AWUI WA NGALA LO NKUMBO NDO LO DIEYANELO: Alapɔlɔ w’ase Nations-Unies mbutaka ɔnɛ: “Womoto ɔtɔi lo wamato asato ambɔkɔmamaka kana wambeyanaka la nde la wolo oma le pami kɛmɔtshi kɔtɔnganɛ la nde.” Lonyangu ko, “l’andja w’otondo ondo womoto ɔtɔi lo wamato atanu wayeyana la nde la wolo kana wayoyanga dia mbeyana la nde la wolo.”

AWUI WA NGALA WASALEMA LO ƐSƐSƐ: Alapɔlɔ ɔmɔtshi mɛnyaka dia lo États-Unis, dengalenga ndekana 30 000 wekɔ lo ndjakimɔ l’awui wa ngala. Lo Amérique latine, suke l’onto 1 lo anto 3 wakate dia vɔ wakahomana l’awui wa wolo wa ngala.

ODIAKELO W’ANTO: Suke la nunu nkama tshanu y’anto lo ɔnɔnyi weke kambeta wakadiakema ndeka wanɛ wakadiakema lo ata. Lo Afrique du Sud ndo lo Amérique centrale lofulo l’andjakanyi lakadɛ ndekana mbala nyɛi oleki lofulo la l’andja w’otondo. Ndekana anto 100 000 wakadiakema lo Amérique latine lo ɔnɔnyi ɔtɔi ndo anto oko 50 000 wakadiakema la Brésil oto. Onde ekimanyielo kɛmɔtshi ka pondjo koka tanema dia nkomiya awui wa ngala?

Lande na kamboleka fulanɛ awui wa ngala? Ɛkɔkɔ efula wakashɔma ndo ɛmɔtshi wa l’atei awɔ vɔ ɛnɛ: Ekakatanu tombaka l’ɔtɛ wele anto bu la yoho ya lɔsɛnɔ yaamɛ ndo la ekondjelo kaamɛ, hawɔshi nsɛnɔ y’anto akina la nɛmɔ, ɔnwɛlɔ wa kɔlɔ wa wanu wa wolo ndo wa didjoyadjoya, ana hawokokamɛ oma lo lɔkɛwɔ la ngala l’epalanga ndo l’ɔtɛ wele wanɛ wayakimɔ l’awui wa ngala hawolongola alanya.

Lo mɛtɛ, welo wadjama dia nkomiya awui wa ngala wambosalema lo bɛtshi dimɔtshi dia nkɛtɛ dia l’andja. La Brésil, l’osomba wa São Paulo wakakitshakitsha lofulo la andjakanyi polo lo pursa 80 lo ndjela alapɔlɔ wa lo ɛnɔnyi dikumi w’etshi. Koko, weho tshɛ w’akambo wa ngala wambokokanɛ lo osomba akɔ wele l’anto 100 000, ambotshikala paka pursa 10 y’andjakanyi. Ko kakɔna kahombama dia nkomiya awui wa ngala mbala kakɔ ɔtɔi ndo lo pondjo?

Dui diahomba salema dia nkomiya awui wa ngala nɔmbamaka dia anto ntshikitanya waonga awɔ ndo nkɛwɔ yawɔ. Dia akanga wa ngala nsala etshikitanu, nɔmbamaka dia vɔ ntshikitanya waonga wele oko lotamanya, lokaki, lo dihole dia monga la lokaki vɔ wonge la ngandji, la dilɛmiɛlɔ ndo ndjakiyanya di’anto akina.

Kakɔna kakoka ntshutshuya onto dia nsala etshikitanu wa wolo ɛsɔ na? Tokane yimba la kɛnɛ ketsha Bible:

• ‘Nɛ dia kɛnɛ kalembetshiya nanga Nzambi tɔ kɛnɛ: dia sho nkitanyiya ɛlɛmbɛ ande.’—1 Joani 5:3.

• ‘Wɔma wa Jehowa nembetshiyaka mpetsha kɔlɔ.’ *—Tukedi 8:13.

 Ngandji ndo wɔma wokaso Nzambi wekɔ awui wakoka ntshutshuya akanga wa ngala asɔ dia vɔ ntshikitanya nsɛnɔ yawɔ mbuta ate aha lo yoho ya laadiko di’ɛlɔmɔ, koko lo woho wakokawɔ ntshikitanya lonto lawɔ l’otondo. Onde kɛsɔ mɛtɛ mbasalema?

Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kaki Alex, * laketsha ɛnɔnyi 19 wetshi lo lokanu la Brésil oma lo akambo efula wa ngala wakandasale. L’ɔkɔngɔ wa nde mbeka Bible la Ɛmɛnyi wa Jehowa lo 2000, nde lawɔ akayokomaka Ɔmɛnyi. Onde mɛtɛ nde akatshikitanya lɔkɛwɔ lande la awui wa ngala? Eelo, Alex ekɔ la lonyangu efula l’ɔtɛ wa akambo tshɛ wa kɔlɔ wakandasale. Nde mbutaka ate: “Dimi lakayokomaka dia nanga Nzambi, lo woho wakandetawɔ dia dimi ndjaoka dia lambodimanyiyama la otema ɔtɔi. Lowando ndo ngandji kami otsha le Jehowa, akakimanyiya dia dimi ntshikitanya yoho yami ya lɔsɛnɔ.”

César ladjasɛ nto lo wodja wa Brésil, akayoyashaka lo awui wa mbiva ndo wa wevi w’ɔtɔnɛ l’ekoma dia mbiva anto. Ɔsɔ mbaki yoho yande ya lɔsɛnɔ l’edja k’ɛnɔnyi 15. Kakɔna kakotshikitanya? Etena kakinde lo lokanu, nde akatohomana la Ɛmɛnyi wa Jehowa, ndo nde akayekaka Bible. César mbutaka ate: “Mbala ka ntondo, ka dimi mɛna dia lɔsɛnɔ lekɔ la oyango. Dimi lakayeka dia nanga Nzambi. Ndo nto lakayekaka dia mbooka wɔma, mbuta ate wɔma wa la otema ɔtɔi wakakimanyiya diaha dimi nyomosala nto akambo wa kɔlɔ ndo diaha nyangiya Jehowa. Dimi kokombola ndjaɛnya dia lekɔ la lɔhɛndɛ lo ɔlɔlɔ ande. Ngandji ndo wɔma ɔsɔ wakatshutshuya dia dimi ntshikitana.”

Kakɔna katetsha bɛnyɛlɔ sɔ? Diɔ tetshaka ɔnɛ Bible kekɔ la wolo wa ntshikitanya nsɛnɔ y’anto tshɛ lo tshɛ, mbuta ate ntshikitanya toho tawɔ ta lɔsɛnɔ ndo tokanyi tawɔ. (Ɛfɛsɔ 4:23) Alex, lakatatɛkɛtshi la ntondo, kotshaka ate: “Kɛnɛ kakameke oma lo Bible kaki oko ashi wa pudipudi wakambutamɛ dia mbɛdiami yema yema dia dimi ntshika tokanyi tshɛ ta kɔlɔ. Takamakanyiyaka dia ntshika akambo asɔ.” Eelo, etena kalodjaso tokanyi taso la losango la pudi pudi l’oma lo Bible, lɔ koka tokimanyiya dia minya tokanyi tshɛ ta kɔlɔ. Ɔtɛkɛta waki Nzambi wekɔ la wolo wa mbɛdia. (Ɛfɛsɔ 5:26) Etombelo wele la dui sɔ ele akanga wa ngala ndo wa lokaki kokaka tshikitanya yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ ndo monga anto w’ɛlɔlɔ ndo wa wɔladi. (Rɔmɔ 12:18) Wɔladi wambowokondja oma lo nsɛnɔ yawɔ ele lo nkamba la atɔndɔ wa lo Bible.—Isaya 48:18.

Ndekana miliyɔ enanɛi y’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo wedja 240 wamboshola sheke ya minya akambo wa ngala. Anto wa nkoho y’alemba tshɛ, atshunda tshɛ, waoho tshɛ wambeka dia mboka Nzambi ngandji ndo mbooka wɔma, mbokanaka ngandji ndo sɛnaka lo wɔladi lo nkumbo k’onto l’ɔnango ka l’andja w’otondo. (1 Petero 4:8) Yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ mɛnyaka dia andja wele keema la awui wa ngala koka monga.

Bible ndakaka ɔnɛ keema edja Nzambi ayanga mbɛdia nkɛtɛ oma lo awui wa ngala. Andja wa ngala wa nshi nyɛ wekɔ la ntondo ka ‘lushi laki Nzambi la kilombo ndo l’elanyelo k’anto wa kɔlɔ.’ (2 Petero 3:5-7) Ndooko kanga ngala layosoya anto akina. Ngande wakokaso monga l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi ekɔ lo nkombola mbekɛ lonya ndo minya akambo tshɛ wa ngala?

Bible mbutaka dia Nzambi ‘petshaka onto tshɛ lalanga awui wa ngala.’ (Osambu 11:5) Otungi nangaka wɔladi ndo losembwe. (Osambu 33:5; 37:28) Diakɔ diele nde hatetawɔ dia akanga wa ngala ntshikala pondjo.

Eelo, andja w’oyoyo wa wɔladi waya suke. (Osambu 37:11; 72:14) Lande na kahayeke awui efula lo woho wakokayɛ ndjalowanya dia ndjɔsɛna lo andja wele keema la awui wa ngala?