1. Dui diakɔna ondo diakakambiya mbala ka ntondo kakayasale la wolo dia nsambisha anto akina losango la lo Bible?

ONDE wɛ akohɔ mbala ka ntondo kakayashihodia dia wɛ amboshola akambo wa mɛtɛ? Aki wɔdu efula dia wɛ nshihodia dui tshɛ diakayekaka oma lo Bible. Wɛ akafɔnya di’anto tshɛ wayetawɔ akambo wakayetawɔ asɔ. Wɛ aki l’eshikikelo dia losango la lo Bible layowakimanyiya dia monga la lɔsɛnɔ lele l’oyango nshi nyɛ ndo la elongamelo ka diambo ka lo nshi yayaye. (Os. 119:105) La wangasanu tshɛ, wɛ akewoyaka angɛnyi ndo ewotɔ ayɛ akambo wa mɛtɛ wakayashola. Ko kakɔna kakatombe? Wɛ akambe dia mɛna dia efula l’atei awɔ wakatone kɛnɛ kakayawatɛ.

2-3. Lo nshi ya Yeso, kanyi yakɔna yaki l’anto efula lo dikambo diande ndo dia losango lande?

² Hatohombe mamba etena katona anto akina losango laasambishaso. Lo nshi ya Yeso, anto efula wakotone, kaanga mbakandasale ahindo wakɛnyaka dia Nzambi akosukɛka. Ɛnyɛlɔ, Yeso akolola Lazaro, dihindo diaki kaanga andɔshi ande kokoka manguna. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda kombetawɔ Yeso oko Mɛsiya. Koko, vɔ wakayange dia ndjaka Yeso ndo Lazaro!​—Jni. 11:47, 48, 53; 12:9-11.

³ Yeso akeyaka di’anto efula hawotowetawɔ oko Mɛsiya. (Jni. 5:39-44) Nde akatɛ olui ɔmɔtshi w’ambeki wa Joani ate: “Ɔngɛnɔngɛnɔ le ɔnɛ lahatane le mi ndooko dui dia ntakana.” (Mat. 11:2, 3, 6) Lande na kakatone anto efula Yeso?

4. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

⁴ Lo sawo nɛ ndo lo sawo diayela, tayɔsɛdingola ɛkɔkɔ ɛmɔtshi wɛnya lande na kele anto efula wa lo ntambe ka ntondo komonga la mbetawɔ le Yeso. Tayɛna nto lande na kele anto  efula wa lo nshi yaso nyɛ tonaka losango laso. Kɛnɛ koleki ohomba ele, tayeka lande na kakokaso monga la mbetawɔ ka wolo le Yeso diaha sho ndjotakana lo dikambo diande.

5. Lande na ondo kakafɔnyaka anto amɔtshi dia Yeso kokoka monga Mɛsiya wakalakema?

⁵ Anto efula wakatone Yeso l’ɔtɛ wa dihole diakandole. Vɔ wakeyaka dia Yeso aki ombetsha wa diambo ndo ɔnɛ nde akasalaka ahindo. Koko le wɔ, nde aki tsho ɔnaki otshudi w’abaya w’anyanya. Ndo nde aki ose Nazarɛtɛ, ondo osomba waki kɔmbɔsamaka la nɛmɔ efula. Kaanga Natanayɛlɛ, lakayoyala ombeki wa Yeso, akate oma l’etatelo ate: “Onde dikambo di’ɔlɔlɔ koka ntomba oma la Nazarɛtɛ?” (Jni. 1:46) Ondo Natanayɛlɛ konangaka osomba wakadjasɛka Yeso. Ko kana ondo nde akakanyiyaka dikambo dia prɔfɛsiya kele lo Mika 5:2, kakatatshi dia Mɛsiya ayotɔ la Bɛtɛlɛhɛma, koko aha la Nazarɛtɛ.

6. Kakɔna kakahombe nkimanyiya anto wa lo nshi ya Yeso dia mbetawɔ Yeso oko Mɛsiya?

⁶ Kakɔna kata Afundelo? Omvutshi Isaya akatatshi di’atunyi wa Yeso hawotodja yimba “lo kiambokambo tshɛ yendana la lɔlɔnga [la Mɛsiya].” (Isa. 53:8) Akambo efula l’atei awɔ wakatama lo prɔfɛsiya. Otondonga anto asɔ wakɔshi etena ka nsɛdingola akambo asɔ tshɛ, tshike vɔ woteya dia Yeso akotɔ la Bɛtɛlɛhɛma ndo ɔnɛ nde aki kanula ya nkumekanga Davidɛ. (Luka 2:4-7) Laasɔ, dihole diakotɔ Yeso diakɔtɔnɛka la prɔfɛsiya kele lo Mika 5:2. Ko laasɔ, lende aki dikambo? Anto wakasasɛka dia mbɔsa yɛdikɔ. Vɔ kombeyaka kiambokambo tshɛ. Diakɔ diele, vɔ kondjela Yeso.

