Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde wɛ akeyaka?

Onde wɛ akeyaka?

Onde Mɔrɔdɛkai aki onto la mɛtɛ mɛtɛ?

OSE Juda ɔmɔtshi lakawelɛka Mɔrɔdɛkai ekɔ la dihole di’ohomba l’ɔkɔndɔ wa lo Bible wa lo dibuku di’Ɛsta. Nde aki ose Juda ɔmɔtshi lakatɔlama lo lɔhɔmbɔ lakakambaka lo mbalasa ka nkumekanga ka Pɛrɛsiya. Dui sɔ diakasalema l’etatelo ka ntambe ka ntondo N.T.D. “Lo nshi ya [nkumekanga] Ahasuɛrɔ.” (Nkumekanga kɛsɔ mbeyamaka lo nshi yaso nyɛ lo lokombo la Xerxes I.) Mɔrɔdɛkai akashola sheke mɔtshi yakadje anto amɔtshi dia ndjaka nkumekanga. La lowando tshɛ, nkumekanga akalɔngɔsɔla dia vɔ mbisha Mɔrɔdɛkai nɛmɔ lo sɛkɛ. L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Hamana, otunyi wa Mɔrɔdɛkai ndo w’ase Juda akina, nkumekanga akadje Mɔrɔdɛkai lo dihole dia laadiko dia ministrɛ wa ntondo. Dihole sɔ diakawosha diaaso dia nde mbidja didjango dimɔtshi l’oyango wa nshimbɛ ase Juda oma lo nyɔi lo diolelo di’ase Pɛrɛsiya.​—Ɛsta 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

L’etatelo ka ntambe 20, ambewi amɔtshi w’ɛkɔndɔ wakate dia dibuku di’Ɛsta diekɔ oko shimu ndo Mɔrɔdɛkai komonga pondjo onto la mɛtɛ mɛtɛ. Koko, lo 1941, atshimi w’emindo wakashola djembetelo yasukɛ kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia Mɔrɔdɛkai kekɔ mɛtɛ. Kakɔna kakawashola?

Anyanginyangi wakashola efundelo wa l’alɛta w’atshu atshuku w’ase Pɛrɛsiya waki la lokombo la Maraduka (l’Ɔtɛtɛla ɔnɛ Mɔrɔdɛkai). Nde akakambe oko ɔnɔmbɔdi ɔmɔtshi, mbeyaka monga ondo l’awui wa falanga la Shushana. Arthur Ungnad, manyi mɔtshi y’ɛkɔndɔ y’ase Orient mbutaka di‘efundelo wa l’alɛta w’atshu atshuku ɛsɔ wekɔ “tshɔi y’efundelo ɛmɔtshi wa l’andja wakatɛkɛta dikambo dia Mɔrɔdɛkai” l’etena kɛsɔ.

Ntatɛ lam’akasha Ungnad alapɔlɔ ande, waa nombewo wakakadimola nunu dikina di’efundelo w’ase Pɛrɛsiya wele l’alɛta w’tshuku atshuku. L’atei w’efundelo ɛsɔ mbele ndo mpase dia Persépolis, diakatanema lɛnɛ akawombaka diangɔ dia nɛmɔ suke la mpele di’osomba. Mpase sɔ diaki mpase diaki lo nshi ya nkumekanga Xerxes I. Diɔ diakafundama l’ɔtɛkɛta w’ase Elamɛ ndo diɔ diaki la nkombo efula yatanema lo dibuku di’Ɛsta. a

Lokombo Mɔrɔdɛkai (Maraduka) oko wɛnamalɔ l’alɛta w’atshuku atshuku w’ase Pɛrɛsiya

Pase efula dia l’efundelo wa Persépolis tɛkɛtaka dia lokombo Maraduka, sekeletɛlɛ ka nkumekanga lo mbalasa ka nkumekanga ka la Shushana lo nshi ya diolelo diaki Xerxes I. Ehase kimɔtshi mbutaka dia Maraduka aki okadimudi. Awui asɔ tanemaka lo elembetshielo washa Bible lo dikambo dia Mɔrɔdɛkai. Nde aki ɔlɔhɛ wa lo mbalasa ka nkumenkanga Ahasuɛrɔ (Xerxes I) ndo nde akatɛkɛtaka naka yema tshitshɛ, kete ɛtɛkɛta ehende. Mɔrɔdɛkai akadjasɛka mbala efula la soko dia nkumekanga la Shushana. (Ɛsta 2:19, 21; 3:3) Soko sɔ diaki woke efula ndo dɔ diaki dihole di’olimu di’ɛlɔhɛ wakakambaka lo mbalasa ka nkumekanga.

Diɔtɔnganelo di’efula diekɔ lam’asa Maraduka la Mɔrɔdɛkai kɔtɛkɛtami lo Bible. Vɔ wakasɛnaka l’etena kakɔ kaamɛ ndo lo dihole diakɔ diamɛ, waki la titrɛ yakɔ yaamɛ ndo wakakambaka olimu lo dihole diakɔ diamɛ. Awui wafɔna asɔ tshɛ wamboshola anyangi w’emindo mbeyaka mendana la Mɔrɔdɛkai katɛkɛtama lo dibuku di’Ɛsta.

a Lo 1992, prɔfɛsɛrɛ Edwin M. Yamauchi akatondja sawo dimɔtshi diaki la nkombo dikumi ya l’efundelo wa Persépolis yatanema nto lo dibuku di’Ɛsta.