Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

ƆKƆNDƆ WA LƆSƐNƆ

Nkondja wetshelo oma lo bɛnyɛlɔ di’amɛna akakonya dia nkondja ɛtshɔkɔ efula

Nkondja wetshelo oma lo bɛnyɛlɔ di’amɛna akakonya dia nkondja ɛtshɔkɔ efula

ETENA kakimi dikɛnda, laki l’okakatanu dia nsambisha. Lam’akamonge opalanga, wakambishaka ɛkɛndɛ wakamɛnaka wolo mbakotsha. Diakɔ diele, layanga nyotɛ bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’amɛna diakakimanyiya dia minya wɔma ndo dia nkondja ɛtshɔkɔ wa diambo l’edja k’ɛnɔnyi 58 w’olimu ami wa lo tena tshɛ.

Lakotɔ l’osomba wa Québec, lo prɔvɛnsɛ ka Québec ka la Canada katɛkɛtawɔ Falase. Ambutshi ami, Louis nde la Zélia, wakambodia la ngandji tshɛ. Papa kɔtɛkɛtaka efula ndo nde akalangaka wadielo. Dimi lakangɛnangɛnaka mfunda ndo lakalongamɛka dia monga jurnalistɛ lushi lɔmɔtshi.

Lam’akimi l’ɛnɔnyi oko 12, Rodolphe Soucy, laki osekande la papa la l’olimu akaye ndjotenda la ngelo nde l’ɔngɛnyi ande ɔmɔtshi. Vɔ waki Ɛmɛnyi wa Jehowa. Dimi kombeyaka awui efula wendana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo dimi kondjashaka l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ lo yoho ya laande. Koko, lakangɛnangɛnaka yoho ya dimɛna yakawakadimolaka ambola lo nkamba la Bible. Ambutshi ami vɔ lawɔ wakambiyama, ɔnkɔnɛ taketawɔ wekelo wa Bible.

L’etena kɛsɔ, lakɔtɔka lo kalasa k’aseka Mupɛ. Lo tena dimɔtshi, lakasawolaka l’asekami wa la kalasa lo kɛnɛ kendana l’awui wakamekaka lo wekelo ami wa Bible. L’ekomelo, embetsha waki vɔ lawɔ waa abe wakayeya dui sɔ. Lo dihole dia nkamba l’Afundelo dia mɛnya dia kɛnɛ kakamataka komonga mɛtɛ, ɔmɔtshi l’atei awɔ akate la ntondo k’ambeki tshɛ dia dimi lekɔ ɔtɔmbɔki! Kaanga mbakatshindja dui sɔ wɔɔngɔ, okakatanu ɔsɔ wakayokadimɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ le mi, nɛ dia dikambo sɔ diakakimanyiya dia mɛna dia wetshelo wa lo kalasa y’ase ɔtɛmwɛlɔ kɔmbɔtɔnɛka la kɛnɛ kata Bible. Lakashihodia dia dimi pombaka mimɔ oma lo kalasa shɔ. La lotshungɔ l’ambutshi ami, lakatshu lo kalasa kekina.

LAKEKE WOHO WA NANGA OLIMU W’ESAMBISHELO

Lakatetemala mbeka Bible, koko ohamelo ami wa lo nyuma waki ɔkɔkɛ, nɛ dia lakokaka wɔma nsambisha lo soko la soko. Ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ waki la shɛngiya ya wolo ndo wakalɔshanaka la olimu aso w’esambishelo la ngala tshɛ. Maurice Duplessis, ministrɛ wa ntondo wa la Québec, akasukɛka aseka Mupɛ. La osukɔ ande, nyemba y’anto yakahɛnyahɛnyaka ndo yakalɔshaka Ɛmɛnyi wa Jehowa. Akalɔmbamaka monga la dihonga di’onto nsambisha lo nshi shɔ.

