Mama akambote lo 1960 etena kakinde la ɛnɔnyi 17. Papa akatotshike la ntondo ka dimi mbotɔ. Dimi la mama takadjasɛka kaamɛ la watshɛmi la Burg, osomba wa tshitshɛ wa la République démocratique allemande kana Allemagne wa lo ɛstɛ. Anto efula kombetawɔka dia Nzambi ekɔ ndo ase nkumbo kami waki la kanyi shɔ. Le so, Nzambi konembetshiyaka ndooko dui.

Etena kakamayolaka, lakangɛnangɛnaka woho wakambidjaka tshɛmi ka pami yimba. Nde akasalaka dia dimi mbisha lonya l’elimu wotshikitanyi, ɛnyɛlɔ nde akatomaka dia tohembola esongo. Oko wakimi dikɛnda, lakangɛnangɛnaka elimu ɛsɔ. Lɔsɛnɔ lami komonga l’ekiyanu ndo laki l’ɔngɛnɔngɛnɔ.

Lushi lɔmɔtshi etena kakimi l’ɛnɔnyi esambele, dui dimɔtshi dia kɔlɔ efula diakasalema. Ɔsɔ aki ɔnɔnyi ami wa hende wakamatatɛ mbɔtɔ kalasa. Lam’akamatakalolaka otsha la ngelo, lakadɛ lo ekundji kakimɛ eshinga wa kura. Etena kakamadɛ mɛtrɛ 8 otsha l’olongo, aha la mbeya lakasakana la dja ya kura ka wolo efula. Etena kakamakashimɔ lo lopitadi, dimi komboka dia lekɔ la anya. Anya wakatshumbama efula ndo lam’ele mpota yaki lo yɛdikɔ y’efula, wakahombe mpembola anya akɔ ahende dia memɛ otombelo wa dikila. Oko wakokayɛ nkanyiya, mama nde la tshɛmi waki wɛɔngɔ vwa. Koko lam’ele laasɔ ko leke dikɛnda, dimi kondeka nshihodia shɛngiya yayonga la oshishelo w’anya lo lɔsɛnɔ lami.

L’ɔkɔngɔ wa dimi ntomba oma lo lopitadi, lakakalola lo kalasa. Ana akina wakambɔlaka, wakansolaka ndo wakampondjaka diangɔ nɛ dia dimi kokoka ndjashimbɛ. Lakongaka la kɛlɛ l’ɔtɛ w’awui wa ngala wakawasalɛka ndo l’ɔtɛ wakawamɔnyɔlaka. L’ekomelo, wakayotomaka lo Birkenwerder kalasa k’akanga wa dikɔmɔ; tɔ kaki oko kalasa k’ɛtɛrna k’ana wele la dikɔmɔ. Lam’ele kalasa akangana la ngelo etale, mama nde la watshɛmi komonga la falanga yakawakokaka ndjomembolaka. Lakɛnanaka la wɔ paka lo vakashi. Ɛnɔnyi dikumi oma laasɔ, lakayotshikalaka aha la mama ndo aha la watshɛmi.

Lakeke dia salaka elimu wotshikitanyi lo nkamba la ekolo ami. Onde wɛ koka nkanyiya paa kakokayɛ monga la tɔ lo nkamba la mpita yayɛ ya l’ekolo dia nkimɛ lotshibi kana lɔsɔmɔ dia wɛ ndɛ? Lo wedi ɔmɔtshi, lakasale la wolo dia mpamia dikoka sɔ. Ndo nto, lakeke woho wa nsola wanyu ndo nsakola divo  lo nkamba la ekolo ami. Lakatatɛ nsala tɔjɛstɛ la ekolo ami etena kasawolami l’anto. Lo mɛtɛ, ekolo ami mbaya anya ami.

Etena kakimi l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi, lakalangaka mbadia asawo watɛkɛta dia siansɛ. Lo tena dimɔtshi, lakakanyiyaka woho wakokami monga l’anya wa losala wakoka kimanyiyami dia dimi nsala oseka dui tshɛ. Etena kakimi l’ɛnɔnyi 14, lakatatɛ nnɔ mfɔka. Lakoke dia tɔ kambokonya dia monga l’akoka ndo kambokonya dia dimi ndjaoka dia lekɔ oko anto akina. Ekɔ oko lakataka nte: ‘Eelo, ndo dimi koka nsala dui kapanda. Wanɛ wanɔ mfɔka wekɔ epalanga, oyadi wekɔ l’anya kana bu.’

