Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 21

Onde wɛ ekɔ la lowando lo weshasha wakatosha Nzambi?

Onde wɛ ekɔ la lowando lo weshasha wakatosha Nzambi?

“Ande efula k’akambo wamboyosala, wɛ Jehowa Nzambi kami, akambo ayɛ wa diambo ndo tokanyi tele la yɛ oya le so lee!”​—OS. 40:5.

OSAMBO 5 Elimu wa diambo waki Nzambi

AWUI WAYƆTƐKƐTAMA *

1-2. Lo ndjela Osambo 40:5, weshasha akɔna wakatosha Jehowa, ndo lande na kayangaso mbasɛdingola?

JEHOWA ekɔ Nzambi ka lokaho. Ohokana yimba la weshasha wakandatosha ɛnɛ: nkɛtɛ kele dihole diaso dia mbidjasɛ di’olangala ndo dia diambo efula; wɔɔngɔ aso wakatongama lo yoho ya diambo efula; ndo Bible, Ɔtɛkɛta ande wa nɛmɔ. Diɛsɛ la weshasha esato ɛsɔ, Jehowa akatosha dihole dia mbidjasɛ, akatosha akoka wa nkanyiya ndo ntɛkɛta ndo ekɔ lo tosha ekadimwelo lo ambola w’ohomba wakokaso mboka.​—Adia Osambo 40:5.

2 Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola lo tshena pe weshasha esato ɛsɔ. Naka sho ndeka nkana yimba la diangɔ sɔ, kete tayoleka monga la lowando lo diangɔ diakɔ ndo nsaki kaso ka ngɛnyangɛnya Jehowa, Otungi aso kayoleka mfula. (Ɛny. 4:11) Tayonga nto l’akoka wa nkimanyiya wanɛ wakanganyiyama la wetshelo wa kashi w’ohilwelo.

NKƐTƐ KAKATONGAMA LO YOHO YA LAANDE

3. Lande na kele nkɛtɛ kekɔ dihole dia laande?

3 Lomba la Nzambi mɛnamaka hwe lo yoho yakandatonge nkɛtɛ yele dihole diaso dia mbidjasɛ. (Rɔmɔ 1:20; Hɛb. 3:4) Aha nkɛtɛ kaso keto mbele planɛtɛ katshimba wonya, koko tɔ kekɔ dihole dia laande nɛ dia tɔ kekɔ la kɛnɛ tshɛ kahombama di’anto nsɛna lɔkɔ.

4. Lande na kakokaso mbita dia nkɛtɛ ndeka masuwa tshɛ wakasale onto dimɛna?

4 Lo toho tɔmɔtshi, nkɛtɛ kekɔ oko masuwa watatshu laadiko dia ndjale ka woke. Koko ekɔ etshikitanu wa weke lam’asa masuwa wakasale onto woludi l’anto tɔɔ ndo nkɛtɛ. Ɛnyɛlɔ, edja ka ngande kayɔsɛna anto wele lo masuwa naka vɔ ndjayangɛ hiɛlɛlɛ, mbo ya ndɛ, ashi awɔ ndo naka hawoyokoka mbikasha mindo l’andja? Anto wa lo masuwa asɔ wayovɔ esadi eto. Koko, nkɛtɛ yekɔ lo nkimanyiya miliyara ya ditongami diasɛna dia ntshikala la lɔsɛnɔ. Yɔ toshaka hiɛlɛlɛ, mbo ya ndɛ ndo ashi weso l’ohomba, ndo diangɔ sɔ hadioshile. Kaanga mbele mindo tshɛ yekɔ lo ntshikala la nkɛtɛ, nkɛtɛ yekɔ lo ntshikala paka olangala ndo dihole diakoka mbidjasɛ. Lande na kele nkɛtɛ l’akoka wa ngasɔ? Nɛ dia Jehowa akatonge nkɛtɛ l’akoka wa nsala dia mindo ya lɔkɔ kadimɔka diangɔ di’amɛna diakokawɔ nkamba la diɔ nto. Tayanga nsɛdingola lo tshena pe awui ahende w’ohomba, mbuta ate woho watshimba hiɛlɛlɛ ndo woho watshimba ashi.

