ONDE wɛ ekɔ lo nanga ɔkɛndɛ ɔmɔtshi wa l’etshumanelo weyɛ bu l’akoka wa nkotsha nshi nyɛ? Ɔkɛndɛ wele ondo onto okina mbele la wɔ, kana mbeyaka monga ɔkɛndɛ kana diɛsɛ diaki layɛ ntondo. Koko, lotshundu, yoonge ya kɔlɔ, ekakatanu wendana l’ekondjelo kana ɛkɛndɛ wa lo nkumbo wokodjɛ wekamu l’etena kɛnɛ diaha nsala kɛnɛ kakokayɛ nsala. Kana vɔ mbeyaka kɔlɔmba dia ntshika ɔkɛndɛ ɔmɔtshi wokongaka layɛ edja efula l’ɔtɛ wa etshikitanu wambosalema l’okongamelo. Oyadi ɔkɔkɔ akɔna tshɛ, wɛ mbeyaka ndjaoka oko wɛ hasale olimu wa Nzambi lo yɛdikɔ yakokayɛ mbosala. La ntondo k’akambo asɔ tshɛ, mbokɛmaka dia wɛ mbeyaka monga l’ɔkɔmwɛlɔ lo tena dimɔtshi. Kaanga mbediɔ ngasɔ, akokayɛ nsala diaha tokanyi ta kɔlɔ, ɛnyɛlɔ oko ɔkɔmwɛlɔ, lonyangu kana nkɛlɛ mbika edio? Ngande wakokayɛ nama ɔngɛnɔngɛnɔ ayɛ?

Sho koka nkondja wetshelo ɔmɔtshi wendana la nama ɔngɛnɔngɛnɔ oma l’ɛnyɛlɔ ka Joani Obatizanyi. Joani aki la waɛsɛ wa laande, koko ondo nde konongamɛka dia lɔsɛnɔ lande la l’olimu wa Jehowa ntshikitana lo woho wakalayonga. Ondo nde kɔfɔnyaka dia nde ayonga lo lokanu edja efula ndeka etena kakandetsha l’olimu ande. Koko, Joani akatetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo nde akatetemala monga la dionga sɔ polo lam’akandavu. Kakɔna kakookimanyiya? Ndo ngande wakokaso nama ɔngɛnɔngɛnɔ aso oyadi etena keso l’ekakatanu?

L’eleko kamɔnga akatshi ka lo 29 T.D., Joani akatatɛ ɔkɛndɛ ande wa nɔngɔsɔlɛ Mɛsiya mboka, lo mbuta ate: “Nyoyatshumoya, nɛ dia Diolelo dia l’olongo diaya suke.” (Mat. 3:2; Luka 1:12-17) Anto efula waketawɔ. Lo mɛtɛ, nyemba y’anto wakaye oma l’etale dia ndjohokamɛ losango lande, ndo efula wakakadimola etema ndo wakabatizama. La dihonga tshɛ, Joani akahɛmɔla nto ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wakayataka dia wekɔ anto w’ɛlɔlɔ dia kilombo kekɔ lo mbakongɛ naka hawotshikitanyisha dionga diawɔ. (Mat. 3:5-12) Nde akɛnyi woho wakakome olimu ande lo kondoko yawɔ l’eleko k’ɔlɔ akatshi ka lo 29 T.D. etena kakandabatiza Yeso. Ntatɛ oma l’etena kɛsɔ, Joani akatɛ anto akina dia ndjela Yeso, Mɛsiya wakalakema.​—Jni. 1:32-37.

 Lo menda ɔkɛndɛ wa laande waki la Joani, Yeso akakoke mbuta ate: “L’atei w’anto wakotɔ oma le wamato, ndooko onto loleki Joani Obatizanyi woke.” (Mat. 11:11) Aha la taamu, Joani akangɛnangɛna la ɛtshɔkɔ wakandakondja. Oko Joani, anto efula kondjaka ɛtshɔkɔ efula ɛlɔ kɛnɛ. Tɔshi ɛnyɛlɔ k’ɔnangɛso lelɛwɔ Terry. Nde la wadɛnde, Sandra wakasale ɛnɔnyi 50 l’olimu wa lo tena tshɛ. Terry mbutaka ate: “Laki l’ɛkɛndɛ efula. Lakakambe oko ombatshi mboka, ose Bɛtɛlɛ, ombatshi mboka wa laande, omendji w’otshimbedi, omendji wa distrikɛ, ndo lokamba nto l’etena kɛnɛ oko ombatshi mboka wa laande.” Ekɔ ɔngɛnɔngɛnɔ dia nkondja waɛsɛ wa teokrasi, koko oko wayotodiɛna oma l’ɛnyɛlɔ ka Joani, ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ nɔmbaka mbidja welo etena katshikitana akambo.

