Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 12

Ngandji tokimanyiyaka dia mbikikɛ lohetsho

Ngandji tokimanyiyaka dia mbikikɛ lohetsho

“Dimi lambonyodjangɛ akambo asɔ dia nyu mbokana ngandji. Naka andja nyohetshaka, nyu mbeyaka dia vɔ wakampetsha la ntondo ka vɔ ndjonyohetsha.”​—JNI. 15:17, 18.

OSAMBO 129 Tayotetemala mbikikɛ

AWUI WAYƆTƐKƐTAMA *

1. Lo ndjela Mateo 24:9, lande na kahatahombe mamba etena katohetsha andja ɔnɛ?

JEHOWA akatotonge dia sho mboka anto ngandji ndo dia sho mbokama ngandji. Diakɔ diele, etena katohetsha onto ɔmɔtshi, sho nyangaka ndo mbala mɔtshi sho mbokaka wɔma. Ɛnyɛlɔ, kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Georgina, ladjasɛ l’Erɔpɛ mbutaka ate: “Lam’akimi l’ɛnɔnyi 14, mama akapetshaka l’ɔtɛ wakamakambɛka Jehowa. Lakayaoke oko okalema ndo lakatatɛ mfɔnya dia ondo dimi komonga onto l’ɔlɔlɔ.” * Ɔnangɛso ɔmɔtshi lelɛwɔ Danylo akafunde ate: “Etena kakakɔmɔla asɔlayi, kakawatɛngɛ ndo kakawamanɛ l’ɔtɛ wakimi Ɔmɛnyi wa Jehowa, lakoke wɔma ndo lakayaoke oko onto lambowosha sɔnyi.” Lohetsho la ngasɔ mbishaka paa l’asolo, koko dui sɔ hatambiya. Yeso akate dia sho tayohetshama.​—Adia Mateo 24:9.

2-3. Lande na kahetshawɔ ambeki wa Yeso?

2 Andja ɔnɛ petshaka ambeki waki Yeso. Lande na? Nɛ dia l’ɛnyɛlɔ ka Yeso, sho “keema ase andja ɔnɛ.” (Jni. 15:17-19) Etombelo wele la dui sɔ ele, kaanga mbalɛmiyaso mandji y’ana w’anto, sho tonaka dia mbatɛmɔla kana ntɛmɔla diangɔ diele didjidji diawɔ. Sho tɛmɔlaka paka Jehowa ndaamɛ. Sho sukɛka lotshungɔ lele la Nzambi la nɔmbɔla anto, koko Satana la “kanula” yande hawetawɔ dia Nzambi ekɔ la lotshungɔ lɔsɔ. (Eta. 3:1-5, 15) Sho sambishaka ɔnɛ Diolelo dia Nzambi mbele tshɔi y’elongamelo k’anto ndo ɔnɛ keem’edja Diolelo sɔ diayanga minola wanɛ tshɛ waditona. (Dan. 2:44; Ɛny. 19:19-21) Losango lɔsɔ lekɔ lokumu l’ɔlɔlɔ le anto wele la memakana, koko lɔ lekɔ losango la kɔlɔ le anto wa kɔlɔ.​—Os. 37:10, 11.

3 Tekɔ lo petshama nto nɛ dia tekɔ lo nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wosembwe wa Jehowa. Kɛnɛ kata Nzambi dia kekɔ dimɛna kana kɔlɔ ntshikitana etale la kɛnɛ kata andja ɔnɛ dia kekɔ dimɛna kana kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, ɛlɔ kɛnɛ anto efula mbetawɔka ditshelo dia mindo diafɔna la nɛ diaki l’ase Sɔdɔma la Ngɔmɔra wanɛ wakadiakema oma le Nzambi. (Judɛ 7) Lam’ele sho kitanyiyaka atɔndɔ wa lo Bible wendana la ditshelo sɔ, anto efula tɔnyɔlaka ndo tɔsaka oko sho tekɔ awui wolo!​—1 Pe. 4:3, 4.

