Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

ƆKƆNDƆ WA LƆSƐNƆ

Jehowa akahokamɛ alɔmbɛlɔ ami

Jehowa akahokamɛ alɔmbɛlɔ ami

Etena kakimi l’ɛnɔnyi dikumi, lakendaka tɔɔtɔ takangamulaka l’olongo l’otsho. Dui sɔ diakatshutshuya dia mbika adwe ndo nɔmba. Laki oma la mbeka tsho awui wendana la Jehowa, koko lakɔkɛnɛmɔlɛ nsaki yami tshɛ. La dɔmbɛlɔ sɔ mbakatatɛ lɔngɛnyi lasami la Jehowa Nzambi, Ɔnɛ “latokaka dɔmbɛlɔ.” (Os. 65:2) Dimi nangaka nyotɛ lande na kakamalɔmbɛ Nzambi l’ɔkɔngɔ wa mbeeya atete edja.

WEMBWELO WAKATSHIKITANYA LƆSƐNƆ LAMI

Lakotɔ lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 22, 1929, la Noville, ngielongelo yaki l’ahole divwa wakawalongaka nyama sukana la Bastogne, lo Ardennes Belges. Dimi mbohɔka waaso efula w’amɛna wakametsha l’ambutshi ami etena kakimi dikɛnda lo dihole diakatalongaka nyama. Dimi la kosɛmi Raymond takamulaka awɛlɛ wa ngɔmbɛ lushi tshɛ ndo kɛsɔ akatokimanyiyaka lo nshi ya dinela. Anto tshɛ wa lo ngielongelo yaso waki kaamɛ ndo takasalaka la wolo dia kimanyiyana lam’asaso.

Dimi la nkumbo kami takamba lo dihole diaso diakatalongaka nyama

Ambutshi ami, Emile nde la Alice, waki aseka Mupɛ. Wakatshɔka lo Misa Lushi la lomingu tshɛ. Koko lo 1939, ambatshi mboka amɔtshi w’oma l’Angleterre wakaye lo ngielongelo yaso ndo wakasha papa periodikɛ kɛmɔtshi k’Esambelo (kelamɛ nshi nyɛ Emɔ!). Aha la ntshimbatshimba, papa akashihodia di’ɔsɔ aki awui wa mɛtɛ ndo akatatɛ mbadia Bible. Etena kakandatshike ntshɔ lo Misa, asukanyi aso waki angɛnyi ande wakatatɛ mbɔlɔsha efula. Wakasɛngiyaka papa dia ntshikala laka Mupɛ ndo kɛsɔ akatondjaka ewanu efula.

Woho wakawasɛngiyaka papa akambishaka paa l’asolo. Kɛsɔ akatshutshuya dia nyanga ekimanyielo ka Nzambi lo dɔmbɛlɔ dia l’otema ɔtɔi diakatatɛkɛtshi l’etatelo ka sawo nɛ. Etena kakashile ɔlɔshamelo w’oma le asukanyi aso, otema ami wakalole l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lakayashikikɛ dia Jehowa ekɔ Ɔnɛ “latokaka dɔmbɛlɔ.”

LƆSƐNƆ L’ETENA KA TA

Ase Allemagne Nazi wakɔtwɛ Belgique la ta lo Ngɔndɔ ka tanu 10, 1940, ndo kɛsɔ akakonya di’anto ndawɔ ndo ntshika wedja awɔ. Nkumbo kaso kakalawɔ lo sidɛ ka France. Lo mboka, takatotanemaka lo dihole diakalɔka asɔlayi w’ase Allemagne la w’ase France.

Etena kakatakalola lo ngielongelo yaso lo dihole diakatalongaka nyama, takatotanaka dia wakambe suke la diangɔ diaso tshɛ. Onyake paka mfɔ kaso, Bobbie, kakatshikala dia tolongola. Awui wakatokomɛ asɔ wakatshutshuya dia ndjambola ɔnɛ: ‘Lande na kele ata ndo asui?’