5. Ngande watshimba hiɛlɛlɛ, ndo dui sɔ ɛnyadiɔ?

5 Hiɛlɛlɛ yekɔ loowe lakimanyiya dia lɔsɛnɔ monga lele diangɔ dimɔtshi diasɛna ndo sho kambaka la lɔ. Ditongami diasɛna kotolaka lokema la hiɛlɛlɛ ya dimɛna shɔ ɔnɔnyi tshɛ. Ditongami diakɔ diamɛ sɔ tondjaka loowe lelɛwɔ dioxyde de carbone. Koko, hiɛlɛlɛ yakotola ditongami diasɛna hayoshile ndo loowa halana l’ɔtɛ wa mindo ya “loowe” lɔsɔ, mbuta ate dioxyde de carbone. Lande na? Nɛ dia Jehowa akatonge ditongami sɔ, ntatɛ oma l’esongo wa weke polo lo dingawo diele adiyo wa totshitshɛ, dia kotolaka dioxyde de carbone ndo tondjaka hiɛlɛlɛ. Lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ, woho watshimba hiɛlɛlɛ mɛnyaka mɛtɛ ka ɛtɛkɛta wele lo Etsha 17:24, 25 wata ɔnɛ: “Nzambi . . . kasha anto tshɛ lɔsɛnɔ, [ndo] lomu.”

6. Ngande watshimba ashi, ndo dui sɔ ɛnyadiɔ? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Otshimbelo w’ashi wekɔ woshasha wa Jehowa.”)

6 Ashi w’ɔkɛlɛngɔ wekɔ la nkɛtɛ nɛ dia planɛtɛ kaso kɛsɔ nkakitɔna la wonya etale kahombama. Otondonga tɔ kakasukana yema la wonya, tshike ashi tshɛ wotonga dja ndo dihole diahakoke lɔsɛnɔ monga. Otondonga nkɛtɛ kakakakitɔna yema la wonya, tshike nkɛtɛ kotololanɛ la loonge ndo la okama wa woke w’ashi w’okamu. Lam’ele Jehowa akakitsha nkɛtɛ lo dihole dia dimɛna, otshimbelo w’ashi wa la nkɛtɛ salaka dia lɔsɛnɔ monga. Yanyi kɔmamaka l’ashi wa lo ndjale ndo lo ashi akina wa la nkɛtɛ ndo yɔ salaka di’ashi mbidɛ l’olongo ko tokenga wange. Ɔnɔnyi tshɛ, yanyi salaka di’ashi yɛdikɔ ya mɛtrɛ kibɛ 500 000 mbidɛ l’olongo. Ashi asɔ tshikalaka lo loowa nshi oko dikumi ntondo ka vɔ ndjɔlɔ la nkɛtɛ oko mvula kana loonge. Ashi asɔ ndjɔtɔka lo ndjale ya weke kana lo ahole akina, ndo otshimbelo ɔsɔ tetemalaka salema. Woho wakasale Jehowa dia ashi tshimbaka ngasɔ, mɛnyaka dia nde ekɔ la lomba ndo la wolo w’efula.​—Jɔbɔ 36:27, 28; Ond. 1:7.

7. Naa toho tɔmɔtshi takokaso mɛnya dia tekɔ la lowando lo woshasha wɔtɛkɛtami lo Osambo 115:16?

7 Ngande wakokaso mɛnya lowando lo dikambo dia planɛtɛ kaso ka diambo ndo diangɔ di’amɛna diele lɔkɔ? (Adia Osambo 115:16.) Yoho mɔtshi yakokaso nsala ele kanaka yimba lo diangɔ diakatonge Jehowa. Dui sɔ diayototshutshuya dia mbokaka Jehowa losaka lushi tshɛ l’ɔtɛ wa diangɔ di’amɛna diatoshande. Ndo sho mɛnyaka dia sho mbɔsaka nkɛtɛ la nɛmɔ lo mbetɛka dihole diodjashiso pudipudi.

WƆƆNGƆ ASO WAKATONGAMA LO YOHO YA LAANDE

8. Lande na kakokaso mbita dia wɔɔngɔ aso wakatongama lo yoho ya diambo?

8 Wɔɔngɔ w’onto wakatongama lo yoho ya diambo efula. Etena kakiyɛ l’otema wa nyɔ, wɔɔngɔ ayɛ wakatahamaka lo ndjela woho wakawakongɛma ndo nunu dia tɔtshɔngu t’eyoyo ta lo wɔɔngɔ takakengamaka lominitɛ tshɛ! Anyangiyangi mbitaka dia wɔɔngɔ w’opalanga wekɔ la tɔtshɔngu ta laande telɛwɔ nerɔnɛ suke la miliyara 100. Tɔtshɔngu tɔsɔ mbakenga wɔɔngɔ aso ndo vɔ wekɔ la wotsho wa kilɔgramɛ oko 1,5. Tɔsɛdingole akoka angana ato wa diambo wele la wɔɔngɔ.

