1-2. Kakɔna kakate ofundji ɔmɔtshi, ndo kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

ƐLƆ kɛnɛ miliyɔ y’anto mbutaka dia vɔ mbetawɔka Yeso, koko vɔ hawetawɔ awui wakandetsha. (2 Tim. 4:3, 4) Lo mɛtɛ, ofundji ɔmɔtshi akate mbala kɛmɔtshi ate: “Otondonga Yeso kina ekɔ l’atei aso ɛlɔ kɛnɛ, ko nde mbuta awui woho wakate Yeso ya mɛtɛ mɛtɛ . . . , onde totootona ɛlɔ kɛnɛ woho wakatootone ambeta ɛnɔnyi nunu pende? . . . Okadimwelo wekɔ ɔnɛ: Eelo, tototona.”

² Anto efula wa lo ntambe ka ntondo wakoke Yeso etsha ndo wakawɛnyi asala ahindo, koko vɔ wakatone monga la mbetawɔ le nde. Lande na? Lo sawo dietshi, takasɛdingola ɛkɔkɔ ɛnɛi wakakonya anto dia ntakana l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakate ndo kakasale Yeso. Tayanga nsɛdingola ɛkɔkɔ ekina ɛnɛi. Etena katatasale dui sɔ, tayɛna lande na kele ɛlɔ kɛnɛ, anto tonaka ambeki wa Yeso ndo woho wakokaso mbewɔ ntakana.

3. Ɛsɔnwɛlɔ akɔna wakasale Yeso wakakonya anto amɔtshi dia ntakana?

³ Etena kakinde la nkɛtɛ, Yeso akɔtɔ lɔngɛnyi la weho w’anto tshɛ. Nde akalɛka l’akanga w’ɛngɔnyi ndo l’ewandji, koko nde aketshaka wenya nto kaamɛ l’ase wolo ndo l’anto wakawɛnɛka. Laadiko dia laasɔ, nde akokaka wanɛ wakɔsamaka oko “atshi wa pɛkato” kɛtshi. Anto amɔtshi wakayaɔsaka oko anto w’ɛlɔlɔ wakatakana l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakasale Yeso kɛsɔ. Vɔ wakambola ambeki ɔnɛ: “Lande na kalɛnyu ndo kanɔnyu kaamɛ l’afutshanyi w’elambo ndo l’atshi wa pɛkato?” Ko Yeso akakadimola ate: “Anto wele alemba ki hawotoyangaka  onganga, paka anto wele la hemɔ. Dimi lakaye dia ndjoyanga, aha anto w’ɛlɔlɔ, koko atshi wa pɛkato dia vɔ ndjatshumoya.”​—Luka 5:29-32.

4. Lo ndjela omvutshi Isaya, kakɔna kakahombe nongamɛ ase Juda lo dikambo dia Mɛsiya?

⁴ Kakɔna kata Afundelo? Edja efula la ntondo ka Mɛsiya ndja, omvutshi Isaya akate lo dikambo diande ɔnɛ ase andja ɔnɛ hawotoyowetawɔ. “Anto wakawɔnyɔla ndo wakɔsɛkɛ . . . Aki oko elungi kande kakashɛma oma le so. Nde akɔnyɔma ndo takawɔshi oko onto l’anyanya.” (Isa. 53:3) “Anto” wakasɛkɛ Yeso, diakɔ diele ase Juda wa lo ntambe ka ntondo wakahombe nongamɛ di’anto wayotona Yeso.

5. Ngande wɔsa anto efula ambeki wa Yeso ɛlɔ kɛnɛ?

⁵ Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ efula mongaka suke dia mbetawɔ lo tshumanelo diawɔ anto wele la lokumu, wele l’ɛngɔnyi ndo wɔsama oko akanga wa tomba l’andja ɔnɛ. Mbala efula ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ɛsɔ salaka ngasɔ, oyadi kaanga lɔkɛwɔ ndo yoho ya lɔsɛnɔ y’anto asɔ hayɔtɔnɛ l’atɔndɔ wa Nzambi. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ akɔ wamɛ asɔ mendaka la sso dia kɔlɔ, ekambi wa Jehowa wele l’ohetoheto ndo wele la lɔkɛwɔ la pudipudi nɛ dia vɔ bu anto wa lokumu lo ndjela ase andja ɔnɛ. Oko wakate Pɔɔlɔ, Nzambi sɔnaka anto ‘wahɔsama la nɛmɔ.’ (1 Kɔr. 1:26-29) Koko le Jehowa, ekambi ande tshɛ wele la kɔlamelo wekɔ la nɛmɔ.