Etena kakimi leke dikɛnda, laki la diɔtɔnganelo dia ma ma la Jehowa

Etena kɛsɔ, takakondja wahɔ efula oma le ɔnangɛso Emile Schrantz, a laki ekumanyi ndo ombatshi mboka wa kɔlamelo. Nde akalembetshiya hwe oma lo Bible lande na kaki asui ndo akakadimola lo ambola ami akina wendana la lɔsɛnɔ. Lakonge la diɔtɔnganelo dia ma ma la Jehowa ndo lakayongaka l’eshikikelo ɔnɛ nde ekɔ Nzambi ka ngandji.

Kaanga la ntondo ka ta nshila, nkumbo kaso kakahomanaka l’anangɛso mbala la mbala. Lo Ngɔndɔ k’enanɛi 1943, ɔnangɛso José-Nicolas Minet akaye ndjembola ngielongelo yaso lɛnɛ akatalongaka nyama dia ndjosha sawo. Nde akambola ate: “Akɔna alanga nongola batisimu?” Dimi la papa takemɛ anya. Takalongola batisimu lo kiɛdikɛdi mɔtshi yaki suke la ngielongelo yaso.

Lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1944, asɔlayi w’ase Allemagne wakakande bɔmbɛ yawɔ yakaleke wolo otsha l’owɛstɛ ndo kɛsɔ akakonya lo kɛnɛ kelamɛ ɔnɛ Bataille des Ardennes. Takadjasɛka suke la lɛnɛ akalɔmaka ta, ndo takayadihe lo luudu la l’ɛse ka nkɛtɛ l’edja ka ngɔndɔ k’otondo. Lushi lɔmɔtshi, etena kakamayatombaka dia ndjolesha nyama, bɔmbɛ yakatatɛ tondɔtondɔ ndo yakalanya dihole diakatalongaka nyama ndo akɛmbɛ sambe ka luudu. Ɔsɔlayi ɔmɔtshi w’ose Amɛrikɛ waki suke la dihole diakatalongaka nyama akate la dui dia wolo ate: “Nyokukumale!” Lakalawɔ ndo lakatokukumala suke la nde ndo nde akandɔtsha lofulɛ lande dia kokɛmi.

EHAMELO WA LO NYUMA

Lushi la diwala diaso

L’ɔkɔngɔ wa ta, takayakongɛ dia sawolaka mbala la mbala l’anangɛso l’akadiyɛso wa l’etshumanelo ka Liège, kaki lo kilɔmɛtrɛ oko 90 lo nɔrdɛ kaso. L’etena kɛsɔ, taki l’akoka wa nkongɛ olui wa tshitshɛ wa wekelo la Bastogne. Lakayotatɛ nkamba olimu lɛnɛ akawafutshanyaka mikanda ndo lakayonga la diɛsɛ dia mbeka ɛlɛmbɛ. L’ɔkɔngɔ, lakayokamba lo biro wa lɛɛta wa lɛnɛ akiso. Lo 1951, takakongɛ losanganya la tshitshɛ l’otshimbedi la Bastogne. Anto efula wakɔtɔ losanganya lɔsɔ, mbidja ndo ombatshi mboka waki l’ohetoheto efula, Elly Reuter. Nde akanyɔngɛ dikalo kilɔmɛtrɛ 50 dia ndjɔtɔ lo losanganya lɔsɔ. Kombeta edja, dimi la nde takayotatɛka membwana. Elly aki oma la nongola leeta latɔtɔ Kalasa ka Ngiliyadɛ l’États-Unis. Nde akafunde mukanda otsha lo Mbalasa kalɔmbɔla olimu aso wa l’andja w’otondo dia mbalembetshiya lande na kakandatone leeta lɔsɔ. Ɔnangɛso Knorr, lakalɔmbɔlaka ekambi wa Jehowa l’etena kɛsɔ, akokadimola l’ɔlɔlɔ tshɛ ɔnɛ ondo lushi lɔmɔtshi nde koka ndjɔtɔ Kalasa ka Ngiliyadɛ l’omɛnde. Takatshukana Ngɔndɔ ka hende 1953.