7. Lande na kele ɛlɔ kɛnɛ anto efula tonaka ekambi wa Jehowa?

⁷ Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Lo tshɛ kawɔ, ekambi wa Jehowa bu la lɔsɛnɔ la kawotake ndo anto efula mbaɔsaka oko anto “waheye mukanda ndo wekɔ anto k’anto.” (Ets. 4:13) Anto amɔtshi fɔnyaka di’ekambi wa Nzambi hawokoke mbetsha akambo wendana la Bible nɛ dia vɔ kɔmbɔtɔ kalasa ya teoloji yeyama. Akina mbutaka ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ “ɔtɛmwɛlɔ w’ase Amɛrikɛ,” kaanga mbele lo mbuta mɛtɛ, ekɔ paka suke l’Ɔmɛnyi wa Jehowa 1 lo Ɛmɛnyi wa Jehowa 7 mbadjasɛ l’États-Unis. Koko akina anto wakawatɛ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa hawetawɔ Yeso. Ambeta ɛnɔnyi efula, ekambi wa Jehowa wakɔsamaka oko waa Kɔministɛ, oko atɔpi w’ase États-Unis ndo oko wanɛ walanga mbela etshikitanu l’awui wa pɔlitikɛ lo nkamba la toho ta ngala. Lam’ele wanɛ wata awui asɔ bu la tolembetelo, diakɔ diele anto takanaka.

8. Lo ndjela Etsha 17:11, kakɔna kahomba anto nsala naka vɔ nangaka mbeya waa na wele ekambi wa Nzambi ɛlɔ kɛnɛ?

⁸ Ngande wakoka onto mbewɔ dia ntakana? Anto pombaka nyanga dia mbeya kɛnɛ kele mɛtɛ lo dikambo tshɛ. Kɛsɔ mbakayashikikɛ ofundji w’Evanjiliɔ wa Luka dia nsala. Nde akasale la wolo dia mbeka “akambo akɔ tshɛ oma k’etatelo lo yoho ya mɛtɛ.” Nde akalange di’ambadi ande “mbeya dimɛna l’eshikikelo tshɛ . . . akambo” wakawoke lo dikambo dia Yeso. (Luka 1:1-4) Ase Juda wa la Bɛrɔya k’edjedja waki oko Luka. Etena kakawoke mbala ka ntondo lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Yeso, vɔ wakasɛdingola Afundelo wa lo Hɛbɛru dia nshikikɛ kana kɛnɛ kakawawatɛ kaki mɛtɛ. (Adia Etsha 17:11.) Woho akɔ waamɛ mbele, ɛlɔ kɛnɛ anto pombaka nsɛdingola akambo tshɛ. Vɔ pombaka mbɛdika kɛnɛ kakaweke oma le ekambi wa Nzambi la kɛnɛ kata Afundelo. Vɔ pombaka nto mbeka ɔkɔndɔ w’ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ. Naka  vɔ nsala eyangelo wahombama, kete hawotetawɔ dia dikanyiyakanyiya kana vate vate mbatakoya mboka.

9. Kakɔna kakatombe etena kakatone Yeso dia mbisha anto djembetelo y’oma l’olongo?

⁹ Le anto amɔtshi wa lo nshi ya Yeso, wetshelo ande wa diambo oto kokoka mbaetawoya. Vɔ wakalange dia nde nsala akambo efula. Vɔ wakalɔmbɛ dia nde mɛnya dia nde mbaki Mɛsiya lo mbasha “djembetelo y’oma l’olongo.” (Mat. 16:1) Ondo vɔ wakate dui sɔ l’ɔtɛ wa eokelo ka kɔlɔ kaki lawɔ lo kɛnɛ kendana la Danyɛlɛ 7:13, 14. Koko le Jehowa, ɔsɔ komonga etena ka prɔfɛsiya kɛsɔ kotshama. Wetshelo wakawaetsha Yeso wakakoke dia mbaetawoya dia nde mbaki Mɛsiya. Koko etena kakatone Yeso mbasha djembetelo yakawayangaka, vɔ wakootone.​—Mat. 16:4.

