1. Shɛngiya yakɔna yakonge la sawo dimɔtshi diakashama lo losanganya la woke la lo 1935 le ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi?

ƆLƆNGƆLƆNGƆ ɔmɔtshi waki l’ɛnɔnyi 18 akabatizama lo 1926. Ambutshi ande waki ambeki wa Bible, ngasɔ mbakawelɛka Ɛmɛnyi wa Jehowa lo nshi shɔ. Vɔ waki l’ana w’apami asato ndo ana wa wamato ahende ndo wakawaetsha dia kambɛka Jehowa Nzambi ndo mbokoya Yeso Kristo. L’ɛnyɛlɔ ka ambeki wa Bible tshɛ wa l’etena kɛsɔ, ɔlɔngɔlɔngɔ wa pami waki la kɔlamelo ɔsɔ, akalɛka ndo akanɔka vinyɔ ɔnɔnyi tshɛ lo Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ. Koko, elongamelo kande ka lo nshi yayaye kakatshikitana etena kakandoke sawo di’ohomba diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Leemba la woke.” Sawo sɔ diakashama lo 1935 oma le ɔnangɛso J. F. Rutherford lo losanganya la woke lakasalema la Washington, D.C., l’États-Unis. Awui akɔna wakeke ambeki wa Bible lo losanganya lɔsɔ?

2. Naa dui dia mɛtɛ di’ohomba diakalembetshiya ɔnangɛso Rutherford lo sawo diande?

² Lo sawo diande, ɔnangɛso Rutherford akalembetshiya wanɛ wele “leemba la woke” (King James Version) kana “olui a woke w’anto,” wɔtɛkɛtami lo Ɛnyɛlɔ 7:9. Polo l’etena kɛsɔ, waketshaka olui w’anto ɔsɔ ɔnɛ vɔ waki olui wa hende wayotonga l’olongo ndo wele bu la mbetawɔ k’efula. Ɔnangɛsɔ Rutherford akakambe l’Afundelo dia nembetshiya ɔnɛ olui a woke kɔsɔnama dia tɔsɛna l’olongo, koko vɔ wekɔ ɛkɔkɔ ekina * wa  Kristo wayohandɔ oma lo “mfɔnu ka woke” ndo wayɔsɛnaka pondjo pondjo la nkɛtɛ. (Ɛny. 7:14) Yeso akalake ate: “Lekɔ la ɛkɔkɔ ekina waha wa lo lokoto lɔnɛ. Dimi layowaela ndo vɔ lɔkɔ ndo vɔ wayoka dui diami, ko wayoyala olui 1 ndo wayonga la olami 1.” (Jni. 10:16) Ɛkɔkɔ ekina ɛsɔ, wekɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa wa kɔlamelo wele l’elongamelo ka sɛnaka pondjo pondjo lo Paradiso ka la nkɛtɛ. (Mat. 25:31-33, 46) Nyɛsɔ tɔsɛdingole kakianɛ woho wakatshikitanya eokelo k’oyoyo k’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible nsɛnɔ y’ekambi wa Jehowa efula mbidja ndo la ɔnangɛso laki l’ɛnɔnyi 18 ɔsɔ.​—Os. 97:11; Tok. 4:18.

3-4. Lo losanganya la lo 1935, kakɔna kashihodia nunu di’anto lo kɛnɛ kendana l’elongamelo kawɔ, ndo lande na?

³ Akonge etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ lo losanganya la woke lɔsɔ lam’akambola ɔtɛkɛtshi wanɛ waki lo losanganya ɔnɛ: “Wanɛ wele l’elongamelo ka sɛnaka pondjo pondjo la nkɛtɛ koka memala lam’alangawɔ?” Lo ndjela onto ɔnɛ lakɛnyi awui asɔ, ndekana kahende ɔtɔi k’anto 20 000 waki lo losanganya lɔsɔ wakemala. Oma laasɔ ɔnangɛso Rutherford akate ate: “Nyende! Leemba la woke!” Oma laasɔ anto wakade ekoko w’ɔngɛnɔngɛnɔ. Wanɛ wakemala wakashihodia dia vɔ kɔsɔnama dia tɔsɛna l’olongo. Vɔ wakeye dia vɔ kokitama nyuma ka Nzambi. Lushi lakayelana la losanganya lɔsɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa 840 wakabatizama ndo efula kawɔ waki l’atei w’ɛkɔkɔ ekina.