4. Waonga akɔna watokeketsha etena katohetsha anto?

4 Kakɔna kakoka tokimanyiya dia mbikikɛ etena katohetsha anto ndo katɔtɛngawɔ? Sho pombaka monga la mbetawɔ ka wolo ɔnɛ Jehowa ayotokimanyiya. L’ɛnyɛlɔ k’engawo, mbetawɔ kaso koka “nyima mpito tshɛ yalombalomba ya kanga kɔlɔ.” (Ɛf. 6:16) Koko aha mbetawɔ keto mbeso l’ohomba. Tekɔ nto l’ohomba wa ngandji? Lande na? Nɛ dia ngandji “hoke nkɛlɛ esadi.” Tɔ kukumɛka ndo mbikikɛka akambo wa kɔlɔ tshɛ. (1 Kɔr. 13:4-7, 13) Nyɛsɔ kakianɛ tɔsɛdignole woho wele ngandji kokaso Jehowa, ngandji kokaso asekaso atɛmɔdi, ndo ngandji kokaso kaanga atunyi aso koka tokimanyiya dia mbikikɛ lohetsho.

NGANDJI KOKASO JEHOWA TOKIMANYIYAKA DIA MBIKIKƐ LOHETSHO

5. Ngandji koka Yeso She kakokeketsha lo yoho yakɔna?

5 L’otsho la ntondo k’atunyi ande mboodiaka, Yeso akatɛ ambeki ande wa kɔlamelo ate: “Dimi nangaka Papa, [diakɔ diele] oko wakambidjangɛ Papa dia nsala mbasalami.” (Jni. 14:31) Ngandji koka Yeso Jehowa kakokeketsha dia ntokomɛ ehemba waki la ntondo kande. Ngandji kokaso Jehowa koka monga la shɛngiya yakɔ yaamɛ le so.

6. Lo ndjela Rɔmɔ 5:3-5, ngande wayaoka ekambi wa Jehowa lo kɛnɛ kendana la mbikikɛ lohetsho l’ase andja ɔnɛ?

6 Ngandji kokawɔ Nzambi kimanyiyaka nshi ekambi wa Jehowa dia mbikikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ. Ɛnyɛlɔ, etena kakadjangɛ Tominadi ta laadiko t’ase Juda apɔstɔlɔ dia vɔ ntshika nsambisha, ngandji kakawokaka Nzambi kakatshutshuya dia “nkitanyiya Nzambi oko wende owandji lo dihole dia nkitanyiya anto.” (Ets. 5:29; 1 Jni. 5:3) Ngandji k’efula ka ngasɔ keketshaka nto anangɛso ɛlɔ kɛnɛ, wele efula ka l’atei awɔ wekɔ lo nshika ntanga la ntondo ka mandji y’esehe ndo ya wolo efula. Lo dihole dia sho nkɔmɔ, sho mbɔsaka dia ekɔ tshondo ya diɛsɛ dia mbikikɛ lohetsho l’ase andja ɔnɛ.​—Ets. 5:41; adia Rɔmɔ 5:3-5.

7. Ahombaso nsala naka ase nkumbo kaso wekɔ lo tɔlɔsha?

7 Naka ase nkumbo kaso wekɔ lo tɔlɔsha, kete dui sɔ koka monga okakatanu ɔmɔtshi woleki wolo dia mbikikɛ. Etena katatɛso ndjasha l’akambo wa mɛtɛ, ase nkumbo kaso amɔtshi mbeyaka mfɔnya dia tambonganyiyama. Akina mbeyaka mfɔnya ɔnɛ ɔtɛ aso hayokamba dimɛna. (Ɛdika la Makɔ 3:21.) Vɔ mbeyaka kaanga tɔlɔsha la wolo tshɛ. Dui sɔ hadiohombe tambiya. Yeso akate ate: “Atunyi w’onto wayoyala anto wa lo luudu lande hita.” (Mat. 10:36) Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, oyadi woho akɔna wayotɔsa ewotɔ aso, sho tonaka dia mbasalɛ akambo oko atunyi. Koko, etena katahame ngandji kokaso Jehowa, mbatahame ndo ngandji kokaso anto. (Mat. 22:37-39) Koko, hatosekola pondjo atɔndɔ aso lo minya yimba lo ɛlɛmbɛ ndo lo atɔndɔ wa lo Bible paka dia ngɛnyangɛnya anto akina.

