Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Praslin, Seychelles, lɛnɛ akasale Gordon owandji w’asɔlayi lo 1881 ekambɔ kande k’Ɛdɛna

Paradiso la nkɛtɛ​—Dui dia lɔfɔnya ko kana dia mɛtɛ?

Paradiso la nkɛtɛ​—Dui dia lɔfɔnya ko kana dia mɛtɛ?

Paradiso! Tobukubuku tele la alangi w’amɛna tokimanyiyaka dia sho nkoma lo dihole dimɔtshi di’etale efula, mbuta ate lo “paradiso” dia sho nkɔkɔla demba ndo mbohɛ ekiyanu ndo ekakatanu tshɛ wele la so. Koko oko weyaso sho tshɛ dimɛna, etena kakalolaso la ngelo, awui wa lo lɔsɛnɔ mongaka paka woho akɔ waamɛ oko woho wakatatawatshiki.

Aha la taamu, ndjasha dia mbeya dikambo dia paradiso ekɔ dui dia dimɛna efula. Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde “paradiso” ekɔ tsho dui dimɔtshi dia lokanyiya diasha anto ɔngɛnɔngɛnɔ? Ko naka ngasɔ, lande na kayashaso lo dikambo dia paradiso? Onde tɔ koka monga dui dia mɛtɛ?’

TOKANYI LO DIKAMBO DIA PARADISO

L’edja ka ntambe, anto wokoyashaka lo dikambo dia paradiso. Anto efula ndekaka ndjasha lo woho watɛkɛta Bible dikambo dia “ekambɔ lo Ɛdɛna, lo ɛstɛ.” Kakɔna kasala dia ekambɔ kɛsɔ nkutola yambalo y’anto? Ɔkɔndɔ totɛka ɔnɛ: “Ko Jehowa Nzambi akatondja oma lo nkɛtɛ esongo tshɛ wele amɛna menda ndo amɛna dia ndɛ.” Ekambɔ kɛsɔ kaki dihole di’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo dia dimɛna. Kɛnɛ nto kaleka nkutola yambalo y’anto ele, “osongo wa lɔsɛnɔ waki l’atei w’ekambɔ.”​—Etatelo 2:8, 9.

Laadiko dia laasɔ, ɔkɔndɔ wa lo Etatelo tɛkɛtaka dikambo dia ɛkɛdi ɛnɛi wakakɛlaka l’ekambɔ. Ɛkɛdi ehende l’atei w’ɛkɛdi ɛsɔ mbeyamaka polo ndo ɛlɔ kɛnɛ, mbuta ate Tingrisɛ (kana Hidɛkɛlɛ) ndo Efaratɛ. (Etatelo 2:10-14; nɔtɛ) Ɛkɛdi ɛsɔ ehende wekɔ lo nkɛla lo golfe Persique polo lo ɛtshi ka nkɛtɛ kelamɛ nshi nyɛ ɔnɛ Iraq, koko ntondotondo ɔsɔ aki ɛtshi ka nkɛtɛ k’ase Pɛrɛsiya k’edjedja.

Mbokɛmaka hwe dia paradiso ka la nkɛtɛ ekɔ l’atei wa nsango di’ase Pɛrɛsiya. Tapi ka lo ntambe ka 16 k’ase Pɛrɛsiya katanema lo luudu l’ase Filadɛlfiya lombawɔ disɛlasɛla, katanema la Pennsylvanie, États-Unis, kekɔ la ekambɔ kodingami lokombo kele l’esongo ndo alɛmbɔlɛmbɔ lo sango diatɔ. Tshɛkɛta y’ase Pɛrɛsiya y’ɔnɛ “ekambɔ kodingami lokombo” nembetshiyaka nto “paradiso” ndo kɛnɛ katanema lo tapi kɛsɔ mɛnyaka kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia ekambɔ k’Ɛdɛna ka dimɛna ndo k’olangala.

