1. Naa didjango diokɛma hwe diakasha Yeso ambeki ande? (Enda osato wele lo lohoso.)

L’OTSHO wa la ntondo ka nde mvɔ, Yeso akasha ambeki ande didjango dimɔtshi. Nde akawatɛ ate: “Nyokane ngandji lam’asanyu, oko wakamanyoke ngandji.” Oma laasɔ nde akakotsha ate: “Oma lo dikambo nɛ, anto tshɛ wayeya dia nyu nyekɔ ambeki ami, naka nyayokana ngandji lam’asanyu.”​—Jni. 13:34, 35.

2. Lande na kele ekɔ ohomba mbokana ngandji lam’asaso?

² Yeso akate dia Akristo ande wa mɛtɛ wayeyama aha l’okandokando naka vɔ mbokana woho wa ngandji kakandawaoke. Dui sɔ diaki mɛtɛ lo ntambe ka ntondo, ndo diɔ diekɔ mɛtɛ lo nshi yaso nyɛ. Diakɔ diele ekɔ ohomba dia sho nkandola ekakatanu tshɛ ndo mbokana ngandji lam’asaso!

3. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

³ Oko weso bu kokele, dui sɔ todjɛka wekamu dia mbokana ngandji k’efula lam’asaso. Kaanga mbediɔ ngasɔ, sho pombaka nsala la wolo dia mbokoya Kristo. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola woho wakoka ngandji tokimanyiya dia monga anto wadja wɔladi, diaha monga la shɔnɔdi ndo dia nongolaka angɛndangɛnda. Etena katateke awui asɔ, yambola ɔnɛ: ‘Wetshelo akɔna wakokami nkondja oma le anangɛso l’akadiyɛso watetemala mbokana ngandji onto la wonyande oyadi la ntondo k’ekakatanu akɔna?’

4. Lo ndjela Mateo 5:23, 24, lande na kahombaso mbidja wɔladi l’ɔnangɛso lele laso la dikambo dimɔtshi?

⁴ Yeso akatetsha dia ekɔ ohomba mbidja wɔladi la ɔnangɛso lele la so la dikambo. (Adia Mateo 5:23, 24.) Nde akatɛtɛ dia  sho pombaka monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’anto akina naka sho nangaka ngɛnyangɛnya Nzambi. Jehowa ngɛnangɛnaka etena kasalaso la wolo dia mbidja wɔladi l’anangɛso. Nde hatetawɔ ɔtɛmwɛlɔ aso naka sho namɛka anto tokumbɛkumbɛ ndo tonaka kaanga dia mbidja wɔladi.​—1 Jni. 4:20.

5. Okakatanu akɔna waki la ɔnangɛso ɔmɔtshi dia mbidja wɔladi?

⁵ Sho koka monga l’okakatanu dia mbidja wɔladi. Lande na? Tɔsɛdingole kɛnɛ kakakomɛ Mark. * Nde akanyange efula etena kakawɔnyɔla ɔnangɛso ɔmɔtshi ndo kakandatɛ anto wa l’etshumanelo awui wa kɔlɔ lo dikambo diande. Kakɔna kakasale Mark la ntondo ka dikambo sɔ? Nde mbutaka ate: “Dimi kondjakimɛ ndo lakomala efula.” Koko l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Mark akayonyanga l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ lande ndo akayosala la wolo dia nɔmba ɔnangɛso akɔ edimanyielo ndo mbidja wɔladi la nde. Koko ɔnangɛso akɔ kombetawɔ mbidja wɔladi. Oma l’etatelo, Mark akate ate: ‘Lande na kahombami ntetemala naka nde halange mbidja wɔladi?’ Koko, omendji w’otshimbedi akokeketsha diaha mpekɔ. Kakɔna kakasale Mark?

6. a) Ngande wakatetemala Mark mbesa wɔladi? b) Ngande wakakambe Mark la Kɔlɔsayi 3:13, 14?

