1. Awui akɔna wakoka monga la shɛngiya lo woho wɔsa pami lowandji?

KAKƆNA kalembetshiya tshɛkɛta “lowandji” le yɛ? Apami amɔtshi mbetawɔka di’awui w’ashidi, mbekelo kana ase nkumbo yawɔ nshikikɛ woho wahombawɔ salɛ wadɛwɔ l’anawɔ akambo. Yanita, kadiyɛso kɛmɔtshi kadjasɛ l’Erɔpɛ mbutaka ate: “Lɛnɛ adjasɛmi, anto efula mbɔsaka dia wamato wekɔ l’ɛse k’apami ndo vɔ pombaka mbɔsama oko ase olimu.” Ndo ɔnangɛso ɔmɔtshi lelɛwɔ Luke, ladjasɛ l’États-Unis mbutaka ate: “Ambutshi amɔtshi w’apami mbetshaka anawɔ w’apami ɔnɛ kɛnɛ tshɛ kata wamato bu ohomba. Diakɔ diele apami hawohombe mbidja yimba lo kɛnɛ tshɛ kata wamato.” Koko, Jehowa halange di’apami salɛ wadɛwɔ akambo lo yoho shɔ. (Ɛdika la Makɔ 7:13.) Laasɔ, ngande wakoka pami mbeka dia monga owandji wa nkumbo wa dimɛna?

2. Kakɔna kahomba owandji wa nkumbo mbeya, ndo lande na?

² Dia monga owandji wa nkumbo wa dimɛna, pami pombaka ntondotondo nshihodia kɛnɛ kawɔlɔmba Jehowa. Nde pombaka nto mbeya lande na kakashikikɛ Jehowa lowandji, ndo djekoleko woho wakokande mbokoya ɛnyɛlɔ ka Jehowa ndo ka Yeso. Lande na kele ekɔ ohomba dia pami mbeya akambo asɔ. Ekɔ ohomba nɛ dia Jehowa akasha ewandji wa nkumbo yema ya lowandji, ndo nde nongamɛka dia vɔ nkamba la lɔ dimɛna.​—Luka 12:48b.

3. Lo ndjela kɛnɛ kata 1 Kɔrɛtɔ 11:3, kakɔna kakokaso mbeka lo kɛnɛ kendana la lowandji?

³ Adia 1 Kɔrɛtɔ 11:3. Divɛsa nɛ mɛnyaka yoho yakakongɛ Jehowa nkumbo kande ka l’andja w’otondo. Lowandji mendanaka l’awui ahende w’ohomba, mbuta ate lowandji ndo wokoyelo. Jehowa mbele “owandji” kana ɔnɛ lele la lowandji loleki tshɛ,  ndo anande, mbuta ate andjelo ndo anto wayoyokoya la nde. (Rɔmɔ 14:10; Ɛf. 3:14, 15) Jehowa akasha Yeso lowandji laadiko di’etshumanelo, koko Jehowa ayoyokoya la Yeso lo woho watosalɛnde akambo. (1 Kɔr. 15:27) Jehowa akasha nto omi lowandji laadiko dia wadɛnde l’anande, koko Jehowa la Yeso wayoyokoya la nde lo woho wasalɛnde ase nkumbo kande akambo.​—1 Pe. 3:7.

4. Lowandji lakɔna lele la Jehowa la Yeso?

⁴ Oko wende Owandji wa nkumbo kande ka l’andja w’otondo, Jehowa ekɔ la lotshungɔ la mbidja ɛlɛmbɛ wendana la woho wahomba ana ndjalɔmbɔla, ndo nde ekɔ la lotshungɔ la nsɛdingola dia kana vɔ wekɔ lo nkitanyiya ɛlɛmbɛ akɔ. (Isa. 33:22) Oko wende owandji w’etshumanelo k’Akristo, Yeso nde lawɔ ekɔ la lotshungɔ la mbidja ɛlɛmbɛ ndo ndjashikikɛ di’ɛlɛmbɛ akɔ wekɔ lo nɛmiyama.​—Ngal. 6:2; Kɔl. 1:18-20.