Lo mɛtɛ, ɛkɔndɔ wendana la paradiso kɔndɔmaka lo ɛtɛkɛta ndo lo mbekelo efula ya l’andja w’otondo. Lam’ele nkumbo y’ana w’anto yakahandjɔnɛ lo bɛkɛ dia nkɛtɛ diotshikitanyi, vɔ wakatshu ndo la ɛkɔndɔ ɛmɔtshi wendana la paradiso ndo l’edja ka ntambe efula, anto wakayɔsɔhanyaka la mbekelo ndo la toshimu ta lakawɔ. Kaanga ɛlɔ kɛnɛ, anto efula mbɔsaka ahole wa weke ndo w’elangala oko paradiso.

OYANGELO WA PARADISO

Amɛngɔdi amɔtshi wakasɛmɛ dia vɔ wakashola dihole diaki paradiso kakashishɔ. Ɛnyɛlɔ, etena kakandatembolaka Seychelles lo 1881, Charles Gordon, laki owandji ɔmɔtshi w’asɔlayi w’ose Grande-Bretagne akambiyama efula lo menda dimɛna diaki la Vallée de Mai ndo nshi nyɛ ɔsɔ ekɔ dihole diatshɔ amɛngɔdi efula dia tembola l’andja w’otondo ndo nde akate dia ɔsɔ aki ekambɔ k’Ɛdɛna. Lo ntambe ka 15, Christophe Colomb ɔmɛngɔdi w’ose Italie akayambola dia kana nde aki suke la nyomoshola ekambɔ k’Ɛdɛna etena kakandakome lo disɛnga dia Hispaniola, nshi nyɛ République dominicaine ndo Haïti.

Mapping Paradise, mbuta ate dibuku dimɔtshi di’ɛkɔndɔ dia nshi nyɛ diekɔ la kartɛ y’edjedja ndekana 190 ndo kartɛ efula mɛnyaka Adama la Eva wele l’Ɛdɛna. L’atei awɔ mbele kartɛ kɛmɔtshi k’edjedja k’oma lo ntambe ka 13 ka kɔpi kakasangema l’anya oma le Beatus ka la Liébana. La diko katɔ mbatanema rɛktanglɛ wa tshitshɛ wele la paradiso l’atei. Oma lɛkɔ ɛkɛdi ɛnɛi wekɔ lo nkɛla, mbuta ate “Tingrisɛ,” “Efaratɛ,” “Pishɔna” ndo “Ngihɔna,” ndo ɔkɛdi tshɛ wekɔ la tshuku dimɔtshi dia lo atshuku awɔ anɛi diɛnya woho wakahame Lokristo lo atshuku anɛi wa lo nkɛtɛ. Woho wafɔnya anto ngasɔ mɛnyaka dia kaanga mbele dihole diaki Paradiso ka ntondo kombeyama, tokanyi tendana la tɔ tetemalaka nkutola yambalo y’anto oleki woho waki ntondo.

John Milton, pɔɛtɛ k’ose Angleterre ka lo ntambe ka 17, mbeyamaka oma lo pɔɛmɛ kande kele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Paradiso kakashishɔ, pɔɛmɛ kohikami lo ɔkɔndɔ wa lo Etatelo wendana la pɛkato ka Adama ndo wotshanyemelo w’oma lo Ɛdɛna. Lɔkɔ, nde akatɔtɔmiya okaloyelo wakalakema wendana la lɔsɛnɔ la pondjo la nkɛtɛ lo dikambo di’anto, ndo nde akate ate: “Nɛ dia oma laasɔ nkɛtɛ k’otondo kayonga paradiso.” Oma laasɔ, Milton akafunde etenyi kekina kaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Paradiso kambokaloyama.

