1. Kakɔna kakayeke lo dikambo di’Otungi aso?

NAKA wɛ akodiama lo nkumbo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa, kete ondo wɛ akeke awui wendana la Jehowa oma ko dikɛnda diayɛ. Wɛ akeke ɔnɛ nde mbele Otungi, ɔnɛ nde ekɔ la waonga w’amɛna ndo ɔnɛ nde ekɔ la sangwelo dia dimɛna lo dikambo di’anto.​—Eta. 1:1; Ets. 17:24-27.

2. Ngande wɔsa anto amɔtshi wanɛ wetawɔ ɔnɛ Otungi ekɔ?

² Koko, anto efula hawetawɔ dia Nzambi ekɔ ndo hawetawɔ dia nde mbele Otungi. Lo dihole dia vɔ nsala dui sɔ, vɔ mbetawɔka ɔnɛ lɔsɛnɔ lakatatɛ lo lwamɛ, oma laasɔ lɔ lakatahamaka yema yema oma lo ditongami dia totshitshɛ diele la lɔsɛnɔ polo ndo ndjokoma ditongami dia diambo diele la lɔsɛnɔ. Anto amɔtshi l’atei awɔ wakɔtɔ kalasa efula. Vɔ koka mbuta ɔnɛ siansɛ ambɛnya dia Bible kekɔ kɔlɔ, ndo ɔnɛ anto waheye ndooko ɛngɔ, wele bu la timba ndo wele tetawetawɔ mbetawɔ ɔnɛ Otungi ekɔ.

3. Lande na kele ekɔ ohomba sho nkeketsha mbetawɔ kaso?

³ Onde kɛnɛ kata anto wakɔtɔ kalasa efula tokonyaka dia mbidja taamu ɔnɛ Jehowa bu Otungi aso wa ngandji? Dui sɔ nemanɛka efula la ɛkɔkɔ watokonya dia mbetawɔ ɔnɛ Jehowa mbele Otungi. Onde ekɔ l’ɔtɛ wakawatotɛ dia mbetawɔ dui sɔ kana l’ɔtɛ wakatɔshi shoamɛ etena ka nsɛdingola tolembetelo tashikikɛ dui sɔ? (1 Kɔr. 3:12-15) Oyadi edja kakɔna kambotonga Ɔmɛnyi wa Jehowa, sho tshɛ pombaka ntetemala nkeketsha mbetawɔ kaso. Naka sho nsala ngasɔ, kete hatotokesama  la “akambo wa filozofi, ndo awui w’anyanya wa lokeso” wetsha anto wahetawɔ Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Kɔl. 2:8; Hɛb. 11:6) Dia tokimanyiya, tayɔsɛdingola lo sawo nɛ 1) lande na kahetawɔ anto efula dia Otungi ekɔ, 2) woho wakokayɛ nkeketsha mbetawɔ kayɛ le Jehowa, Otungi ayɛ ndo 3) woho wakokayɛ ntetemala monga la mbetawɔ ka wolo.

4. Lo ndjela Hɛbɛru 11:1 ndo nɔtɛ, lo na ohikami mbetawɔ ka mɛtɛ?

⁴ Anto amɔtshi fɔnyaka ɔnɛ monga la mbetawɔ kɛdikɛdi mbetawɔ dui dimɔtshi kaanga hawongi la djembetelo. Koko lo ndjela Bible, ɔsɔ bu mbetawɔ ka mɛtɛ. (Adia Hɛbɛru 11:1 ndo nɔtɛ.) Tolembete dia monga la mbetawɔ l’akambo wa mɛtɛ wahɛnama, ɛnyɛlɔ oko Jehowa, Yeso ndo Diolelo dia l’olongo, pikamaka lo tolembetelo tetawoya. (Hɛb. 11:3) Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi wele ombeyi wa siansɛ mbutaka ate: “Mbetawɔ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa mpikama l’akambo wetawɔwɔ, vɔ hawonya yimba l’akambo wa mɛtɛ wendana la siansɛ.”