5. Lowandji lakɔna lele l’owandji wa nkumbo k’Okristo, ndo elelo akɔna wele lande?

⁵ Lo ndjela ɛnyɛlɔ ka Jehowa la ka Yeso, owandji wa nkumbo k’Okristo ekɔ la lotshungɔ la mbɔsa tɛdikɔ lo dikambo dia nkumbo kande. (Rɔmɔ 7:2; Ɛf. 6:4) Koko, lowandji lande lekɔ l’elelo. Ɛnyɛlɔ, ɛlɛmbɛ ande pombaka mpikama l’atɔndɔ watanema l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Tok. 3:5, 6) Ndo owandji wa nkumbo bu la lotshungɔ la mbidjɛ wanɛ wele bu ase nkumbo kande ɛlɛmbɛ. (Rɔmɔ 14:4) Ndo nto, etena kola anande ndo kamɔwɔ oma la ngelo, vɔ tetemalaka mbɔlɛnya, koko vɔ waya bu nto l’ɛse ka lowandji lande.​—Mat. 19:5.

6. Lande na kakashikikɛ Jehowa lowandji?

⁶ Jehowa akashikikɛ lowandji nɛ dia nde nangaka nkumbo kande. Lɔ lekɔ woshasha w’oma le nde. Lowandji kimanyiyaka dia nkumbo ka Jehowa nkɛndakɛnda lo wɔladi, aha l’ofukutanu. (1 Kɔr. 14:33, 40) Otondonga heyama hwe onto akɔna ele la lowandji, tshike nkumbo ka Jehowa kotonga l’ofukutanu ndo aha l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ɛnyɛlɔ, ndooko onto loteya ɔnɛ kapanda mbahomba mbɔsa tɛdikɔ t’ekomelo ndo onto lahomba menda dia tɛdikɔ takɔ nɛmiyama.

7. Lo ndjela Ɛfɛsɔ 5:25, 28, onde Jehowa akakongɛ di’apami mbahemɛka wamato?

⁷ Naka yɛdikɔ yendana la lowandji yakɔshi Jehowa yekɔ dui di’ɔlɔlɔ, lande na kayaoka wamato efula ɛlɔ kɛnɛ dia waomɛwɔ wekɔ lo mbahɛnyahɛnya ndo mbawahemɛ? Ekɔ nɛ dia apami efula mɔnyɔlaka ɛlɛmbɛ waki Jehowa wendana la nkumbo ndo vɔ sɔnaka dia ndjela mbekelo ya lo ngelo kana awui w’ashidi. Vɔ koka nto salɛ wadɛwɔ awui wa kɔlɔ dia vɔ ndjaoka dimɛna. Ɛnyɛlɔ, omi mbeyaka mbahemɛ wadɛnde l’oyango wa nde nɛmiyama kana dia mɛnya anto akina dia nde ekɔ pami la lokombo. Nde koka mfɔnya dia nde hakoke ntshutshuya wadɛnde la wolo dia mbooka ngandji, koko nde koka nkonya wadɛnde dia mbooka wɔma. Ndo nde mbeyaka nkamba la wɔma ɔsɔ dia mbahemɛ wadɛnde. * Kanyi ndo lɔkɛwɔ la ngasɔ hɛnya di’apami mbishaka wamato kɛnɛmɔ ndo dilɛmiɛlɔ diahombawɔ nongola, ndo dui sɔ ntshikitana tshɛ lo tshɛ la kɛnɛ kakombola Jehowa.​—Adia Ɛfɛsɔ 5:25, 28.

8. Ngande wakoka pami mbeka dia monga owandji wa nkumbo wa dimɛna?

⁸ Pami kokaka mbeka dia monga owandji wa nkumbo wa dimɛna lo mbokoya yoho yakamba Jehowa nde la Yeso la lowandji  lawɔ. Tɔsɛdingole waonga ahende wakakɛnɛmɔla Jehowa nde la Yeso, ndo tolembete woho wakoka owandji wa nkumbo nkɛnɛmɔla waonga asɔ lo yoho yasalɛnde wadɛnde ndo anande akambo.

9. Ngande wɛnya Jehowa dia nde ekɔ l’okitshakitsha?

⁹ Okitshakitsha. Jehowa mbele onto loleki lomba, koko nde mpokamɛka tokanyi t’ekambi ande. (Eta. 18:23, 24, 32) Nde akasha wanɛ wele l’ɛse ka lowandji lande lotshungɔ la mbisha tokanyi tawɔ. (1 Ku. 22:19-22) Jehowa ekɔ kokele, koko nde halongamɛ dia sho monga kokele l’etena kɛnɛ. Koko, nde kimanyiyaka anto wele keema kokele wokambɛ dia vɔ ntondoya. (Os. 113:6, 7) Lo mɛtɛ, Bible mbutaka ɔnɛ Jehowa ekɔ “okimannyedi.” (Os. 27:9; Hɛb. 13:6) Nkumekanga Davidɛ akate dia nde aki l’akoka wa nkamba olimu wa woke wakawawosha nɛ dia Jehowa aki l’okitshakitsha ndo akokimanyiya.​—2 Sa. 22:36.