⁴ L’ɔkɔngɔ wa sawo sɔ, aha la ntshimbatshimba ɔlɔngɔ wa pami wakatatɛkɛtshi la diko ndo nunu di’anto akina wakatshike ndɛ mapa ndo nnɔ vinyɔ lo Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ. Ɔnangɛso ɔmɔtshi akakɛnɛmɔla tokanyi taki l’okitshakitsha taki ndo l’anto efula ɔnɛ: “Eohwelo ka lo 1935 mbaki etena k’ekomelo kakamale mapa ndo nnɔ vinyɔ. Lakashihodia dia Jehowa kɔsɔnami la nyuma kande k’ekila dia tɔsɛna l’olongo, koko laki l’elongamelo ka nsɛna la nkɛtɛ ndo dia mbisha lonya dia mbetɛ nkɛtɛ kakɔ paradiso.” (Rɔmɔ 8:16, 17; 2 Kɔr. 1:21, 22) Tatɛ oma l’etena kɛsɔ, lofulo l’anto wa lo olui a woke lekɔ lo tatetemala mbidɛ ndo vɔ wekɔ lo nkamba dihɛka lo dihɛka kaamɛ l’atshikadi w’akitami. *

5. Ngande wɔsa Jehowa wanɛ wakatshike ndɛ mapa ndo nnɔ vinyɔ lo Eohwelo?

⁵ Ngande wɔsa Jehowa wanɛ wakatshike ndɛ mapa ndo nnɔ vinyɔ lo Eohwelo l’ɔkɔngɔ wa 1935? Ndo kayotota ɛlɔ kɛnɛ lo dikambo dia Ɔmɛnyi wa Jehowa wakalɛka mapa ndo wakanɔka vinyɔ l’otema ɔtɔi lo Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ koko amboyoshihodia l’ɔkɔngɔ dia nde bu okitami? (1 Kɔr. 11:28) Amɔtshi wakalɛka mapa ndo wakanɔka vinyɔ nɛ dia vɔ koshihodia dimɛna elongamelo kakɔ. Koko naka vɔ wamboshihodia l’otema ɔtɔi dia vɔ wakasalaka munga, ndo wambotshika ndɛ mapa ndo nnɔ vinyɔ, vɔ koka ntetemala kambɛ Jehowa la kɔlamelo ndo nde ayotetemala mbawadia l’atei wa ɛkɔkɔ ekina. Kaanga mbele vɔ hawoyɔlɛ mapa ndo hawoyɔnɔ vinyɔ, vɔ tetemalaka nsala Eohwelo nɛ dia vɔ wekɔ la lowando l’efula lo kɛnɛ kakasalɛ Jehowa nde la Yeso.

6. Kakɔna kakadjangɛ Yeso andjelo dia nsala?

⁶ Lam’ele mfɔnu ka woke kaya ka suke, ekɔ dui di’ekeketshelo le so dia nyomosɛdingola tshapita 7 ya Ɛnyɛlɔ dia mbeya awui akina  watayɔ lo kɛnɛ kendana l’Akristo w’akitami ndo olui a woke w’ɛkɔkɔ ekina. Yeso akadjangɛ andjelo dia ntetemala nkimɛ mpɛpɛ nyɛi y’elanyelo. Vɔ hawotokimɔ mpɛpɛ shɔ dia ndanya nkɛtɛ, polo l’etena kele Akristo tshɛ w’akitami wambodjama djembetelo, mbuta ate polo lam’ayowetawɔma le Jehowa. (Ɛny. 7:1-4) Difuto diayowokondja l’ɔtɛ wa kɔlamelo yawɔ ele, anango Kristo w’akitami wayonga nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi kaamɛ la nde l’olongo. (Ɛny. 20:6) Jehowa, Yeso ndo andjelo wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula etena kayowɛna akitami 144 000 wambolongola difuto diawɔ dia tɔsɛna l’olongo.