⁶ Etena kakayɔsɛdingola Mark tokanyi tande, nde akayoshihodia ɔnɛ nde komonga l’okitshakitsha ndo akayaɔsaka dia nde ndeka anto akina ɔlɔlɔ. Nde akayoshihodia dia nde akahombe ntshikitanya lɔkɛwɔ lande. (Kɔl. 3:8, 9, 12) La okitshakitsha tshɛ nde akayosawola l’ɔnangɛso akɔ nto ndo akɔlɔmbɛ edimanyielo l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ lande. Ndo nto, Mark akafundɛ ɔnangɛso akɔ mikanda lo mbɔlɔmba edimanyielo ndo akɔlɔmbɛ dia vɔ nyomokana nto. Mark akasha ɔnangɛso akɔ weshasha wa totshitshɛ wakandafɔnyaka dia ɔnango ayɔngɛnangɛna. Lonyangu ko ɔnangɛso akɔ akatetemala ntona mbidja wɔladi. Koko, Mark akatetema nkitanyiya didjango dia Yeso dia  nanga ɔnango ndo dimanyiyana. (Adia Kɔlɔsayi 3:13, 14.) Oyadi etena katona anto akina dia sho mbidja wɔladi la wɔ, ngandji ka mɛtɛ k’Akristo kimanyiyaka dia ntetemala mbadimanyiya ndo nɔmba dia etombelo w’amɛna ndjala.​—Mat. 18:21, 22; Ngal. 6:9.

7. a) Kakɔna kakatokeketsha Yeso dia nsala? b) Naa okakatanu waki la kadiyɛso kɛmɔtshi?

⁷ Yeso akatokeketsha dia ntetemala salɛ anto akina akambo woho walangaso vɔ tosalɛ. Nde akakotsha ɔnɛ aha paka wanɛ watoka ngandji ato mbahombaso mboka ngandji. (Luka 6:31-33) Kaanga mbahadialeke salema, akokayɛ nsala naka onto ɔmɔtshi la l’etshumanelo ekɔ lo kewewɔ ndo halange kosha mɔyɔ? Kɛsɔ mbakakomɛ Lara. Nde mbutaka ate: “Kadiyɛso kɛmɔtshi kombidjakami yimba, ndo dimi kombeyaka lande na. Lakanyange efula ndo lakayotona ntshɔ lo nsanganya.” Oma l’etatelo, Lara akate ate: ‘Dimi kosala ndooko kɔlɔ. Ndo anto akina wa l’etshumanelo vɔ lawɔ mbutaka dia kadiyɛso kɛsɔ salaka akambo waheyama heyama.’

8. Kakɔna kakasale Lara dia mbidja wɔladi, ndo wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ kande?

⁸ Lara akasale dui dimɔtshi dia mbidja wɔladi. Nde akalɔmbɛ Jehowa ndo akɔshi yɛdikɔ ya nsawola la kadiyɛso kakɔ. Vɔ wakasawola lo kɛnɛ kendana la dikambo diakɔ, wakakumbatanɛ ndo wakadje wɔladi. Akɛnamaka di’awui tshɛ wakete dimɛna. Lara mbutaka ate: “Koko l’ɔkɔngɔ diko, kadiyɛso kakɔ akayonga la lɔkɛwɔ lakɔ laamɛ oya le mi oko wakandasale ntondo. Lakakɔmɔ efula.” Oma l’etatelo, Lara akafɔnya dia nde akakoke monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka kadiyɛso kakɔ ntshikitanya lɔkɛwɔ lande. Koko l’ekomelo, Lara akayoshihodia ɔnɛ dui diakaleke dimɛna diakandakoke nsala ele ntetemala salɛ kadiyɛso kakɔ akambo la ngandji ndo ‘mbodimanyiya l’otema ɔtɔi.’ (Ɛf. 4:32–5:2) Lara akohɔ ɔnɛ ngandji ka mɛtɛ k’Akristo “hadia akambo wa kɔlɔ wosalɛwɔ. Tɔ kukumɛka akambo tshɛ, mbetawɔka akambo tshɛ, nongamɛka akambo tshɛ, mbikikɛka akambo tshɛ.” (1 Kɔr. 13:5, 7) Lara akonge la ki ka lo yimba nto. L’ɔkɔngɔ diko, kadiyɛso  kakɔ akayookana la nde efula. Naka wɛ mbesa dia mbidja wɔladi l’ananyɔ l’akadiyɛyɛ ndo ntetemala mbaoka ngandji, kete wɛ koka monga l’eshikikelo dia “Nzambi ka ngandji ndo ka wɔladi ayonga kaamɛ la nyu.”​—2 Kɔr. 13:11.

