Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

ASAWO WƆTƆNƐ L’ƆTƐ A DUI WA LO LOHOSO | KAKƆNA KATA BIBLE LO DIKAMBO DIA LƆSƐNƆ NDO NYƆI?

Kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia lɔsɛnɔ ndo nyɔi

Kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia lɔsɛnɔ ndo nyɔi

Lo ɔkɔndɔ wendana la etongelo watanema lo dibuku dia lo Bible dia Etatelo, sho mbadiaka ɔnɛ Nzambi akatɛ Adama pami ka ntondo ate: “Wɛ mbeyaka ndɛ elowa w’oma l’esongo tshɛ wele lo ekambɔ woho walangayɛ. Koko tɔlɛke elowa w’oma l’osongo w’ewo ka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ, nɛ dia lushi layoyɔlɛ, wɛ ayovɔ ndooko onyake.” (Etatelo 2:16, 17) Ɛtɛkɛta wokɛma hwe ɛsɔ wakɛnyaka tsho dia otongaka Adama akakitanyiya Nzambi, tshike takandahombe mvɔ, koko akahombe ntetemala nsɛna lo ekambɔ k’Ɛdɛna.

Lonyangu ko, lo dihole dia nsɔna dia nkitanyiya Nzambi ndo nsɛna pondjo pondjo, Adama akasɔnɛ dia mɔnyɔla didjango dia Nzambi, ndo nde akale olowa wakasekɛma etena kakawosha Eva ya wadɛnde. (Etatelo 3:1-6) Etombelo waki la ohendodi ɔsɔ wekɔ le so polo ndo ɛlɔ kɛnɛ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalembetshiya dui sɔ lo mbuta ate: ‘Pɛkato kakɔtɔ l’andja oma le onto ɔtɔi ndo nyɔi oma lo pɛkato, ɔnkɔnɛ nyɔi kakadiangana le anto tshɛ dikambo anto tshɛ wakasale pɛkato.’ (Rɔmɔ 5:12) Aha la taamu, “onto 1” ɔsɔ aki Adama. Ko pɛkato kakɔna kakawasale ndo lande na kakataakonya lo nyɔi?

Kɛnɛ kakasale Adama, mbuta ate mpindolɛ Nzambi la okonda tshɛ kana mɔnyɔla ɛlɛmbɛ wa Nzambi ekɔ pɛkato. (1 Joani 3:4) Ndo dilanya dia pɛkato ekɔ nyɔi oko wakatɛ Nzambi Adama. Edja tshɛ kakahombe Adama la tokanula tande ntetemala monga l’okitanyiya lo didjango dia Nzambi.

sɔ, vɔ wotohomba monga aha la pɛkato ndo totowɔlɛta nyɔi pondjo. Nzambi kotonga anto dia mvɔ koko dia nsɛna pondjo pondjo. Aha la taamu, “nyɔi kakadiangana le anto tshɛ” oko wakate Bible. Ko onde etenyi kɛmɔtshi ka lo demba diaso tɔsɛnaka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi? Anto efula wayokadimola lo dimbola sɔ ɔnɛ eelo, mbuta ate etenyi kɛmɔtshi ka lo demba diaso kelɛwɔ anima havu. Koko dui nɛ koka nsukɛ kanyi y’ɔnɛ Nzambi akakese Adama. Lo ngande? Nɛ dia naka etenyi kɛmɔtshi ka lo demba diaso mimɔka ko tɔsɛna dihole dikina l’ɔkɔngɔ wa sho mvɔ, kete laasɔ nyɔi hakoke monga dilanya dia pɛkato oko wakate Nzambi. Bible mbutaka ɔnɛ: “Nzambi hakoke pondjo mbuta kashi.” (Hɛbɛru 6:18) Lo mɛtɛ, Satana akakese Eva etena kakandawotɛ ate: “Hanyotovɔ mɛ!”​—Etatelo 3:4.

Kɛsɔ monyiyaka dimbola dimɔtshi, ko naka wetshelo w’ɔnɛ anima havu wekɔ kashi, ko kakɔna mɛtɛ kasalema etena kavɔso?

BIBLE MBIDJAKA AKAMBO L’ƆNƆNGƆ

Ɔkɔndɔ wa lo Etatelo wendana la etongelo mbutaka ɔnɛ: “Jehowa Nzambi akatatɛ ntonga onto oma lo ditshu dia nkɛtɛ ndo akafufe lomu la lɔsɛnɔ lo wesho w’ɛhɛmbɛ ande, ko onto akayala onto lasɛna.” Etelo k’ɔnɛ “onto lasɛna” kadimɔma oma lo tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru ne’phesh, * tshɛkɛta yakadimɔma tshɛkɛta lo tshɛkɛta ɔnɛ “etongami kahɛnga.”​—Etatelo 2:7, nɔtɛ.

Ɔnkɔnɛ Bible mɛnyaka hwe dia anto kotongama la anima wahavu. Koko onto tshɛ ekɔ “onto lasɛna.” Diakɔ diele wɛ koka nyanga woho tshɛ walangayɛ, wɛ hatotana kaanga divɛsa ɔtɔi dia lo Bible diakamba la etelo k’ɔnɛ “anima havu.”

Ko lam’ele Bible hate dia anto wekɔ la ɛngɔ kɛmɔtshi kelɛwɔ anima wahavu, lande na kele ɛtɛmwɛlɔ efula wekɔ lo mbetsha wetshelo wotshikitanyi? Okadimwelo tokonyaka dia sho nkalola lo Edjibito w’edjedja.

