ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | ƆKƆNDƆ WƐNYA WOHO WAKAKOKAMƐ BIBLE
Bible kakakokamɛ oma lo ɔlɔshamelo
WAALE: Ewandji wa pɔlitikɛ ndo w’ɛtɛmwɛlɔ efula waki la eyango wotshikitanyi la wɔnɛ wele la losango la lo Bible. Mbala la mbala, vɔ wakakambaka la lowandji lawɔ dia nshimba anto dia monga la Bible, kitondja kana kikadimola. Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ pende nɛ:
-
Oya lo 167 N.T.D.: Nkumekanga Séleucide Antiochus Épiphane, lakayange dia ntshutshuya ase Juda la wolo l’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Ngirika, akadjanga dia kɔpi tshɛ y’Afundelo wa lo Hɛbɛru ndanyema. Heinrich Graetz ombewi w’ɛkɔndɔ akafunde ate: “Ɛnɛnɛ wa nkumekanga kɛsɔ wakaatshatshaka ndo wakatshumbaka wɛɔmbɔ w’Ɛlɛmbɛ etena tshɛ kakawatanemaka. Ndo wakadiakaka wanɛ wakayangaka ekeketshelo ndo esambelo oma lo wadielo wa wɛɔmbɔ akɔ.”
-
Moyen Âge: Ewandji ɛmɔtshi w’aseka Mupɛ, wakomala l’ɔtɛ wakasambishaka waa layikɛ kɛnɛ ketsha Bible lo dihole dia vɔ mbetsha mbekelo y’aseka Mupɛ. Onto tshɛ laki konongola olowanyelo ɔmɔtshi wa laande ndo laki l’abuku akina wa lo Bible laadiko dia dibuku di’Esambo lo latin, akɔsamaka oko ɔpɔsta. Lo losanganya lakɔtɔ ase ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi, vɔ wakadjangɛ apami awɔ dia “nyanga waa apɔsta l’etete, la kɔlamelo tshɛ ndo aha la mpekɔ . . . nyanga lo mvudu tshɛ ndo lo mvudu ya la tshina dia nkɛtɛ lɛnɛ tshɛ akawakokaka ntana anto wele la Bible. . . . Luudu lakawakoke ntana ɔpɔsta lakahombaka ndanyema.”
Otondonga atunyi wa Bible wakatondoya dia kilanya, tshike losango la lɔkɔ lotoshishɔ.
Ekadimwelo kaki William Tyndale ka Bible ka l’Angɛlɛ kakakokamɛ kaanga mbele wakakishimbe, wakakitshumbe ndo Tyndale ndamɛ akayodiakemaka lo 1536
WOHO WAKASHIMBAMƐ BIBLE: Nkumekanga Antiochus akaleke mbidja yimba lo kapanyɛ kande otsha le ase Isariyɛlɛ, koko ase Juda wakayongaka nto doyi doyi ndo lo wedja ekina. Waa nomb’ewo wakayotaka dia ondo oya lo ntambe ka ntondo lo ntena diaso nɛ, ndekana pursa 60 y’ase Juda kombidjasɛka lo Isariyɛlɛ. Lo toshinangɔnga tawɔ, ase Juda wakalamaka kɔpi y’Afundelo, nɔnga kina oma laasɔ, mbidja ndo Akristo wakayokambaka la Afundelo akɔ waamɛ.—Etsha 15:21.
Lo Moyen Âge, wanɛ wakalangaka Bible komboka wɔma w’ɔlɔshamelo ndo wakatetemala kikadimola ndo kisangola. La ntondo ka kaanga vɔ ndjotondja mashinyi w’ɛprimɛwɔ ekanda l’atei atei wa ntambe ka 15, mbeyaka monga ko tenyi dimɔtshi dia Bible diamboshilaka monga lo ɛtɛkɛta oko 33. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Bible kakakadimɔma ndo kakatondjama lo yoho yaki yatasalemaka.
ETOMBELO WAKI LA DUI SƆ: Kaanga mbakatalɔshama oma le nkumi ya dikanga ya ngala, ndo ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa kɔlɔ, Bible ekɔ dibuku diamboleka kahanyema ndo kadimɔma l’andja w’otondo oko wadiɛnya ɔkɔndɔ w’ana w’anto. Tɔ kambolowanya ɛlɛmbɛ ndo ɛtɛkɛta wa wedja ɛmɔtshi, mbidja ndo nsɛnɔ ya miliyɔ y’anto.