9. Lo ndjela Etsha 10:34, 35, lande na kahatahombe monga la shɔnɔdi?

⁹ Jehowa bu la shɔnɔdi. (Adia Etsha 10:34, 35.) Etena keso bu la shɔnɔdi, sho mɛnyaka dia tekɔ anande. Sho kitanyiyaka didjango dia nanga wanyaso anto oko wayalangaso ndo sho tetemalaka monga la wɔladi lo nkumbo kaso ka lo nyuma.​—Rɔmɔ 12:9, 10; Jak. 2:8, 9.

10-11. Ngande wakatondoya kadiyɛso kɛmɔtshi dia minya tokanyi ta kɔlɔ taki la nde?

¹⁰ Ntetemala monga aha la shɔnɔdi koka monga wolo le anto amɔtshi. Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole kɛnɛ kakakomɛ kadiyɛso Ruth. Etena kakinde osekaseka, nde aki la tokanyi ta kɔlɔ otsha le onto ɔmɔtshi lakaye oma lo wodja okina. Ngande wakonge dui sɔ la shɛngiya le nde? Ruth mbutaka ate: “Dimi lakahetshaka awui tshɛ wendana la wodja akɔ. Lakafɔnyaka ɔnɛ anto tshɛ w’oma lo dihole sɔ wekɔ woho ɔtɔi, kaanga anangɛso l’akadiyɛso.” Ngande wakayotondoya Ruth dia minya tokanyi tande ta kɔlɔ?

¹¹ Ruth akashihodia dia nde akahombe ndɔshana la tokanyi ta kɔlɔ taki lande. Nde akadia ɛkɔndɔ ndo alapɔlɔ wendana la wodja akɔ lo Annuaire. Nde mbutaka ate: “Lakasale la wolo dia monga la tokanyi t’amɛna lo dikambo di’anto wa lo wodja akɔ. Lakatatɛ mɛna di’anangɛso l’akadiyɛso wa lɛkɔ waki l’ohetoheto lo dikambo dia Jehowa. Lakɛnyi hwe dia vɔ lawɔ wekɔ lo nkumbo kaso ka l’andja w’otondo k’onto l’ɔnango.” Yema yema, Ruth akayoshihodia dia nde akahombe mbaoka ngandji. Nde nembetshiyaka ate: “Dihole tshɛ diakamahomanaka l’anangɛso l’akadiyɛso w’oma lo wodja ɔsɔ, lakadjaka welo wa laande dia monga la diɔtɔnganelo la wɔ. Lakasawolaka la wɔ ndo lakasalaka la wolo dia mbaeya dimɛna.” Naa etombelo wakonge? Ruth mbutaka ate: “L’edjedja ka wonya, tokanyi tami ta kɔlɔ takashile.”

12. Okakatanu akɔna waki la kadiyɛso Sarah?

¹² Anto amɔtshi koka monga la shɔnɔdi aha la vɔ mbeya. Ɛnyɛlɔ, Sarah akafɔnyaka dia nde komonga la shɔnɔdi nɛ dia nde kosalɛka anto akambo lo ndjela nkoho yawɔ y’alemba, ekondjelo kawɔ kana ɛkɛndɛ wele lawɔ l’okongamelo. Koko nde akate ate: “Lakatatɛ nshihodia dia laki mɛtɛ la shɔnɔdi.” Lo yoho yakɔna? Sarah akole lo nkumbo k’ambeyi wa mukanda ndo nde akalangaka mbokana l’anto wa ngasɔ. Mbala kɛmɔtshi nde akatɛ osekande ɔmɔtshi ate: “Dimi mbɔtɔnɛka la asekaso ambetawudi wele ambeyi wa mukanda. Dimi mbewewɔka wanɛ waheye mukanda.” Mbokɛmaka dia Sarah akahombe ntshikitanya lɔkɛwɔ lande. Lo ngande?

13. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho wakatshikitanya Sarah tokanyi tande?

¹³ Omendji w’otshimbedi ɔmɔtshi akakimanyiya Sarah dia nsɛdingola tokanyi tande. Sarah mbutaka ate: “Nde akamandola l’ɔtɛ wakambami olimu la kɔlamelo, l’ɔtɛ washami kɔmatɛrɛ y’amɛna ndo l’ɔtɛ weyami Afundelo. Oma laasɔ nde akalembetshiya ɔnɛ oko watafule ewo kaso, sho lawɔ pombaka nkɛnɛmɔla waonga w’Akristo, ɛnyɛlɔ okitshakitsha, mbeya elelo aso ndo kɛtshi.” Sarah akakambe la awui wakawotɛ omendji w’otshimbedi. Nde mbutaka ate: “Lakashihodia dia kɛnɛ kakaleke ohomba ele monga ɔlɔlɔ ndo la ngandji.” Diakɔ diele nde akatatɛ mɛna anangɛso l’akadiyɛso lo yoho yotshikitanyi. Nde nembetshiyaka ate: “Lakasale la wolo dia nshihodia waonga wawaetɛ anto w’ohomba lo washo wa  Jehowa.” Kayotota lo dikambo diaso? Hatohombe pondjo ndjaɔsa dia sho ndeka anto akina l’ɔtɛ wa kalasa yakatɔtɔ! Naka sho mboka “nkumbo k’otondo k’anangɛso ngandji” k’efula, kete hatotonga la shɔnɔdi.​—1 Pe. 2:17.

14. Lo ndjela Hɛbɛru 13:16, ngande wayaoka Jehowa etena kasalɛso anto ɔlɔlɔ?

¹⁴ Jehowa mbɔsaka tshelo ya salɛ anto ɔlɔlɔ la nɛmɔ di’efula. (Adia Hɛbɛru 13:16.) Nde mbɔsaka dui sɔ oko etenyi kɛmɔtshi k’ɔtɛmwɛlɔ aso, djekoleko etena kakimanyiyaso wanɛ wele lo dihombo. (Jak. 1:27; 2:14-17) Diakɔ diele, Afundelo tokeketshaka ɔnɛ: “Nyonge la mbekelo ka nongolaka angɛndangɛnda.” (Rɔmɔ 12:13) Nongola angɛndangɛnda kɛdikɛdi, ndjakiyanya l’otema ɔtɔi lo dikambo diawɔ, mbaoka ngandji ndo nsala dia vɔ monga angɛnyi aso. Jehowa ngɛnangɛnaka etena kashaso anto akina yangɔ ya ndɛ, yangɔ ya nnɔ kana etena ketshaso wenya kaamɛ la wɔ ndo kawadjaso yimba la ngandji tshɛ. (1 Pe. 4:8-10) Koko, awui amɔtshi koka todjɛ wekamu diaha nongola angɛndangɛnda.

15-16. a) Lande na kakoka anto amɔtshi mengenga dia nongola angɛndangɛnda? b) Ngande wakatondoya Edit wengengo waki lande dia nongola angɛndangɛnda?

¹⁵ Sho koka mengenga dia nongola angɛndangɛnda l’ɔtɛ w’awui wele laso. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka wadi aki odo lelɛwɔ Edit. Ntondo ka nde monga Ɔmɛnyi wa Jehowa, nde kondekaka monga la diɔtɔnganelo l’anto akina. Edit akafɔnyaka ɔnɛ anto akina mbele l’akoka wa nongola angɛndangɛnda.