Elly la ɔnaso, Serge

L’ɔnɔnyi akɔ waamɛ, dimi la Elly takɔtɔ lo Losanganya la woke la La société du monde nouveau, lakasalema lo Yankee Stadium, la New York. Etena kakiso lɛkɔ, lakahomana l’ɔnangɛso ɔmɔtshi lakambisha olimu wa dimɛna ndo akanɔmbɛ dia monɔ dia todjasɛ l’États-Unis. L’ɔkɔngɔ wa mbutɛ Jehowa dikambo sɔ lo dɔmbɛlɔ, dimi la Elly takɔshi yɛdikɔ ya ntona olimu ɔsɔ ndo nkalola la Belgique dia tosukɛ olui wa tshitshɛ w’apandjudi dikumi wa la Bastogne. Ɔnɔnyi wakayele, taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakote Elly ɔna pami, Serge. Lonyangu ko, l’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ esambele, Serge akatate hemɔ ndo akavu. Takatɛ Jehowa kandji kaso lo dɔmbɛlɔ ndo takakeketshama l’elongamelo ka shikaa ka eolwelo.

OLIMU WA LO TENA TSHƐ

Lo Ngɔndɔ ka dikumi 1961, lakakondja olimu wakamakambaka lo tena dimɔtshi wakambishaka diaaso dia nkamba oko ombatshi mboka. Lushi lakɔ laamɛ, lakalongola leeta oma le onto ɔmɔtshi lakakambaka lo Bɛtɛlɛ ka la Belgique. Nde akamimbola dia mbeya kana lekɔ suke dia ntatɛ nkamba oko okambi w’otshimbedi (welamɛ nshi nyɛ omendji w’otshimbedi). Lakawombola nte: “Onde hatokoke tokokamba oko ambatshi mboka la ntondo ka mbetawɔ ɔkɛndɛ ɔsɔ?” Nde aketawɔ kɛnɛ kakamɔlɔmbɛ. L’ɔkɔngɔ wa sho nkamba oko ambatshi mboka ngɔndɔ enanɛi, takayotatɛ olimu w’otshimbedi lo Ngɔndɔ ka divwa 1962.

L’ɔkɔngɔ wa nkamba ɛnɔnyi ehende l’olimu w’otshimbedi, takayelamɛka dia tokamba lo Bɛtɛlɛ ka la Bruxelles. Takatatɛ nkamba lɛkɔ Ngɔndɔ ka dikumi 1964. Ɔkɛndɛ w’oyoyo ɔsɔ wakatela ɛtshɔkɔ efula. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’ɔnangɛso Knorr membola Bɛtɛlɛ kaso lo 1965, lakaambe dia sɔnama oko okambi wa filialɛ. Oma laasɔ, dimi la Elly takayelamɛ dia tɔɔtɔ Kalasa ka Ngiliyadɛ ka 41. Ɛtɛkɛta wakate ɔnangɛso Knorr ambeta ɛnɔnyi 13 wakayokotshamaka. L’ɔkɔngɔ wa sho nongola apɔlɔmɛ, takakalola lo Bɛtɛlɛ ka la Belgique.

MAMƐ TSHUNGƆ YASO

Ambeta ɛnɔnyi efula, laki la diɛsɛ dia nkamba la diewo diami di’awui wa dombo dia nkimanyiya dia mamɛ lotshungɔ laso la ntɛmɔla l’Erɔpɛ ndo l’ahole akina. (Flpɛ. 1:7) Kɛsɔ akakonya dia dimi mpomana l’aseka lɛɛta w’oma lo wedja ndekana 55 wa lɛnɛ akawashimbe olimu aso. Lo dihole dia ntɛkɛta dia kɛnɛ kakameyaka l’awui wendana la dombo, lakayaeyanyaka oko “okambi wa Nzambi.” Lakayangaka nshi tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lo dɔmbɛlɔ, leya dia “otema wa nkumekanga [kana wa shushi] wekɔ oko ɛkɛdi w’ashi lo lonya la Jehowa. Nde mbɔlɔmbɔlaka lɛkɛ tshɛ lalangande.”—Tok. 21:1.