10. Ngande wakakotsha Yeso kɛnɛ kakafunde omvutshi Isaya lo dikambo dia Mɛsiya?

¹⁰ Kakɔna kata Afundelo? Lo dikambo dia Mɛsiya, omvutshi Isaya akafunde ate: “Nde hatoda ekoko ndo hatodiya dui diande, ndo nde hatokiya dui diande lo ɛsɛsɛ.” (Isa. 42:1, 2) Yeso akakambe olimu ande aha la nkotola yambalo y’anto oya le nde. Nde kombika tɛmpɛlɔ yambiya anto, ndo nde kɔndɔta ahɔndɔ wa l’ɛtɛmwɛlɔ wakootshikitanyaka l’anto akina kana nɔmba anto dia mbeelɛ lo titrɛ ya l’ɛtɛmwɛlɔ. Lam’akinde la ntondo ka tominadi dikambo dia lɔsɛnɔ lande, Yeso kombetawɔ dia mambiya nkumekanga Hɛrɔdɛ lo nsala dihindo kaanga mbaki lɔsɛnɔ lande lo waale. (Luka 23:8-11) Yeso akasale ahindo amɔtshi, koko ndjasha l’olimu w’esambishelo mbaki dikambo diakaleke ohomba le nde. Nde akatɛ ambeki ande ate: “Nɛ dia l’oyango ɔsɔ mbakamaye.”​—Makɔ 1:38.

11. Naa tokanyi ta kɔlɔ tele l’anto amɔtshi ɛlɔ kɛnɛ?

¹¹ Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Ɛlɔ kɛnɛ anto efula mambiyamaka l’ɔtɛ wa mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ ya weke weke yele la dɛngalɛnga di’eshinga wolo, l’ɔtɛ wa titrɛ ya lokumu yele l’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ  ndo l’ɔtɛ wa sɛlɛmɔnyi yahayeya anto efula kiɔkɔ ndo kitshimudi yayɔ. Koko wanɛ wɔtɔ l’ɛtɛmwɛlɔ ɛsɔ haweke ndooko k’ɔlɔ lo dikambo dia Nzambi ndo di’asangwelo ande. Wanɛ wɔtɔ lo nsanganya yaso y’Akristo mbekaka kɛnɛ kalanga Jehowa dia sho nsala ndo woho wa nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango lande. Mbalasa yaso ya Diolelo yekɔ pudipudi, ndo elimu kambemaka lɔkɔ, koko yɔ bu mvudu ya kawotake. Wanɛ walɔmbɔla hawɔlɔtɛ ɛlɔtɔ waatshikitanya l’anto akina, ndo vɔ bu la titrɛ ya lokumu. Wetshelo aso ndo dietawɔ diaso ndja oma lo Bible. Kaanga mbediɔ ngasɔ, anto efula ɛlɔ kɛnɛ tonaka losango laso nɛ dia sho hatosale sɛlɛmɔnyi ya diambo ndo vɔ mbutaka ɔnɛ kɛnɛ ketshaso hɔtɔnɛ la kɛnɛ kalangawɔ mboka.

12. Oko wadilembetshiya Hɛbɛru 11:1, 6, lo na ahomba mbetawɔ kaso mpikama?

¹² Ngande wakokaso mbewɔ dia ntakana? Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akatɛ Akristo wakasɛnaka la Rɔmɔ ate: “Mbetawɔ ndjaaka oma lo kɛnɛ koka onto. Kɛnɛ koka onto ndjaaka oma l’ɔtɛkɛta wendana la Kristo.” (Rɔmɔ 10:17) Diakɔ diele, sho keketshaka mbetawɔ kaso lo mbekaka Afundelo, koko aha lo nsala sɛlɛmɔnyi y’ɛtɛmwɛlɔ yahɔtɔnɛ l’Afundelo, oyadi sɛlɛmɔnyi yakɔ ngɛnyangɛnyaka washo. Sho pombaka monga la mbetawɔ ka wolo kohikami lo ewo k’oshika nɛ dia “onto lele bu la mbetawɔ hakoke ngɛnyangɛnya Nzambi.” (Adia Hɛbɛru 11:1, 6.) Ɔnkɔnɛ, sho bu l’ohomba wa mɛna djembetelo mɔtshi ya woke oma l’olongo dia toshikikɛ ɔnɛ takashola akambo wa mɛtɛ. Naka sho nsɛdingola la yambalo tshɛ wetshelo w’oma lo Bible wakeketsha mbetawɔ, kete dui sɔ ambokoka dia tetawoya ndo dia minya taamu tshɛ.