Ɔnangɛso John Rae mbakakimanyiya dia minya wɔma, nde akalongola dipɔlɔmɛ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ ka divwa. John, aki la diewo di’efula, memakana ndo akadjaka anto lo demba. Nde kondekaka mbishami dako mbala kakɔ ɔtɔi, koko lakeke awui efula oma l’ɛnyɛlɔ kande ka dimɛna. John aki l’okakatanu dia ntɛkɛta Falase, diakɔ diakamotshindɛka mbala efula l’esambishelo ndo lakokimanyiyaka la ɔtɛkɛta. Woho wakametsha wenya efula la John akakimanyiya dia ndjɔsa yɛdikɔ ya monga Ɔmɛnyi wa Jehowa. Ɛnɔnyi dikumi l’ɔkɔngɔ wa dimi nsawola l’Ɛmɛnyi wa Jehowa, lakayobatizama lo Ngɔndɔ ka tanu 26, 1951.

Ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka John Rae (A) kakakimanyiya (B) dia minya wɔma waki la mi wa nsambisha lo soko la soko

Etshumanelo kaso ka tshitshɛ ka l’osomba wa Québec kaki l’ambatshi mboka efula. Shɛngiya yawɔ ya dimɛna yakakimanyiya dia monga ombatshi mboka. Lo nshi shɔ, takasambishaka lo soko la soko lo nkamba paka la Bible. Lam’ele sho komonga l’ekanda, takahombaka nkamba la Afundelo dimɛna efula. Diakɔ diele, lakasalaka la wolo dia mbeya avɛsa wa lo Bible dia mamɛ akambo wa mɛtɛ. Koko, anto efula wakatonaka mbadia kaanga Bible kaki kombetawɔma oma le ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ.

Lo 1952, lakayotshuka Simone Patry, kadiyɛso kɛmɔtshi ka kɔlamelo. Takonɔ lo Montréal, ndo lo ɔnɔnyi ɔtɔi, takonge la diɛsɛ dia mbota ɔna womoto, Lise. Kaanga mbakamatshike olimu w’ombatshi mboka yema tshitshɛ ntondo ka sho tshukana, dimi la Simone takasale la wolo dia monga la lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ dia sho monga l’akoka wa ndjasha efula l’elimu wa l’etshumanelo oko nkumbo.

Ɛnɔnyi dikumi wakete la ntondo ka dimi nyomoyokanyiya efula dia mpamia olimu ami. Lo 1962, lakɔtɔ lo Kalasa k’olimu wa Diolelo ka dikumanyi kakasalema l’edja ka ngɔndɔ k’otondo lo Bɛtɛlɛ ka la Canada, wakapangiya lo shambrɛ ɔtɔi dimi la ɔnangɛso Camille Ouellette. Ohetoheto wa Camille l’olimu w’esambishelo akamambiya efula, djekoleko lam’ele nde aki papa ka nkumbo. Lo nshi shɔ, aki wolo lo Québec dia mboka di’ombutshi ɔmɔtshi ambonga ombatshi mboka; koko ɔsɔ mbaki oyango wa Camille. L’etena kakatonge kaamɛ, nde akakeketsha dia dimi nkana yimba lo dikambo sɔ. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ ngana, lakɛnyi dia lakakoke nkamba nto oko ombatshi mboka wa pondjo. Anto amɔtshi wakafɔnya dia lakɔshi yɛdikɔ ya kɔlɔ, koko dimi kokalola ɛkɔngɔkɔngɔ, nɛ dia laki l’eshikikelo dia Jehowa ayɔtshɔkɔla welo ami l’oyango wa dimi ndjasha efula l’esambishelo.

TAKAKALOLA L’OSOMBA WA QUÉBEC OKO AMBATSHI MBOKA WA LAANDE

Lo 1964, dimi la Simone takasɔnama dia nkamba oko ambatshi mboka wa laande l’osomba wa Québec, osomba aso wa lootɔ, lɛnɛ akatakambe ɛnɔnyi efula wakayele. Lo nshi shɔ, olimu aso kondeka monga l’ɔlɔshamelo oko wakidiɔ ntondo, koko anto amɔtshi wakatɔlɔshaka.