6. Ngande wakokaso mbokoya dionga dia Yeso oko wɔtɛkɛtamidiɔ lo Mateo 11:25, 26?

⁶ Ngande wakokaso mbewɔ dia ntakana? (Adia Mateo 11:25, 26.) Tɔsɛngiyamake la woho wɔsa ase andja ɔnɛ ekambi wa Nzambi. Eya dia Jehowa kambaka paka l’anto wele l’okitshakitsha dia nsala lolango lande. (Os. 138:6) Ndo nkana yimba lo akambo wambondosala lo nkamba l’anto wɔsa ase andja ɔnɛ oko vɔ bu la lomba kana la yimba.

7. Lande na kakelɛ Yeso Afarisɛ ɔnɛ akanga wa dungi pende, ndo kakɔna kakawasale?

⁷ La dihonga tshɛ, Yeso akatondja lɔkɛwɔ la dungi pende l’ase ɛtɛmwɛlɔ wa lo nshi yande ndo ditshelo diawɔ sɛkɛ. Ɛnyɛlɔ, nde akatondja lɔkɛwɔ la dungi pende l’Afarisɛ sɛkɛ wanɛ wakayakiyanyaka efula lo woho wakawasolaka anya lo dihole dia ndjakiyanya lo woho wa nkokɛ ambutshi awɔ. (Mat. 15:1-11) Ondo ambeki waki Yeso wakambiyama l’ɛtɛkɛta ande. Diakɔ diele, vɔ wakawombola ɔnɛ: “Onde wɛ mbeyaka dia Afarisɛ wakatakanyi lam’okiwɔ kɛnɛ kotshiyɛ?” Yeso akakadimola ate: “Osongo tshɛ wele Papa lele l’olongo komonɛ wayokundɔma. Nyaatshike. Ɛnɔmbɔdi wa totshungu mbewɔ. Naka kanga tshungu ayɔlɔmbɔla kanga tshungu, kete vɔ akɔ 2 wayɔkɔ lo difuku.” (Mat. 15:12-14) Yeso kombetawɔ dia tokanyi ta kɔlɔ taki l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ mboshimba dia nde mbuta mɛtɛ.

8. Ngande wakɛnya Yeso ɔnɛ aha waetawɔ tshɛ w’ɛtɛmwɛlɔ mbetawɔma le Nzambi?

⁸ Yeso akatondja nto wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi sɛkɛ. Nde kombuta ɔnɛ waetawɔ tshɛ w’ɛtɛmwɛlɔ mbetawɔmaka le Nzambi. Koko nde akate di’anto efula wayonga lo mboka ka woke katɔla otsha lo elanyelo. Paka anto yema tshitshɛ mbayonga lo mboka ka tshitshɛ katɔla otsha lo lɔsɛnɔ. (Mat. 7:13, 14) Nde akɛnya hwe di’anto amɔtshi wayɛnya dia wekɔ lo kambɛ Nzambi, koko lo mɛtɛ hawokambɛ. Nde akaahɛmɔla ate: “Nyewɔ amvutshi wa kashi waya le nyu wɔlɔtshi dikoho di’ɛkɔkɔ, koko l’etei wekɔ ndjaondo ya ngala. Nyayowaeya oma lo elowa awɔ.”​—Mat. 7:15-20.

9. Naa wetshelo ɛmɔtshi w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wakatondja Yeso sɛkɛ?

 ⁹ Kakɔna kata Afundelo? Prɔfɛsiya ya lo Bible yakatatshi dia ohetoheto lo dikambo dia luudu la Jehowa mbayɔlɛ Mɛsiya. (Os. 69:9; Jni. 2:14-17) Ohetoheto ɔsɔ mbakakonya Yeso dia ntondja waetawɔ w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo ditshelo diawɔ sɛkɛ. Ɛnyɛlɔ, Afarisɛ waketawɔka di’anima havu, koko Yeso aketsha di’anto wambovɔ wekɔ lo djɔ. (Jni. 11:11) Asadukɛ kombetawɔka eolwelo, koko Yeso akolola ɔngɛnyi ande Lazaro. (Jni. 11:43, 44; Ets. 23:8) Afarisɛ wakataka dia kɛnɛ kakakongɛma la ntondo k’onto mbotɔ ndo Nzambi mbaki lo kiɔkɔ y’awui tshɛ, koko Yeso aketsha di’onto koka kambɛ Nzambi kana bu.​—Mat. 11:28.