KƐNƐ KELE OHOMBA KAMBOTSHIKITANA

Mbokɛmaka hwe dia, kanyi yendana la paradiso kakashishɔ ekɔ l’atei w’awui waleka tɛkɛtama lo ɔkɔndɔ w’anto w’otondo. Ko lande na kele nshi nyɛ, anto wambonya yimba lo dui sɔ? Oko wata dibuku Mapping Paradise, dui dimɔtshi ele, “ambeyi wa teoloji . . . wamboleka tɔla ekanelo kawɔ paka lo kɛnɛ kendana la dihole dia paradiso.”

Vɔ mbetshaka anto efula watshɔ l’ɛtɛmwɛlɔ dia wayotɔsɛna l’olongo, koko aha lo paradiso ka lanɛ la nkɛtɛ. Koko Bible mbutaka lo Osambo 37:29 ɔnɛ: “Anto w’ɛlɔlɔ wayokita nkɛtɛ, ndo wayodjasɛka lɔkɔ pondjo pondjo.” Lam’ele andja wasɛnaso ɛlɔ kɛnɛ bu lo paradiso, elongamelo kakɔna kakoka monga la so kɛnya ɔnɛ daka nɛ diayokotshama? *

MƐTƐ LO DIKAMBO DIA PARADISO KA LA NKƐTƐ

Jehowa Nzambi ɔnɛ lakatonge Paradiso ka ntondo akalake dia nkaloya kɛnɛ kakashishɔ. Lo ngande? Ohɔ dia Yeso akatetsha dia sho nɔmbaka ɔnɛ: “Diolelo diayɛ diaye. Lolango layɛ latshame la nkɛtɛ oko watshamalɔ l’olongo.” (Mateo 6:10) Diolelo sɔ ekɔ lowandji la l’andja lele l’anya wa Yeso Kristo layɔhɛna ɛlɔmbwɛlɔ tshɛ k’ana w’anto. (Danyɛlɛ 2:44) Lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo sɔ, lolango laki Nzambi lendana la paradiso ka la nkɛtɛ ‘layotshama.’

Yema la ntondo, omvutshi Isaya akasambiyama dia mɛnya awui wayosalema lo Paradiso kakalakema, lɛnɛ ele awui wa ngala ndo ewanu wasoya anto tshɛ ɛlɔ kɛnɛ wayoshila. (Isaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Tambokɔlɔmba dia wɛ mbɔsa minitɛ ngana tsho dia wɛ mbadia avɛsa asɔ lo Bible kayɛ hita. Naka wɛ nsala dui sɔ kete kɛsɔ ayoleka koshikikɛ lo kɛnɛ kayosalɛ Nzambi anto wele l’okitanyiya. Oma laasɔ, anto asɔ wayɔngɛnangɛna lo paradiso ndo wayonga la diɔtɔnganelo la Nzambi, mbuta ate awui tshɛ wakashisha Adama.​—Ɛnyɛlɔ 21:3.

Lande na kakokaso monga l’eshikikelo ɔnɛ elongamelo ka Paradiso ka la nkɛtɛ bu dui dia lɔfɔnya koko dia mɛtɛ? Nɛ dia Bible totɛka ɔnɛ: “Lo kɛnɛ kendana la olongo, vɔ wekɔ waki Jehowa, koko nde akasha ana w’anto nkɛtɛ.” Elongamelo ka Paradiso ka la nkɛtɛ ekɔ dui dimɔtshi l’atei w’alaka “[w]akalake Nzambi deko aha nɛ, nde lahakoke mbuta kashi.” (Osambo 115:16; Tito 1:2) Ande elongamelo ka diambo kayokotshama katolaka Bible, mbuta ate ka Paradiso pondjo pondjo lee!

^ od. 15 Ekɔ nto ohomba mbeya dia lo Coran, lo divɛsa 105 dia sura 21, Al-Anbiya’ [Amvutshi], mbutaka ɔnɛ: “Anto w’ɛlɔlɔ l’atei w’ekambi ami mbayokita nkɛtɛ.”