9. Kakɔna kakoshikikɛ dia dikoka diaso dia ntɛkɛta diekɔ woshasha w’oma le Nzambi?

9 Dikoka diaso dia ntɛkɛta diekɔ tshondo ya dihindo. Tokanyiya yema kɛnɛ katomba etena katɛkɛtaso. Tshɛkɛta tshɛ yatayɛ, wɔɔngɔ ayɛ nɔmbɔlaka osotshesotshelo w’emunyi 100 wa lo lolemi, dikele, ɛlɔmɔ, manga ndo tolo. Emunyi ɛsɔ tshɛ pombaka nsokasoka lo ndjela etena shikaa dia ɛtɛkɛta mbokɛma. Lo kɛnɛ kendana l’akoka wa ntɛkɛta ɛtɛkɛta efula, wekelo ɔmɔtshi wakawatondja lo 2019 wakɛnya dia ana w’ashashi kokaka nshihodia ɛtɛkɛta w’anto ndo nsala dui dimɔtshi. Wekelo ɔsɔ shikikɛka kɛnɛ ketawɔ anyangiyangi efula ɔnɛ sho mbotɔka la dikoka dia nshihodia ndo mbeka ɛtɛkɛta. Lo mɛtɛ, dikoka diaso dia ntɛkɛta diekɔ woshasha w’oma le Nzambi.​—Eto. 4:11.

10. Ngande wakokaso mɛnya lowando l’ɔtɛ wa woshasha wakatosha Nzambi w’ɔtɛkɛta?

10 Yoho mɔtshi yakokaso mɛnya lowando l’ɔtɛ wa woshasha w’ɔtɛkɛta ele lo nembetshiya anto wambola lande na kahatetawɔ wetshelo w’ohilwelo dietawɔ diaso. (Os. 9:1; 1 Pe. 3:15) Wanɛ wasukɛ wetshelo ɔsɔ nangaka dia sho mbetawɔ ɔnɛ nkɛtɛ ndo lɔsɛnɔ tshɛ lele lɔkɔ lakaye oyaya. Lo nkamba la Bible ndo la awui amɔtshi wambotɔsɛdingola lo sawo nɛ, sho koka mamɛ Shɛso lele l’olongo ndo nembetshiya anto walanga mpokamɛ lande na ketawɔso dia Jehowa kele Otungi w’olongo la nkɛtɛ.​—Os. 102:25; Isa. 40:25, 26.

11. Naa ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wɛnya dia wɔɔngɔ aso wekɔ ɛngɔ ka diambo?

11 Dikoka diaso dia mbohɔ diekɔ diambo efula. Lo nshi yakete, ofundji ɔmɔtshi akate ɔnɛ wɔɔngɔ w’onto wekɔ l’akoka wa mbohɔ awui wakoka tanema lo abuku miliyɔ 20. Koko, ɛlɔ kɛnɛ anto fɔnyaka dia dikoka diele la wɔɔngɔ aso ndeka laasɔ etale. Naa dikoka dia laande diele l’anto?

12. Ngande wele dikoka diaso dia nkondja wetshelo wendana la lɔkɛwɔ totshikitanyaka la waa nyama?

12 L’atei wa ditongami tshɛ dia la nkɛtɛ, paka anto ato mbele l’akoka wa nkondja wetshelo wendana la lɔkɛwɔ lo mbohɔ ndo nsɛdingola awui wakete. Diakɔ diele, sho koka mbeka atɔndɔ w’amɛna ndo ntshikitanya yoho yaso ya nkanyiya ndo ya nsɛna. (1 Kɔr. 6:9-11; Kɔl. 3:9, 10) Sho koka mbekiya nkum’otema kaso dia mbeya otshikitanu wele lam’asa ɔlɔlɔ la kɔlɔ. (Hɛb. 5:14) Sho koka mbeka woho wa nkɛnɛmɔla ngandji, kɛtshi ndo kandji. Ndo sho koka mbokoya losembwe la Jehowa.

13. Lo mbɔtɔnganyiya la Osambo 77:11, 12, ngande wahombaso nkamba la woshasha wa mbohɔ?

13 Yoho mɔtshi yakokaso mɛnya dia sho mbɔsaka woshasha wa mbohɔ la nɛmɔ ele lo mbohɔka tena tshɛ diakatokimanyiya Jehowa ndo diakandatosambe lo nshi yakete. Dui sɔ diayotokimanyiya dia monga l’eshikikelo ɔnɛ nde ayotokimanyiya ndo lo nshi yayaye. (Adia Osambo 77:11, 12; 78:4, 7) Yoho kina ele mbohɔka awui w’ɛlɔlɔ watosalɛ anto akina ndo mongaka la lowando lo kɛnɛ kasalawɔ. Anyangiyangi wakɛnya di’anto wele la lowando mbaleka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ekɔ ohomba nto sho mbokoya Jehowa lo kɛnɛ kendana la awui wohɛnde. Ɛnyɛlɔ, Jehowa ekɔ la wɔɔngɔ wa kokele, koko naka sho ndjatshumoya, nde mbetawɔka dimanyiya ndo mbohɛ munga yasalaso. (Os. 25:7; 130:3, 4) Ndo nde nangaka dia sho nsala woho akɔ waamɛ etena katɔlɔmba anto akina edimanyielo l’ɔtɛ wa munga yasalawɔ yatonyangiya.​—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.

