1. Eshikikelo kakɔna kele la so ndo lande na?

 ETENA kendayɛ awui weta l’andja ɔnɛ, onde wɛ mongaka l’okakatanu dia mbetawɔ ɔnɛ awui wayolowana lushi lɔmɔtshi? Ase nkumbo hawoyokana ngandji lam’asawɔ oko wakawokanaka ntondo. Anto lo tshɛ kawɔ wamboleka ndjakimɔ l’awui wa ngala, wamboleka monga la lokaki ndo todjawudi. Anto efula wekɔ l’okakatanu dia ndjaɛkɛ le wanɛ wele la lowandji. Koko awui asɔ kokaka ketawoya di’awui wayolowana. Lande na? Nɛ di’anto wekɔ lo nsala akambo paka oko wakadite prɔfɛsiya kɛmɔtshi ka diambo kendana la “nshi y’ekomelo.” (2 Tim. 3:1-5) Okotshamelo wa prɔfɛsiya kɛsɔ wele ndooko onto ɔtɔi lele l’otema w’ɔlɔlɔ lakoka ntona dia tɔ kekɔ lo nkotshama, mɛnyaka dia Yeso Kristo akatatɛ mbolɛ oko Nkumekanga ka Diolelo dia Nzambi. Koko ɔnɛ ekɔ paka prɔfɛsiya ɔtɔi keto l’atei wa prɔfɛsiya efula yendana la Diolelo. Mbetawɔ kaso kayokeketshama lo nsɛdingola prɔfɛsiya nkina yokotshami l’ɛnɔnyi weke kambeta ɛnɛ.

2. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ, ndo lande na? (Lembetshiya osato wa lo lohoso.)

² Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola 1) prɔfɛsiya kɛmɔtshi katokimanyiya dia mbeya etena kakatatɛ Diolelo mbolɛ, 2) prɔfɛsiya mɔtshi yatokimanyiya dia nshihodia etena kakakome Yeso Nkumekanga ka Diolelo dia Nzambi, ndo 3) prɔfɛsiya yɛnya woho wayolanyema atunyi wa Diolelo dia Nzambi. Tayɛna dia prɔfɛsiya shɔ mbɔtɔnɛka lam’asayɔ oko wɔtɔnɛ diangɔ dia kɛnyɔ mɔtshi ndo dui sɔ tɛnyaka hwe etena kayaso lo ndjela kalandriye ka Jehowa.

3. Eshikikelo kakɔna katosha prɔfɛsiya katanema lo Danyɛlɛ 7:13, 14 lo kɛnɛ kendana la Nkumekanga ka Diolelo diaki Nzambi?

³ Prɔfɛsiya katanema lo Danyɛlɛ 7:13, 14 toshikikɛka dia Kristo Yeso ayonga Ɔnɔmbɔdi w’oshika wa Diolelo dia Nzambi.  Anto w’oma lo wedja tshɛ ‘wayowokambɛ’ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, ndo ndooko Ɔnɔmbɔdi wayowɔhɛna pondjo. Prɔfɛsiya kekina ka lo dibuku dia Danyɛlɛ kakatatshi dia Yeso ayolɛ lo Diolelo diande l’ekomelo ka tena esambele dia prɔfɛsiya. Onde sho koka mbeya etena kakasalema dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ sɔ?

4. Lembetshiya woho watokimanyiya Danyɛlɛ 4:10-17 dia mbeya ɔnɔnyi wakakome Kristo Nkumekanga. (Enda ndo nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)

⁴ Adia Danyɛlɛ 4:10-17. “Tena 7” diekɔ didjidji di’etena kele l’ɛnɔnyi 2 520. Etena kɛsɔ kakatatɛ lo 607 N.T.D., etena kakanya ase Babilɔna nkumekanga k’ekomelo oma lo kiti ka lowandji ka Jehowa la Jɛrusalɛma. Etena kɛsɔ kakakomɛ lo 1914 T.D. lam’aketɛ Jehowa Yeso, “ɔnɛ lele la lotshungɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ,” Nkumekanga lo Diolelo dia Nzambi. *​—Ɛzk. 21:25-27.