Dui dimɔtshi diakaleke mambiyami ele sawo diami l’ose pɔlitikɛ ɔmɔtshi la l’Erɔpɛ. Lakawɔlɔmbɛ mbala efula dia dimi nsawola la nde ndo l’ekomelo nde akayetawɔka dia sho mpomana. Nde akate ate: “Lambokosha minitɛ tshanu ndo aha kaanga lominitɛ ɔtɔi mbahema.” Lakakɔlɛ ɔtɛ ndo lakatatɛ nɔmba. La nkɛlɛ tshɛ pami kakɔ akamimbola kɛnɛ kakamasalaka. Lam’akamanyola ɔtɛ, lakate nte: “Lambosha Nzambi losaka nɛ dia ndo wɛ ekɔ ɔmɔtshi l’atei w’ekambi ande.” Nde akamimbola ate: “Alangayɛ mbuta?” Lakawɛnya Rɔmɔ 13:4. Nde aki ose Asɔnyi, laasɔ divɛsa dia lo Bible sɔ diakakotola yambalo yande. Etombelo akɔna wakonge la dui sɔ? Nde akambisha minitɛ akumi asato ndo takasawola dimɛna efula. Nde akate ɔnɛ nde nɛmiyaka olimu aso.

Aya ɛnɔnyi efula walɔsha ekambi wa Jehowa l’Erɔpɛ lo kɛnɛ kendana la lomangemange l’Okristo, olamelo w’ana, mikanda ndo awui akina efula. Aki diɛsɛ dia woke le mi dia mbisha lonya l’efula ka l’atei awɔ ndo mɛna woho wakatokimanyiya Jehowa dia ntondoya ndo mbidja etshumba. Ɛmɛnyi wa Jehowa wambodja etshumba ndekana 140 lo Tuminadi ta l’Erɔpɛ tendana la lotshungɔ lele l’onto!

OLIMU WA DIOLELO WAMBOHAMA LA CUBA

L’ɛnɔnyi wa 1990, lakakambe kaamɛ l’ɔnangɛso Philip Brumley, l’oma lo Mbalasa kalɔmbɔla olimu aso wa l’andja w’otondo ndo ɔnangɛso Valter Farneti, l’oma l’Italie, dia nkokɛ lotshungɔ l’ɔtɛmwɛlɔ la Cuba, lɛnɛ akashimbama olimu aso w’Okristo. Lakafunde mukanda otsha lo ambassade wa Cuba la Belgique ndo oma laasɔ lakatohomanaka l’aseka lɛɛta wakasɔnama dia nkadimola dikambo diakataalɔmbɛ. Lam’akatahomana mbala ka ntondo, sho komonga l’akoka wa mbalembetshiya ɛkɔkɔ wakiso kombokanaka wakayatshutshuya dia vɔ ndjoshimba olimu aso.

Dimi la Philip Brumley ndo Valter Farneti, mbala kɛmɔtshi kakatatshu la Cuba l’ɛnɔnyi wa 1990

L’ɔkɔngɔ wa nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lo dɔmbɛlɔ, takaalɔmbɛ ko wakatosha lotshungɔ la sho ntoma Bible 5 000 la Cuba. Bible yakakome dimɛna ndo wakakahɛ anangɛso, ko takɛnyi dia Jehowa akatshɔkɔla welo aso. Oma laasɔ, takaalɔmbɛ lotshungɔ la nyomotoma Bible 27500. Mbala kɛsɔ nto, waketawɔ. Nkimanyiya anangɛso l’akadiyɛso wa la Cuba di’onto l’onto monga la Bible kande, akambisha ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula.

Lakatshɔka mbala efula la Cuba tenda awui wendana la dombo wakendanaka l’olimu aso. Lam’akamatshɔka lɛkɔ, lakayongaka la diɔtɔnganelo dia ma ma l’ewandji efula wa laka lɛɛta.

EKIMANYIELO LE ANANGƐSO WA LA RWANDA

Lo 1994, anto ndekana 800000 wakadiakema l’etena ka wolo kakalɔshanaka waoho la Rwanda. Lonyangu ko, anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi wakadiakema. Kombeta edja, wakalɔmbɛ olui ɔmɔtshi w’anangɛso dia tosha ekimanyielo lo wodja ɔsɔ.

