Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Wotelo wa kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye

Wotelo wa kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye

Onde wɛ atayambolaka kɛnɛ kayokokomɛ lo nshi yayaye wɛ la nkumbo kayɛ? Onde yɔ yayonga amɛna kana elanyelo, ngandji kana ompoko? Onde wɛ ayɔsɛna edja, ko kana lɔsɛnɔ layɛ layonga mondo? Anto wokoyambolaka ambola wele oko wasɔ l’edja k’ɛnɔnyi nunu.

Tomanyi ta nshi nyɛ mbekaka akambo wa l’andja ndo vɔ mbutaka kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye. Kaanga mbele awui amɔ wayosalema lo nshi yayaye watawɔ kotshamaka, efula ka l’atei awɔ hawokotshama kaanga yema. Ɛnyɛlɔ, lo 1912, wakate lo dikambo dia yɔnɛ Guglielmo Marconi ɔnɛ lakatondja telegrafɛ kaha l’eshinga dia nde akewoya ɔnɛ: “Etena kayaye kele anto wayosalaka elimu aha la nkamba l’eshinga ayosala diaha ata monga pondjo.” Ndo pami kɛmɔ ka lo kɔmpanyi kasalawɔ waa diskɛ kelɛwɔ Decca Record Company, ɔnɛ lakashimbe olui ɔmɔ wa mishiki welɛwɔ Beatles lo 1962, akalongamɛka dia elui w’anto wahoma ngidalɛ hawototetemala mbeyama efula le anto.

Anto efula tshɔka le wanɛ wele la wolo woleki w’anto dia mbeya kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye. Anto amɔ nyangaka alako oma le ambeyi w’akambo wa tɔɔtɔ, ndo diendja dia tɔɔtɔ tanemaka mbala efula lo ekanda ndo lo tojurnalɛ. Akina tshɔka lo wetshi kana le asaki w’awolo wayata dia vɔ kokaka “mbadia” awui wa lo nshi yayaye lo nkamba la diendja dia kartɛ, numɛlɔ kana ɛkɔtɛ wa l’anya.

Lo mbidja welo dia mbeya awui wa lo nshi yayaye, anto amɔ wa lo nshi y’edjedja wakatshɔka le wanɛ wakataka akambo wahataye, mbuta ate ɛlɔmbɛdi w’apami kana wa wamato wakakondjaka nsango oma le nzambi kakawataka dia wekɔ anto ande. Ɛnyɛlɔ, wakate dia nkumekanga Crésus ka la Ludiya akatome weshasha wa nɛmɔ efula otsha le onto ɔmɔ lakataka akambo wahataye la Delphes, la Ngirika, dia tombola kɛnɛ kayokoka ntomba naka nde ndɔsha Kurɔ nkumekanga ka Pɛrɛsiya. Ɔnɛ lakataka akambo wahataye akate dia Crésus ayolanya “diolelo dia woke” naka nde ndɔsha Kurɔ. La eshikikelo k’otshumba ɔsɔ Crésus akatshu, koko diolelo dia woke diakalanyema aki diolelo diande hita!

Tokanyi tahokɛma hwe takewoya onto lakataka akambo wahataye komonga mɛtɛ, otonga mɛtɛ otondonga nde akate dia oyadi wedi akɔna tshɛ, wedi ɔmɔ wayɔlɛndja ta. Crésus akashisha ɛngɔ tshɛ l’ɔtɛ wakawawotɛ awui wa kashi wakawela mpokoso. Onde wanɛ wayasha lo toho tambekɔnɛ nshi nyɛ tambewoya awui wa lo nshi yayaye wayonga l’etombelo w’amɛna?