Sho mbeyaka nsowa l’etena kɛmɔtshi, koko Jehowa ayongaka nshi tshɛ suke la so dia tosamba ndo tokeketsha (Enda odingɔ 8-10)

8-9. Kakɔna kakakimanyiya kadiyɛso kɛmɔtshi dia nshika tanga la ntondo k’ɔlɔshamelo wa wolo?

8 Georgina lakatatɛkɛtshi la diko, aki l’akoka wa nshika tanga la ntondo k’ɔlɔshamelo wa wolo w’oma le nyango. Georgina nembetshiyaka ate: “Dimi la mama takatatɛ mbeka Bible l’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Koko, l’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ shamalo, etena kakamalange ntatɛ mbɔtɔ nsanganya, mama akatatɛ ndɔshami. Lakayoshola dia nde aki la diɔtɔnganelo la waa apɔsta, ndo nde akakambaka la tokanyi tawɔ etena kakandasawolaka la mi. Ndo nto, nde akatɛngaka, akakotolaka lo divo, akambidjaka tokumbɛ ndo akakashaka ekanda ami. Lam’akamakotsha ɛnɔnyi 15, lakabatizama. Mama akasale la wolo dia shimbami diaha dimi kambɛ Jehowa lo tomami lo dihole dimɔtshi dimi l’ana akina wa tomangase wanɛ wakanɔka didjoyadjoya ndo wakasalaka awui w’epetenge. Ɔlɔshamelo mongaka wolo efula dia mbikikɛ, djekoleko naka vɔ ndja oma le onto ɔmɔtshi lahomba koka ngandji ndo kokokɛ.”

9 Ngande wakalɔshana Georgina l’okakatanu ɔsɔ? Nde mbutaka ate: “Lushi lakatatɛ mama ndɔshami, mbakamashidiya mbadia Bible k’otondo. L’etena kɛsɔ laki l’eshikikelo k’efula ɔnɛ lambotana akambo wa mɛtɛ, ndo lakayaoke suke suke la Jehowa. Lakɔɔlɔmbaka mbala efula, ndo nde akokaka alɔmbɛlɔ ami. Etena kakimi leke lo dihole diakatɔlɛ mama, kadiyɛso kɛmɔtshi akambelɛka lakande, ndo takekaka Bible kaamɛ. L’etena kɛsɔ tshɛ, lakakeketshamaka oma le anangɛso l’akadiyɛso lo Mbalasa ka Diolelo. Vɔ wakasale dia dimi ndjaoka oko ose nkumbo yawɔ. Lakɛnyi hwe dia Jehowa ndeka atunyi aso wolo, oyadi woho akɔna w’anto wewɔ.”

10. Eshikikelo kakɔna kakokaso monga la tɔ le Jehowa Nzambi kaso?

10 Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde ɔnɛ ndooko kakoka “tokakitola oma lo ngandji ka Nzambi kele le Kristo Yeso Nkumɛso.” (Rɔmɔ 8:38, 39) Kaanga mbakokaso nsowa l’etena kɛmɔtshi, Jehowa ayongaka nshi tshɛ lo wedi aso dia tosamba ndo tokeketsha. Ndo oko wadiɛnya kɛnɛ kakakomɛ Georgina, Jehowa tokimanyiyaka nto oma lo tshimbo ya nkumbo kaso ka nɛmɔ ka lo nyuma.