Kɛnɛ kakakimanyiya Joani Obatizanyi dia ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ele, nde koshisha lowando lo waɛsɛ waki la nde. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi. L’ɔkɔngɔ wa batisimu ka Yeso, olimu wa Joani wakatatɛ nkitakita, koko olimu wa Yeso wakatatɛ mbidɛ. Lo ndjakiyanya lo dui sɔ, ambeki wa Joani wakasukana lalende ndo wakawotɛ ɔnɛ: “[Onto ɔsɔ] ekɔ lo batiza anto ndo anto tshɛ wekɔ lo ntshɔ le nde.” (Jni. 3:26) Joani akakadimola ate: “Onto tshɛ lele la wadi mbele otshuki a wadi. Koko etena kemala ɔngɛnyi w’otshuki a wadi laawɔ ndo kokande dui diande, nde mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula l’ɔtɛ wa dui di’otshuki a wadi. Ɔnkɔnɛ, ɔngɛnɔngɛnɔ ami waya efula ka mamba.” (Jni. 3:29) Joani kɔsɛmanɛ la Yeso; kana kɔfɔnya dia diɛsɛ diaki la nde komonga la nɛmɔ l’ɔtɛ w’ɔkɛndɛ wa woke wele la Yeso. Koko, Joani akalame ɔngɛnɔngɛnɔ ande nɛ dia nde akɔsaka ɔkɛndɛ ande wa “ɔngɛnyi w’otshuki a wadi” la nɛmɔ.

Dionga diaki la Joani diakokimanyiya dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ kaanga mbaki ɔkɛndɛ ande komonga wɔdu. Ɛnyɛlɔ, Joani aki Okidiami oma ko mbotwelo, diakɔ diele nde kokokaka nnɔ wanu. (Luka 1:15) Yeso akate lo kɛnɛ kendana la lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ laki la Joani ate: “Joani kɔɔndɛka ndo kɔɔnɔka.” Lo wedi okina, Yeso l’ambeki ande komonga l’elelo wa ngasɔ ndo wakasɛnaka oko anto akina. (Mat. 11:18, 19) Ndo nto, kaanga mbaki Joani kosala ahindo, nde akeyaka di’ambeki waki Yeso, mbidja ndo amɔtshi waki ntondo ambeki ande wakalongola wolo ɔsɔ. (Mat. 10:1; Jni. 10:41) Lo dihole di’awui wakawatshikitana asɔ mbekola yimba yande, Joani akatetemala nkotsha ɔkɛndɛ ande wakawosha Jehowa l’ohetoheto.

Naka sho lawɔ ngɛnangɛna ɔkɛndɛ wele laso l’etena kɛnɛ l’olimu wa Jehowa, kete tayolama ɔngɛnɔngɛnɔ aso. Terry, lakatatɛkɛtshi la diko mbutaka ate: “Lakayasha l’ɔkɛndɛ tshɛ wakawambisha.” Etena kohɔnde lɔsɛnɔ lande la l’olimu wa lo tena tshɛ, nde mbutaka ate: “Dimi bu la lonyangu, koko lekɔ lo mbohɔ paka awui w’ɔngɛnɔngɛnɔ ato.”

Sho koka mfudia ɔngɛnɔngɛnɔ aso l’olimu wa Nzambi naka sho nkanyiya nɛmɔ di’efula diele la ɔkɛndɛ kana diɛsɛ tshɛ dia teokrasi. Ekɔ diɛsɛ monga “ekambi kaamɛ la Nzambi.” (1 Kɔr. 3:9) Ɛngɔ ka nɛmɔ kayongaka olangala naka sho kikokɛka nshi tshɛ, woho akɔ waamɛ mbele tayolama ɔngɛnɔngɛnɔ aso naka sho ntetemala nkanyiya nɛmɔ dionga lo nkamba kaamɛ la Jehowa. Tayewɔ dia mbɛdika awui wayahondjaso la wanɛ wayahondja anto akina. Hatotɔsa dia waɛsɛ wele la so bu la nɛmɔ l’ɔtɛ wa waɛsɛ wele l’anto akina.​—Ngal. 6:4.