Lushi la samalo l’ɔkɔngɔ a midi, wakaminde lo Sainte-Marie, osomba wa tshitshɛ waki komangana etale l’osomba wa Québec. Owandji ɔmɔtshi w’apulushi akatshu la mi lo biro w’apulushi ndo wakambidje lo lokanu nɛ dia lakatasambishaka lo luudu la luudu aha la nongola lotshungɔ. Oma laasɔ, wakayɔtɔla la ntondo ka shushi yakawelɛka Baillargeon, laki djawudi. Nde akamimbola onto layonga avɔka ami lo tominadi. Etena kakamawotɛ ɔnɛ Glen How, * Ɔmɛnyi wa Jehowa waki avɔka wakeyamaka efula, nde akate la nkɛlɛ tshɛ ate: “Bu, ndooko! Aha nde!” Glen How akeyamaka efula oko onto lakaamɛka Ɛmɛnyi wa Jehowa laka lɛɛta lo nshi shɔ. Oshimu kele edja, tominadi takambewoya dia laya bu l’onongo.

Woho wakalɔshamaka olimu aso lo Québec akasale nto dia sho monga l’okakatanu dia ntana ahole w’amɛna wa futɛ dia nsala nsanganya. Etshumanelo kaso ka tshitshɛ kakakondja paka dihole dimɔtshi di’edjedja diakawalɔngɔsɔlaka mituka diaki tshitshi efula. Lo nshi ya tshitshi, anangɛso wakakambaka la mashinyi washa djungudungu. Mbala efula, takatshumanaka laawɔ wenya ɛmɔtshi engana la ntondo ka nsanganya ntatɛ dia mbitanɛ ɛkɔndɔ wakeketsha.

Ekɔ dui dia diambo efula dia mɛna woho wambohama olimu w’esambishelo l’edja k’ɛnɔnyi. Lo ɛnɔnyi wa 1960, aki paka tshumanelo dingana to dia totshitshɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ k’osomba wa Québec, lo ɛtshi ka nkɛtɛ ka Côte-Nord, kaamɛ ndo Gaspésie. Ɛlɔ kɛnɛ, aya etshimbedi ndekana ehende l’ahole asɔ ndo anangɛso wosangana lo Mbalasa ya Diolelo y’elangala efula.

LEETA DIA TOKAMBA OLIMU WA WETETO

Lo 1977, lakɔtɔ lo losanganya lɔmɔtshi la emendji weteta lo Toronto, Canada

Dimi la Simone takelamɛ dia tokamba l’olimu w’otshimbedi lo 1970. Oma laasɔ, lo 1973, takatomama l’olimu wa distrikɛ. L’ɛnɔnyi ɛsɔ, lakeke awui efula oma le anangɛso waki l’akoka, ɛnyɛlɔ Laurier Saumur * nde la David Splane, * vɔ akɔ ahende waki l’olimu wa weteto. L’ɔkɔngɔ wa losanganya la woke tshɛ, dimi la David takashanaka tokanyi lo woho wa ndowanya wetshelo aso. Dimi mbohɔka mbala kɛmɔtshi kakambutɛ David ate: “Léonce, lakangɛnyingɛnyi sawo diayɛ dia ndjihelo. Diɔ diaki dimɛna, koko dimi koka ntondja asawo asato oma l’awui tshɛ wakayatɛkɛtshi!” Laki la mbekelo ka ntɛkɛta awui amboleka efula lo asawo ami. Lakahombe mbeka dia mbutaka akambo lo tshena pe.