10. Lande na katakana anto efula oma lo wetshelo aso?

¹⁰ Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Anto efula takanaka l’ɔtɛ wa wetshelo aso wohikami lo Bible watondja wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi sɛkɛ. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ mbetshaka anto awɔ ɔnɛ Nzambi mbishaka anto wa kɔlɔ dilanya l’ifɛrnɔ. Vɔ kambaka la wetshelo wa kashi ɔsɔ dia mbahemɛ anto awɔ. Oko weso ekambi wa Jehowa watɛmɔla Nzambi kokana ngandji, sho tondjaka wetshelo wa kashi ɔsɔ sɛkɛ. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ mbetshaka nto ɔnɛ anima havu. Sho tondjaka wetshelo w’apanganu ɔsɔ sɛkɛ, nɛ dia otondonga vɔ wekɔ mɛtɛ, tshike eolwelo bu. Ndo otshikitanyi la dietawɔ diele l’ɛtɛmwɛlɔ efula di’ɔnɛ awui tshɛ wakatakongɛmi, sho mbetshaka ɔnɛ onto ekɔ la lotshungɔ la nsɔna ndo nde koka nsɔna dia kambɛ Nzambi. Kakɔna kasala ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ etena kɛnyaso lo sɛkɛ dia vɔ wekɔ embetsha wa kashi? Mbala efula vɔ momalaka!

11. Lo ndjela ɛtɛkɛta wa Yeso wele lo Joani 8:45-47, kakɔna kalɔmba Nzambi ekambi ande?

¹¹ Ngande wakokaso mbewɔ dia ntakana? Naka sho nangaka akambo wa mɛtɛ, kete sho pombaka mbetawɔ kɛnɛ kata Nzambi. (Adia Joani 8:45-47.) Otshikitanyi la Satana Diabolo, sho shikimalaka l’akambo wa mɛtɛ. Sho hatotone pondjo dietawɔ diaso. (Jni. 8:44)  Nzambi nɔmbaka di’ekambi ande ‘mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ’ ndo ‘nkukutɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ,’ oko wakasale Yeso.​—Rɔmɔ 12:9; Hɛb. 1:9.

12. Lande na kele woho wakavu Yeso akakonya ase Juda efula dia ntakana?

¹² Naa dui dikina diakakonya ase Juda wa lo nshi ya Yeso dia ntakana? Pɔɔlɔ akate ate: “Sho tekɔ lo nsambisha Kristo lakadiakema l’otamba. Dui sɔ diekɔ otamba wa ntakanya le ase Juda.” (1 Kɔr. 1:23) Lande na kele ase Juda efula wakatone Yeso l’ɔtɛ wakandadiakema l’otamba w’asui? Le wɔ, woho wakadiakema Yeso l’otamba akɛnyaka dia nde aki otshi wa kɔlɔ ndo otshi wa pɛkato, koko aha Mɛsiya.​—Eoh. 21:22, 23.

13. Wanɛ wakatakana lo dikambo dia Yeso koshihodia dui diakɔna?

¹³ Ase Juda wakatakana lo dikambo dia Yeso koshihodia ɔnɛ nde komonga l’onongo, ɔnɛ wakɔsɔngwɛ awui wa kashi ndo ɔnɛ wakosalɛ akambo aha la losembwe. Wanɛ wakalomboshaka Yeso lo kilombo kondjakiyanyaka dikambo dia losembwe. Ase tominadi ta laadiko t’ase Juda wakasangana esadi eto ndo wakalombosha Yeso lo yoho yaki kɔmbɔtɔnɛka l’ɛlɛmbɛ. (Luka 22:54; Jni. 18:24) Toshushi komonga la losembwe etena kakawahokamɛka awui wakawasɔngwɛka Yeso, ndo nto vɔ wakasale la wolo dia “[nyanga] anto wakakoke nsɔngwɛ Yeso awui wa kashi dia vɔ mbodiaka.” Lam’ele vɔ wakakite tatala lo dikambo sɔ, ɔlɔmbɛdi a laadiko akasale la wolo dia nkonya Yeso dia nde mbuta dui dimɔtshi dia kɔlɔ, ko vɔ mbuta ɔnɛ nde ekɔ l’onongo. Dui sɔ kɔmbɔtɔnɛka l’ɛlɛmbɛ kaanga yema. (Mat. 26:59; Makɔ 14:55-64) Ndo l’ɔkɔngɔ wa eolwelo ka Yeso, toshushi taki komonga la losembwe tɔsɔ takasha asɔlayi w’ase Rɔmɔ wakalamaka diombo “ekenga wa mfɛsa efula” dia vɔ dianganya awui wa kashi dia nembetshiya lande na kaki diombo hwe.​—Mat. 28:11-15.

