1-2. a) Lande na kahatahombe mamba naka wamboshimba ɔtɛmwɛlɔ aso? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

L’ƆNƆNYI w’olimu wa 2018, apandjudi wa lokumu l’ɔlɔlɔ ndekana 223 000 wakadjasɛka lo wedja wakawashimbe olimu aso kana lɛnɛ akonge olimu aso l’elelo ɛmɔtshi. Dui sɔ hatambiya. Oko wakatadiɛnyi lo sawo dietshi, Akristo wa mɛtɛ nongamɛka pɛnyahɛnyama. (2 Tim. 3:12) Oyadi dihole diadjasɛso, ewandji wa lɛɛta koka toshimba la shashimoya kana aha la nongamɛ diaha ntɛmɔla Jehowa Nzambi kaso ka ngandji.

² Naka ewandji wa lɛnɛ adjasɛso wambɔsa tɛdikɔ ta nshimba ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa, wɛ mbeyaka ndjaoka ambola wele oko wanɛ: ‘Onde naka ɛhɛnyɔhɛnyɔ wambotokomɛ, kete hatoyetawɔma le Nzambi? Onde oshimbelo wayokomiya ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa? Onde dimi pombaka monɔ lo wodja okina?’ Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola ambola asɔ. Tayɔsɛdingola nto woho wakokaso ntetemala ntɛmɔla Jehowa etena kashimbawɔ olimu aso ndo tolonga tahombaso mbewɔ.

3. Lo ndjela 2 Kɔrɛtɔ 11:23-27, ɛhɛnyɔhɛnyɔ akɔna wakakomɛ Pɔɔlɔ ɔpɔstɔlɔ wa kɔlamelo, ndo wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ kande?

³ Naka lowandji lɔmɔtshi lamboshimba ɔtɛmwɛlɔ aso, sho koka ndjonga l’ekanelo ka kɔlɔ k’ɔnɛ hatoyetawɔma le Nzambi. Koko, tohɔ dia ɛhɛnyɔhɛnyɔ halembetshiya ɔnɛ hatoyetawɔma le Jehowa. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ. Aha la taamu, nde aketawɔmaka le Nzambi. Nde aki la diɛsɛ dia mfunda mikanda 14 wa lo Afundelo w’Akristo wa lo  Grɛkɛ ndo nde aki ɔpɔstɔlɔ w’ase wedja. Koko, nde akahomana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’efula. (Adia 2 Kɔrɛtɔ 11:23-27.) Sho kondjaka wetshelo oma lo kɛnɛ kakakomɛ ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ɔnɛ Jehowa tshikaka di’ekambi ande wa kɔlamelo pɛnyahɛnyama.

4. Lande na katohetsha ase andja ɔnɛ?

⁴ Yeso akalembetshiya lande na kahombaso nongamɛ ɔlɔshamelo. Nde akate di’anto wayotohetsha nɛ dia sho bu ase andja ɔnɛ. (Jni. 15:18, 19) Ɛhɛnyɔhɛnyɔ hɛnya dia hatoyetawɔma le Jehowa. Koko, vɔ mɛnyaka dia tekɔ lo nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ!

5. Onde anto w’anyanya koka nkomiya ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa? Lembetshiya.

⁵ Anto w’anyanya watɔlɔsha hawokoke nkomiya ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ. Anto efula wakahembe nsala dui sɔ, koko wakakite tatala. Nyɛsɔ tɔsɛdingole kɛnɛ kakatombe lam’akalɔmaka Ta dia hende di’andja w’otondo. L’etena kɛsɔ, mandji ya lo wedja efula wakahɛnyahɛnya ekambi wa Nzambi wolo efula. Olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wakashimbama aha tsho oma le tshunda di’ase Nazi diaki l’Allemagne, koko ndo oma le mandji ya l’Australie, ya lo Canada ndo ya lo wedja ekina. Koko, tende kɛnɛ kakasalema. Lam’akatatɛ ta lo 1939, aki apandjudi 72 475 l’andja w’otondo. Alapɔlɔ mɛnyaka dia oya l’ekomelo ka ta lo 1945, l’ekimanyielo ka Jehowa, apandjudi wakayonga 156 299. Lofulo l’apandjudi lakadɛ ndekana ndodia l’ahende!

