Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde wɛ akeyaka?

Onde wɛ akeyaka?

Onde wɛɛla wa Yeso wendana la “ana wa mfɔ” akalembetshiyaka lɔtɛngɔ?

Ɔna dikɛnda kaamɛ la ɔna mfɔ, lohingu la tshitshɛ l’ase Ngirika kana l’ase Rɔmɔ (ntambe ka ntondo N.T.D. polo lo ntambe ka hende T.D.)

Lo diaaso dimɔtshi, etena kaki Yeso l’andja w’elelo w’Isariyɛlɛ lo prɔvɛnsɛ ka la Rɔmɔ k’Asuriya, womoto ɔmɔtshi l’ose Ngirika akasukana le nde dia nyanga ekimanyielo. Okadimwelo wakasha Yeso waki ndo la wɛɛla wakɛnyaka wɛdikelo wa lam’asa wanɛ waki komonga ase Juda la “ana wa mfɔ.” Lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, mfɔ aki nyama ya mindo. (Akambo w’ase Lɛwi 11:27) Ko onde Yeso akalange ntɛnga womoto l’ose Ngirika ndo anto akina waki komonga ase Juda?

Keema. Oko wakandalembetshiya ambeki ande, kanyi ya Yeso aki dia tokokimanyiya ntondo ase Juda. Diakɔ diele nde akakambe la wɛɛla lo mbutɛ womoto l’ose Ngirika ate: “Bu dimɛna mbɔsa mbo ya ndɛ y’ana ko mbokɛ ana wa mfɔ.” (Mateo 15:21-26; Makɔ 7:26) Le ase Ngirika ndo ase Rɔmɔ, mfɔ kaki elongalonga kakokamaka ngandji ndo kakadjasɛka lo luudu la nkumɛtɔ ndo kakakɛnyaka la ana. Diakɔ diele etelo k’ɔnɛ “ana wa mfɔ” koka mbela kanyi ya ɛngɔ kalangema. Womoto l’ose Ngirika akadje yimba lo wɛɛla waki Yeso ndo akokadimola ate: “Eelo, Nkumadiɔndjɔ, ko toko ana wa mfɔ ndɛka mfusa yakɔ oma lo mɛsa wa nkumɛwɔ.” Yeso akawandola l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande ndo akakɔnɔla ɔnande la womoto.​—Mateo 15:27, 28.

Onde ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasha dako dia dimɛna etena kakandate dia vɔ nsɛkɔla lɔkɛndɔ la lo ndjale?

Sango diɛnya masuwa wa woke (ntambe ka ntondo T.D.)

Masuwa wakatɛmbaka Pɔɔlɔ otsha l’Itali wakahomana la mpɛpɛ ya wolo. Lam’akawomuyaka, ɔpɔstɔlɔ akasha dako dia nsɛkɔla lɔkɛndɔ. (Etsha 27:9-12) Onde nde aki l’ɔkɔkɔ w’oshika wa mbisha dako sɔ?

Ase masuwa wa lo nshi y’edjedja wakeyaka dia lɔkɛndɔ la lo masuwa lo Mediteraneya aki waale efula lo ngɔndɔ ya tshitshi. Lam’asa Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi l’atei atei ndo Ngɔndɔ ka sato l’atei atei, ndjale kakɔsamaka oko kambodihama dia mbeteta. Koko lɔkɛndɔ lakatɛkɛta Pɔɔlɔ lakahombe salema lo Ngɔndɔ ka divwa kana ka dikumi. Lo dibuku diande (Epitome of Military Science), Vegetius ofundji ɔmɔ w’ose Rɔmɔ (wa lo ntambe ka nɛi T.D.) akalembetshiya awui wendana la lɔkɛndɔ la lo ndjale lo mbuta ate: “Ngɔndɔ mɔtshi yaki amɛna efula, mɔtshi yaki waale, ndo ngɔndɔ kina, takawahombaka minda nkɛndɔ.” Vegetius akate dia lɔkɛndɔ la lo masuwa aki dimɛna oma lo Ngɔndɔ ka tanu 27 polo Ngɔndɔ ka divwa 14 koko aki deko pende dia waale, mbuta ate eleko k’oma lo Ngɔndɔ ka divwa 15 polo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 11 ndo k’oma lo Ngɔndɔ ka sato 11 polo Ngɔndɔ ka tanu 26. Aha la taamu, Pɔɔlɔ laki omindji wa nkɛndɔ wa manamana lo ndjale akeyaka dimɛna awui asɔ tshɛ. Kapitɛnyi ka masuwa ndo kanga masuwa vɔ la wɔ wakeyaka ngasɔ, koko vɔ wakɔnyɔla dako dia Pɔɔlɔ. Lɔkɛndɔ lakatokomɛka lo vɔ mimbɔ la masuwa.​—Etsha 27:13-44.