13. Kakɔna kakakonya anto efula dia ntona Yeso?

¹³ Lo nshi ya Yeso, ambeki wa Joani Obatizanyi wakambe nɛ dia ambeki wa Yeso kokilaka mbo ya ndɛ. Yeso akalembetshiya dia vɔ komonga ndooko l’ɔkɔkɔ wa nkila mbo ya ndɛ edja tshɛ kakinde la lɔsɛnɔ. (Mat. 9:14-17)  Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Afarisɛ ndo andɔshi wa Yeso akina wakawanya nɛ dia nde kondjelaka mbekelo yawɔ ndo awui awɔ w’ashidi. Vɔ wakomalaka etena kakakɔnɔlaka Yeso anto lushi la Sabato. (Makɔ 3:1-6; Jni. 9:16) Lo wedi ɔmɔtshi, vɔ wakataka dia vɔ wakalɛmiyaka lushi la Sabato; koko lo wedi okina, vɔ kɔmɛna diaki dikambo munda okanda lo tɛmpɛlɔ. Vɔ wakonge la nkɛlɛ k’efula etena kakawawanya Yeso l’ɔtɛ wa dikambo sɔ. (Mat. 21:12, 13, 15) Ndo wanɛ wakasambisha Yeso lo shinangɔnga ka la Nazarɛtɛ wakomala efula etena kakakambe Yeso la bɛnyɛlɔ di’oma l’ɔkɔndɔ w’ase Isariyɛlɛ dia mbaɛnya dia vɔ waki akanga wa lokaki ndo dia vɔ komonga la mbetawɔ. (Luka 4:16, 25-30) Anto efula wakatone Yeso l’ɔtɛ wakinde kosala kɛnɛ kakawafɔnyaka ɔnɛ nde ayosala.​—Mat. 11:16-19.

14. Lande na kaki Yeso kombetawɔ mbekelo y’anto yaki kɔmbɔtɔnɛka l’Afundelo?

¹⁴ Kakɔna kata Afundelo? Jehowa akate lo tshimbo y’omvutshi ande Isaya ate: “Anto anɛ sukanaka la mi la enyɔ awɔ ndo vɔ watɔnɛmiyaka lo ɛlɔmɔ, koko etema awɔ mangana etale oma le mi; ndo vɔ mbokakami wɔma l’ɔtɛ w’ɛlɛmbɛ w’anto wakawetshama.” (Isa. 29:13) Yeso aki la shadiya dia ntona mbekelo y’anto yaki kɔmbɔtɔnɛka l’Afundelo. Wanɛ wakafɔnyaka ɔnɛ ɛlɛmbɛ ndo mbekelo y’anto ndeka Bible ohomba, vɔ lawɔ wakatone Jehowa ndo ɔnɛ lakandatome oko Mɛsiya.

15. Kakɔna kanyangiya anto efula ɛlɔ kɛnɛ lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa?

¹⁵ Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Anto efula nyangaka etena kɛnawɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa hawosale kaamɛ la wɔ fɛtɛ yahɔtɔnɛ l’Afundelo, ɛnyɛlɔ fɛtɛ ya nshi ya eotwelo ndo fɛtɛ ka Nɔɛlɛ. Akina momalaka etena katona Ɛmɛnyi wa Jehowa dia nsala kaamɛ la wɔ fɛtɛ yakɛnɛmɔla ngandji ka wodja kana etena katonawɔ ndjela mbekelo y’okundelo yahɔtɔnɛ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Ondo wanɛ watakana lo yoho shɔ mbetawɔka l’otema ɔtɔi dia vɔ wekɔ lo ntɛmɔla Nzambi lo yoho yetawɔma. Koko vɔ hawokoke mbɔngɛnyangɛnya naka vɔ mbetshaka mbekelo ya l’andja ɔnɛ la ntondo, ko tshindjaka wetshelo wokɛma hwe wa lo Bible l’ɔkɔngɔ.​—Makɔ 7:7-9.

16. Lo ndjela Osambo 119:97, 113, 163-165, ahombaso nsala ndo kakɔna kahombaso mbewɔ?

¹⁶ Ngande wakokaso mbewɔ dia ntakana? Sho pombaka monga la ngandji k’efula k’ɛlɛmbɛ ndo k’atɔndɔ wa Jehowa. (Adia Osambo 119:97, 113, 163-165.) Naka sho mbokaka Jehowa ngandji, kete tayotona mbekelo tshɛ yahɔngɛnyangɛnya. Hatotetawɔ kaanga dui ɔtɔi nkitshakitsha ngandji kokaso Jehowa.

