Lo sawo dia ntondo, takatɛkɛtshi dia shimu mɔtshi yendana la woho wakakesama Crésus oma le ɔnɛ lakataka awui wahataye lakadjasɛka la Delphes, ndo etombelo waki la dui sɔ ele Crésus akalɛndjama oma le nkumekanga ka Pɛrɛsiya. Koko, Bible lo wedi atɔ kekɔ la prɔfɛsiya kɛmɔtshi ka diambo kendana la nkumekanga ka Pɛrɛsiya kakakotshama tshɛ lo tshɛ.

Ɛnɔnyi oko 200 la ntondo, mbuta ate edja efula la ntondo ka nkumekanga mbotɔ, Isaya laki omvutshi w’ose Hɛbɛru akate lokombo la Kurɔ ndo akɛnya woho wayondoyɔlɛndja osomba wa wolo wa Babilɔna.

Isaya 44:24, 27, 28: “Nganɛ mbata Jehowa, . . . ‘Ɔnɛ latɛ ashi wa dingunda ate: ‘Oma, ndo dimi layoonya ɛkɛdi ayɛ tshɛ;’ Ɔnɛ latɛ Kurɔ ate: ‘Nde ekɔ olami ami w’ɛkɔkɔ, ndo nde ayokotsha lolango lami tshɛ lo tshɛ;’ Ɔnɛ lata dikambo dia Jɛrusalɛma ate: ‘Yɔ yayohikama nto,’ ndo dikambo dia tɛmpɛlɔ ate: ‘Etshina kayɛ kayosalema.’’”

Lo ndjela yɔnɛ Hérodote laki ombeyi w’ɛkɔndɔ w’ose Ngirika, alembe waki Kurɔ wakɛtɔya ashi w’oma l’Ɔkɛdi w’Efaratɛ, ɔkɛdi wakakɛlaka l’osomba wa Babilɔna. Woho wakasale Kurɔ ngasɔ akakimanyiya dia asɔlayi ande mbɔtɔ lo osomba nɛ dia ashi wakakitakita. L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbɔsa osomba, Kurɔ akatshungola ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna ndo akawasha lotshungɔ la vɔ nkalola ndo nyomotohika Jɛrusalɛma nto, nɛ dia laasɔ ko ambeta ɛnɔnyi 70 wakayalanyema.

Isaya 45:1: “Nganɛ mbatɛ Jehowa okitami ande, Kurɔ, ɔnɛ lele dimi kimɛ lonya lande l’omi dia nɛndja wedja la ntondo kande, dia nkɔsɔla nkumi ya dikanga dihomɔ dia ta, dia ndjihola la ntondo kande asoko wele la nkuke 2, diaha asoko ndjihama.”

Ase Pɛrɛsiya wakɔtɔ lo osomba oma lo soko dia woke diaki la nkuke hiende, nɛ dia soko diakatshikala hwe l’ɔtɛ wakawanya yimba. Otondongaka ase Babilɔna wakeye woho wakayakongɛka Kurɔ, tshike vɔ wotodiha asoko tshɛ wakatɔlaka otsha lo ɔkɛdi. Ko lam’ele vɔ kosala ngasɔ, osomba komonga l’ekokelo.

Prɔfɛsiya ka diambo kɛsɔ kekɔ l’atei wa prɔfɛsiya efula yatanema lo Bible yakakotshama tshɛ lo tshɛ. a Otshikitanyi la woho wata anto lo dikambo dia nshi yayaye yele mbala efula ndjaka oma le tozambizambi ta kashi, prɔfɛsiya ya lo Bible ndja oma le Ɔnɛ lakate ate: “Oma ko etatelo, dimi lakatatshi akambo wakahombe ndjosalema. Ndo oma ko nshi y’edjedja akambo wahatasalema.”​—Isaya 46:10.

 Paka Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ, Ɔnɛ lele lokombo lande Jehowa, mbakoka mbuta ngasɔ. Lokombo lɔsɔ nembetshiyaka dia “Nde salaka dia ndjaala.” Kɛsɔ mɛnyaka dikoka diande dia mbeya ndo nko ngɛ akambo lo ndjela lolango lande. Kɛsɔ toshikikɛka ɔnɛ nde ekɔ la akoka wa nkotsha kɛnɛ tshɛ kakandalake.

Onde wɛ nangaka mbeya kakɔna kakate prɔfɛsiya ya lo Bible dikambo dia nshi yaso nyɛ? Ɛnɔnyi oko 2 000 la ntondo, Bible kakatatshi dia “lo nshi y’ekomelo” ayonga “tena dia paa dia wolo mbikikɛ.” Nshi y’ekomelo ya na? Nshi y’ekomelo aha ya nkɛtɛ kana anto, koko ya ewanu, ɔlɔshamelo ndo asui wambɛnya anto paa l’edja k’ɛnɔnyi nunu. Ɛsɔ tɔsɛdingole paka prɔfɛsiya ngana tsho yɛnya dia tekɔ lo “nshi y’ekomelo.”