7. Lo ndjela Ɛnyɛlɔ 7:9, 10, waa na wakɛnyi Joani lo ɛnɛlɔ kande, ndo kakɔna kakawasalaka? (Enda osato wele lo lohoso.)

⁷ Laadiko dia ntɛkɛta dikambo dia anto 144 000 wele nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi, Joani akɛnyi dui dikina di’ɔngɛnɔngɛnɔ efula mbuta ate “olui a woke w’anto” wambohandɔ oma l’Aramangɛdɔna. Otshikitanyi la olui wa ntondo, olui wa hende ɔsɔ wekɔ woke efula, bu la lofulo shikaa ndo heyama yɛdikɔ. (Adia Ɛnyɛlɔ 7:9, 10.) Vɔ ndɔta “ekutu wa wɛma,” dui sɔ mɛnyaka dia vɔ wakatetemala monga aha la vadi lo andja wa Satana ndo wakatshikala la kɔlamelo le Nzambi ndo le Kristo. (Jak. 1:27) Vɔ mbidaka ekoko ɔnɛ vɔ wambohandɔ l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakasale Jehowa nde la Yeso lele ɔna Ɔkɔkɔ wa Nzambi. Ndo nto, vɔ nkimɛ waanga w’atoko, dui sɔ mɛnyaka dia vɔ mbeyaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia Yeso mbele Nkumi ekanga kakasɔnama oma le Jehowa.​—Ɛdika la Joani 12:12, 13.

8. Kakɔna katotɛ Ɛnyɛlɔ 7:11, 12 lo kɛnɛ kendana la nkumbo ka Jehowa ka l’olongo?

⁸ Adia Ɛnyɛlɔ 7:11, 12. Kakɔna kakasale nkumbo ka Jehowa ka l’olongo etena kakawɛnyi olui a woke w’anto? Joani akɛnyi nkumbo k’otondo ka Jehowa ka l’olongo kele l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula etena kakɛnama olui a woke w’anto ndo kakawatombolaka Nzambi. Nkumbo ka Jehowa ka l’olongo kayɔngɛnangɛna etena kayowɛna ekotshamelo ka ɛnɛlɔ kɛsɔ etena kayohandɔ olui a woke w’anto asɔ oma lo mfɔnu ka woke.

9. Lo ndjela Ɛnyɛlɔ 7:13-15, kakɔna kasala olui a woke w’anto nshi nyɛ?

⁹ Adia Ɛnyɛlɔ 7:13-15. Joani mbutaka dia olui a woke w’anto “wakasole ekutu awɔ ndo wakawaɛdia la dikila dia Ɔna Ɔkɔkɔ.” Kɛsɔ nangaka nembetshiya ɔnɛ vɔ wekɔ la nkum’otema ka pudipudi ndo Jehowa mbangɛnangɛnaka. (Isa. 1:18) Vɔ nambolaka nsɛnɔ yawɔ le Jehowa ndo wekɔ Akristo wambobatizama, wele la mbetawɔ ka wolo lo olambo wa Yeso ndo wele la diɔtɔnganelo la Jehowa. (Jni. 3:36; 1 Pe. 3:21) Diakɔ diele, vɔ memalaka la ntondo ka kiti ka lowandji ka Nzambi ndo mbokambɛka “olimu w’ekila la yanyi ndo l’otsho” la nkɛtɛ. Kaanga nshi nyɛ, l’ohetoheto tshɛ vɔ wekɔ lo nkamba olimu w’esambishelo ka Diolelo ndo wa mbetɛ anto ambeki ndo vɔ mbetshaka wahɔ wa Diolelo dia Nzambi lo dihole dia ntondo.​—Mat. 6:33; 24:14; 28:19, 20.