5. Lande na ketawɔ anto efula ɔnɛ lɔsɛnɔ lakatatɛ aha l’ekimanyielo k’Otungi?

⁵ Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Naka ekɔ tolembetelo tetawoya dia Otungi ekɔ, lande na ketawɔ anto efula ɔnɛ aha Nzambi mbele lo kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ?’ Ekɔ tsho nɛ dia anto amɔtshi watasɛdingolaka lo vɔamɛ tolembetelo tɔsɔ. Robert, lele nshi nyɛ Ɔmɛnyi wa Jehowa, mbutaka ate: “Lam’ele vɔ kɔtɛkɛtaka kaanga yema dikambo di’etongelo la kalasa, lakafɔnyaka ɔnɛ dui sɔ bu mɛtɛ. Ngasɔ mbakidiɔ polo lam’akamonge l’ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi ko lambosawola l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo wambombisha elembetshielo wetawoya oma lo  Bible ndo washikikɛ dia Otungi ekɔ.” *​—Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “ Losango l’ohomba le ambutshi.”

6. Lande na kahetawɔ anto amɔtshi ɔnɛ Otungi ekɔ?

⁶ Anto amɔtshi hawetawɔ ɔnɛ Otungi ekɔ nɛ dia vɔ mbutaka ɔnɛ vɔ mbetawɔka paka kɛnɛ kakokawɔ mɛna. Koko kɛnɛ kele mɛtɛ ele, vɔ mbetawɔka diangɔ diahakoke mɛnama, ɛnyɛlɔ wolo w’okotwelo nɛ dia vɔ wekɔ la tolembetelo tɛnya dia dui sɔ diekɔ mɛtɛ. Woho wa mbetawɔ katɛkɛtama lo Bible pikama nto lo tolembetelo ta “akambo wa mɛtɛ wahɛnama.” (Hɛb. 11:1) Koka mbɔsa etena ndo welo dia sho mbeka tolembetelo ta ngasɔ, ndo anto efula hawolange mbidja welo dia nsala dui sɔ. Onto lahasale eyangelo dia mbeya tolembetelo tɔsɔ lo ndamɛ koka mbita ɔnɛ Nzambi bu.

7. Onde anto tshɛ wakɔtɔ kalasa mbahetawɔ ɔnɛ Nzambi akatonge andja ɔnɛ? Lembetshiya.

 ⁷ L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbeka tolembetelo tɔsɔ, ambeyi wa siansɛ amɔtshi wakayetawɔ ɔnɛ Nzambi mbakatonge andja ɔnɛ. * Oko Robert, lakatatɛkɛtshi la diko, anto amɔtshi mbeyaka mfɔnya tsho ɔnɛ Otungi bu, nɛ dia hawetsha awui wendana l’etongelo kaanga yema l’inivɛrsite. Koko, ambeyi wa siansɛ efula wakayeya Jehowa ndo wakayowoka ngandji. Oko wakasale ambeyi wa siansɛ asɔ, sho tshɛ pombaka nkeketsha mbetawɔ kaso le Nzambi, oyadi kalasa ya ngande yakatɔtɔ. Ndooko onto okina lakoka nsala dui sɔ lo dihole diaso.

8-9. a) Dimbola diakɔna diayangaso nsɛdingola? b) Ngande wele mbeka awui wendana l’etongelo kokimanyiyaka dia nkondja wahɔ?

⁸ Ngande wakokayɛ nkeketsha mbetawɔ kayɛ le Otungi? Nyɛsɔ tɔsɛdingole toho tɔnɛi.

⁹ Eka awui wendana l’etongelo. Wɛ koka nkeketsha mbetawɔ kayɛ le Otungi lo nsɛdingola waa nyama, tombatomba ndo tɔɔtɔ. (Os. 19:1; Isa. 40:26) Lo yɛdikɔ yayoyotalekaka mbeka awui asɔ, mbayoyotalekaka monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa mbele Otungi. Mbala efula, ekanda aso wekɔ l’asawo walembetshiya awui wotshikitanyi wendana l’etongelo. Tengengake mbadia asawo asɔ kaanga naka wɛ mɛnaka dia wekɔ wolo nshihodia. Yasha tshɛ lɔkɔ oko wakokayɛ nsala dui sɔ. Ndo tohɛke nto menda lo sitɛ kaso ka jw.org, tovidɛo t’amɛna tendana l’etongelo takawɛnya lo nsanganya ya rɛjɔ l’ɛnɔnyi weke kambeta.