10. Ngande wakɛnya Yeso okitshakitsha?

¹⁰ Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Yeso. Kaanga mbakinde Nkumadiɔndjɔ ndo Owandji w’ambeki ande, nde akaasole ekolo. L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ akɔna wakasale Jehowa di’ɔkɔndɔ ɔnɛ fundama lo Bible? Aha la taamu, aki dia mbisha onto tshɛ, mbidja ndo ewandji wa nkumbo ɛnyɛlɔ ka kokele ka vɔ ndjela. Yeso ndamɛ akate ate: “Dimi lambonyosha ɛnyɛlɔ dia nyu lawɔ nsala woho wonyosalemi.” (Jni. 13:12-17) Kaanga mbakinde la lowandji l’efula, Yeso konongamɛ di’anto mbokambɛ olimu. Koko, nde akakambɛ anto akina olimu.​—Mat. 20:28.

11. Kakɔna kakoka owandji wa nkumbo mbeka lo kɛnɛ kendana la okitshakitsha oma l’ɛnyɛlɔ ka Jehowa ndo ka Yeso?

¹¹ Wetshelo le so. Owandji wa nkumbo koka mɛnya okitshakitsha ande lo toho efula. Ɛnyɛlɔ, nde halongamɛ dia wadɛnde l’anande monga kokele. Nde mpokamɛka tokanyi t’ase nkumbo kande, kaanga etena kele tɔ hɔtɔnɛ la tokanyi tande. Marley, ladjasɛ l’États-Unis mbutaka ate: “Lo ntena dimɔtshi dimi l’omɛmi mongaka la tokanyi totshikitanyi. Koko dimi mbeyaka dia lekɔ ohomba le nde ndo nde nɛmiyakami nɛ dia nde mimbolakami kanyi ndo nde kanaka yimba la kanyi yakɔ la ntondo ka nde mbɔsa yɛdikɔ.” Ndo nto, omi lele l’okitshakitsha mbetawɔka nsala elimu wa la ngelo, oyadi anto wa lo dihole diodjashiwɔ mbɔsaka dia ɔsɔ ekɔ elimu wa wamato. Dui sɔ koka monga  okakatanu. Lande na? Kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Rachel mbutaka ate: “Oma lɛnɛ akimi, naka omi nkimanyiya wadɛnde la nsola alɔnga kana luudu, kete asukanyi ndo ewotɔ ande wayoyambola dia kana nde bu ɔkɔmbɔdi djɛsɛ. Vɔ wayɔfɔnya dia wadɛnde ambowahemɛ.” Naka kanyi shɔ yambekɔnɛ lɛnɛ odjashiyɛ, kete ohɔ dia Yeso akasole ambeki ande ekolo, kaanga mbele ɔsɔ aki olimu wakasalaka ose olimu. Owandji wa nkumbo wa dimɛna ndjakiyanyaka, aha dikambo di’ɔlɔlɔ ande, koko dikambo di’ɔlɔlɔ wa wadɛnde la anande. Laadiko di’okitshakitsha, naa dionga dikina diele ohomba le owandji wa nkumbo wa dimɛna?

12. Ngandji tshutshuyaka Jehowa la Yeso dia nsala na?

¹² Ngandji. Dui tshɛ diasala Jehowa tshutshuyamaka la ngandji. (1 Jni. 4:7, 8) La ngandji tshɛ, nde kotshaka ehomba aso wa lo nyuma, oma lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande wakafundama Bible ndo y’okongamelo ande. Nde kotshaka ehomba aso wa longandji lo toshikikɛ dia nde tokaka ngandji. Ko kayotota dikambo di’ehomba aso wa lo demba? Jehowa “[toshaka] la lokaho tshɛ diangɔ tshɛ diangɛnangɛnaso la diɔ.” (1 Tim. 6:17) Etena kasalaso munga, nde tongolaka, koko nde hatshike dia toka ngandji. Oma lo ngandji kande, Jehowa akatosha oshinga w’etshungwelo. Ndo Yeso tolangaka efula, diakɔ diakandakimɔ lɔsɛnɔ lande dikambo diaso. (Jni. 3:16; 15:13) Ndooko kakoka nshimba Jehowa la Yeso dia mboka wanɛ wele la kɔlamelo le wɔ ngandji.​—Jni. 13:1; Rɔmɔ 8:35, 38, 39.