5. Naa yoho mɔtshi yakokaso nkondja wahɔ oma lo prɔfɛsiya kendana la “tena 7”?

⁵ Wahɔ akɔna wakokaso nkondja oma lo prɔfɛsiya kɛnɛ? Mbeya awui wendana la “tena 7” toshikikɛka dia Jehowa ayokotsha alaka ande l’etena kahombama. Oko wakandashikikɛ etena kakahombe Diolelo diande ntatɛ mbolɛ, mbayondosala dia prɔfɛsiya nkina tshɛ kotshama lo etena kakandashikikɛ. Eelo, lushi la Jehowa “hatotshimbatshimba!”​—Hab. 2:3.

6. a) Awui akɔna wɛnaso lanɛ la nkɛtɛ wɛnya dia Kristo ekɔ lo mbolɛ l’olongo? b) Ngande washikikɛ prɔfɛsiya katanaso lo Ɛnyɛlɔ 6:2-8 awui asɔ?

⁶ Otsha l’ekomelo k’olimu ande lanɛ la nkɛtɛ, Yeso akatatshi awui amɔtshi wakahombe salema l’andja w’otondo wakahombe nkimanyiya ambeki ande dia vɔ mbeya etena kakandahombe ntatɛ mbolɛ l’olongo. L’atei w’awui akɔ, nde akashile ata, ndjala ya kasha ndo adidimu wa nkɛtɛ. Nde akate nto dia elando kana hemɔ shɔ yakahombe monga “lo dihole la dihole,” ɛnyɛlɔ oko hemɔ ka COVID-19 keke katomba kɛnɛ. Awui asɔ tshɛ mbakenga kɛnɛ kelɛ Bible ɔnɛ “djembetelo” ya woongelo wa Kristo. (Mat. 24:3, 7; Luka 21:7, 10, 11) Ɛnɔnyi ndekana 60 l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande ndo wa nde nkalola l’olongo, Yeso akasha ɔpɔstɔlɔ Joani eshikikelo kekina kakɛnyaka di’awui asɔ wayosalema. (Adia Ɛnyɛlɔ 6:2-8.) Awui asɔ tshɛ wakasalema ntatɛ lam’akakome Yeso Nkumekanga ka Diolelo lo 1914.

7. Lande na kele ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso kakakonya dia mananu monga la nkɛtɛ?

⁷ Lande na kakaleke awui wa l’andja ndana etena kakakome Yeso Nkumekanga? Ɛnyɛlɔ 6:2 mɛnyaka dui dimɔtshi di’ohomba. Dui dia ntondo diakasale Yeso lam’akandahenyama Nkumekanga aki ndɔsha ta. Ko nde la waa na? Nde akahombe ndɔsha Diabolo la ɛdiɛngɛ ande. Lo ndjela Ɛnyɛlɔ tshapita 12, Satana akalɛndjama lo ta sɔ ndo nde l’ɛdiɛngɛ ande wakakashema la nkɛtɛ. L’odudu tshɛ, Satana akatatɛ ntshulola nkɛlɛ kande le anto ndo dui sɔ diambela ‘mananu la nkɛtɛ.’​—Ɛny. 12:7-12.

8. Etena kɛnaso woho wakotshama prɔfɛsiya yendana la Diolelo, ngande wakokaso nkondja wahɔ oma lo dikambo sɔ?

⁸ Wahɔ akɔna wakokaso nkondja oma lo prɔfɛsiya shɔ? Awui wa l’andja ɔnɛ ndo otshikitanu wa woke wɛnama lo waonga w’anto mbatokimanyiya dia nshihodia dia Yeso akakome Nkumekanga. Laasɔ, lo dihole dia ndjakiyanya etena kɛnaso anto wasala akambo la lokaki ndo la lohetsho, sho mbohɔka dia  ditshelo diawɔ diekɔ lo nkotsha prɔfɛsiya ya lo Bible. Diolelo diekɔ lo mbolɛ! (Os. 37:1) Ndo sho koka nongamɛ di’asui wa l’andja ɔnɛ wayoleka mfula lam’atataleke nsukana l’Aramangɛdɔna. (Makɔ 13:8; 2 Tim. 3:13) Onde wɛ bu la lowando le Shɛso ka ngandji lele l’olongo lo woho watokimanyiyande dia nshihodia lande na kele asui efula l’andja ɔnɛ?