¹⁶ L’ɔkɔngɔ wa nde monga Ɔmɛnyi wa Jehowa, Edit akatshikitanya ekanelo kande. Nde akatakola wanya amɔtshi dia nongola angɛndangɛnda. Nde mbutaka ate: “Etena kakawakaka Mbalasa kaso ka Diolelo k’oyoyo, ekumanyi kɛmɔtshi akambutɛ dia wadi l’omi amɔtshi wakahombe ndja dia ndjosha lonya l’olimu ɔsɔ, ndo nde akanɔmbɛ dia kana dimi lakakoke mbahangia l’edja ka mingu hiende. Lakohɔ woho wakatshɔkɔla Jehowa wadi aki odo la la Zarɛfatɛ.” (1 Ku. 17:12-16) Edit aketawɔ  dia mpangia atshukanyi asɔ. Onde nde akakondja ɛtshɔkɔ? Nde mbutaka ate: “Mingu hiende yakayokoma ngɔndɔ hiende. L’etena kɛsɔ, takayoyala la diɔtɔnganelo dia ma ma.” Edit akakondja nto angɛnyi wa ma ma l’etshumanelo. Nshi nyɛ nde ekɔ ombatshi mboka ndo nde mbelɛka wanɛ wasambisha kaamɛ la nde la ngelo dia ndjɔlɛ yangɔ. Nde mbutaka ate: “Lokaho kimanyiyakami dia ndjaoka dimɛna! Ndo kɛnɛ kele mɛtɛ ele, dimi lawɔ kondjaka ɛtshɔkɔ efula.”​—Hɛb. 13:1, 2.

17. Kakɔna kakashihodia Luke nde la wadɛnde?

¹⁷ Mbeyaka monga ko tokosalɛka anto ɔlɔlɔ, ko onde sho kokaka ndjalowanya? Ɛnyɛlɔ, Luke nde la wadɛnde wekɔ atshukanyi walongola angɛndangɛnda. Vɔ waki la mbekelo ka mbelɛka ambutshi awɔ, ewotɔ, angɛnyi wa mama ndo omendji w’otshimbedi la wadɛnde la ngelo kawɔ. Koko, Luke mbutaka ate: “Takashihodia ɔnɛ takelɛka paka anto waki la diɔtɔnganelo laso ato.” Ngande wakayalowanya Luke la wadɛnde lo kɛnɛ kendana la salɛ anto ɔlɔlɔ?

18. Ngande wakayalowanya Luke la wadɛnde lo kɛnɛ kendana la salɛ anto ɔlɔlɔ?

¹⁸ Luke la wadɛnde wakatshikitanya yoho ya nsala akambo l’ɔkɔngɔ wa vɔ nkana yimba la ɛtɛkɛta wa Yeso wata ɔnɛ: “Naka nyu nangaka paka anto wanyolanga, difuto diakɔna diayonyokondja?” (Mat. 5:45-47) Vɔ wakashihodia ɔnɛ vɔ wakahombe mbokoya Jehowa lele la lokaho le anto tshɛ. Diakɔ diele vɔ wakɔshi yɛdikɔ ya mbelɛ lakawɔ anangɛso l’akadiyɛso wahawatelɛka. Luke mbutaka ate: “Kakianɛ sho tshɛ tɔngɛnangɛna efula la waaso wetshaso kaamɛ asɔ. Onto tshɛ ndjaokaka dia nde ambokeketshama.”

19. Ngande wɛnyaso dia tekɔ ambeki wa Yeso, ndo kakɔna kamboyoyashikikɛ dia nsala?

¹⁹ Tambɔsɛdingola woho wele mbokana ngandji k’efula lam’asaso koka tokimanyiya dia monga anto wadja wɔladi, wele bu la shɔnɔdi ndo walongola angɛndangɛnda. Sho pombaka minya tokanyi tshɛ ta kɔlɔ ndo mboka anangɛso l’akadiyɛso ngandji k’efula k’oma k’ɛse otema. Naka sho nsala ngasɔ, kete tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo tayɛnya ɔnɛ sho tekɔ mɛtɛ ambeki wa Yeso.​—Jni. 13:17, 35.