13. Lande na kele ekɔ ohomba di’owandji wa nkumbo mboka nkumbo kande ngandji? (Enda ndo kiombo yata ɔnɛ: “ Kakɔna kakoka pami keke katshuka nsala dia wadɛnde mbɔlɛmiya?”)

¹³ Wetshelo le so. Dui tshɛ diasala owandji wa nkumbo pombaka tshutshuyama la ngandji. Lande na kele dui sɔ ohomba efula? Ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: “Onto lahalange ɔnango lɛnande [kana nkumbo kande] hakoke nanga Nzambi lahandɛnyi.” (1 Jni. 4:11, 20) Lo yoho ya laande, pami kalanga nkumbo kande ndo kalanga mbokoya Jehowa la Yeso ayokotsha ehomba awɔ wa lo nyuma, wa longandji ndo wa lo demba. (1 Tim. 5:8) Nde ayetshaka ndo  ayoshaka anande ohokwelo. Nde ayotetemala nto mbeka dia mbɔsa tɛdikɔ tasha Jehowa lotombo ndo tele la wahɔ le nkumbo kande. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɔmɔmɔ l’atei w’akambo walɔmbama asɔ ndo tende woho wakoka owandji wa nkumbo mbokoya Jehowa la Yeso.

14. Ngande wakotsha owandji wa nkumbo ehomba wa lo nyuma wa nkumbo kande?

¹⁴ Nde kotshaka ehomba wa lo nyuma wa nkumbo kande. Dia mbokoya She, Yeso akasale woho wa ambeki ande ndeshamaka dimɛna lo nyuma. (Mat. 5:3, 6; Makɔ 6:34) Woho akɔ waamɛ mbele, owandji wa nkumbo pombaka ntondotondo nkotsha ehomba wa lo nyuma wa nkumbo kande. (Eoh. 6:6-9) Nde salaka dikambo sɔ lo ndjashikikɛ dia nde la nkumbo kande mbadiaka ndo mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi, mbɔtɔka lo nsanganya, sambishaka lokumu l’ɔlɔlɔ ndo keketshaka ndo namaka lɔngɛnyi lasawɔ la Jehowa.

15. Naa yoho mɔtshi yakoka owandji wa nkumbo nkotsha ehomba wa longandji wa nkumbo kande?

¹⁵ Nde kotshaka ehomba wa longandji wa nkumbo kande. Jehowa akɛnya hwe ngandji kakandokaka Yeso. (Mat. 3:17) Yeso akɛnya hwe ngandji kakandokaka ambeki ande oma l’etsha ndo oma l’ɛtɛkɛta. Lo wedi awɔ, vɔ wakawɛnya ngandji kakawawokaka. (Jni. 15:9, 12, 13; 21:16) Owandji wa nkumbo koka mɛnya wadɛnde la anande dia nde mbaokaka ngandji oma lo kɛnɛ kasalande, ɛnyɛlɔ lo mbekaka la wɔ Bible. Nde pombaka nto mbatɛ dia nde mbaokaka ngandji ndo mbaɔsaka la nɛmɔ ndo, l’etena kahombama nde mbawandolaka la ntondo k’anto akina.​—Tok. 31:28, 29.

16. Kakɔna nto kahomba owandji wa nkumbo nsala ndo ngande wakokande nama wɛdimo?

¹⁶ Nde kotshaka ehomba wa lo demba wa nkumbo kande. Jehowa akakotsha ehomba wa lo demba w’ase Isariyɛlɛ kaanga etena kakandawasha dilanya l’ɔtɛ wakiwɔ komonga l’okitanyiya. (Eoh. 2:7; 29:5) Ɛlɔ kɛnɛ, nde tokotshɛka ehomba aso wa totshitshɛ. (Mat. 6:31-33; 7:11) Woho akɔ waamɛ mbele, Yeso akalesha wanɛ wakatawoyelaka. (Mat. 14:17-20) Ndo nto, nde akayakiyanya dikambo dia yoonge yawɔ. (Mat. 4:24) Dia ngɛnyangɛnya Jehowa, owandji wa nkumbo pombaka nkotsha ehomba wa lo demba wa nkumbo kande. Koko, nde pombaka monga la wɛdimo. Nde hahombe ndjasha amboleka l’olimu wa l’emunyi dia nkotsha ehomba wa nkumbo kande, ko mbohɛ dia nkotsha dimɛna ehomba wa lo nyuma ndo wa longandji wa nkumbo kande.