14. Kakɔna kakatatshi Afundelo lo kɛnɛ kendana la nyɔi ka Mɛsiya?

¹⁴ Kakɔna kata Afundelo? Kaanga mbele ase  Juda efula wa lo nshi ya Yeso konongamɛ dia Mɛsiya ayovɔ, tende kɛnɛ kakatama l’Afundelo: “Nde akakimɔ lɔsɛnɔ lande polo lo nyɔi ndo akadiema l’atei wa atshi wa kɔlɔ; nde akɛmbɛ pɛkato ka anto efula, ndo akalɔmbɛ lo wahɔ wa atshi wa kɔlɔ.” (Isa. 53:12) Ɔnkɔnɛ ase Juda komonga ndooko l’ɔkɔkɔ wa ntakana etena kakawadiake Yeso oko otshi wa pɛkato.

15. Awui akɔna wasɔngwɛwɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa wakonya anto amɔtshi dia ntakana?

¹⁵ Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Wakasɔngwɛ Yeso awui wa kashi ndo wakate ɔnɛ nde aki l’onongo. Ɛlɔ kɛnɛ wekɔ lo salɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa akambo woho akɔ waamɛ aha la losembwe. Tende bɛnyɛlɔ dimɔtshi. L’États-Unis lam’asa ɛnɔnyi wa 1930 ndo wa 1940, takahombe mamɛ lotshungɔ laso la ntɛmɔla Nzambi lo tominadi efula. Akɛnama hwe dia toshushi tɔmɔtshi wakatokanɛka kɔlɔ. La Québec, lo wodja wa Canada, ɛtɛmwɛlɔ ndo lɛɛta wakakambe kaamɛ dia memadia olimu aso. Apandjudi efula wakadjama lo lokanu tsho paka l’ɔtɛ wakawasawolaka l’asukanyi awɔ awui wendana la Diolelo dia Nzambi. L’Allemagne l’ɛlɔmbwɛlɔ k’ase Nazi, wakadiake anangɛso efula w’ɛlɔngɔlɔngɔ waki la kɔlamelo. Ndo l’ɛnɔnyi weke kambeta, wakɛndja anangɛso efula wa la Russie onongo ndo wakawadje lo lokanu l’ɔtɛ wakawasawolaka l’anto awui wa lo Bible, ndo wakelɛ olimu ɔsɔ ɔnɛ olimu watshutshuya anto dia mbela etshikitanu l’awui wa pɔlitikɛ lo nkamba la toho ta ngala. Ndo wakashimbe Ekadimwelo k’andja w’oyoyo l’ɔtɛkɛta wa russe ndo wakate ɔnɛ tɔ kekɔ l’awui watshutshuya anto dia mbela etshikitanu l’awui wa pɔlitikɛ lo nkamba la toho ta ngala nɛ dia tɔ kambaka la lokombo Jehowa.

16. Oko wɛnyamidiɔ lo 1 Joani 4:1, lande na kahatahombe minganyiyama l’awui wa kashi watawɔ lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa?

¹⁶ Ngande wakokaso mbewɔ dia ntakana? Teye kɛnɛ kele mɛtɛ. Lo Dako diande dia lo dikona, Yeso akewola ampokami ande ɔnɛ anto amɔtshi ‘wayowamamatanyɛ weho thɛ w’akambo wa kɔlɔ.’ (Mat. 5:11) Satana mbele lo kiɔkɔ y’awui wa kashi asɔ. Nde sɛngiyaka atunyi aso dia dianganya awui wa kɔlɔ wa kashi lo dikambo dia wanɛ walanga akambo wa mɛtɛ. (Ɛny. 12:9, 10) Sho pombaka ntona awui wa kashi wata atunyi aso. Hatohombe pondjo mbetawɔ di’awui wa kashi asɔ totsha wɔma kana mbɔladia mbetawɔ kaso.​—Adia 1 Joani 4:1.