6. Lo dihole dia totsha wɔma, ɔlɔshamelo koka nsala na? Sha ɛnyɛlɔ.

⁶ Lo dihole dia totsha wɔma, ɔlɔshamelo koka totshutshuya dia kambɛ Jehowa lo yɛdikɔ y’efula. Ɛnyɛlɔ, wadi l’omi amɔtshi waki l’ɔna dikɛnda wakadjasɛka lo wodja wakɔshi lɛɛta yɛdikɔ ya nshimba ɔtɛmwɛlɔ aso. Lo dihole dia vɔ mboka wɔma, atshukanyi asɔ wakatatɛ nkamba oko ambatshi mboka wa pondjo. Wadi akatshike ndo olimu ande wakawofutaka dimɛna l’oyango wa nsala dui sɔ. Omi mbutaka dia oshimbelo ɔsɔ wakakonya anto efula dia mbeya awui wendana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Diakɔ diele akonge dui dia wɔdu le nde dia ntatɛ mbeka l’anto efula Bible. Oshimbelo ɔsɔ waki la etombelo w’amɛna le anto akina. Ekumanyi kɛmɔtshi ka lo wodja akɔ waamɛ akate ate anto efula wakatshike  kambɛ Jehowa wakayotatɛ mbɔtɔ nsanganya ndo nsambisha.

7. a) Wetshelo akɔna wakondjaso lo Akambo w’ase Lɛwi 26:36, 37? b) Kakɔna kayoyosala naka wamboshimba ɔtɛmwɛlɔ aso?

⁷ Etena kashimba atunyi ɔtɛmwɛlɔ aso, vɔ nongamɛka dia totsha wɔma dia sho ntshika kambɛ Jehowa. Laadiko dia nshimba ɔtɛmwɛlɔ aso, vɔ mbeyaka ntatɛ dianganya ɛkɔndɔ wa kashi, ntoma apulushi dia toyanga lo mvudu yaso, totshutshuya dia tosamba lo tominadi kana mbidja amɔtshi lo kanu. Vɔ nongamɛka dia tayoka wɔma nɛ dia vɔ wekɔ l’akoka wa mbidja amɔtshi wa l’atei aso lo lokanu. Naka sho mbetawɔ dia vɔ totsha wɔma, kete sho mbeyaka kaanga ndjotshika ntɛmɔla Jehowa. Hatokombola monga oko anto wɔtɛkɛtshiwɔ lo Akambo w’ase Lɛwi 26:36, 37. (Adia.) Tatetawɔke dia wɔma tokonya dia nkitshakitsha kana ntshika awui wa lo nyuma. Toyaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa ndo tatetawɔke mbotshama wɔma. (Isa. 28:16) Toyangake ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lo dɔmbɛlɔ. Sho mbeyaka dia l’ekimanyielo kande, ndooko kaanga lowandji l’ana w’anto loleki wolo lakoka toshimba dia ntɛmɔla Nzambi kaso la kɔlamelo.​—Hɛb. 13:6.

8-9. a) Yɛdikɔ yakɔna yendana la wɔ vɔamɛ yakoka ɔtɛ wa nkumbo tshɛ mbɔsa kana onto okina lele l’ɔkɛndɛ ɔsɔ? b) Kakɔna kayokimanyiya onto dia mbɔsa yɛdikɔ ya lomba?

⁸ Naka lowandji la lɛnɛ adjasɛyɛ lamboshimba ɔtɛmwɛlɔ aso, wɛ koka ndjambola dia kana wɛ koka monɔ lo wodja okina lɛnɛ akokayɛ tokambɛ Jehowa aha l’okakatanu. Ɔsɔ ekɔ yɛdikɔ yayɛ wɛmɛ yahakoke onto okina kɔsɛ. Anto amɔtshi mbeyaka mɛna dia ekɔ ohomba ndjela kɛnɛ kakasale Akristo wa lo ntambe ka ntondo etena kakawaahɛnyahɛnya. L’ɔkɔngɔ w’atunyi ndjaka Stɛfano la ave, ambeki waki la Jɛrusalɛma wakatshu la Judeya, Samariya, Fenikiya, Kupiro ndo l’Atiyɔka. (Mat. 10:23; Ets. 8:1; 11:19) Koko, anto akina mbeyaka mbuta dia l’ɔkɔngɔ w’ɔhɛnyɔhɛnyɔ okina wa wolo waki la Akristo wa lo ntambe ka ntondo, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ kombɔsa yɛdikɔ ya monɔ oma lɛnɛ akawalɔshaka olimu w’esambishelo. Nde akadje lɔsɛnɔ lande lo waale dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ ndo dia nkeketsha anango waki l’esomba wakawaahɛnyahɛnyaka efula.​—Ets. 14:19-23.