9. Ngande walembetshiya prɔfɛsiya ka lo Danyɛlɛ 2:28, 31-35, lowandji l’ekomelo loleki wolo l’andja w’otondo ndo l’etena kakɔna kakatatɛ lowandji lɔsɔ mbolɛ?

⁹ Adia Danyɛlɛ 2:28, 31-35. Sho mɛna okotshamelo wa prɔfɛsiya kɛsɔ ɛlɔ kɛnɛ. Dɔ diakɛnyi Nɛbukadinɛza diakɛnya kɛnɛ kayosalema lo “etena k’ekomelo ka nshi,” l’ɔkɔngɔ wa Kristo ntatɛ la mbolɛ. L’atei w’atunyi wa Yeso wele la nkɛtɛ, mbele ndo lowandji l’ekomelo loleki wolo l’andja w’otondo lakatatami lo Bible, etenyi ka lohingu kele “akaka alɔ waki yema lowolo ndo yema diwomba,” mbele didjidji dia lowandji lɔsɔ. Lowandji lolɛ andja w’otondo lɔsɔ lamboshilaka mɛnama. Lɔ lakatatɛ lam’akalɔmaka Ta dia ntondo dia l’andja w’otondo, etena kakadje Grande-Bretagne la États-Unis sheke ya diokanelo. Dɔ diakɛnyi Nɛbukadinɛza diendana la lohingu diakate nto awui ahende wendana la lowandji lɔsɔ, awui wakahombe litshikitanya la mandji nkina yaki la ntondo kalɔ.

10. a) Naa awui wɛnaso ɛlɔ kɛnɛ le lowandji lolɛ andja w’otondo, mbuta ate Angleterre la Amɛrikɛ wakatatami lo prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ? b) Waale akɔna wahombaso mbewɔ? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Nyewɔ diwomba!”)

¹⁰ Ntondotondo, otshikitanyi la mandji yakolɛ andja w’otondo yaki la ntondo yɔtɛkɛtami l’ɛnɛlɔ kɛsɔ, aha lowolo lɔmɔtshi la wolo, ɛnyɛlɔ paonyi kana mfɛsa mbele didjidji di’osanga w’Angleterre la Amɛrikɛ, koko lowolo  nsɔhanya la diwamba mbele didjidji dialɔ. Diwomba diekɔ didjidji dia “ana w’anto,” mbuta ate anto k’anto. (Dan. 2:43, nɔtɛ) Oko wɛnamadiɔ hwe ɛlɔ kɛnɛ, shɛngiya yele l’anto l’awui wa vɔtɛ, kapanyɛ yasalawɔ dia mamɛ lotshungɔ lele l’anto, woho wakɛndakɛndawɔ lo toshinga dia ntona awui amɔtshi wasala ewandji ndo waa syndicats, mbuta ate wanɛ watɛkɛtɛ ase olimu, vɔ tshɛ kitshakitshaka dikoka diele la lowandji lolɛ andja w’otondo lɔsɔ dia nsala akambo woho walangalɔ.

11. Ngande wele ɛlɔmbwɛlɔ ka Angleterre la Amɛrikɛ keketshaka eshikikelo kaso k’ɔnɛ tekɔ lo nsɛna l’etena k’ekomelo?

¹¹ Dui dia hende, Angleterre la Amɛrikɛ mbele lowandji l’ekomelo lolɛ andja w’otondo lakatatshi Bible ndo akaka wa lohingu mbele didjidji dialɔ. Ndooko lowandji lokina la pɔlitikɛ layolihɛna. Koko, lɔ layoshishɔ lo kamula ka sso lo Aramangɛdɔna etena kayoditɛtshatɛtsha Diolelo dia Nzambi ndo etena kayɔtɛtshatɛtsha diolelo sɔ mandji nkina y’ana w’anto. *​—Ɛny. 16:13, 14, 16; 19:19, 20.