10. Olui a woke w’anto wayonga l’eshikikelo kakɔna, ndo daka diakɔna diayowɛna ekotshamelo kadiɔ?

¹⁰ Olui a woke w’anto wayohandɔ oma lo mfɔnu ka woke wayonga l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi ayotetemalaka mbakotshɛ ehomba awɔ, nɛ dia “Ɔnɛ lodjashi lo kiti ka lowandji ayowakomba la luudu lande la dipɛma.” Daka diele ɛkɔkɔ ekina wambokongɛɛ edja efula dia mɛna ekotshamelo kadiɔ diayokotshama tshɛ lo tshɛ: “[Nzambi] ayokitola asɔyi tshɛ oma lo washo awɔ, nyɔi hatoyala nto, otanda hatoyala nto, delo hatoyala nto, kaanga kandji hatoyala nto.”​—Ɛny. 21:3, 4.

11-12. a) Lo ndjela Ɛnyɛlɔ 7:16, 17, ɛtshɔkɔ akɔna wakongɛɛ olui a woke w’anto? b) Kakɔna kakoka ɛkɔkɔ ekina nsala lo Eohwelo, ndo lande na?

 ¹¹ Adia Ɛnyɛlɔ 7:16, 17. Nshi nyɛ, ekambi wa Jehowa ɛmɔtshi wekɔ lo diɛnɛ la ndjala l’ɔtɛ wewɔ bu la falanga ya nsomba mbo ya ndɛ yewɔ l’ohomba kana l’ɔtɛ w’ekakatanu waya oma lo ata. Akina wekɔ lo mbidjama lo lokanu l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ. Koko, anto wakenga olui a woke wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena keyawɔ ɔnɛ l’ɔkɔngɔ w’elanyelo ka dikongɛ di’akambo nɛ, vɔ wayongaka nshi tshɛ la mbo ya ndɛ ya lo demba ndo ya lo nyuma efula. Etena kayolanya Jehowa andja wa kɔlɔ waki Satana, nde ayokokɛ olui wa woke w’anto oma lo kɛlɛ kande kele oko “yanyi ya wolo.” L’ekomelo ka mfɔnu ka woke, Yeso ayɔlɔmbɔla anto anɛ wayohandɔ la nkɛtɛ otsha lo “ashi wa lɔsɛnɔ” la pondjo. Miliyara y’anto asɔ tshɛ wayɔsɛna hawotovɔ nto pondjo. Ɛkɔkɔ ekina wekɔ l’elongamelo ka diambo efula diakɔ diele vɔ wekɔ la lowando le Jehowa nde la Yeso.​—Jni. 11:26.

¹² Ɛkɔkɔ ekina wekɔ l’elongamelo ka diaambo ndo vɔ mongaka la lowando le Jehowa ndo le Yeso l’ɔtɛ wa dui sɔ! Vɔ kɔsɔnama dia tɔsɛna l’olongo, koko kɛsɔ hɛnya dia vɔ bu la nɛmɔ di’efula, kana bu ohomba efula le Jehowa. Anto wa l’elui akɔ ehende kokaka tombolaka Nzambi ndo Kristo. Yoho mɔtshi yakokawɔ salaka dikambo sɔ ele lo salaka Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ.

13-14. Lande na kahomba onto tshɛ mbɔtɔ lo Eohwelo ka nyɔi ka Kristo?