Sho mɛnyaka lowando l’ɔtɛ wa woshasha wa wɔɔngɔ lo nkamba la wɔ dia ntombola Jehowa (Enda odingɔ 14) *

14. Ngande wakokaso mɛnya dia tekɔ la lowando l’ɔtɛ wa woshasha wa diambo wa wɔɔngɔ?

14 Sho koka mɛnya lowando l’ɔtɛ wa woshasha wa diambo wa wɔɔngɔ lo nkamba la wɔ dia ntombola Ɔnɛ lakatoshawɔ. Anto amɔtshi kambaka la wɔɔngɔ awɔ l’eyango wa lokaki lo ndjadjɛ atɔndɔ awɔ wendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Koko lam’ele Jehowa mbakatotonge, ekɔ dui dia lomba dia sho nongamɛ di’atɔndɔ ande ndeka atɔndɔ akɔna tshɛ wakokaso ndjadjɛ amɛna. (Rɔmɔ 12:1, 2) Etena kakitanyiyaso atɔndɔ ande, sho mongaka la wɔladi. (Isa. 48:17, 18) Ndo sho mongaka l’oyango wa shikaa lo lɔsɛnɔ, mbuta ate mbisha Otungi ndo Shɛso lotombo ndo mbɔngɛnyangɛnyaka.​—Tok. 27:11.

BIBLE KEKƆ WOSHASHA WA LAANDE

15. Ngande wɛnya woshasha wa Bible dia Jehowa nangaka anto?

15 Bible kekɔ woshasha wa ngandji w’oma le Nzambi. Shɛso lele l’olongo akasambiyɛ apami dia kifunda nɛ dia nde ndjakiyanyaka efula dikambo di’anande wa la nkɛtɛ. Lo tshimbo ya Bible, Jehowa kadimolaka ambola woleki ohomba wakokaso ndjaoka, ɛnyɛlɔ: Oma lende akataye? Oyango akɔna wele la lɔsɛnɔ? Ndo kakɔna katokongɛ lo nshi yayaye? Jehowa nangaka di’anande tshɛ mbeka dia nkondja ekadimwelo lo ambola asɔ, diakɔ diele l’edja ka ntambe efula, nde akakimanyiya anto dia nkadimola Bible lo ɛtɛkɛta efula. Ɛlɔ kɛnɛ, Bible k’otondo kana tenyi diaya lo ɛtɛkɛta ndekana 3 000! Lo ndjela ɔkɔndɔ, Bible mbele dibuku diamboleka kadimɔma ndo kahanyema l’andja w’otondo. Oyadi dihole diadjasɛ anto kana ɔtɛkɛta watɛkɛtawɔ, efula kawɔ wekɔ l’akoka wa mbeka losango la lo Bible l’ɔtɛkɛwa awɔ wa lootɔ.​—Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Bible kambokadimɔma l’ɛtɛkɛta efula wa l’Afrikɛ.”

16. Lo ndjela Mateo 28:19, 20, ngande wakokaso mɛnya dia sho mbɔsaka Bible la nɛmɔ?

16 Sho koka mɛnya dia sho mbɔsaka Bible la nɛmɔ lo kiadiaka lushi tshɛ, kanaka yimba la kɛnɛ ketshatɔ ndo nsala la wolo dia nkamba la kɛnɛ kekaso. Laadiko dia laasɔ, sho mɛnyaka lowando laso le Nzambi lo nsala tshɛ kakokaso nsala dia mbewoya anto efula losango la lɔkɔ.​—Os. 1:1-3; Mat. 24:14; adia Mateo 28:19, 20.

17. Weho akɔna wa weshasha wambotɔsɛdingola lo sawo nɛ, ndo kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

17 Lo sawo nɛ tambɔsɛdingola weshasha wakatosha Nzambi ɛnɛ: nkɛtɛ yele dihole diaso dia mbidjasɛ, wɔɔngɔ aso wakatongama lo yoho ya diambo; ndo Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama. Koko ekɔ weshasha ekina wakatosha Jehowa wahɛnama la washo. Tayɔsɛdingola lo sawo diayela diangɔ dia nɛmɔ diahɛnama sɔ.

OSAMBO 12 Jehowa mbele Nzambi ka woke

^ od. 5 Sawo nɛ diayofudia lowando laso le Jehowa ndo lo weshasha esato wakandatosha. Diɔ diayotokimanyiya nto dia nkana yimba la wanɛ wahetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ.

^ od. 64 ELEMBETSHIELO W’OSATO: Kadiyɛso kɛmɔtshi eka ɔtɛkɛta okina dia tosambisha angɛndangɛnda akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi.