La ntondo ka dimi nyɔkɔndɔlɛ kɛnɛ kakatombe oma laasɔ, nyotshike nyote woho wakamatatɛ olimu wa lo ntena tshɛ.

Dimi lakotɔ lo 1942 la Caraïbes disɛnga dia dimɛna efula dia la Curaçao. Papa aki ose Suriname, koko nde akonɔ lo disɛnga sɔ l’ɔtɛ w’olimu. Ɛnɔnyi ehende la ntondo ka dimi mbotɔ, nde aki ɔmɔtshi l’atei w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa ntondo wakabatizama la Curaçao. a Nde akekaka Bible la so lomingu tshɛ, kaanga mbakiso konangaka mbeka mbala tshɛ. Lam’akimi l’ɛnɔnyi 14, takonɔ otsha la Suriname, nɛ dia papa akahombe ntshɔ tokokɛ nyango laki aya osombe efula lɛkɔ.

La Suriname, lakatatɛ mbokana l’ɛlɔngɔlɔngɔ ndo l’esekaseka wa l’etshumanelo wakakambɛka Jehowa l’ohetoheto. Vɔ wakambolɛ ɛnɔnyi yema tshitshɛ ndo wakakambaka oko ambatshi mboka wa pondjo. Etena kakawakɔndɔlaka awui wakahomanaka lawɔ l’olimu w’esambishelo, dungi diawɔ diakalolaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Oma l’ɔkɔngɔ wa nsanganya dimi l’angɛnyi ami takasawolaka awui wa lo Bible, lo ntena dimɔtshi takadjasɛka l’andja l’otsho lo nshi ya wɛdi. Angɛnyi asɔ wakakimanyiya dia dimi nshihodia kɛnɛ kakamalangaka lo lɔsɛnɔ, dimi lakalangaka kambɛ Jehowa. Ɔnkɔnɛ, dimi lakabatizama lam’akimi l’ɛnɔnyi 16, oma laasɔ lam’akamayonga l’ɛnɔnyi 18, lakatatɛ nkamba oko ombatshi mboka wa pondjo.

Lakakondja wetshelo efula lam’akimi ombatshi mboka ndo wetshelo ɛsɔ wakayokimanyiyaka l’olimu wa lo ntena tshɛ. Ɛnyɛlɔ, wetshelo wa ntondo wakamakondja ele, ohomba wa ndowanya anto akina. Lam’akamatatɛ olimu w’ombatshimboka ɔnangɛso Willem van Seijl laki misiɔnɛrɛ akayashaka efula le mi. b Nde akambetsha akambo efula wendana la woho wa nkotsha ɛkɛndɛ  ami l’atei w’etshumanelo. Ndooko dui diaki lami ohomba l’etena kɛsɔ oleki olowanyelo. Ɔnɔnyi wakayele dimi lakasɔnama oko ombatshi mboka wa laande ndo l’ɔkɔngɔ diko lakatatɛ nɔmbɔla tolui takangana etale taki l’okonda w’avula wa la Suriname. Lekɔ la lowando l’efula l’olowanyelo wakambisha anangɛso wele oko ɔnangɛso Willem etena kakimi l’ohomba w’olowanyelo ɔsɔ! Oma laasɔ, dimi lakokoya ɛnyɛlɔ kawɔ lo mbɔsa etena ka ndowanya anto akina.

Wetshelo wa hende wakamakondja ele, woho wa nsɛna lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ koko la kiongamu. L’etatelo ka ngɔndɔ tshɛ dimi l’osekami l’ombatshi mboka wa laande takasalaka ekongelo k’ehomba aso wa lo demba wa mingu yakayele. Laasɔ, ɔmɔtshi l’atei aso akandaka lɔkɛndɔ suke la lushi l’otondo otsha lo kapitalɛ dia tosomba diangɔ diaki laso ohomba. Takakambaka la dikuta diakawatoshaka ngɔndɔ la ngɔndɔ ndo la diangɔ diakatasombaka la yambalo tshɛ diaha diɔ nshila la ntondo ka ngɔndɔ nshila. Nɛ dia naka tamboyohomba ɛngɔ kɛmɔthi lam’akiso l’okonda w’avula ndooko onto lakakoke tokimanyiya. Dimi mbetawɔka dia oko wakameke omako dikɛnda diami nsɛna lɔsɛnɔ l’ɔsɛlɛngɛ koko la kiongamu akayokimanyiyaka dia dimi ntetemala ndjasha l’olimu wa Jehowa lɔsɛnɔ lami l’otondo.

Wetshelo wa sato wakamakondja ele, nkondja wahɔ lo mbetsha anto l’ɔtɛkɛta awɔ wa lootɔ. Lam’akamayolaka dimi lakatɛkɛtaka espagnol, Angɛlɛ, Papiamento, ndo Sranantongo (weyama nto oko Sranan), mbuta ate ɛtɛkɛta waleka tɛkɛtama la Suriname. Koko l’okonda w’avula lakɛnyi di’anto wakayashaka efula lo lokumu l’ɔlɔlɔ etena kakatasambishaka l’ɛtɛkɛta awɔ wa lootɔ. Lakonge l’okakatanu wa ntɛkɛta ɛtɛkɛta ɛmɔtshi ɛnyɛlɔ oko Saramaccan, ɛtɛkɛta wadiyawɔ ndo waholoyawɔ wendjo wa dui. Koko, lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo welo wakamadje lo nsala dui sɔ. L’edja k’ɛnɔnyi efula, laki l’akoka wa mbetsha anto efula akambo wa mɛtɛ nɛ dia lakakokaka nsawola la wɔ l’ɔtɛkɛta awɔ wa lootɔ.

Lo mɛtɛ, lakasale akambo amɔtshi wakadje anto l’okandokando. Ɛnyɛlɔ, lo diaaso dimɔtshi, lakalange mimbola ombeki ɔmɔtshi wa Bible lakatɛkɛtaka Saramaccan woho wakandayaokaka nɛ dia nde aki la paa l’otema. Koko, kɛnɛ kakamambola mɛtɛ aki dia mbeya dia kana nde ekɔ la diemi! Aha la mbeya kɛnɛ ka mbuta wombola ɔsɔ wakawodje l’okandokando. Kaanga mbakamasale wandja wa ngasɔ, lushi la lushi dimi lakasalaka dia ntɛkɛta l’ɔtɔkɛta wa lootɔ w’anto wa l’ɛtshi kami ka nkɛtɛ.

Lo 1970, lakasɔnama oko omendji w’otshimbedi. L’ɔnɔnyi ɔsɔ lakɛnya ekongelo kakadjama l’eshinga ka “wembwelo w’onyimpala wa mbalasa kalɔmbɔla olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa l’andja w’otondo” lo tolui takangana etale lo okonda w’avula. Dia tokoma le wɔ, dimi la djui y’anangɛso takahombe munda lɔkɛndɔ l’ɛkɛdi wa l’okonda w’avula lo waato wa tshitshɛ w’abaya w’otale. Lo waato aso taki la mɔtɛrɛ, djɛlɛkanyi y’esasɛ, atala wa pitilɔ ndo dihomɔ diɛnyawɔ tovidɛo. Lam’akatakome lo dihole diakatatatshɔka takahombe mɛmba diangɔ sɔ tshɛ otsha lo dihole diakahombe ekongelo salema. Kɛnɛ kalekami mbohɔ lo kɛnɛ kendana la nkɛndɔ shɔ ele woho wakalange anto wa lo bɛtshi dia nkɛtɛ dia tale dikongelo sɔ. Laki l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula dia nkimanyiya anto akina dia mbeka awui wendana la  Jehowa ndo etenyi k’okongamelo ande ka la nkɛtɛ. Mɛna woho wakaleke ndjasukanya anto akina la Jehowa, akambishaka ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula l’olimu wa wolo wakamakambe.

Kaanga mbakamakokaka mɛna ɛtshɔkɔ waki la lɔsɛnɔ l‘onyemba l’olimu ami, lakatetemala monga l’ohomba w’onto okina la nsɛna la nde lɔsɛnɔ l’otondo. Ɔnkɔnɛ, lakatatɛ nɔmba Jehowa l’oyango wa dimi nkondja womoto lakakoke ndjokikɛ lami l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ ekakatanu wa l’olimu wa lo ntena tshɛ l’okonda w’avula. L’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi ɔtɔi, lakatatɛ membwana la Ethel laki ombatshimboka ɔmɔtshi wa laande laki la yimba ya ndjakimɔ la lolango. Omako dikɛnda diande, Ethel akangɛnangɛnaka efula ɛnyɛlɔ k’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ndo nde akalangaka ndjakimɔ la lolango l’olimu w’esambishelo oko nde. Takatshukana lo Ngɔndɔ ka divwa 1971 ndo takatatɛ nkamba l’olimu w’otshimbedi oko wadi l’omi.

Ethel akodiama lo nkumbo kaki komonga l’ekondjelo k’efula, diakɔ diele nde komonga l’okakatanu wa ndjaekesanyiya la nkɛndɔ y’olimu l’okonda w’avula. Ɛnyɛlɔ, etena kakatayalɔngɔsɔlaka dia tembola tshumanelo diakangana etale l’okonda w’avula sho kɔmɛmbaka diangɔ efula. Takasolaka ahɔndɔ ndo takɔkaka l’ɛkɛdi. Sho taki nto la mbekelo ka ndɛka kɛnɛ tshɛ kakatoshaka anangɛso l’akadiyɛso, oyadi mbikudi ya lɛkɔ yelɛwɔ iguane, nse yelɛwɔ pirana kana ɛngɔ kekina tshɛ kakawakokaka munda oma lo weenga kana oma l’ashi. L’ahole wakiwɔ komongaka l’alɔnga takalɛka l’akatshi w’abɔtɛ. L’ahole wakiwɔ komongaka la tshibi, sho takalɛka l’anya. Dimi la Ethel takashihodia dia lo ndjahondja akambo amɔtshi kaamɛ lo kambɛ Jehowa dimama diaso diamboleka nkeketala. (Ond. 4:12) Ndooko ɛngɔ kakokaso mengola l’ɛtshɔkɔ ɛsɔ!

Aki etena kakatayakalolaka oma lo ɛtshi ka nkɛtɛ ka l’okonda w’avula, kakatahomana la kɛnɛ kakamakɔndɔdi oma l’etatelo. Etena kakakome waato lo dihole dia pedu vɔ wakatatɛ dinda l’ashi koko esadi eto takatepɔ. Diɛsɛ ko takalɔtɛ todjakɛtɛ talɔtawɔ diaha dinda l’ashi ndo sho komimbɔ  la waato. Koko waato aso wakalole tɔ l’ashi. Takatshola diangɔ dia ndɛ diaki lo waa mpoke ko takakambe la yɔ dia ntoka ashi oma lo waato.

Lam’ele sho komonga nto l’ɛngɔ ka ndɛ, takatokaka yɔdi etena kakatatatshɔka lo waato. Koko, sho komunda ndooko ɛngɔ. Ɔnkɔnɛ, takalɔmbɛ Jehowa ndo takɔlɔmbɛ dia nde tosha mbo ya ndɛ ya lushi lɔsɔ. Lo mɛtɛ, l’ɔkɔngɔ wa sho nɔmba, ɔnangɛso ɔmɔtshi akande lose la woke ndo l’otale lo yɔdi, lose lakatakoke ndɛ l’otsho ɔsɔ sho akɔ atanu ko ndota.

L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi etanu wa nkɛndɔ y’olimu kaamɛ, dimi la Ethel takalongola ɔtshɔkɔ ɔmɔtshi wakiso konongamɛka, taki suke dia monga ambutshi. Laki l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula dia mboka losango lɔsɔ, kaanga mbele dimi kombeyaka shɛngiya yakakoke monga la dikambo sɔ lo nsɛnɔ yaso. Dimi la Ethel taki la nsaki k’efula ka ntetemala la olimu aso wa lo ntena tshɛ etena tshɛ kaki dui sɔ ohomba. Lo 1976 ɔnaso l’enondo Ethniël akotɔ. Ɔnaso la hende Giovanni akayotɔ l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ehende l’etenyi.

Lo menda ohomba waki la Suriname l’etena kɛsɔ, kɔmite ka filialɛ akɛnyi ɔlɔlɔ dia dimi ntetemala nkamba oko omendji w’otshimbedi l’etena kakɔ kaamɛ kakatodiaka anaso. Etena kakakome anaso tomangase, lakalongola ɔkɛndɛ wa membola etshimbedi waki la tshumanelo yema tshitshɛ. Lo mɛtɛ, kɛsɔ akambisha diaaso dia dimi kambaka mingu hiende ngɔndɔ tshɛ oko omendji w’otshimbedi ndo mbetsha mingu hiende nkina oko ombatshi mboka l’etshumanelo kakiso. Ethel nde l’anaso w’apami wakatshindɛka etena kakamembolaka tshumanelo diaki suke la lakaso. Koko, lakandaka nkɛndɔ dimɛ etena kakamembolaka tshumanelo ndo kakatasalaka nsanganya l’okonda w’avula.

Lakahombaka nɔnga diangɔ diami dimɛna dimɛna dia dimi nkotsha ɛkɛndɛ ami tshɛ. Lakahombaka ndjashikikɛ dia takasalaka ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo lomingu tshɛ. Etena kakamembolaka tshumanelo dia l’okonda w’avula, Ethel akahombaka nɔmbɔla ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo kaamɛ l’anaso w’apami la ngelo. Takasalaka akambo tshɛ kaamɛ oko nkumbo mbala tshɛ kakatongaka la diaaso dia nsala dui sɔ. Ndo nto, mbala la mbala dimi la Ethel takakɔkɔlaka demba mbala tshɛ kaamɛ l’anaso w’apami, mbuta ate nkɛnya tɔkɛnyɔ kana membola ahole w’amɛna waki suke laso. Mbala efula lakemɔka la kati k’otsho dia nɔngɔsɔla ɛkɛndɛ ami wa lo nyuma. Ndo Ethel aki womoto l’ɔlɔlɔ lɔtɛkɛtami lo Tokedi 31:15, nde akemɔka la yosose dia sho nsala divɛsa dia lushi  la lushi kaamɛ oko nkumbo ndo ndɛ yangɔ ya la pindju kaamɛ la ntondo k’anaso ntshɔ otsha la kalasa. Ande lowando lele lami dia monga la wadi la ngasɔ lele la yimba ya ndjahondja lakimanyiya lushi la lushi dia nkotsha ɛkɛndɛ ami wa lo nyuma lee!

Oko ambutshi, takasale la wolo aso tshɛ dia nkimanyiya anaso w’apami dia vɔ nanga Jehowa ndo olimu w’Okristo. Takalange di’anaso mbɔsa olimu wa lo ntena tshɛ oko olimu wa lo lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo, aha l’ɔtɛ wakatalangaka dia vɔ nsala dui sɔ koko l’ɔtɛ wakawɔsɔnɛ vɔamɛ. Mbala tshɛ sho takawatɛka woho wakoka olimu wa lo ntena tshɛ mbasha ɔngɛnɔngɛnɔ. Aha la mbohɛ ekakatanu wahomba mpomana lawɔ, sho takakaka epole ɔsɛkɛ lo woho wakatokimanyiya Jehowa ndo wakandatshɔkɔlaka nkumbo kaso. Sho takayashikikɛ di’anaso waki l’angɛnyi waketshaka Jehowa lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yawɔ.

Jehowa akakotshaka ehomba wa lo nkumbo kaso dia sho mbodia anaso. Lo mɛtɛ, lakasalaka kɛnɛ tshɛ kakamakokaka nsala dia nkotsha ehomba w’ase nkumbo kami. Awui wakahomana lami l’okonda w’avula lam’akimi ombatshi mboka wa laande w’onyemba wakambetsha dia dimi mbeya woho wa nkamba la falanga ndo aha nsomba diangɔ osombasomba. Koko, lo ntena dimɔtshi kaanga mbakatasalaka tshɛ kakatakokaka nsala, sho komongaka la kɛnɛ tshɛ kaki la so ohomba. Lo waaso asɔ, laki la mbetawɔ dia Jehowa kotshika tokimanyiya. Ɛnyɛlɔ, oya l’ekomelo ka 1980 polo l’etatelo ka 1990, atɔmbɔki wakadje lofunge la Suriname. L’ɛnɔnyi ɛsɔ, takatenyanya ntena dia wolo diele aki wolo nkondja kaanga tangangɔ ta toshitshɛ. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Jehowa akatosukɛ.​—Mat. 6:32.

L’edja tshɛ ka lɔsɛnɔ laso, Jehowa akayakiyanyaka dikambo diaso ndo akatosha ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula mbidja ndo kɛnɛ tshɛ kaki laso ohomba. Anaso wekɔ ɔtshɔkɔ wa woke efula le so, ndo mbaodia dia kambɛ Jehowa ekɔ diɛsɛ dia laande. Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula woho ɔnɛ wele vɔ lawɔ wambɔsa olimu wa lo ntena tshɛ oko olimu wa lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo. Ethniël nde la Giovanni wakalongola apɔlɔmɛ oma lo Kalasa ya teokrasi ndo vɔ wekɔ lo nkamba kakianɛ lo Bɛtɛlɛ ka la Suriname kaamɛ la wadɛwɔ.

Ɛlɔ kɛnɛ dimi la Ethel taya esombe, koko, tekɔ lo ntetemala monga l’akambo efula wa nsala lo dikambo dia Jehowa oko ambatshi mboka wa laande. Lo mɛtɛ, tekɔ l’akambo efula wa nsala diakɔ diele latatane etena ka mbeka woho wa nsala osale! Koko dimi bu la lonyangu. Lo mɛtɛ, etena kakaloyami washo l’ɔkɔngɔ, dimi mɛnaka dia yɛdikɔ yakamɔshi ya nkamba olimu wa lo ntena tshɛ lo lɔsɛnɔ lami oma ko dikɛnda diami aki yɛdikɔ yakaleke dimɛna yakamakoke mbɔsa.