2 Timɔte 3:1-5: “Lo nshi y’ekomelo . . . , anto wayoyalanga, wayolanga falanga, wayonga akanga w’etako, akanga wa lotamanya, atɛnganyi, wahakitanyiya awui w’ambutshi awɔ, akanga wa lɔhɛndɛ, waha la kɔlamelo, waha la ngandji ka lam’asa ase nkumbo, wahalange mbokana, amamanyishi, waha la ndjakimɛ, akanga w’ekonda, waha la ngandji k’akambo w’ɛlɔlɔ, afungi, akanga w’ɛtɛ wolo, akanga wa ndjadiya, anangi w’ɛngɛnɔngɛnɔ lo dihole dia monga anangi wa Nzambi, wayonga la ɛnamelo k’anto wayasha l’awui wa Nzambi, koko wayanguna wolo ande.”

Shi wɛ mbetawɔka dia lɔkɛwɔ la ngasɔ lamboleka mɛnama hwe le anto wa nshi nyɛ? Onde wɛ ekɔ lo mɛna dia sho nyingama l’anto wayalanga vɔamɛ, walanga falanga ndo akanga w’etako? Onde wɛ hɛnyi dia anto wamboleka mpika akambo ndo hawoyoleka monga suke dia mbɔtɔnɛ l’anto akina? Aha la taamu, wɛ ekɔ lo mɛna dia lɔkɛwɔ la ntona dia nkitanyiya ambutshi lambekɔnɛ efula ndo anto lo tshɛ kawɔ ndekaka nanga ɛngɛnɔngɛnɔ oleki woho walangawɔ Nzambi. Ndo lushi tshɛ, akambo wekɔ lo taleke ntshɔ lo kɔlɔ.

Mateo 24:6, 7: “Nyayoka awui w’ata ndo nkumu y’ata. . . . Wodja wayɔlɔsha wodja okina ndo diolelo diayɔlɔsha diolelo dikina.”

Anto amɔtshi wekɔ lo mbuta dia ondo lofulo tshɛ tshɛ l’anto wambovɔ l’ata ntatɛ oma ko 1914 lekɔ ndekana miliyɔ 100, lofulo loleki lofulo l’anto tshɛ wa lo wedja efula. Ohokanyiya alelo, kandji ndo asui l’ɔtɛ wa lofulo la woke la ngasɔ. Onde anto wakakondja wetshelo oma lo munga yawɔ ndo wakakomiya ata?

Mateo 24:7: ‘Ndjala ya kasha yayoyala.’

Tshunda diendana la diangɔ dia ndɛ l’andja w’otondo (Programme alimentaire mondial) diakate ɔnɛ: “Lo andja wele tekɔ lo ntondja diangɔ dia ndɛ efula dia ndesha onto tshɛ, miliyɔ 815 y’anto, mbuta ate onto ɔtɔi lo anto divwa wekɔ lo ndala etema hwe otsho tshɛ. Ndo ndekana onto ɔtɔi l’anto asato wekɔ lo diɛnɛ la oleelo wa kɔlɔ.” Vɔ mbutaka dia ondo ɔnɔnyi tshɛ, miliyɔ shato y’ana wekɔ lo mvɔ l’ɔtɛ wa ndjala.

Luka 21:11: “Adidimu wa nkɛtɛ wa wolo wayoyala.”

Ɔnɔnyi tshɛ, adidimu wa nkɛtɛ wa wolo oko 50 000 salemaka, adidimu asɔ ekɔ wanɛ wasalema ko anto mboka ɔnɛ didimu dia nkɛtɛ diambosalema. Suke l’adidimu 100 l’atei awɔ nanyaka mvudu woho w’anyanya, ndo didimu dia nkɛtɛ dia woke efula salemaka suke l’ɔnɔnyi tshɛ. Lo ndjela woho wakafɔnya anto amɔtshi, lam’asa 1975 la 2000, adidimu wa nkɛtɛ wakadake anto 471 000.

Mateo 24:14: “Lokumu l’ɔlɔlɔ lɔnɛ la Diolelo layosambishama lo nkɛtɛ k’otondo oko ɔmɛnyi le anto wa lo wedja tshɛ, ko oma laasɔ ekomelo kayoya.”

Ɛmɛnyi wa Jehowa, wele lofulo lawɔ lekɔ ndekana miliyɔ enanɛi wekɔ lo nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo lo nkɛtɛ k’otondo lo wedja oko 240. Vɔ wekɔ lo nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ l’esomba wa weke, lo tongelongelo t’etale, lo waa ngamba y’ekonda ndo l’ahole wa tale efula. Prɔfɛsiya mbewoyaka dia etena kayoshila olimu ɔsɔ lo ndjela lolango la Nzambi, “ekomelo kayoya.” Kakɔna kayolembetshiya dui sɔ? Kɛsɔ kayolembetshiya dia ɛlɔmbwɛlɔ k’ana w’anto kayokomɛ ndo kayɔhɛnyama oma le ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diaki Nzambi. Alaka akɔna wayokotshama l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diaki Nzambi? Adia asawo wayela dia wɛ mbeya.