10. Sha ɛnyɛlɔ kɛnya woho washikikɛ etongelo ɔnɛ Otungi ekɔ. (Rɔmɔ 1:20)

¹⁰ Etena kekayɛ awui wendana l’etongelo, dja yimba lo yoho ya laande lo tolembetelo tɛnya dia Otungi ekɔ. (Adia Rɔmɔ 1:20.) Ɛnyɛlɔ, wɛ ayeya dia wonya tondjaka esase ndo yanyi yele ohomba lo dikambo dia lɔsɛnɔ la la nkɛtɛ, koko esase ɛmɔtshi l’atei awɔ wekɔ waale. Sho anto pombaka kokamɛ oma l’esase ɛsɔ. Ndo tekɔ lo kokamɛ! Lo ngande? Nkɛtɛ kele edjaselo kaso kekɔ la engawo k’ekokelo, mbuta ate ekoho ka ɔzɔnɛ katutsha esase wele waale. Etena kataleke esase w’oma lo wonya ndjala wolo, mbataleke ekoho ka ɔzɔnɛ kɛsɔ nuna. Ko laasɔ, wɛ hetawɔ dia onto ɔmɔtshi lele ledia k’awui asɔ pombaka monga ndo nde pombaka monga Otungi wa ngandji ndo wele la yimba?

11. Lende akokaso ntana awui wa mɛtɛ wakeketsha mbetawɔ wendana l’etongelo? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “ Awui amɔtshi wakeketsha mbetawɔ.”)

¹¹ Wɛ koka ntana awui efula wa mɛtɛ wakeketsha mbetawɔ wendana l’etongelo lo menda lo Index des publications des Témoins de Jéhovah ndo lo nsala eyangelo lo jw.org. Wɛ koka nkombola ntatɛ la asawo ndo tovidɛo tele lo ɔnɔngɔ w’asawo wata ɔnɛ: “Évolution ou conception?” Asawo asɔ wekɔ tomondo ndo l’awui wa mɛtɛ wa diambo wendana la waa nyama ndo la ditongami dikina. Vɔ wekɔ nto la bɛnyɛlɔ diɛnya woho wahemba ambeyi wa siansɛ mbokoya kɛnɛ kɛnawɔ l’etongelo.

12. Etena kekaso Bible, naa awui amɔtshi wahombaso mbidja yimba?

¹² Eka Bible. Ombeyi wa siansɛ wakatatɛkɛtshi yema la diko kombetawɔka ntondo kanyi y’ɔnɛ Otungi ekɔ. Koko l’edjedja ka wonya, nde akayetawɔ ɔnɛ Otungi ekɔ. Nde mbutaka ate: “Mbetawɔ kami kopikama tsho lo kɛnɛ kakameke lo siansɛ. Tɔ kakahikama ndo lo wekelo wa la yambalo wa Bible.” Ondo wɛ amboshilaka nkondja ewo ka mɛtɛ oma lo wetshelo  wa lo Bible. Kaanga mbediɔ ngasɔ, dia nkeketsha mbetawɔ kayɛ le Otungi, wɛ pombaka ntetemala mbeka Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Jash. 1:8; Os. 119:97) Dja yimba lo woho wakɔndɔla Bible awui wakasalema lo nshi yakete lo yoho ya mɛtɛ. Dja yimba lo prɔfɛsiya ya lɔkɔ ndo lo woho wɔtɔnɛ awui wa lɔkɔ. Nsala ngasɔ koka nkeketsha mbetawɔ kayɛ k’ɔnɛ Otungi wa ngandji ndo wele la lomba mbakatotonge ndo ɔnɛ Bible kakasambiyama oma le nde. *​—2 Tim. 3:14; 2 Pe. 1:21.

13. Naa ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi kɛnya dia Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la lomba?

