ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | ƆKƆNDƆ WƐNYA WOHO WAKAKOKAMƐ BIBLE
Woho wakashimbamɛ Bible diaha tɔ ndana
WAALE: Papirusɛ ndo dikoho dia nyama mbaki dihomɔ dia ntondo diakakambe la afundji ndo asangodi dia mfunda Bible. * (2 Timɔte 4:13) Ngande wakadje dihomɔ sɔ oshimbamelo wa Bible lo waale?
Papirusɛ mbatɛka esadi, shishɔka dangi ndo ndanaka esadi. Richard Parkinson nde la Stephen Quirke, ambeyi w’ɛkɔndɔ wa l’Edjibito w’edjedja mbutaka ɔnɛ: “Dikatshi diadiɔ ndanaka esadi ndo diɔ komaka tɔkɔdikɔdi ta wɔdu wɔdu ndo tɔ ndjokomaka ofushi.” Vɔ mbutaka nto ɔnɛ: “Etena keyɔ lo dihole dia eombelo, wɔɔmbɔ koka mbɔtɔ loonge kana mpɔnda l’ɔtɛ wa tshitshi ndo vɔ mbeyaka ndɛɛma oma le wɛdiya kana oma le tofumbɔfumbɔ, djekoleko etena kayikundɛwɔ, wɛdiya wa wɛma ndjilɛka.” Papirusɛ mɔtshi l’ɔkɔngɔ wa ndjishola, naka vɔ ndjikitsha lo yanyi ya wolo kana lo tshitshi kete yɔ ndana esadi eto.
Dikoho diele la efundelo ndeka ntshikala edja oleki papirusɛ, koko diɔ lawɔ ndjolanaka naka wambokamba la diɔ lo yoho ya kɔlɔ kana naka vɔ dikitsha lo dihole diele la djungudungu, tshitshi kana yanyi ya wolo efula. * Tofumbɔfumbɔ sɔmanaka nto la dikoho dia nyama diele l’efundelo sɔ. Diakɔ diele, lo kɛnɛ kendana la efundelo w’edjedja wakasangɔma, dibuku dimɔtshi (Everyday Writing in the Graeco-Roman East) mɛnyaka ɔnɛ “mongaka wolo dia efundelo w’edjedja wakasangɔma ɛsɔ shimbamɛ.” Otondongaka Bible kakashishɔ, ntshike losango la lɔkɔ lotonshishɔ.
WOHO WAKASHIMBAMƐ BIBLE: Ɛlɛmbɛ w’ase Juda wakatshutshuyaka nkumekanga tshɛ dia ‘ndjasangolɛ dibuku di’Ɛlɛmbɛ ɛnɛ,’ mbuta ate abuku atanu w’etatelo wa lo Bible. (Eohwelu k’Elembe 17:18) Oma laasɔ, lo ntambe ka ntondo lo tena diaso nɛ, asangodi wa tomanamana wakayotondjaka efundelo wa l’anya efula, kɛsɔ mbakasale dia Afundelo tanema lo toshinangɔnga ta l’Isariyɛlɛ w’otondo ndo polo lo tokoma ta nkɛtɛ ta la Makɛdɔniya. (Luka 4:16, 17; Etsha 17:11) Ngande wakashimbamɛ efundelo ɛmɔtshi w’edjedja efula wa l’anya polo ndo ɛlɔ kɛnɛ?
Efundelo wa l’anya, ɛnyɛlɔ oko wɛɔmbɔ w’oma lo Ndjale kambovɔ wakakokamɛ l’edja k’ɛnɔnyi nkama lo dihomɔ dia diwomba lo weoko wahakome ashi
Nomb’ewo kɛmɔ kelɛwɔ Philip W. Comfort akate lo dikambo dia Daka di’Oyoyo ate: “Ase Juda wakeyamaka efula lo woho wakawadjaka wɛɔmbɔ waki l’Afundelo lo elangi kana lo waa mbaka l’oyango wa mbakokɛ.” Mɛnamaka mɛtɛ dia Akristo wakayotetemalaka la mbekelo kɛsɔ. Etombelo waki la dui sɔ ele, efundelo ɛmɔtshi w’edjedja wa Bible wakafundama l’anya wakayotanemaka lo dihomɔ dia diwomba, lo ahole wa wodjima, lo weoko ndo lo ahole wahakome ashi.
ETOMBELO WAKI LA DUI SƆ: Nunu dia ntenyi di’efundelo wa Bible wa l’anya diamboshimbamɛ l’edja k’ɛnɔnyi ndekana 2 000 polo ɛlɔ kɛnɛ. Mbokɛmaka dia ndooko efundelo efula w’edjedja wa l’anya wambotshikala edja efula ngasɔ.
^ od. 3 Papirusɛ ekɔ ehomɔ kɛmɔtshi kafundawɔ kakawasalaka oma lo etombatomba kɛmɔtshi ka l’ashi kelɛwɔ papirusɛ. Lo kɛnɛ kendana la dikoho, diɔ diakasalemaka la nkoho ya nyama.
^ od. 5 Ɛnyɛlɔ, owandji ɔmɔ w’oseka lɛɛta akasinya kɔpi ka Déclaration d’indépendance des États-Unis kakafundama lo dikoho diele la efundelo. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 250 eto, kɔpi kɛsɔ kakayodimɔka alɛta ndo akonge tshondo y’okakatanu di’onto mbadia awui wa lɔkɔ dimɛna.
Enda ndo lo...
TSHOTO Y'ETANGELO
Lɔwɔkɔ l’oshinga wolo l’edjedja lakashɔma lo tota dia mindo
Yɛtshi y’efundelo w’Evanjiliyɔ wa Joani yakashola Rylands mbele efundelo wa l’anya wa lo Bible woleki edja lo Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ wahatatanemaka.