⁹ Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛkɔndɔ ɛsɔ? Ɔtɛ tshɛ wa nkumbo mbahomba mbɔsa yɛdikɔ ya wonwelo. Ntondo ka mbɔsa yɛdikɔ, nde pombaka nɔmba ndo nsɛdingola la yambalo tshɛ awui wendana l’ase nkumbo kande, shɛngiya ya dimɛna ndo ya kɔlɔ yayonga la wonwelo awɔ le onto tshɛ la lo nkumbo. Lo kɛnɛ kendana la dui sɔ, Okristo tshɛ “ayɛmba wotsho ande hita.” (Ngal. 6:5) Hatohombe nombosha anto akina lo tɛdikɔ tɔsawɔ.

10. Ɛlɔmbwɛlɔ akɔna wayosha biro ka filialɛ ndo dikumanyi?

¹⁰ Ngande wakokayɛ ntetemala ntɛmɔla Jehowa kaanga wamboshimba ɔtɛmwɛlɔ aso? Biro ka filialɛ ayosha dikumanyi dia lo tshumanelo ɛlɔmbwɛlɔ ndo alako w’eshika wendana la woho wa nongolaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma, woho wa sanganaka kaamɛ dia ntɛmɔla ndo woho wa sambishaka lokumu l’ɔlɔlɔ. Naka biro ka filialɛ hayokoka nsawola la dikumanyi, kete dikumanyi wayokokimanyiya wɛ ndo anto akina tshɛ wa l’etshumanelo dia ntetemala ntɛmɔla Jehowa. Vɔ wayosha ɛlɔmbwɛlɔ kɔtɔnɛ la kɛnɛ kele lo Bible ndo lo  ekanda aso.​—Mat. 28:19, 20; Ets. 5:29; Hɛb. 10:24, 25.

11. Lande na kakokayɛ monga l’eshikikelo dia wɛ ayokondja mbo ya ndɛ ya lo nyuma, ndo akokayɛ nsala dia nkokɛ mbo ya ndɛ ya lo nyuma shɔ?

¹¹ Jehowa akalake di’ekambi ande wayoleshamaka dimɛna lo nyuma. (Isa. 65:13, 14; Luka 12:42-44) Diakɔ diele, wɛ koka monga l’eshikikelo di’okongamelo ande wayosala kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala dia kosha ekeketshelo ka lo nyuma keyɛ l’ohomba. Akokayɛ nsala? Naka ɔtɛmwɛlɔ aso wamboshimbama, yanga dihole dia dimɛna dia mbishɛ Bible kayɛ ndo mbo ya ndɛ kina ya lo nyuma yele la yɛ. Onga la yambalo diaha ntshika pondjo diangɔ dia nɛmɔ sɔ, oyadi dia l’akatshi kana dia lo telefɔnɛ, tablɛtɛ kana ɔrdinatɛrɛ lo dihole diakokawɔ diɛna esadi. Onto tshɛ la l’atei aso pombaka ntakola wanya w’ohomba dia ntshikala nge lo nyuma.

12. Ngande wakoka dikumanyi nkongɛ nsanganya lo yoho yahakotola yambalo y’anto?

¹² Kayotota lo dikambo dia nsanganya ya lomingu la lomingu? Dikumanyi diayokongɛ dia nyu mbɔtɔka nsanganya lo yoho yahakotola yambalo y’anto. Vɔ mbeyaka nyɔlɔmba dia sanganaka lo tolui ta totshitshɛ ndo ondo wayotshikitanyaka wenya ndo dihole dia nsanganya mbala la mbala. Nyu koka nkimanyiya di’anangɛnyu monga lo ekokelo lo tɛkɛtaka ɔkɔkɛ etena kakomanyu lo dihole dia nsanganya kana kamɔnyu. Nyu koka nto ndɔta ahɔndɔ lo yoho yahakotola yambalo y’anto.

13. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le anangɛso wa l’Union soviétique w’edjedja?

¹³ Lo kɛnɛ kendana l’olimu w’esambishelo, awui wayotshikitana lo ndjela dihole la dihole. Koko sho mbokaka Jehowa ngandji ndo ngɛnangɛnaka mbutɛ anto akina awui wendana la Diolelo diande, diakɔ diele tayoyanga toho ta mbasambisha. (Luka 8:1; Ets. 4:29) Ombeyi w’ɛkɔndɔ Emily B. Baran akate lo kɛnɛ kendana l’olimu w’esambishelo w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo Union soviétique w’edjedja ate: “Etena kakatɛ ewandji Ɛmɛnyi wa Jehowa diaha nsambisha, Ɛmɛnyi wakatatɛ nsawola [la] asukanyi awɔ, asekawɔ wa l’olimu ndo angɛnyi awɔ. Etena kakawaatome lo lokanu l’ɔtɛ wa dui sɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakasambisha wanɛ waki lo lokanu.” Kaanga mbakashimbama olimu awɔ, anangɛso wa l’Union soviétique w’edjedja kotshika nsambisha. Kaanga naka olimu w’esambishelo wamboshimbama lɛnɛ adjasɛyɛ, wɛ koka mbɔsa yɛdikɔ yakɔ yaamɛ!

14. Osambo 39:1 koka tokimanyiya dia mbewɔ djonga yakɔna?

¹⁴ Onga la yewo lo kɛnɛ katɛyɛ anto akina. Naka wamboshimba ɔtɛmwɛlɔ aso, sho pombaka mbeyaka “etena ka mbɔlama.” (Ond. 3:7) Sho pombaka nama  toseke, ɛnyɛlɔ nkombo y’anangɛso l’akadiyɛso, dihole diasanganaso, woho wasambishaso ndo woho walongolaso mbo ya ndɛ ya lo nyuma. Tatotɛke aseka lɛɛta, angɛnyi aso, ewotɔ aso wa lo wodja aso kana wa lo wedja ekina akambo asɔ. Naka sho nkɔ lo djonga shɔ, kete tayodja nsɛnɔ y’anangɛso lo waale.​—Adia Osambo 39:1.

15. Kakɔna kayohemba Satana dia tosalɛ, ndo ngande wakokaso mbewɔ djonga yande?

¹⁵ Tatetawɔke dia towuiwui ta totshitshɛ tokakitola. Satana mbeyaka dia naka luudu lambatɔna, kete lɔ layohandjɔ. (Makɔ 3:24, 25) Nde ayotetemala nsala la wolo dia mbidja diatɔnelo lam’asaso. Lo nsala ngasɔ, nde nongamɛka dia tayotatɛ ndɔshana lam’asaso lo dihole dia sho ndɔshana la nde.

16. Ɛnyɛlɔ kakɔna ka dimɛna kakatotshikɛ kadiyɛso Gertrud Poetzinger?

¹⁶ Kaanga Akristo wambotshunda pombaka ndjalama diaha ntala lo djonga shɔ. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’akadiyɛso ahende w’akitami, Gertrud Poetzinger nde la Elfriede Löhr. Vɔ wakadjama lo mpango ka lokanu k’ase Nazi kaamɛ l’akadiyɛso akina. Gertrud akayoka Elfriede kandjema l’ɔtɛ wakandashaka akadiyɛso akina waki lo mpango kakɔ asawo wakeketsha. L’ɔkɔngɔ, Gertrud akoke sɔnyi ndo akalɔmbɛ Jehowa ekimanyielo. Nde akafunde ate: “Sho pombaka ngɛnangɛna naka anto akina wekɔ l’akoka kana l’ɛkɛndɛ efula toleka.” Ngande wakandanya kandjema? Gertrud akadje yimba lo waonga w’amɛna wa Elfriede ndo lo woho wakinde onto ɔlɔlɔ. Lo nsala ngasɔ, nde akayonga nto la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Elfriede. Vɔ akɔ ahende wakake lo mpango ndo wakakambɛ Jehowa la kɔlamelo polo ndo lam’akawashidiya esakelo kawɔ ka lowango la nkɛtɛ. Naka sho nsala la wolo dia nkandola ekakatanu wele lam’asaso l’anangɛso, kete tayewɔ djonga ya nkakitɔna la wɔ.​—Kɔl. 3:13, 14.

