɔsɛnɔ la pondjo

^ Sawo nɛ diekɔ l’etshikitanu lo eokelo kaso k’ɛtɛkɛta wa Yeso wele lo Joani 5:28, 29 wendana la “eolwelo ka lɔsɛnɔ” la “eolwelo ka kilombo.” Tayeka kɛnɛ kalembetshiya weho ehende wa eolwelo ɛsɔ ndo wanɛ wendana la eolwelo la eolwelo.

^ Dibuku diakatatɛ fundama oma ko “etatelo k’andja,” ɔsɔ ekɔ andja w’anto wakoka ntshungɔ oma lo pɛkato. (Mat. 25:34; Ɛny. 17:8) Ondo Abɛlɛ laki onto ɔlɔlɔ mbaki onto la ntondo lele lokombo lande lakafundama lo dibuku dia lɔsɛnɔ.

^ Lo nshi ya ntondo, takalembetshiyaka dia tshɛkɛta “kilombo” yokambiwɔ layɔ lanɛ ɔnɛ ɔsɔ ekɔ kilombo ka kɔlɔ, kana kilombo kalomboshawɔ onto ɔmɔtshi dia mbosha dilanya. Nshi nyɛ, tshɛkɛta “kilombo” koka nembetshiya dui sɔ. Koko lo ndjela awui wele lo divɛsa nɛ, mɛnamaka dia Yeso akakambe la tshɛkɛta “kilombo” dia nembetshiya nshishima kana menda onto ɔmɔtshi la yambalo tshɛ dia mbɔsɛdingola kana mbodja l’ohemba. Oko wata diksiɔnɛrɛ dimɔtshi dia lo Ngirika, “nsɛdingola onto ɔmɔtshi.”