17. Awui akɔna wakalongamɛka anto efula wa lo nshi ya Yeso dia Mɛsiya nsala?

¹⁷ Anto amɔtshi wa lo nshi ya Yeso wakalangaka di’awui wa pɔlitikɛ ntshikitana mbala kakɔ ɔtɔi. Vɔ wakalongamɛka dia Mɛsiya mbatshungola oma l’ɛlɔmbwɛlɔ k’ase Rɔmɔ wakaasɔkishaka. Koko etena kakawalange mbetɛ Yeso nkumekanga kawɔ, nde akatone. (Jni. 6:14, 15) Ɛlɔmbɛdi ndo anto akina wakokaka wɔma ɔnɛ Yeso ayotshikitanya lowandji lawɔ, oma laasɔ ase Rɔmɔ wayomala ndo wayɔhɔtɔla ɛlɔmbɛdi yema ya lowandji lakawawasha. Ekiyanu w’awui wa pɔlitikɛ ɛsɔ mbakakonya ase Juda efula diaha ndjela Yeso.

18. Naa prɔfɛsiya ya lo Bible yendana la Mɛsiya yaki anto efula kondjidjaka yimba?

¹⁸ Kakɔna kata Afundelo? Kaanga mbele prɔfɛsiya efula yakatatshi dia Mɛsiya ayonga Ombidji w’etshumba l’ata, prɔfɛsiya nkina yakɛnya  dia nde ayovɔ ntondo dikambo dia pɛkato yaso. (Isa. 53:9, 12) Ko lande na kaki ase Juda la tokanyi ta kɔlɔ lo dikambo dia Mɛsiya? Anto efula wa lo nshi ya Yeso kombidjaka yimba lo prɔfɛsiya tshɛ yaki kɔmɛnyaka di’ekakatanu awɔ wayanga kandɔma esadi eto.​—Jni. 6:26, 27.

19. Naa tokanyi ta kɔlɔ takonya anto efula ɛlɔ kɛnɛ dia ntona losango laso?

¹⁹ Onde tekɔ lo mɛna okakatanu akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ? Eelo. Ɛlɔ kɛnɛ anto efula takanaka l’ɔtɛ wa lomangemange laso l’awui wa pɔlitikɛ. Vɔ nongamɛka dia sho nsɔna onto ɔmɔtshi etena kasalema vɔtɛ. Koko, sho mbeyaka lo ndjela kanyi ya Jehowa, dia naka sho nsɔna ɔnɔmbɔdi w’onto dia tɔlɔmbɔla, kete tambootona. (1 Sa. 8:4-7) Anto mbeyaka mfɔnya nto dia sho pombaka mbika kalasa ndo mpitadi ndo nkamba elimu ekina dia nkimanyiya ase tshunda. Vɔ tonaka losango laso nɛ dia sho ndjashaka tshɛ l’olimu w’esambishelo, koko aha dia nkandola mbala kakɔ ɔtɔi ekakatanu wa l’andja ɔnɛ.

20. Oko wadiɛnya ɛtɛkɛta wa Yeso wele lo Mateo 7:21-23, dui diakɔna diahomba ndeka monga ohomba le so?

²⁰ Ngande wakokaso mbewɔ dia ntakana? (Adia Mateo 7:21-23.) Dui dioleki ohomba le so ele nkamba olimu wakatodjangɛ Yeso dia nsala. (Mat. 28:19, 20) Tatetawɔke pondjo mbekola yimba yaso l’awui wa pɔlitikɛ kana dia nyanga dia nkandola ekakatanu wa l’andja ɔnɛ. Sho nangaka anto ndo ndjakiyanyaka lo dikambo di’ekakatanu awɔ, koko sho mbeyaka dia yoho yoleki dimɛna ya nkimanyiya wanyaso anto ele lo mbaetsha akambo wendana la Diolelo dia Nzambi ndo lo mbakimanyiya dia vɔ mbɔtɔ lɔngɛnyi la Jehowa.

21. Kakɔna kahombaso ndjashikikɛ dia nsala?

²¹ Lo sawo nɛ, tambɔsɛdingola awui anɛi wakakonya anto efula dia ntona Yeso lo ntambe ka ntondo ndo wakoka konya anto amɔtshi ɛlɔ kɛnɛ dia ntona ambeki wa Yeso. Ko onde paka akambo asɔ ato mbahombaso mbewɔ? Ndooko. Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola akambo akina anɛi watakanya anto. Nyɛsɔ toyashikikɛ dia mbewɔ ntakana ndo totetemale monga la mbetawɔ ka wolo!