NGANDJI KOKASO ASEKASO ATƐMƆDI TOKIMANYIYAKA DIA MBIKIKƐ LOHETSHO

11. Ngande wakimanyiya ngandji kakatɛkɛta Yeso lo Joani 15:12, 13 ambeki ande? Sha ɛnyɛlɔ.

11 L’otsho wa la ntondo ka nde mvɔ, Yeso akohola ambeki ande dia mbokana ngandji lam’asawɔ. (Adia Joani 15:12, 13.) Nde akeyaka dia ngandji ka ndjahondja kayowakimanyiya dia ntetemala monga kaamɛ ndo dia mbikikɛ lohetsho l’ase andja ɔnɛ. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’etshumanelo ka la Tɛsalɔnika. Ntatɛ oma lanɛ wakakengama etshumanelo kɛsɔ, anto wa lɔkɔ wakahɛnyahɛnyamaka. Koko anangɛso l’akadiyɛso asɔ wakonge bɛnyɛlɔ di’anto waki l’olowanyi ndo la ngandji. (1 Tɛs. 1:3, 6, 7) Pɔɔlɔ akaakeketsha dia ntetemala mbokana ngandji “lo yɛdikɔ y’efula.” (1 Tɛs. 4:9, 10) Ngandji kɛsɔ kakahombe mbatshutshuya dia nsamba wanɛ wambɔkɔmɔ ndo dia nsukɛ wanɛ waki wɔdu. (1 Tɛs. 5:14) Vɔ wakayele alako wa Pɔɔlɔ, nɛ dia lo mukanda ande wa hende, wakandafunde ɔnɔnyi oko ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, Pɔɔlɔ akate ate: “Ngandji kele la oseka onto tshɛ la l’atei anyu otsha le wonyande kekɔ lo tafule.” (2 Tɛs. 1:3-5) Ngandji kawɔ kakaakimanyiya dia mbikikɛ ekakatanu ndo ɔlɔshamelo.

Ngandji k’Okristo koka tokimanyiya dia mbikikɛ lohetsho (Enda odingɔ 12) *

12. Lo etena kakalɔmaka ta dimɔtshi, ngande wakɛnya anangɛso l’akadiyɛso wa lo wodja ɔmɔtshi ngandji lam’asawɔ?

12 Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Danylo, lakatatɛkɛtshi la diko nde la wadɛnde. Lam’akalɔmaka ta l’osomba awɔ, vɔ wakatetemalaka mbɔtɔ nsanganya, nsambisha lo ndjela akoka awɔ ndo nkahana l’anangɛwɔ ndo l’akadiyɛwɔ mbo ya ndɛ yaki lawɔ. Oma laasɔ, lushi lɔmɔtshi, asɔlayi waki l’ekoma wakaye lale Danylo. Danylo mbutaka ate: “Vɔ wakanɔmbɛ dia dimi ntshika monga Ɔmɛnyi wa Jehowa. Etena kakamatone, vɔ wakakɔmɔla ndo wakambutɛ dia wayanga kandami l’ɔtɛ. La ntondo ka vɔ ntshɔ, vɔ wakamanɛ ɔnɛ tayokalola dia ndjeyana la wadɛmi la wolo. Koko aha la ntshimbatshimba, anangɛso wakatɔtshiya lo kawolo dia ntshɔ l’osomba okina. Hambohɛki pondjo ngandji k’anangɛso asɔ. Ndo lam’akatakome l’osomba w’oyoyo ɔsɔ, anangɛso wa lɛkɔ wakatosha mbo ya ndɛ, wakakimanyiya dia dimi ntana olimu ndo luudu la mbidjasɛ! Etombelo waki la dui sɔ ele, taki l’akoka wa mpangiya Ɛmɛnyi wa Jehowa ekina wakalawɔka oma lo dihole sɔ diakalɔmaka ta.” Awui asɔ mɛnyaka dia ngandji k’Akristo koka tokimanyiya dia mbikikɛ lohetsho.

NGANDJI KOKASO ATUNYI ASO TOKIMANYIYAKA DIA MBIKIKƐ LOHETSHO

13. Ngande watokimanyiya nyuma k’ekila dia mbikikɛ etena kakambɛso Jehowa oyadi etena katohetsha anto?

13 Yeso akatɛ ambeki ande dia mboka atunyi awɔ ngandji. (Mat. 5:44, 45) Onde ekɔ wɔdu nsala dui sɔ? Ndooko. Koko sho koka disala diɛsɛ l’ekimanyielo ka nyuma k’ekila ka Nzambi. Waonga amɔtshi w’olowa wa nyuma ka Nzambi ekɔ ngandji, solo dia lotutsha, ɔlɔlɔ, memakana ndo ndjakimɛ. (Ngal. 5:22, 23) Waonga asɔ tokimanyiyaka dia mbikikɛ lohetsho. Andɔshi efula wakakadimola etema lam’ele omi, wadi, ɔna, kana osukanyi lele ombetawudi akakɛnɛmɔla waonga w’amɛna asɔ. Andɔshi efula wakayokomaka anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji. Diakɔ diele, naka ekɔ wolo dia wɛ mboka wanɛ wakohetsha ngandji tsho paka l’ɔtɛ wakambɛyɛ Jehowa, kete lɔmba dia wɛ nkondja nyuma k’ekila. (Luka 11:13) Ndo onga l’eshikikelo tshɛ lo tshɛ ɔnɛ mboka ka Nzambi kokongaka nshi tshɛ mboka koleki dimɛna.​—Tok. 3:5-7.