17. Lande na kahombaso ndjelaka ɛlɔmbwɛlɔ k’oma l’okongamelo wa Jehowa?

¹⁷ Yelaka ɛlɔmbwɛlɔ nshi tshɛ. Naka sho ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kalongolaso oma le anangɛso wɛkɛso otema ndo wele l’ɛkɛndɛ, kete tayewɔ ekakatanu. (1 Pe. 5:5) Ɛnyɛlɔ, lo wodja ɔmɔtshi wakashimbama olimu aso, anangɛso waki l’ɛkɛndɛ wakalɔmbɛ apandjudi diaha mbisha anto ekanda l’esambishelo. Koko, ɔnangɛso ɔmɔtshi laki ombatshi mboka lo dihole sɔ kondjela ɛlɔmbwɛlɔ kɛsɔ ndo akatashaka anto ekanda. Kakɔna kakatombe? Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nde la anto amɔtshi nshidiya la nsambisha lo tshakitudi, apulushi wakatatɛ mbaoka ambola. Mɛnamaka dia apulushi  wakaayele ndo wakatɔsaka ekanda wakawasha anto. Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɔkɔndɔ ɔsɔ? Sho pombaka ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaanga naka hatokingɛnangɛna. Jehowa ayotɔtshɔkɔlaka nshi tshɛ naka sho kambaka kaamɛ l’anangɛso wakandasɔnɛ dia tɔlɔmbɔla.​—Hɛb. 13:7, 17.

18. Lande na kahombaso mbewɔ mbidjaka ɛlɛmbɛ wele bu ohomba?

¹⁸ Tanyodjake dɛmbɛlɛmbɛ diele bu ohomba. Naka dikumanyi mbidja ɛlɛmbɛ wele bu ohomba, dui sɔ diayonga wotsho le anto akina. Ɔnangɛso Juraj Kaminský mbohɔka kɛnɛ kakasalema etena kakashimbama olimu aso la Tchécoslovaquie y’edjedja: “L’ɔkɔngɔ w’anangɛso waki l’ɛkɛndɛ ndo dikumanyi efula mindama, anangɛso amɔtshi wakayɔlɔmbɔla tshumanelo ndo emendji w’etshimbedi wakatatɛ mbidjɛ apandjudi ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ, lo nsala listɛ la kɛnɛ kakawahombaka nsala la kɛnɛ kakiwɔ kopombaka nsala.” Jehowa kotosha lotshungɔ la mbɔsɛ anto akina tɛdikɔ. Onto ladja ɛlɛmbɛ w’anyanya hakokɛ anango, nde salaka la wolo dia mbahemɛ mbetawɔ k’anango.​—2 Kɔr. 1:24.

19. Lo ndjela 2 Ɛkɔndɔ 32:7, 8, ɛkɔkɔ akɔna wele la so waha mboka wɔma oyadi kɛnɛ tshɛ kasala Satana?

¹⁹ Otunyi aso Satana Diabolo hatotshika mbidja welo dia mpɛnyahɛnya ekambi wa Jehowa wa kɔlamelo. (1 Pe. 5:8; Ɛny. 2:10) Satana la wanɛ wosukɛ wayosala la wolo dia nshimba ɔtɛmwɛlɔ aso. Koko, hatohombe mboka wɔma! (Eoh. 7:21) Jehowa ekɔ lo wedi aso ndo nde ayotetemalaka tosukɛ kaanga naka olimu aso wamboshimbama.​—Adia 2 Ɛkɔndɔ 32:7, 8.

20. Kakɔna kamboyoyashikikɛ dia nsala?

²⁰ Nyɛsɔ toyashikikɛ oko wakasale anangɛso wa lo ntambe ka ntondo wakatɛ ewandji wa nshi yawɔ ɔnɛ: “Naka ekɔ dimɛna lo washo wa Nzambi dia sho nyohokamɛ lo dihole dia mpokamɛ Nzambi, nyuamɛ nyosambole. Koko le so, sho hatototshika mbuta akambo wakatɛnyi ndo wakatoke.”​—Ets. 4:19, 20.