¹³ L’ɛnɔnyi weke ka mbeta, suke l’onto ɔtɔi lo anto 1 000 wɔtɔ lo Eohwelo mbalɛ mapa ndo mbanɔ vinyɔ. Tshumanelo efula dia l’andja w’otondo bu l’onto lalɛ mapa ndo la nnɔ vinyɔ lo Eohwelo. Anto efula wɔtɔ lo Eohwelo wekɔ l’elongamelo ka nsɛna la nkɛtɛ. Ko, lande na kasalawɔ Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ? Vɔ salaka dui sɔ l’ɔkɔkɔ akɔ waamɛ wafɔna l’anto watshɔ lo fɛtɛ ka diwala k’ɔngɛnyi awɔ. Vɔ salaka dui sɔ nɛ dia vɔ nangaka mɛnya ngandji ndo osukɔ awɔ le wanɛ watshukana. Diakɔ diele, ɛkɔkɔ ekina mbɔtɔka lo Eohwelo nɛ dia vɔ nangaka mɛnya ngandji ndo osukɔ awɔ le Kristo ndo le akitami. Ndo nto, ɛkɔkɔ ekina mbɔtɔka lo Eohwelo dia mɛnya dia wekɔ la lowando l’efula lo olambo wa Yeso, olambo  wasala dia vɔ monga l’akoka wa sɛnaka pondjo pondjo la nkɛtɛ.

¹⁴ Ɔkɔkɔ okina w’ohomba wɔtɔ ɛkɔkɔ ekina lo Eohwelo ele dia mɛnya dia vɔ kitanyiyaka didjango dia Yeso. Etena kakahɔhɔla Yeso dambo dia laande sɔ kaamɛ l’apɔstɔlɔ ande wa kɔlamelo, nde akawatɛ ɔnɛ: “Kanyotshake ɔnkɔnɛ dia mbohɔkami.” (1 Kɔr. 11:23-26) Diakɔ diele, ɛkɔkɔ ekina tetemalaka nsala Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ kaamɛ l’akitami amɔtshi weke la lɔsɛnɔ lanɛ la nkɛtɛ. Ndo nto, ɛkɔkɔ ekina mbelɛka onto tshɛ lalanga dia ndjɔtɔ kaamɛ lawɔ lo Eohwelo.

15. Ngande wakokaso onto l’onto ntombala Nzambi ndo Kristo lo Eohwelo?

¹⁵ Lo Eohwelo, sho kondjaka diaaso dia ntombola Nzambi ndo Kristo etena kembaso ndo kalɔmbaso kaamɛ. Sawo diayoshama ɔnɔnyi ɔnɛ diekɔ l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Toyale la lowando lo kɛnɛ kakasale Kristo lo dikambo diaso!” Diɔ diayoleka ntɛkɛta lo kɛnɛ kendana la lowando lahombaso monga la lɔ otsha le Jehowa ndo Kristo. Etena kayetshetshamaka mapa la vinyɔ, wanɛ wayonga lo Eohwelo wayohɔka dia ɔsɔ ekɔ didjidji dia demba dia Yeso ndo dia dikila diande. Wayotohola dia Jehowa aketawɔ dia Ɔnande mvɔ l’ɔtɛ aso dia sho nkondja lɔsɛnɔ. (Mat. 20:28) Onto tshɛ loka Shɛso lele l’olongo ngandji ndo Ɔnande ayetawɔ dia mbɔtɔ lo Eohwelo kɛsɔ.

16. Lo toho takɔna tafɔna akitami l’ɛkɔkɔ ekina?

¹⁶ Otshikitanu wele lam’asa akitami l’ɛkɔkɔ ekina ele Nzambi hɔshi olui ɔmɔtshi la nɛmɔ oleki olui okina. Elui akɔ ehende wekɔ la nɛmɔ dia woho ɔtɔi le nde. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ ele, nde akafute oshinga akɔ waamɛ, mbuta ate lɔsɛnɔ l’Ɔnande la ngandji dia ntshungola akitami ndo ɛkɔkɔ ekina. Otshikitanu wele lam’asa elui akɔ ehende ekɔ lo kɛnɛ kendana la elongamelo. Elui akɔ ehende pombaka ntshikala la kɔlamelo le Nzambi ndo le Kristo. (Os. 31:23) Ndo tohɔ dia nyuma ka Nzambi koka nkamba woho akɔ waamɛ le onto tshɛ la l’atei aso. Dui sɔ nembetshiyaka ɔnɛ Jehowa mbishaka nyuma kande le onto tshɛ lo ndjela kɛnɛ kende l’ohomba.