Etena kakatakome la Kigali, kapitalɛ ka Rwanda, takatane dia biro k’okadimwelo ndo dihole diakawombaka abuku diaki la mposo y’asashi efula. Takoke ɛkɔndɔ wa kandji efula w’anangɛso l’akadiyɛso wakawadiake la mɛlɛ. Koko takoke nto ɛkɔndɔ w’etsha wa ngandji k’Akristo. Ɛnyɛlɔ, takahomana l’ɔnangɛso ɔmɔ la Tutsi lakayashɛ la tshina dia nkɛtɛ l’edja ka nshi oko 28, lakakokamɛka oma le nkumbo kɛmɔtshi k’Ɛmɛnyi ka Hutu. Lo losanganya lɔmɔtshi la Kigali, takakeketsha anangɛso l’akadiyɛso ndekana 900 lo nyuma.

Lo lɔmɔsɔ: Dibuku diakaatɛ la disashi lo biro kaso k’okadimwelo

Lo lomi: Takamba kaamɛ l’anto wakakambaka lɛnɛ akowombaka diangɔ dia mbisha ekimanyielo

Oma laasɔ, takatshu lo Zaïre (wodja welamɛ nshi nyɛ République Démocratique du Congo) dia toyanga Ɛmɛnyi efula w’oma la Rwanda wakalawɔ lo mpango k’ase dawo suke l’osomba wa Goma. Sho kombatana, ɔnkɔnɛ takalɔmbɛ Jehowa dia tɔlɔmbɔla otsha lɛnɛ akiwɔ. Takɛnyi onto ɔmɔtshi atakɛndakɛnda la ntondo kaso, ko takawombola dia kana nde akeyaka Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi. Nde akakadimola ate: “Eelo, dimi lekɔ Ɔmɛnyi. Layɔngɛnangɛna nyɔlɔmbɔla otsha lɛnɛ ele kɔmite kasha ekimanyielo.” L’ɔkɔngɔ wa losanganya lakeketsha kaamɛ la kɔmite kasha ekimanyielo, takatshu tohomana la wanɛ wakalawɔ lo mpango ka dawo 1600 dia mbakeketsha lo nyuma. Takaawadiyɛ nto mukanda w’oma le Olui-walɔmbɔla. Anangɛso l’akadiyɛso wakanandema lo yɛdikɔ y’efula lo mboka ɛtɛkɛta w’ekeketshelo ɛnɛ: “Tekɔ lo nyodja l’alɔmbɛlɔ aso. Sho mbeyaka dia Jehowa hatonyokalɛ.” Ɛtɛkɛta wa Olui-walɔmbɔla ɛsɔ waki mɛtɛ. Ɛlɔ kɛnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa ndekana 30000 wekɔ lo kambɛ Jehowa l’ɔngɛnɔngɛnɔ la Rwanda!

LAKAYASHIKIKƐ DIA NTSHIKALA LA KƆLAMELO

L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi oko 58 wa diwala, lakayovushaka wadɛmi la ngandji Elly lo 2011. Lakatɛ Jehowa kandji kami lo dɔmbɛlɔ, ko nde akakeketsha. Lakakeketshama nto lo nsambisha asukanyi ami lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo.

Kaanga mbayami l’ɛnɔnyi 90 l’ɛmɔtshi, lekɔ lo tetemala nsambisha lomingu tshɛ. Lekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbisha lonya lo Departɛma diendana l’awui wa dombo lo Bɛtɛlɛ ka la Belgique, nkahana l’anto akina awui weyami ndo nkimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ wa lo nkumbo ka Bɛtɛlɛ.

Ambeta oko ɛnɔnyi 84, lakasale dɔmbɛlɔ diami dia ntondo le Jehowa. Ɔsɔ aki etatelo ka lɔsɛnɔ la dimɛna lakakimanyiya dia ntetemala monga la lɔngɛnyi la ma ma la Jehowa. Lekɔ la lowando efula lo woho wakahokamɛ Jehowa alɔmbɛlɔ ami, lɔsɛnɔ lami l’otondo.—Os. 66:19. b

a Ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ w’ɔnangɛso Schrantz wakatondjama lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka ntondo 15, 1974, lk. 26-30 lo Falase.

b Etena kakalɔngɔsɔmaka sawo nɛ, ɔnangɛso Marcel Gillet akavu Ngɔndɔ ka hende 4, 2023.