Ondo Joani akeyaka dia olimu ande wayokomɛ, koko ondo nde kombeyaka dia vɔ wayokomɛ la shashimoya. (Jni. 3:30) Lo 30 T.D., ngɔndɔ oko shamalo l’ɔkɔngɔ wa batisimu ka Yeso, nkumekanga Hɛrɔdɛ akadje Joani lo lokanu. Koko, Joani akatetemala nsala kɛnɛ kakandakoke nsala dia nsambisha. (Makɔ 6:17-20) Kakɔna kakookimanyiya dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ ande kaanga la ntondo k’etshikitanu ɛsɔ? Nde akatetemala ndjasha tshɛ l’awui wa lo nyuma.

Etena kaki Joani lo lokanu, nde akalongola alapɔlɔ wendana la woho wakatahamaka olimu wa Yeso. (Mat. 11:2; Luka 7:18) Joani aki l’eshikikelo ɔnɛ Yeso aki Mɛsiya, koko ondo nde akayambolaka woho wakahombe Yeso nkotsha akambo tshɛ wakate Afundelo dia Mɛsiya ayowasala. Lam’ele Mɛsiya akahombe  nongola lowandji, onde lowandji la Yeso lakahombe ntatɛ aha la ntshimbatshimba? Onde lɔ lakahombe nsala dia Joani ntshungɔ oma lo lokanu? Lam’ele nde akalangaka nshihodia ɔkɛndɛ wa Yeso, Joani akatome ambeki ande ahende dia tooka Yeso dimbola nɛ: “Onde wɛ kele Ɔnɛ lahomba ndja kana sho pombaka nkonga okina?” (Luka 7:19) Lam’akawakalola, Joani akahokamɛ la yambalo tshɛ etena kakawate dia Yeso akakɔnɔlaka anto lo dihindo ndo akaakaloya dia ndjotɛ Joani ɔnɛ: “Akanga wa totshungu wambɔsɛna, akanga wa tshumbe wambɔkɛndakɛnda dimɛna, akanga wa sudi wambɔkɔnɔ, akanga wa mpoke wamboka, edo wambolɔ ndo ase wola wambosambishama lokumu l’ɔlɔlɔ.”​—Luka 7:20-22.

Aha la taamu, alapɔlɔ awɔ wakakeketsha Joani. Dui sɔ diakoshikikɛ dia Yeso aki lo nkotsha prɔfɛsiya yendana la Mɛsiya. Kaanga mbele woho waki Yeso nshi shɔ la nkɛtɛ kokoka nkonya dia ntondja Joani oma lo lokanu, Joani akeyaka dia olimu ande komonga anyanya. Nde aki l’ɔkɔkɔ wa monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ kaanga mbakandahomana l’ekakatanu.

L’ɛnyɛlɔ ka Joani, naka sho mbika washo l’awui wa lo nyuma, kete tayonga l’akoka wa mbikikɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la solo dia lotutsha. (Kɔl. 1:9-11) Sho koka nsala dui sɔ lo mbadiaka Bible ndo lo kanaka yimba l’awui akɔ, kɛsɔ ayotoholaka dia olimu wakambɛso Nzambi keema pondjo anyanya. (1 Kɔr. 15:58) Sandra mbutaka ate: “Mbadiaka tshapita mɔtshi ya lo Bible lushi tshɛ kimanyiyakami dia ndeka ndjasukanya la Jehowa. Dui sɔ kimanyiyakami dia ndeka ndjasha le nde, koko aha le mi.” Sho koka nto mbidja yimba lo alapɔlɔ w’olimu wa Diolelo, wakoka tokimanyiya dia mɛna ledia k’ekakatanu aso ndo ndjasha lo kɛnɛ kasala Jehowa. Sandra mbutaka ate: “Ekongelo ka ngɔndɔ tshɛ ka JW Televiziɔ^® tokimanyiyaka dia ndeka ndjaoka suke la okongamelo ndo tɔ tokimanyiyaka dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu aso.”

Joani Obatizanyi akakambe olimu ande waki kombiviya l’ekimanyielo ka “nyuma kaki Elidja ndo la wolo,” ndo l’ɛnyɛlɔ ka Elidja, nde “aki onto oko sho.” (Luka 1:17; Jak. 5:17) Naka sho mbokoya ɛnyɛlɔ kande ka lowando ndo ndjasha l’awui wa lo nyuma, kete sho lawɔ koka nama ɔngɛnɔngɛnɔ aso l’olimu wa Diolelo, oyadi okakatanu akɔna wele la so.