17. Ɛnyɛlɔ kakɔna katosha Jehowa nde la Yeso etena katolowanyawɔ ndo katohokolawɔ?

¹⁷ Nde mbishaka olowanyelo. Jehowa tolowanyaka ndo tohokolaka nɛ dia nde nangaka tokimanyiya. (Hɛb. 12:7-9) L’ɛnyɛlɔ ka She, Yeso ndowanyaka wanɛ wele l’ɛse ka lowandji lande la ngandji tshɛ. (Jni. 15:14, 15) Nde mbishaka alako wa wolo, koko la ngandji.  (Mat. 20:24-28) Nde mbeyaka dia sho keema kokele ndo ɔnɛ mbala efula sho salaka munga.​—Mat. 26:41.

18. Kakɔna kohɔ owandji wa nkumbo wa dimɛna?

¹⁸ Owandji wa nkumbo wokoya Jehowa ndo Yeso mbohɔka dia ase nkumbo kande keema kokele. Nde ‘homalɛ [wadɛnde la anande] nkɛlɛ k’efula.’ (Kɔl. 3:19) Koko, nde kambaka la tɔndɔ dia lo Ngalatiya 6:1 ndo nde mpembaka dia mangola la “yimba ya memakana,” lo mbohɔ dia nde lawɔ bu kokele. L’ɛnyɛlɔ ka Yeso, nde mbeyaka dia yoho yoleki dimɛna ya mbetsha ele lo mbisha ɛnyɛlɔ.​—1 Pe. 2:21.

19-20. Lo kɛnɛ kendana la mbɔsa tɛdikɔ, ngande wakoka owandji wa nkumbo mbokoya Jehowa la Yeso?

¹⁹ Nde mbɔsaka tɛdikɔ tele bu la lokaki. Jehowa mbɔsaka tɛdikɔ tayonga la wahɔ le anto akina. Ɛnyɛlɔ, nde akɔshi yɛdikɔ ya ntonga lɔsɛnɔ, aha dikambo dia wahɔ ande hita, koko dia nkahana la so ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo monga la lɔsɛnɔ. Ndooko onto lakakoke mbotshutshuya dia tosha Ɔnande dia nkomba pɛkato yaso. Nde akasale dikambo sɔ nɛ dia akalange tokimanyiya. Yeso nde lawɔ akɔshi tɛdikɔ taki ntondotondo la wahɔ le anto akina. (Rɔmɔ 15:3) Ɛnyɛlɔ, etena kakinde ambɔlɛmba efula, lo dihole dia nde momuya nde aketsha olui a woke w’anto.​—Makɔ 6:31-34.

²⁰ Owandji wa nkumbo wa dimɛna mbeyaka dia dui dimɔtshi dioleki wolo nsala ele mbɔsa tɛdikɔ ta lomba dikambo dia nkumbo kande ndo ɔkɛndɛ ɔsɔ wekɔ ohomba efula le nde. Nde salaka la wolo dia mbewɔ dia mbɔsa tɛdikɔ ta wɔsɔsa kana ta la esasesase. Koko, nde mbetawɔka dia Jehowa mbolowanya. * (Tok. 2:6, 7) Lo nsala ngasɔ, nde kanyiyaka dikambo dia wahɔ w’anto akina, koko aha wande hita.​—Flpɛ. 2:4.

21. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

²¹ Jehowa akasha ewandji wa nkumbo ɔkɛndɛ wa wolo ndo nde ayoyokoya la wɔ lo woho wakotshawɔ ɔkɛndɛ akɔ. Koko naka omi nsala la wolo dia ndjela ɛnyɛlɔ ka Jehowa ndo ka Yeso, kete nde ayonga owandji wa nkumbo wa dimɛna. Ndo naka wadɛnde nkotsha ɔkɛndɛ ande, kete diwala diawɔ diayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ngande wahomba wadi mbɔsa lowandji ndo ekakatanu akɔna wakokande mpomana lawɔ? Sawo diayela diayokadimola ambola asɔ.