17. Kakɔna kakongɛɛ akitami w’atshikadi akina l’asolo wa lomɔlomɔ?

¹⁷ Akristo w’akitami hawotɔ l’elongamelo ka tɔsɛna l’olongo. Nzambi mbidjaka dui sɔ l’etema awɔ. Vɔ kanyiyaka lo kɛnɛ kendana l’elongamelo kawɔ, nɔmbaka lo dikambo dia tɔ ndo kongɛɛka l’asolo walomɔlomɔ dia nongola difuto diawɔ dia l’olongo. Vɔ hawokoke nkanyiya woho wayonga demba diawɔ dia lo nyuma. (Flpɛ. 3:20, 21; 1 Jni. 3:2) Kaanga mbediɔ ngasɔ, vɔ kongɛɛka l’asolo walomɔlomɔ  dia mɛna Jehowa, Yeso, andjelo ndo akitami akina. Vɔ kongɛɛka dia nkondja ahole awɔ kaamɛ la wɔ lo Diolelo dia l’olongo.

18. Kakɔna kakongɛɛ ɛkɔkɔ ekina l’asolo walomɔlomɔ?

¹⁸ Ɛkɔkɔ ekina ngɛnangɛnaka elongamelo kokongaka l’anto, mbuta ate elongamelo ka sɛnaka pondjo pondjo la nkɛtɛ. (Ond. 3:11) Vɔ kongɛɛka l’asolo walomɔlomɔ lushi layowosha lonya dia nkadimola nkɛtɛ k’otondo paradiso. Vɔ kongɛɛka nto l’asolo walomɔlomɔ lushi layowokoka mbika mvudu yawɔ, nsala tojardɛ ndo mbodia ana wele la yoonge ya kokele. (Isa. 65:21-23) Vɔ kongɛɛka l’asolo walomɔlomɔ dia takembaka nkɛtɛ, akona, ekonda, ndjale ndo mbeka awui efula wendana l’etongelo ka Jehowa. Kɛnɛ koleki tshɛ ele, vɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula dia mbeya dia diɔtɔnganelo diasawɔ la Jehowa diayotetemala nkeketala.

19. Diaaso diakɔna diatosha sho tshɛ Eohwelo, ndo etena kakɔna kayosalema Eohwelo ɔnɔnyi ɔnɛ?

¹⁹ Jehowa mbishaka okambi ande tshɛ wayakimɔ le nde elongamelo ka diambo lo nshi yayaye. (Jɛr. 29:11) Eohwelo ka nyɔi ka Kristo mbishaka onto l’onto l’atei aso diaaso dia woke dia ntombola Nzambi ndo Kristo l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakawasale dikambo diaso dia sho ngɛnangɛnaka la lɔsɛnɔ laha l’ekomelo. Aha la taamu, Eohwelo ekɔ diaaso dioleki tshɛ ohomba le Akristo wa mɛtɛ dia nsangana kaamɛ. Tɔ kayosalema lo ɛɔtwɛlɔ ka wonya Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka sato 27, 2021. L’ɔnɔnyi ɔnɛ anto efula wayonga la diaaso di’ohomba efula dia nsala dui sɔ lo yema ya wɔladi. Akina wayosala Eohwelo kaanga mbalɔshamawɔ. Amɔtshi wayosala Eohwelo etena kewɔ lo lokanu. Etena kayendaka Jehowa, Yeso, andjelo ndo akitami wakolɔ dui sɔ, nyɛsɔ tshumanelo tshɛ, elui kana onto l’onto tosale Eohwelo ka diambo kɛsɔ.