¹³ Etena kekayɛ Ɔtɛkɛta wa Nzambi, enda woho wele alako wa lɔkɔ ohomba. Ɛnyɛlɔ, aya edja efula kele Bible kakahɛmɔla ɔnɛ ngandji ka falanga kekɔ waale ndo ɔnɛ tɔ konyaka lo “lonyangu l’efula.” (1 Tim. 6:9, 10; Tok. 28:20; Mat. 6:24) Onde ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ wekekɔ ohomba polo ndo lo nshi yaso nyɛ? Dibuku dimɔtshi (The Narcissism Epidemic) mbutaka ɔnɛ: “Lo yɛdikɔ ya l’atei atei, anto walanga lomombo hawoleke monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo vɔ ndekaka monga l’ekiyanu. Oyadi anto wakombola dia monga la falanga efula diɛnɛka la hemɔ ka lo wɔɔngɔ, vɔ ndekaka monga nto la ekakatanu wendana la yoonge ya demba.” Shi ɔhɛmwɛlɔ wa lo Bible ɔsɔ wendana la monga la ngandji ka falanga wekɔ ohomba efula! Onde wɛ koka nkanyiya atɔndɔ akina wa lo Bible wakakokimanyiya? Lo yɛdikɔ yatataleke monga la lowando lo alako wa lo Bible mbayototalekaka ndjaɛkɛ lo lomba lahete lowe l’oma le Otungi aso wa ngandji. (Jak. 1:5) Etombelo wayonga ele, lɔsɛnɔ laso layoleka monga dimɛna.​—Isa. 48:17, 18.

14. Wekelo wa Bible wayokosholɛ awui akɔna wendana la Jehowa?

¹⁴ Eka l’eyango w’amɛna, l’oyango wa mbeya Jehowa. (Jni. 17:3) Naka wɛ mbeka Afundelo, kete wɛ ayeya lonto ndo waonga wa Jehowa wɔtɔnɛ la waonga wɛnama l’etongelo. Waonga asɔ wekɔ mɛtɛ waonga waki Onto la mɛtɛ mɛtɛ ndo vɔ bu waonga w’onto ɔmɔtshi la lɔfɔnya. (Eto. 34:6, 7; Os. 145:8, 9) Etena kayoyeya Jehowa dimɛna dimɛna, mbetawɔ kayɛ kayokeketala, ngandji kawokayɛ kayofula ndo lɔngɛnyi lele lam’asanyu layoleka nkeketala.

15. Wahɔ akɔna wayoyokondja naka wɛ mbitɛ anto akina awui wendana la mbetawɔ kayɛ?

¹⁵ Tɛ anto akina awui wendana la mbetawɔ kayɛ le Nzambi. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete mbetawɔ kayɛ kayoleka nkeketala. Ko akokayɛ nsala naka onto ɔmɔtshi lasambishayɛ amboka dimbola dia mbeya kana Nzambi ekɔ ko wɛ bu l’eshikikelo lo woho wakokayɛ mbokadimola? Yanga ekanda aso ɛmɔtshi washa okadimwelo w’oma l’Afundelo wa dimbola sɔ, oma laasɔ sawola lande. (1 Pe. 3:15) Wɛ koka nto nɔmba osekayɛ ɔmɔtshi l’Ɔmɛnyi wa Jehowa lahokɔ akambo dia kokimanyiya. Oyadi onto akɔ mbetawɔ ekadimwelo wayoyowosha oma lo Bible kana bu, wɛ ayokondja wahɔ l’ɔtɛ wakayasale eyangelo. Mbetawɔ kayɛ kayoleka nkeketala. Etombelo wayonga ele, wɛ hatetawɔ ase kashi wɛnama oko wekɔ la tomba ndo wakɔtɔ kalasa efula wata ɔnɛ Otungi bu.

16. Kakɔna kakoka ntomba naka hatotetemala nkeketsha ndo nama mbetawɔ kaso?

¹⁶ Oyadi edja ka ngande kambotokambɛ Jehowa, sho pombaka ntetemala nkeketsha ndo nama mbetawɔ kaso le nde. Lande na? Nɛ dia naka hatendji ɔlɔlɔ, kete mbetawɔ kaso koka monga wɔdu. Tohɔ dia mbetawɔ pikamaka lo tolembetelo t’akambo wa mɛtɛ wahɛnama. Kɛnɛ kahatakoke mɛna, sho koka kiohɛ esadi eto. Diakɔ diele, Pɔɔlɔ akelɛ ohombelo wa mbetawɔ ɔnɛ “pɛkato katotondaka esadi  eto.” (Hɛb. 12:1) Ko laasɔ, ngande wakokaso mbewɔ djonga shɔ?​—2 Tɛs. 1:3.