WETSHELO W’APANGANU WAMBOHAMA

Hérodote laki ombeyi w’ɛkɔndɔ w’ose Ngirika wakasɛnaka lo ntambe ka tanu N.T.D., akate dia ase Edjibito mbaki “anto wa ntondo wakasukɛ wetshelo w’ɔnɛ anima havu.” Mbekelo kekina k’edjedja aki k’ase Babilɔna, ndo vɔ la wɔ waketshaka kanyi y’ɔnɛ anima havu. Etena kakalɛndja Alɛksandrɛ wa Woke Moyen-Orient, lo 332 N.T.D., ambeyi wa filozofi w’ase Ngirika wakadianganya wetshelo ɔsɔ ndo kombeta edja wakadiangana lo diolelo di’ase Ngirika di’otondo.

Wɛ hatotana kaanga divɛsa ɔtɔi dia lo Bible diakamba la etelo k’ɔnɛ “anima havu”

Lo ntambe ka ntondo T.D., taato tohende t’ɔtɛmwɛlɔ ta lokumu t’ase Juda, mbuta ate waa Esɛnɛ la Afarisɛ, waketshaka dia anima tɔsɛnaka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka demba. Dibuku dimɔtshi (The Jewish Encyclopedia) mbutaka ɔnɛ: “Ase Juda wakayotatɛ mbetsha wetshelo w’ɔnɛ anima havu oma lo tokanyi t’ase Ngirika ndo djekoleko oma lo wetshelo wa filozofi waki Platon.” Woho akɔ waamɛ mbele, Josèphe laki ombeyi w’ɛkɔndɔ w’ose Juda wa lo ntambe ka ntondo akate dia wetshelo ɔsɔ hawotombi oma l’Afundelo w’ekila, koko ɔsɔ ekɔ “wetshelo wa ana w’ase Ngirika,” wele lo kanyi yande wakaye oma l’osanganyelo wa toshimu oma le anto awɔ wakataka toshimu.

Oko wakatatetemalaka mbekelo y’ase Ngirika mpama, Akristo vɔ la wɔ wakayotatɛ mbetsha mbekelo k’apanganu kɛsɔ. Lo ndjela Jona Lendering ombeyi w’ɛkɔndɔ, “kanyi yaki Platon y’ɔnɛ anima aso waki ntondo lo dihole dimɔtshi dia dimɛna ndo wonya ɔnɛ wɔsɛna lo andja wambolana akakimanyiya esadi eto dia nsanganya filozofi ka Platon ndo Lokristokristo.” Diakɔ diele, wetshelo w’apanganu w’ɔnɛ anima havu wakayɔsɔsɔmɛka l’atei wa ɔtɛmwɛlɔ wa “Akristo” ndo wakayokoma etenyi k’ohomba efula ka dietawɔ diawɔ.

“AKAMBO WA MƐTƐ WAYONYOTSHUNGOLA”

Lo ntambe ka ntondo, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasha ɔhɛmwɛlɔ ɔnɛ ate: “Ɔtɛkɛta wakasambiyama mbutaka hwe dia lo nshi yokoya, anto amɔtshi wayɔsɛka mbetawɔ kawɔ, ko wayodja yimba lo ɛtɛkɛta wakasambiyama wanganyiya ndo lo wetshelo w’ɛdiɛngɛ.” (1 Timɔte 4:1) Ande woho wakotshama ɛtɛkɛta ɛsɔ lee! Wetshelo w’ɔnɛ anima havu ekɔ ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka l’atei wa “wetshelo w’ɛdiɛngɛ.” Bible hasukɛ wetshelo ɔsɔ ndo vɔ mpika edio lo ɛtɛmwɛlɔ w’edjedja w’apanganu ndo lo filozofi.

Diɛsɛ ko lo dikambo diaso, Yeso akate ate: “Nyayeya akambo wa mɛtɛ, ko akambo wa mɛtɛ wayonyotshungola.” (Joani 8:32) Oma lo nkondja ewo k’oshika k’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible, sho tshungɔka oma lo wetshelo wɔnyɔla Nzambi ndo mbekelo yatondja ɛtɛmwɛlɔ efula wa l’andja ɔnɛ. Laadiko dia laasɔ, akambo wa mɛtɛ w’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi totshungolaka oma lo ɛkɔdi wa mbekelo y’ashidi ndo dikanyiyakanyiya diendana la nyɔi.​—Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Lende ele wanɛ wavɔ?

Otungi aso kokongɛ dia anto sɛnaka ɛnɔnyi 70 kana 80 eto la nkɛtɛ ndo oma laasɔ, ko tɔsɛna pondjo pondjo l’andja okina. Sangwelo diande di’oma ko etatelo aki dia ditongami diande nsɛna pondjo pondjo lanɛ la nkɛtɛ oko anande wele l’okitanyiya. Sangwelo di’oshika sɔ ekɔ djembetelo ya ngandji ka Nzambi le anto ndo diɔ diayokotshama. (Malaki 3:6) L’eshikikelo tshɛ, omembi ɔmɔtshi w’esambo wakasambiyama akate ate: “Anto w’ɛlɔlɔ wayokita nkɛtɛ, ndo wayodjasɛka lɔkɔ pondjo pondjo.”​—Osambo 37:29.

 

^ od. 9 Dikadimwelo dimɔtshi dia Bible, ɛnyɛlɔ oko, King James Version ndo Bible k’aseka Mupɛ ka Douay, kadimolaka tshɛkɛta ne’phesh ɔnɛ “anima wasɛna,” ndo dikadimwelo efula dia nshi nyɛ kadimolaka ɔnɛ “etongami kasɛna,” Bible k’Ekila; kadimolaka ɔnɛ “untu lasena.”