Lakakambe l’esomba wotshikitanyi wa lo ɛstɛ ka Canada

Emendji wa distrikɛ waki l’ɔkɛndɛ wa nkeketsha emendji w’etshimbedi. Koko, apandjudi efula wa lo Québec wakambeyaka dimɛna. Mbala efula, vɔ wakalangaka nsambisha la mi etena kakamembolaka emendji. Kaanga mbakamangɛnangɛnaka nsambisha la wɔ, dimi kombetshaka wenya efula la omendji w’otshimbedi. Lo diaaso dimɔtshi, omendji w’otshimbedi ɔmɔtshi woludi la ngandji akambohola ate: “Ekɔ dimɛna woho wayashayɛ le anangɛso, koko tohɛke dia wɛ akaye ndjomembola lomingu lɔnɛ. Dimi lawɔ lekɔ l’ohomba w’ekeketshelo!” Dako dia la ngandji sɔ diakakimanyiya dia dimi monga la wɛdimo.

Lonyangu ko, lo 1976 dui dimɔtshi diakiso konongamɛ ndo dia kandji efula diakatombe. Simone, wadɛmi la ngandji, akandama la hemɔ ka wolo ko nde akavu. Nde aki wadi la lokombo l’ɔtɛ wa yimba yande ya ndjahondja ndo wa ngandji kakandokaka Jehowa. Woho wayashami l’olimu w’esambishelo kimanyiyakami dia mbikikɛ lɔkɔnyɔ ndo dimi mbishaka Jehowa losaka lo woho wakandasukɛ la ngandji tshɛ lo tena dia wolo sɔ. L’ɔkɔngɔ diko, lakayotshuka Carolyn Elliott, ombatshi mboka w’ohetoheto wakatɛkɛtaka Angɛlɛ wakaye la Québec dia ndjokamba lɛnɛ akiwɔ l’ohomba efula w’ekimanyielo. Carolyn mbidjaka anto lo demba ndo ndjashaka le anto akina, djekoleko le wanɛ wele ɛsɔnyi ndo wayaoka epoko. Nde akakimanyiya efula l’olimu ami wa weteto.

ƆNƆNYI W’OHOMBA EFULA

Lo Ngɔndɔ ka ntondo 1978, wakanɔmbɛ dia dimi tetsha lo Kalasa k’ambatshi mboka ka ntondo la Québec. Laki la okiyanu wa mamba nɛ dia awui tshɛ waki eyoyo le mi, talɔtɔka kalasa kɛsɔ ndo talɛnaka dibuku di’ambatshi mboka. Diɛsɛ ko, kalasa ka ntondo kɛsɔ kaki l’ambatshi mboka efula wa tomanamana. Kaanga mbakimi ombetsha, lakeke awui efula oma le ambeki!

L’ɔkɔngɔ diko, lo 1978, losanganya la wedja efula laki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “Mbetawɔ kambodja otshumba” lakasalema lo sɛkɛ dia ponde dia olympique dia la Montréal. Ɔsɔ mbele losanganya lakaleke woke lo Québec, lɔ laki l’anto ndekana 80000. Wakanɔmbɛ dia nkamba lo Departɛma dia waewoyelo dia lo losanganya lɔsɔ. Lakasawola la tojurnalistɛ efula ndo lakangɛnangɛna efula, nɛ dia vɔ wakafunde awui efula w’amɛna lo dikambo diaso. Wakasale ɛkɔnya lo televiziɔ ndo lo aradiyo wenya ndekana 20 ndo wakatondja tojurnalɛ nkama. Ɔsɔ aki esambishelo ka diambo!

WAKATOME L’ƐTSHI KA NKƐTƐ KEKINA

Otshikitanu wa woke wakasalema lo 1996. L’ɔkɔngɔ wa nkamba lo ɛtshi ka nkɛtɛ katɛkɛtawɔ Falase la Québec oma ko batisimu kami, wakayotoma lo distrikɛ dia Toronto lo ɛtshi ka nkɛtɛ katɛkɛtawɔ Angɛlɛ. Lakayaoke dia dimi komonga l’akoka ndo laki la wɔma wa mbisha asawo, nɛ dia dimi kɔtɛkɛtaka Angɛlɛ dimɛna. Lakahombe nɔmbaka mbala efula ndo ndeka ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa.