14-15. Ngande wakakimanyiya Rɔmɔ 12:17-21 Yasmeen dia mboka omɛnde ngandji kaanga mbakandɔlɔshaka la wolo tshɛ?

14 Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Yasmeen, ladjasɛ la Moyen-Orient. Etena kakandakome Ɔmɛnyi wa Jehowa, omɛnde akafɔnya dia nde ambokesama, ndo akasale la wolo dia mboshimba dia kambɛ Nzambi. Nde akɔtɛngɛ ndo akatshutshuya ewotɔ ande ndo owandji ɔmɔtshi w’ɔtɛmwɛlɔ ndo kanga dɔka ɔmɔtshi dia mbanɛ ndo mbita dia nde ekɔ lo nanga nkakitola nkumbo kande. Omɛnde akakome polo lo ntɛnga anangɛso waki lo losanganya lɔmɔtshi la l’etshumanelo! Mbala efula Yasmeen akalelaka l’ɔtɛ wakosalɛka omɛnde akambo aha la ngandji.

15 Lo Mbalasa ka Diolelo, ase nkumbo ka lo nyuma ka Yasmeen wakosambaka ndo wakokeketshaka. Dikumanyi wakokeketsha dia nkamba l’ɛtɛkɛta wele lo Rɔmɔ 12:17-21. (Adia.) Yasmeen mbutaka ate: “Dui sɔ diaki wolo. Koko lakalɔmbɛ Jehowa dia kimanyiyami, ndo lakasale la wolo dia nkamba la kɛnɛ kata Bible. Diakɔ diele, etena kakadjaka omɛmi mindo l’okonda tshɛ lo nkuku, dimi lakɔmbaka. Etena kakandatɛngaka, dimi lakokaloyaka dui la memakana. Ndo lam’akinde la hemɔ, dimi lakokokɛka.”

Naka sho mboka wanɛ watɔhɛnyahɛnya ngandji, kete sho koka nɛndja etema awɔ (Enda odingɔ 16-17) *

16-17. Wetshelo akɔna wakondjayɛ oma l’ɛnyɛlɔ ka Yasmeen?

16 Yasmeen akafutama l’ɔtɛ wa ngandji kakandokaka omɛnde. Nde mbutaka ate: “Omɛmi akatatɛ mbɛkɛ otema le mi efula nɛ dia nde akeyaka dia lakawotɛka mɛtɛ mbala tshɛ. Nde akatatɛ mpokamɛmi la dilɛmiɛlɔ di’efula etena kakatawotɛka awui wendana l’ɔtɛmwɛlɔ ndo nde aketawɔ dia sho mbidjaka wɔladi la ngelo. Nshi nyɛ nde keketshakami dia dimi mbɔtɔka nsanganya ya l’etshumanelo. Lɔsɛnɔ la nkumbo kaso lambolowana efula, ndo taya la wɔladi wa mɛtɛ. Lekɔ l’elongamelo di’omɛmi ayodihola otema ande dia mbetawɔ akambo wa mɛtɛ ndo ndjela lokolo lami dia sho kambɛ Jehowa kaamɛ.”

17 Ɛnyɛlɔ ka Yasmeen mɛnyaka dia ngandji “kukumɛka akambo tshɛ, . . . nongamɛka akambo tshɛ, mbikikɛka akambo tshɛ.” (1 Kɔr. 13:4, 7) Lohetsho koka monga la shɛngiya y’efula ndo mbisha kandji k’efula, koko ngandji ndeka lohetsho wolo la fwa. Tɔ nɛndjaka otema. Ndo tɔ ngɛnyangɛnyaka otema wa Jehowa. Koko oyadi kaanga atunyi wayotetemala tohetsha, sho koka ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Lo ngande?