17. Lo yoho yakɔna yele awui wakasalema la ntondo ka nyɔi ka Yeso wakakoke ntakanya anto amɔtshi?

¹⁷ Yema tshitshɛ la ntondo ka nyɔi kande, ɔpɔstɔlɔ ɔmɔtshi l’atei w’apɔstɔlɔ 12 akafunde Yeso. Ɔpɔstɔlɔ okina wa Yeso akawanguna mbala shato, ndo apɔstɔlɔ ande tshɛ wakotshike l’otsho wa la ntondo ka nde mvɔ. (Mat. 26:14-16, 47, 56, 75) Dui sɔ komambiya Yeso. Nde akate di’awui asɔ wayosalema. (Jni. 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) Lo menda dui sɔ, anto amɔtshi wakakoke ntakana, lo mbuta ɔnɛ: ‘Naka dionga dia nganɛ mbele l’apɔstɔlɔ wa Yeso, kete dimi hakoke monga l’olui ɔnɛ!’

18. Prɔfɛsiya yakɔna yakakotshama yema tshitshɛ la ntondo ka nyɔi ka Yeso?

¹⁸ Kakɔna kata Afundelo? Ntambe efula la ntondo, Jehowa akɛnya l’Ɔtɛkɛta ande dia Mɛsiya ayofungama la ekenga 30 wa mfɛsa. (Zɛk. 11:12, 13) Ɔngɛnyi ɔmɔtshi wa Yeso wa ma ma mbakahombe mbofunga. (Os. 41:9) Omvutshi Zɛkariya akafunde nto ɔnɛ: “Diaka  olami w’ɛkɔkɔ kele ɛkɔkɔ wadiangane.” (Zɛk. 13:7) Lo dihole dia vɔ ntakana l’ɔtɛ w’akambo asɔ, anto w’etema ɛlɔlɔ wakahombe keketshama lo menda ekotshamelo wa prɔfɛsiya shɔ le Yeso.

19. Kakɔna kashihodia akanga w’etema ɛlɔlɔ?

¹⁹ Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Lo nshi yaso nyɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔtshi weyama efula wakatshike akambo wa mɛtɛ ko wakonge waa apɔsta, ndo oma laasɔ wakasale la wolo dia minganyiya anto akina. Vɔ dianganyaka awui wa kɔlɔ, awui wele bu mɛtɛ tshɛ lo tshɛ, ndo awui wa kashi lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo tita nsango ndo l’Ɛtɛrnɛtɛ. Anto w’etema ɛlɔlɔ hawotakana. Koko, vɔ shihodiaka dia Bible kakatatshi di’akambo asɔ wayosalema.​—Mat. 24:24; 2 Pe. 2:18-22.

20. Ngande wakokaso mbewɔ takanyema oma le anto wakatshike akambo wa mɛtɛ? (2 Timɔte 4:4, 5)

²⁰ Ngande wakokaso mbewɔ ntakana? Sho pombaka ntetemala nkeketsha mbetawɔ kaso lo mbekaka mbala la mbala, nɔmbaka tena la tena ndo ntetemala monga l’akambo efula wa nsala l’olimu wakatosha Jehowa dia nsala. (Adia 2 Timɔte 4:4, 5.) Naka sho monga la mbetawɔ, kete hatotoka wɔma etena kayotoka wata awui wa kɔlɔ lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa. (Isa. 28:16) Ngandji kokaso Jehowa, Ɔtɛkɛta ande ndo anangɛso kayotokimanyiya dia mbewɔ takanyema oma le wanɛ wakatshike akambo wa mɛtɛ.

21. Kaanga mbele anto efula ɛlɔ kɛnɛ wekɔ lo ntona losango laso, lo na akokaso monga l’eshikikelo?

²¹ Lo ntambe ka ntondo, anto efula wakatakana ndo wakatone Yeso. Koko, anto akina efula wakawetawɔ. L’atei awɔ mbele ndo ose Tominadi ta laadiko t’ase Juda ɔmɔtshi ndo kaanga “olui a woke w’ɛlɔmbɛdi.” (Ets. 6:7; Mat. 27:57-60; Makɔ 15:43) Woho akɔ waamɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, miliyɔ y’anto hawotakana. Lande na? Nɛ dia vɔ mbeyaka ndo nangaka akambo wa mɛtɛ wele l’Afundelo. Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbutaka ɔnɛ: “Wɔladi w’efula wekɔ le wanɛ walanga ɛlɛmbɛ ayɛ; ndooko dui diakoka mbatakanya.”​—Os. 119:165.