Ntondo laki la okiyanu efula dia nkamba lo distrikɛ sɔ, koko ɛlɔ kɛnɛ lambokoka mbuta mɛtɛ dia lakangɛnangɛna ɛnɔnyi ehende wa diambo wakamakambe la Toronto. La solo dia lotutsha tshɛ, Carolyn akakimanyiya dia ntɛkɛta Angɛlɛ dimɛna ndo anangɛso wakatosukɛ ndo wakatokeketsha efula. Kombeta edja, takakondja angɛnyi w’eyoyo.

Laadiko di’elimu w’efula ndo ɛlɔngɔswɛlɔ dikambo dia losanganya la woke la lo wikɛndɛ, mbala efula laketshaka suke la wonya ɔtɔi wa tango la akɔlɔ wa Lushi la tanu l’esambishelo ka soko la soko. Anto amɔtshi wakakokaka mimbola ɔnɛ: ‘Lande na katshɔyɛ l’esambishelo la ntondo ka losanganya la woke la lo wikɛndɛ lele l’awui efula wa nsala?’ Koko, lakɛnyi dia monga l’asawo w’amɛna l’esambishelo akakeketshaka. Kaanga nshi nyɛ, ndjasha l’esambishelo keketshakami efula.

Lo 1998, wakatome nto dimi la Carolyn la Montréal oko ambatshi mboka wa laande. L’edja k’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, ɔkɛndɛ ami wakendanaka ndo la nkongɛ esambishelo ka lo sɛkɛ ka laande ndo nkamba l’ase tita sango dia vɔ minya tokanyi ta kɔlɔ taki lawɔ lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Dimi la Carolyn ngɛnangɛnaka nsambisha angɛndangɛnda weke ka ndja lo Canada ndo walanga mbeka awui efula wendana la Bible.

Dimi la wadɛmi Carolyn

Etena kakanami yimba lo ɛnɔnyi 68 wamomonga okambi wa Jehowa wakabatizama, dimi ndjaokaka dia lambɔtshɔkɔma efula. Lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula, nɛ dia lakeke dia ngɛnangɛna olimu w’esambishelo ndo lambokimanyiya anto efula dia mbeya akambo wa mɛtɛ. L’ɔkɔngɔ wa Lise, ɔnami nde la omɛnde mbodia anawɔ, vɔ wakatatɛ nkamba oko ambatshi mboka wa pondjo. Mɛna woho watetemalande nsambisha l’ohetoheto, salanganyaka otema ami. Lekɔ la lowando djekoleko le asekami Akristo wele ɛnyɛlɔ kawɔ ka dimɛna ndo alako awɔ wa lomba wakakimanyiya dia mpama lo nyuma ndo nkotsha ɛkɛndɛ ami wotshikitanyi wa lo teokrasi. Lambɛna dia sho koka ntshikala la kɔlamelo l’olimu aso paka naka sho ndjaɛkɛ lo wolo wa nyuma k’ekila ka Jehowa. (Os. 51:11) Lekɔ lo ntetemala mbisha Jehowa losaka l’ɔtɛ wakandambisha diɛsɛ dia laande dia ntombola lokombo lande!​—Os. 54:6.

^ od. 16 Enda ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ wa W. Glen How wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: La bataille n’est pas la vôtre, mais celle de Dieu,” lo Emɔ!, Ngɔndɔ ka nɛi 22, 2000.

^ od. 20 Enda ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ wa Laurier Saumur wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: J’ai trouvé quelque chose pour lequel il vaut la peine de lutter,” lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka hende 15, 1977.

^ od. 20 David Splane ekɔ nshi nyɛ ose Olui-walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa.