Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 30

Woho wa minanda etema w’anto wele bu atɛmɔdi

Woho wa minanda etema w’anto wele bu atɛmɔdi

“Dimi lakayala akambo tshɛ le weho w’anto tshɛ, dia lo toho tshɛ dimi nshimbɛ amɔtshi.”​—1 KƆR. 9:22.

OSAMBO 82 “Osase anyu wahɛtɛ”

AWUI WAYƆTƐKƐTAMA *

1. Otshikitanu akɔna wakasalema l’ahole amɔtshi lo ɛnɔnyi akumi weke ka mbeta?

MƐNAMAKA dia l’edja k’ɛnɔnyi nunu, anto efula wa l’andja ɔnɛ wakongaka lo ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi. Koko l’ɛnɔnyi akumi weke ka mbeta otshikitanu wa woke wakasalema. Anto efula hawoyɔtɛmɔla. Lo mɛtɛ, lo wedja ɛmɔtshi anto efula mbutaka dia vɔ bu atɛmɔdi. *​—Mat. 24:12.

2. Naa ɛkɔkɔ wakonya anto efula diaha monga atɛmɔdi?

2 Lande na kamboleka mfula lofulo l’anto wayata dia hawɔtɛmɔla? * Mbeyaka monga ko anto amɔtshi l’atei awɔ mbekolaka timba lo nyanga ɛngɛnɔngɛnɔ kana lo ekiyanu. (Luka 8:14) Amɔtshi hawoyetawɔ dia Nzambi ekɔ. Akina wekɔ la mbetawɔ le Nzambi, koko fɔnyaka di’ɔtɛmwɛlɔ ambeta loowe, bu ohomba, hawɔtɔnɛ l’awui wa siansɛ ndo amboleka awui wolo. Ondo vɔ wakoke angɛnyi, embetsha kana ambitshi wa sango wata dia lɔsɛnɔ lakatombe oma l’ohilwelo, koko vɔ watakondja ɛkɔkɔ w’eshika wa monga la mbetawɔ le Nzambi. Akina tonaka ɛtɛmwɛlɔ l’ɔtɛ wele ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ la lokaki l’awui wa falanga ndo lowandji. L’ahole amɔtshi, ewandji wa lɛɛta mbidjɛka ɛtɛmwɛlɔ elelo ɛmɔtshi.

3. Naa oyango wa sawo nɛ?

3 Yeso akatodjangɛ ɔnɛ “nyetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki.” (Mat. 28:19) Ngande wakokaso nkimanyiya anto wele bu atɛmɔdi dia mbeka dia nanga Nzambi ndo monga ambeki wa Kristo? Sho pombaka mbeya dia woho wɔsa onto losango laso etena kosambishaso nemanɛka la dihole diakandodiama. Ɛnyɛlɔ, anto w’oma l’Asie koka monga ko hawotohokamɛ woho wakoka anto w’oma l’Erɔpɛ tohokamɛ etena kaasambishaso. Lande na? L’Erɔpɛ, anto efula mbeyaka awui amɔtshi wendana la Bible ndo vɔ mbeyaka dia Nzambi mbakatonge diangɔ tshɛ. Koko l’Asie, anto efula mbeyaka awui yema tshitshɛ kana haweye ndooko dui diendana la Bible ndo ondo vɔ bu la mbetawɔ le Otungi. Sawo nɛ diekɔ l’oyango wa tokimanyiya dia minanda etema w’anto tshɛ wahomana la so l’esambishelo, oyadi oma lo dihole diakɔna dioyewɔ kana dietawɔ diakɔna diele la wɔ.

TETEMALA MƐNA AKAMBO LA SSO DI’ƆLƆLƆ

4. Lande na kakokaso ntetemala mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ?

4 Ɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ. Ɔnɔnyi tshɛ, anto wele bu atɛmɔdi mongaka Ɛmɛnyi wa Jehowa. Anto efula wokeyaka atɔndɔ wa laadiko wendana la lɔkɛwɔ ndo nyangaka l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ la dungi pende l’ase ɛtɛmwɛlɔ. Akina kombeyaka atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ ndo efula l’atei awɔ waki la mbekelo ya kɔlɔ yakawahombe ntshika. L’ekimanyielo ka Jehowa, sho koka monga l’eshikikelo dia tayotana wanɛ wele “suke dia mbetawɔ akambo wa mɛtɛ wakonya lo lɔsɛnɔ la pondjo.”​—Ets. 13:48; 1 Tim. 2:3, 4.

Ɔtɔnganyiya esambishelo kayɛ la anto wahetawɔ Bible (Enda odingɔ 5-6) *

5. Kakɔna kakonya anto mbala efula dia mbetawɔ losango laso?

5 Onga ɔlɔlɔ ndo la ɔkɔmi. Mbala efula, anto mbetawɔka losango laso aha l’ɔtɛ wa kɛnɛ kataso, koko l’ɔtɛ wa woho wakitaso. Vɔ ngɛnangɛnaka etena kongaso ɔlɔlɔ, la ɔkɔmi ndo kayashaso l’otema ɔtɔi le wɔ. Hatowatshutshuya la wolo dia tohokamɛ. Koko, sho salaka la wolo dia mbeya tokanyi tele la wɔ lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ. Ɛnyɛlɔ, sho mbeyaka di’amɔtshi hawolange nsawola l’onto lahaweye awui wendana l’ɔtɛmwɛlɔ. Akina fɔnyaka dia hawotonga la loshilambo naka vɔ mimbola onto ɔmɔtshi awui wendana la Nzambi. Akina nto mbokaka sɔnyi di’anto mbaɛna wadia Bible, djekoleko kaamɛ l’Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi. Oyadi ɔkɔkɔ akɔna, sho salaka la wolo dia nshihodia tokanyi tawɔ.​—2 Tim. 2:24, nɔtɛ.

6. Ngande wakɛnya Pɔɔlɔ dia nde akayaɔtɔnganyiyaka l’anto wotshikitanyi, ndo ngande wakokaso mbookoya?

6 Akokaso nsala naka mɛnamaka di’onto ɔmɔtshi hangɛnangɛna etena kadimolaso tshɛkɛta “Bible,” “etongelo,” “Nzambi,” kana “ɔtɛmwɛlɔ”? Sho koka mbokoya ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ndo ntshikitanya yoho yaso ya ntɛkɛta. Etena kakandasawolaka l’ase Juda, Pɔɔlɔ akakanaka la wɔ yimba oma l’Afundelo. Koko, etena kakandasawolaka l’ambeyi wa filozofi w’ase Ngirika la Areopango, nde kokamba la Bible mbala kakɔ ɔtɔi. (Ets. 17:2, 3, 22-31) Ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ? Naka wɛ ambohomana l’onto lahetawɔ Bible, kete hatoleka dimɛna nkamba la tɔ mbala kakɔ ɔtɔi etena kakanayɛ la nde yimba. Naka wɛ amboshihodia di’onto ɔmɔtshi hangɛnangɛna di’anto mbɛna adia Bible kaamɛ la yɛ, kete sala la wolo dia mbɛnya Afundelo lo yoho yahatokoka anto mɛna, ɛnyɛlɔ lo telefɔnɛ, tablɛtɛ kana ɔrdinatɛrɛ.

7. Dia mbokoya Pɔɔlɔ, oko wɛnyamidiɔ lo 1 Kɔrɛtɔ 9:20-23, akokaso nsala?

7 Onga onto lashihodia akambo ndo lahokamɛ. Sho pombaka nsala la wolo dia mbeya akambo wakonge la nshɛngiya le anto wahomana la so. (Tok. 20:5) Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ nto. Nde akole kaamɛ l’ase Juda. Koko nde akahombaka mbɔtɔnganyiya esambishelo kande l’ase Wedja nɛ dia vɔ wakeyaka awui yema tshitshɛ kana kombeyaka ndooko dui lo dikambo dia Jehowa ndo Afundelo. Sho koka nsala eyangelo ɛmɔtshi kana mimbola anto amɔtshi wa l’etshumanelo wele la diewo l’oyango wa sho mbeya anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ dimɛna.​—Adia 1 Kɔrɛtɔ 9:20-23.

8. Naa yoho mɔtshi ya ntatɛ sawo diendana la Bible?

8 Oyango aso ekɔ wa ntana wanɛ “wakoka.” (Mat. 10:11) Dia nkotsha oyango ɔsɔ, sho pombaka nɔmba anto dia mbisha tokanyi tawɔ ndo mbahokamɛ la yambalo tshɛ. Ɔnangɛso ɔmɔtshi la l’Angleterre nɔmbaka anto dia mbisha tokanyi tawɔ lo woho wa monga la diwala di’ɔngɛnɔngɛnɔ, woho wa mbodia ana kana woho wa mbikikɛ wɛngiya. L’ɔkɔngɔ wa nde mpokamɛ ekadimwelo awɔ, nde mbutaka ate: “Kakɔna kafɔnyanyu lo dikambo dia dako nɛ diakafundama ambeta ɛnɔnyi suke la 2 000?” Oma laasɔ, aha la dimola tshɛkɛta “Bible,” nde mbaɛnyaka avɛsa wakandasɔnɛ dimɛna lo telefɔnɛ kande.