17. Ekimanyielo kakɔna keso l’ohomba dia nama mbetawɔ kaso?

¹⁷ Ntondotondo, sɛngasɛnga Jehowa nyuma kande k’ekila ndo salaka dui sɔ mbala la mbala. Lande na? Nɛ dia mbetawɔ kekɔ dionga dimɔtshi dia l’olowa wa nyuma. (Ngal. 5:22, 23) Hatokoke nkeketsha ndo nama mbetawɔ kaso le Otungi aha l’ekimanyielo ka nyuma kande k’ekila. Naka sho ntetemala nɔmba Jehowa nyuma kande, nde ayotoshatɔ. (Luka 11:13) Lo yoho ya laande, sho koka nɔmba ɔnɛ: “Otosha mbetawɔ k’efula.”​—Luka 17:5.

18. Lo ndjela Osambo 1:2, 3, diɛsɛ diakɔna diakokaso monga la diɔ?

¹⁸ Laadiko dia laasɔ, salaka wekelo ayɛ w’onto ndamɛ w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala. (Adia Osambo 1:2, 3.) Etena kakafundamaka osambo ɔnɛ ase Isariyɛlɛ yema tshitshɛ mbaki la kɔpi k’Ɛlɛmbɛ wa Nzambi kakafundama tshɛ. Koko, nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi wakakokaka nkondja kɔpi shɔ ndo ɛnɔnyi esambele tshɛ, tɛdikɔ takɔsamaka dia “apami, wamato, ana” ndo angɛndangɛnda wakadjasɛka kaamɛ l’ase Isariyɛlɛ mpokamɛ wadielo w’Ɛlɛmbɛ wa Nzambi. (Eoh. 31:10-12) Lo nshi ya Yeso, wɛɔmbɔ w’Afundelo wakakokaka ntanema paka l’anya w’anto yema tshitshɛ ndo lo toshinangɔnga. Koko lo nshi yaso nyɛ anto efula wokoka nkondja etenyi kana Ɔtɛkɛta wa Nzambi w’otondo. Ɔsɔ ekɔ diɛsɛ dia mamba. Ngande wakokaso mɛnya dia tekɔ la lowando lo diɛsɛ sɔ?

19. Kakɔna kahombaso nsala dia mbetawɔ kaso ntetemala monga nge?

¹⁹ Sho koka mɛnya dia tekɔ la lowando lo diɛsɛ diele la so dia monga l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi lo mbowadiaka mbala la mbala. Hatohombe salaka wekelo w’onto ndamɛ paka lo pai, lo nsala dui sɔ naka tambotana diaaso. Naka sho monga la mbekelo ka salaka wekelo mbala la mbala, kete mbetawɔ kaso kayotetemala monga nge.

20. Kakɔna kahombaso ndjashikikɛ dia nsala?

²⁰ Otshikitanyi la “akanga wa tomba ndo ambeyi wa mukanda” wa l’andja ɔnɛ, sho tekɔ la mbetawɔ ka wolo kohikami l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Mat. 11:25, 26) Etombelo wonga la woho wekaso Afundelo w’ekila ele, sho mbeyaka lande na kataleke akambo wa l’andja ɔnɛ ndana ndo kɛnɛ kaanga nsala Jehowa lo dikambo sɔ. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ toyashikikɛ dia nkeketsha mbetawɔ kaso ndo dia nkimanyiya anto efula dia vɔ monga la mbetawɔ le Otungi aso. (1 Tim. 2:3, 4) Ndo nyɛsɔ totetemala kongɛɛ l’asolo walomɔlomɔ etena kayota diangɔ tshɛ diele la lɔsɛnɔ la nkɛtɛ ɛtɛkɛta wa lo Ɛnyɛlɔ 4:11 ɔnɛ: “Wɛ Jehowa Nzambi kaso, wɛ kasungana nongola lotombo . . . nɛ dia wɛ kakatonge diangɔ tshɛ.”