12. Naa tolembetelo tokina ta lo prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ tatosha ekeketshelo ndo elongamelo?

¹² Wahɔ akɔna wakokaso nkondja oma lo prɔfɛsiya kɛnɛ? Prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ toshaka tolembetelo tokina tɛnya dia tekɔ lo nsɛna l’etena k’ekomelo. Ambeta ɛnɔnyi ndekana 2 500 wakatatshi Danyɛlɛ dia l’ɔkɔngɔ wa Babilɔna, mandji nkina nyɛi yayolɛ andja w’otondo yayonga la shɛngiya ya wolo le ekambi wa Nzambi. Ndo nto, nde akɛnya dia lowandji l’Angleterre la Amɛrikɛ layonga lowandji l’ekomelo la mandji shɔ. Dui sɔ toshaka ekeketshelo ndo elongamelo k’ɔnɛ keem’edja, Diolelo dia Nzambi diayanga ndanya mandji tshɛ y’ana w’anto ndo diɔ diayanga mbolɛ nkɛtɛ k’otondo.​—Dan. 2:44.

13. a) “Nkumekanga ka 8” ndo “nkumi ya dikanga 10” yɔtɛkɛtami lo Ɛnyɛlɔ 17:9-12 yekɔ didjidji dia na? b) Ndo ngande wakakotshama prɔfɛsiya kɛsɔ?

¹³ Adia Ɛnyɛlɔ 17:9-12. Awui wa kɔlɔ efula wakasalema lo Ta dia ntondo di’andja w’otondo mbakakonya l’okotshamelo wa prɔfɛsiya kekina ka lo Bible kendana la nshi y’ekomelo. Ɛnɔmbɔdi wa l’andja ɔnɛ wakalange ndjashikikɛ dia vɔ wayodja wɔladi l’andja w’otondo. Ɔnkɔnɛ, lo Ngɔndɔ ka ntondo 1920, vɔ wakakenge tshunda dielɛwɔ Société des Nations, tshunda diakayɔhɛnyama la tshunda dielɛwɔ Nations unies lo Ngɔndɔ ka dikumi 1945. Tshunda sɔ mbelamɛka “nkumekanga ka 8.” Koko diɔ bu lowandji lolɛ andja w’otondo. Wolo atɔ ndo shɛngiya yatɔ nemanɛka la mandji ya pɔlitikɛ yoosukɛ. Lo yoho ya didjidji, Bible mbelɛka mandji shɔ ɔnɛ “nkumi ya dikanga 10.”

14-15. a) Kakɔna kɛnya Ɛnyɛlɔ 17:3-5 lo kɛnɛ kendana la “Babilɔna ka Woke”? b) Kakɔna kayokomɛ wanɛ wasukɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

¹⁴ Adia Ɛnyɛlɔ 17:3-5. L’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila, ɔpɔstɔlɔ Joani akɛnyi lo ɛnɛlɔ womoto la numba, “Babilɔna ka Woke,” kele didjidji dia tshunda di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa l’andja w’otondo. Kakɔna kɛnya ɛnɛlɔ kɛsɔ? Tɔ mɛnyaka dia aya edja kakamba atshunda w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi dihɛka lo dihɛka la mandji yoleki wolo l’andja w’otondo ya pɔlitikɛ ndo vɔ ndjisukɛka. Koko keem’edja, Jehowa ayodja l’etema wa mandji ya pɔlitikɛ, kanyi ya vɔ “nkotsha kanyi yande.” Etombelo akɔna wayonga la dui sɔ? Mandji ya pɔlitikɛ shɔ, mbuta ate “nkumi ya dikanga 10,” yayokadimwɛ atshunda w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo yayowalanya.​—Ɛny. 17:1, 2, 16, 17.