TƆNGƐNANGƐNAKE ETENA KATOHETSHAWƆ

18. Lande na kakokaso ngɛnangɛna etena katohetsha anto?

18 Yeso akate ate: “Ɔngɛnɔngɛnɔ le nyu etena tshɛ kanyohetsha anto.” (Luka 6:22) Aha sho mbalanga di’anto tohetsha. Sho hatɔngɛnangɛna etena katohetshawɔ l’ɔtɛ wa mbetawɔ kaso. Ko lande na kakokaso monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena katohetshawɔ? Tɔsɛdingole ɛkɔkɔ esato. Ntondotondo, etena kakikɛso, sho mbetawɔmaka le Nzambi. (1 Pe. 4:13, 14) Dui dia hende, mbetawɔ kaso ndowanaka ndo ndekaka monga wolo. (1 Pe. 1:7) Ndo dui dia sato, tayolongola difuto dia nɛmɔ efula, mbuta ate lɔsɛnɔ la pondjo.​—Rɔmɔ 2:6, 7.

19. Lande na kakonge apɔstɔlɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbakɔmɔla eshingɔ?

19 Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa eolwelo ka Yeso, apɔstɔlɔ wakonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ wele Yeso akate dia vɔ wayonga la wɔ. L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbakɔmɔla eshingɔ ndo mbashimba dia nsambisha, vɔ wakonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lande na? “Nɛ dia vɔ wakɔsama oko anto wasungana mbishama nsɔnyi l’ɔtɛ wa lokombo [la Yeso].” (Ets. 5:40-42) Ngandji kakawokaka Owandji awɔ kakaleke wɔma wakawokaka lohetsho l’atunyi awɔ. Ndo vɔ wakɛnya ngandji kawɔ lo nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ “aha la mpekɔ.” Ɛlɔ kɛnɛ anangɛso efula wekɔ lo ntetemala kambɛ Nzambi la kɔlamelo kaanga la ntondo k’ekakatanu. Vɔ mbeyaka dia Jehowa hohɛki pondjo olimu awɔ ndo ngandji kokawɔ lokombo lande.​—Hɛb. 6:10.

20. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

20 Andja ɔnɛ wayotetemala tohetsha polo lam’ayokomɛ dikongɛ nɛ. (Jni. 15:19) Koko hatohombe mboka wɔma. Oko wayotodiɛna lo sawo diayela, Jehowa ‘ayokeketsha ndo ayokokɛ’ ekambi ande wele la kɔlamelo. (2 Tɛs. 3:3) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ totetemale mboka Jehowa, anangɛso l’akadiyɛso ndo kaanga atunyi aso ngandji. Naka sho ndjela dako sɔ, kete tayotshikala kaamɛ ndo la lonyuma la wolo, tayosha Jehowa kɛnɛmɔ ndo tayɛnya dia ngandji ndeka lohetsho wolo la fwa.

OSAMBO 106 Tɔkɛnɛmɔlɛ dionga dielɛwɔ ngandji

^ od. 5 Lo sawo nɛ, tayanga nsɛdingola woho wele ngandji kokaso Jehowa, ngandji kokaso asekaso ambetawudi ndo ngandji kokaso kaanga atunyi aso koka tokimanyiya dia mbikikɛ lohetsho latohetsha andja ɔnɛ. Tayɔsɛdingola nto lande na kakate Yeso dia sho koka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena katohetshawɔ.

^ od. 1 Nkombo yakatshikitanyema.

^ od. 58 ELEMBETSHIELO W’OSATO: L’ɔkɔngɔ w’asɔlayi manɛ Danylo, anangɛso wakookimanyiya nde la wadɛnde dia monɔ dihole dikina, ndo wakaalongola la wangasanu tshɛ lɛkɔ.

^ od. 60 ELEMBETSHIELO W’OSATO: Omi aki Yasmeen akɔlɔshaka, koko dikumanyi diakawosha alako w’amɛna. Nde akɛnya dia nde aki wadi l’ɔlɔlɔ ndo akokokɛka etena kakinde la hemɔ.