WOHO WA MINANDA ETEMA W’ANTO

9. Ngande wakokaso nkimanyiya anto wahalange nsawola la wɔ lo dikambo dia Nzambi?

9 Sho koka minanda etema w’anto wahalange ntɛkɛta dikambo dia Nzambi lo nkɛtshanya la wɔ dui dimɔtshi diawangɛnyangɛnya. Ɛnyɛlɔ, anto efula mambaka etongelo. Diakɔ diele sho koka mbuta dui dimɔtshi diele oko diayela nɛ: “Ondo wɛ mbeyaka dia ase siansɛ salaka diangɔ efula lo mbokoya diangɔ diakatongama. Ɛnyɛlɔ, asadi wa mikro mbekaka atoyi, ndo asadi wa kamɛra mbekaka washo. Kakɔna kakoyɛ lo yimba etena kakanyiyayɛ dikambo di’etongelo? Onde wɛ fɔnyaka dia ekɔ wolo ɔmɔtshi wa diambo, onto ɔmɔtshi kana ɛngɔ kekina?” L’ɔkɔngɔ wa mpokamɛ la yambalo tshɛ, sho koka nkotsha ɔnɛ: “Etena keka waa ɛjɛniyɛrɛ woho wakatongama atoyi ndo washo, sho koka ndjambola oma le na ekawɔ akambo. Dui dimɔtshi diakafunde pɔɛtɛ k’edjedja diakamambiya, nde akafunde ate: ‘Onde Ɔnɛ lakasale toyi hakoke mboka? Onde Ɔnɛ lakakenge sso hakoke mɛna? . . . Nde kele Ɔnɛ lasha anto ewo!’ Ase siansɛ amɔtshi wakayokoma dia mbuta ngasɔ.” (Os. 94:9, 10) Oma laasɔ sho koka mbaɛnya vidɛo mɔtshi yele lo jw.org® lo “Ɛkɔnya ndo ekadimwelo” lo asawo wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: Points de vue sur l’origine de la vie.” (Ɔtɔ lam’ofundjiwɔ EKANDA > TOVIDƐO.) Kana sho koka mbasha biukubuku La vie a-t-elle été créée ? kana biukubuku Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie.

10. Ngande wakokaso ntatɛ sawo l’onto lahalange nsawola awui wendana la Nzambi?

10 Anto efula kombolaka monga la nshi yayaye y’amɛna. Koko, anto efula mbokaka wɔma ɔnɛ nkɛtɛ kayolanyema kana anto hawotodjasɛ lɔkɔ nto. Omendji weteta ɔmɔtshi wa la Norvège mbutaka ɔnɛ mbala efula anto wahalange nsawola la wɔ awui wendana la Nzambi nangaka nsawola awui wendana l’andja ɔnɛ. L’ɔkɔngɔ wa mbisha anto mɔyɔ, nde mbutaka ɔnɛ: “Kakɔna kafɔnyanyu lo dikambo di’elongamelo kaso ka nshi yayaye y’amɛna? Onde elongamelo kaso ka dimɛna nemanɛka l’ase pɔlitikɛ, ase siansɛ, kana onto okina?” L’ɔkɔngɔ wa mpokamɛ la yambalo tshɛ, nde mbadiaka kana shilaka divɛsa dimɔtshi diɛnya woho wayoyala nshi yayaye y’amɛna. Anto amɔtshi mambaka daka dia lo Bible di’ɔnɛ nkɛtɛ kayotshikalaka pondjo pondjo ndo di’ɔnɛ anto w’ɛlɔlɔ wayodjasɛka lɔkɔ pondjo pondjo.​—Os. 37:29; Ond. 1:4.

11. Lande na kahombaso kambaka la toho totshikitanyi dia ntatɛ sawo, ndo lo ndjela Rɔmɔ 1:14-16, ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ?

11 Ekɔ dimɛna dia sho kambaka la toho totshikitanyi dia nsawola l’anto wahomana la so. Lande na? Nɛ dia anto ntshikitana. Dui diakoka ngɛnyangɛnya onto ɔmɔtshi, onto okina koka ditona. Anto amɔtshi hawolange nsawola la wɔ awui wendana la Nzambi kana wendana la Bible, koko anto akina nangaka tokosawola la wɔ awui akina ntondo. Oyadi dui diakɔna tshɛ, sho pombaka nkamba la diaaso tshɛ dia nsambisha weho w’anto tshɛ. (Adia Rɔmɔ 1:14-16.) Lo mɛtɛ, sho pombaka mbohɔ dia Jehowa mbasala di’akambo wa mɛtɛ mpama l’etema w’anto walanga akambo w’ɛlɔlɔ.​—1 Kɔr. 3:6, 7.

WOHO WA NSAMBISHA ASE ASIE AKAMBO WA MƐTƐ

Apandjudi efula wa Diolelo wayasha efula le anto w’oma lo wedja wele anto wa lɛkɔ bu Akristo ndo waasambisha awui wa lomba w’ohomba watanema lo Bible (Enda odingɔ 12-13)

12. Akokaso nsala dia minanda etema w’anto w’oma lo wedja wa l’Asie wahatakanyiyaka lo dikambo di’Otungi?

12 L’andja w’otondo, apandjudi efula pomanaka l’anto w’oma lo wedja wa l’Asie ndo anto amɔtshi w’oma l’ahole wele ewandji wakashimbe elimu ɛmɔtshi wa l’ɛtɛmwɛlɔ. Lo wedja efula wa l’Asie, anto efula watakanyiyaka dimɛna dia mbeya kana Otungi ekɔ kana bu. Amɔtshi nangaka mbeya akambo efula ndo mbetawɔka dia mbeka Bible, koko akina mengengaka dia mbeka Bible. Akokaso nsala dia minanda etema awɔ? Apandjudi amɔtshi wele la diewo wakonge l’etombelo w’ɛlɔlɔ lo ntatɛ nsawola la wɔ oko angɛnyi, ndjasha le wɔ ndo oma laasɔ naka kokaka ko mbakɔndɔlɛ woho wakalowana nsɛnɔ yawɔ etena kakawatatɛ nkamba l’atɔndɔ amɔtshi shikaa wa lo Bible.

13. Kakɔna kakoka nkotola anto oya lo Bible? (Enda osato wele lo lohoso.)

13 Anto efula kotɔmaka ntondo lo lomba l’oshika lele lo Bible. (Ond. 7:12) La New York, kadiyɛso kɛmɔtshi katshɔ dia tembola anto watɛkɛta Mandarin mbutaka ate: “Dimi salaka la wolo dia ndjasha le anto ndo mbahokamɛ. Naka lambeya dia vɔ waki oma la monɔ oma lo wodja okina, dimi koka mbambola ɔnɛ: ‘Ngande wambonyoyaekesanyiya la wonwelo? Onde nyambotana olimu? Onde anto wa lanɛ nyosalɛka akambo lo yoho ya dimɛna?’” Lo tena dimɔtshi dui sɔ mbokimanyiyaka dia ntatɛ mbaetsha Bible. Naka ambokoka, kadiyɛso kakɔ kotshaka ate: “Oko le yɛ kakɔna koleki ohomba kahombaso nsala dia mbokana l’anto? Onde dimi koka kɛnya yokedi mɔtshi ya lo Bible? Yɔ mbutaka ɔnɛ: ‘Ntatɛ la ta ekɔ oko mbikola nkonge; la ntondo ka owanu ntomba, nya demba.’ Onde wɛ fɔnyaka dia dako sɔ koka tokimanyiya dia mbokana l’anto?” (Tok. 17:14) Sawo dia ngasɔ koka tokimanyiya dia mbeya anto walanga mbeya awui efula.

14. Ngande wakimanyiya ɔnangɛso ɔmɔtshi la la Extrême-Orient anto wata ɔnɛ vɔ bu la mbetawɔ le Nzambi?

14 Akokaso mbutɛ anto watotɛ dia vɔ bu la mbetawɔ le Nzambi? Ɔnangɛso ɔmɔtshi lele la diewo efula lasambisha ase Extrême-Orient wahatɛmɔla mbutaka ate: “Mɛnamaka dia etena kata onto ɔmɔtshi la lanɛ ɔnɛ ‘dimi bu la mbetawɔ le Nzambi,’ nde nangaka mbuta ɔnɛ nde hetawɔ ntɛmɔla tozambizambi ta kashi. Diakɔ diele dimi mbetawɔka dia anto mbakasale tozambizambi takɔ ndo tɔ bu mɛtɛ. Mbala efula dimi mbadiaka Jɛrɛmiya 16:20: ‘Onde onto koka ndjasalɛ tozambizambi etena kele tɔ bu mɛtɛ tozambizambi?’ Oma laasɔ dimi mimbolaka ɔnɛ: ‘Ngande wakokaso mbeya Nzambi ka mɛtɛ la nzambi kakasale anto?’ Dimi pokamɛka la yambalo tshɛ ndo oma laasɔ dimi mbadiaka Isaya 41:23: ‘Nyotote kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye, kele teye dia nyekɔ tozambizambi.’ Oma laasɔ dimi kambaka la ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi k’awui wakate Jehowa wayosalema lo nshi yayaye.”

15. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ k’ɔnangɛso la lo Aziya wa lo Ɛstɛ?

15 Ɔnangɛso ɔmɔtshi la lo Aziya wa lo Ɛstɛ kambaka la yoho yayela nyɛ lo wendelo w’eyoyo. Nde mbutaka ate: “Dimi mbaɛnyaka bɛnyɛlɔ diɛnya lomba la lo Bible, woho wakakotshama prɔfɛsiya ya lo Bible, ndo ɛlɛmbɛ walɔmbɔla loowa. Oma laasɔ dimi mbaɛnyaka woho wɛnya awui asɔ tshɛ dia Otungi wasɛna ndo wele la lomba ekɔ. Naka onto ambetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ, dimi tatɛka mbɛnya kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia Jehowa.”

16. Lo ndjela Hɛbɛru 11:6, lande na kele ambeki pombaka monga la mbetawɔ le Nzambi ndo lo Bible, ndo ngande wakokaso mbakimanyiya dia kikɛnɛmɔla?

16 Etena kekaso Bible l’anto w’oma l’ahole wahawatɛmɔla, sho pombaka ntetemala mbakeketsha dia vɔ mbetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ. (Adia Hɛbɛru 11:6.) Ndo sho pombaka mbakimanyiya dia vɔ mbetawɔ Bible. Dui sɔ koka nɔmba dia sho kalolɛka wetshelo ɛmɔtshi mbala la mbala. Lo wekelo tshɛ, sho koka nkɛtshanya la wɔ tolembetelo tɛnya dia Bible kekɔ Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Dui sɔ koka mendana la ɔkɛtshanyelo wa lo tshena pe wa woho wakakotshama prɔfɛsiya ya lo Bible, woho wata Bible mɛtɛ etena katɛkɛtatɔ awui wa siansɛ ndo w’ɛkɔndɔ kana woho wetɔ la lomba l’oshika.

17. Shɛngiya yakɔna yakoka monga la ngandji kaso le anto?

17 Sho kimanyiyaka anto dia monga ambeki wa Kristo lo mbaoka ngandji, oyadi wekɔ lo ntɛmɔla kana bu. (1 Kɔr. 13:1) Etena kawaetshaso, oyango aso ele dia mbaɛnya dia Nzambi tokaka ngandji ndo nangaka dia sho mbooka ngandji. Ɔnɔnyi tshɛ nunu di’anto wakayashaka yema tshitshɛ kana waki kondjashaka l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ batizamaka nɛ dia vɔ mbekaka dia nanga Nzambi. Diakɔ diele ɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ, yasha ndo oka weho w’anto tshɛ ngandji. Hokamɛwɔ. Sala la wolo dia nshihodia tokanyi tawɔ. Oma l’ɛnyɛlɔ kayɛ, etshawɔ dia monga ambeki wa Kristo.

OSAMBO 76 Ngande wayaokaso?

^ od. 5 Nshi nyɛ, sho koka ndeka mpomana l’anto wele bu atɛmɔdi oleki nshi y’edjedja. Lo sawo nɛ tayɛna woho wakokaso mbasambisha akambo wa mɛtɛ wa lo Bible ndo woho wakokaso mbakimanyiya dia mbetawɔ Bible ndo monga la mbetawɔ le Jehowa Nzambi.

^ od. 1 Lo ndjela ɛkɔnya ɛmɔtshi wakasalema, wedja ɛmɔtshi l’atei awɔ vɔ ɛnɛ: Albanie, Australie, Autriche, Azerbaïdjan, Canada, Chine, République tchèque, Danemark, France, Allemagne, Hong Kong, Irlande, Israël, Japon, Corée du Sud, Pays-Bas, Norvège, Espagne, Suède, Suisse, Royaume-Uni ndo Vietnam.

^ od. 2 ELEMBETSHIELO W’AWUI AMƆTSHI: Lo sawo nɛ, etelo k’ɔnɛ anto wele bu atɛmɔdi mendanaka l’anto wele bu lo ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi kana wele bu la mbetawɔ le Nzambi.

^ od. 54 ELEMBETSHIELO W’OSATO: Ɔnangɛso ɔmɔtshi asambisha osekande lakamba la nde lo lopitadi, lele nde lawɔ otasɛdingola asawo aso wa woho wa mbeka Bible l’Ɛtɛrnɛtɛ.