¹⁵ Ngande weyaso di’ekomelo ka Babilɔna ka Woke kaya suke? Dia nkadimola lo  dimbola sɔ, ekɔ ohomba efula sho mbohɔka di’aha osomba w’otondo wa Babilɔna k’edjedja mbakakokamɛka l’ɔkɛdi wa woke wa Efaratɛ. Dibuku di’Ɛnyɛlɔ mbɛdikaka miliyɔ ya wanɛ wasukɛ Babilɔna ka Woke la “ashi” washa ekokelo. (Ɛny. 17:15) Koko diɔ mɛnyaka nto di’ashi asɔ wakahombe ‘monyama,’ lo mɛnya dia tshunda di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa l’andja w’otondo diayoshisha anto efula wadisukɛ. (Ɛny. 16:12) Ɛlɔ kɛnɛ, prɔfɛsiya kɛsɔ kekɔ lo kotshama nɛ di’anto efula hawoyoyasha l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi ndo vɔ woyanga okandwelo w’ekakatanu awɔ l’ahole akina.

16. Wahɔ akɔna wakokaso nkondja lo nshihodia prɔfɛsiya yendana la woho wakakengama Nations unies ndo la ekomelo ka Babilɔna ka Woke?

¹⁶ Wahɔ akɔna wakokaso nkondja oma lo prɔfɛsiya shɔ? Woho wakakengama Nations unies ndo woho wele anto efula hawoyosukɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi mɛnyaka nto dia tekɔ lo nsɛna lo nshi y’ekomelo. Kaanga mbele anto efula hawoyosukɛ Babilɔna ka Woke, aha kɛsɔ mbayela ekomelo k’atshunda w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Oko wakatadiɛnyi la diko, Jehowa ayodja kanyi yande l’etema wa “nkumi ya dikanga 10,” mbuta ate mandji ya pɔlitikɛ  yasukɛ Nations unies, dia yɔ “nkotsha kanyi yande.” Elanyelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi oma le wedja ɛsɔ kayoya la shashimoya, ndo dui sɔ diayokashimola anto wa l’andja ɔnɛ. * (Ɛny. 18:8-10) Elanyelo ka Babilɔna ka Woke kayosotshasotsha andja ndo kayela paa efula, koko ekambi waki Nzambi wayonga la ɛkɔkɔ ehende wa ngɛnangɛna. Otunyi wa Jehowa Nzambi ɔsɔ w’oma k’edjedja wayolanyema lo pondjo ndo keem’edja tayotshungɔ oma lo dikongɛ di’akambo nɛ dia kɔlɔ!​—Luka 21:28.

17-18. a) Ngande wakokaso ntetemala nkeketsha mbetawɔ kaso? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

¹⁷ Danyɛlɛ akatatshi dia “ewo ka mɛtɛ kayoyala efula.” Ndo dui sɔ diambokotshama! Tamboshihodia prɔfɛsiya yendana la etena kaso kɛnɛ. (Dan. 12:4, 9, 10) Mɛtɛ ka prɔfɛsiya nyɛ totshutshuyaka dia monga la wɔma wɔsɔhanyemi la dilɛmiɛlɔ otsha le Jehowa ndo l’Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama. (Isa. 46:10; 55:11) Laasɔ, ntetemala nkeketesha mbetawɔ kayɛ lo mbekaka Afundelo l’etete tshɛ ndo lo nkimanyiya anto akina dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna lam’asawɔ la Jehowa. Nde ayokokɛ wanɛ tshɛ wayaɛkɛ le nde ndo nde ayowasha “wɔladi wahashile.”​—Isa. 26:3.

¹⁸ Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola prɔfɛsiya yendana la etshumanelo k’Akristo l’etena k’ekomelo kɛnɛ. Oko wayotodieka, prɔfɛsiya shɔ mɛnyaka yɔ lawɔ dia tekɔ lo nsɛna lo nshi y’ekomelo. Tayɔsɛdingola tolembetelo tokina tɛnya dia Yeso, Nkumekaga kaso kolɛ, ekɔ lo nɔmbɔla ambeki ande wa kɔlamelo.