Lakayashaka tshavu l’elimu ndo lakayashaka lo awui wakasalaka anto tshɛ. Lakayonga ose Olui w’ɛlɔngɔlɔngɔ wa l’Allemagne (Free German Youth), lakasukɛka olui w’ɛlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ, lakakambe oko sekeletɛlɛ ndo ɔmɔtshi l’atei wa wanɛ waki l’ɛkɛndɛ lo olui ɔsɔ. Ndo nto, lakayɔtɔ lo olui ɔmɔtshi w’amembi wa nkembo, takataka waa pɔɛmɛ ndo lakayashaka l’osotshesotshelo wa demba w’akanga wa dikɔmɔ. L’ɔkɔngɔ w’olimu wakamakambaka lo tena dimɔtshi, lakayotatɛ nkamba lo kɔpanyi kɛmɔtshi ka l’osomba aso. Etena kakamakome opalanga, lakaleke ndɔta lonya lami la losala nɛ dia lakakombolaka monga onto lele la tenyi tshɛ dia demba.

Lushi lɔmɔtshi etena kakamakongaka kawolo dia ntshɔ l’olimu, pami kɛmɔtshi akatatɛ nsawola la mi. Nde akamimbola dia kana dimi mbeyaka dia Nzambi koka nsala dia dimi nyomonga l’anya ami ahende. Lakonge la okandokando. Lo mɛtɛ, lakakombolaka nyomonga la anya ami ahende, koko le mi ɔsɔ aki dui diahafɔnyama ndo diahakoke salema. Oko wakimi onto laki kombetawɔka dia Nzambi ekɔ, laki l’eshikikelo dia Nzambi bu. Ntatɛ oma ko etena kɛsɔ, lakatatɛ mbewewɔ pami kɛsɔ.

L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, osekami la l’olimu akanɔmbɛ dia sho tembola nkumbo kande. Etena kakatanɔka eloko, ambutshi ande wakatatɛ ntɛkɛta awui wendana la Nzambi, mbuta ate Jehowa Nzambi. Ɔsɔ mbaki mbala ka ntondo ka dimi mboka dia Nzambi ekɔ la lokombo. (Osambo 83:18) Koko lakadje taamu l’otema nte: ‘Ndooko Nzambi kekɔ mɛ, oyadi lokombo lakɔna lele la nde. Layɛnya anto anɛ dia vɔ wekɔ lo dindja.’ Lam’ele lakayaɛkɛka lo tokanyi tami, laketawɔ dia sho nkɛtshanya awui wa lo Bible. Koko watekana oko kashi, lakayokoma ko laya bu l’akoka wa nembetshiya dia Nzambi bu.

Etena kakatatasɛdingolaka prɔfɛsiya ya lo Bible, lakatatɛ ntshikitanya yema yema kanyi yami y’ɔnɛ Nzambi bu. Awui efula wakalake Nzambi wakakotshama, kaanga mbakawafundama ambeta ɛnɔnyi nkama kana nunu. Lushi lɔmɔtshi etena kakatakɛtshanyaka awui wa lo Bible, takɛdika awui weta lo andja ɔnɛ la prɔfɛsiya yatanema lo Mateo tshapita 24, Luka tshapita 21 ndo 2 Timɔte tshapita 3. Oko wele osanga wa tolembetelo efula ta lo demba di’ɔkɔnyi koka nkimanyiya dɔkɔtɛlɛ dia nde mbishola hemɔ shikaa, mbele ndo osanga w’akambo wofundami lo prɔfɛsiya nyɛ akankimanyiya dia dimi mɛna dia tekɔ lo nsɛna lo etena kelɛ Bible ɔnɛ “nshi y’ekomelo.” * Lakatshikala onyɔ hwe. Prɔfɛsiya shɔ yaki lo kotshama lo washo ami.

Lakayetawɔka dia kɛnɛ kakamekaka kaki mɛtɛ. Lakatatɛ nɔmba Jehowa Nzambi ndo lakatshike ɔnwɛlɔ wa mfɔka, kaanga mbele laasɔ ko ambolekana  ɛnɔnyi dikumi wakamanɔka mfɔka efula. Lakatetemala mbeka Bible suke l’ɔnɔnyi w’otondo. Lo Ngɔndɔ ka nɛi 27, 1986, lakabatizama lo woshɛshɛ lo ɛngɔ kɔkawɔ ashi nɛ dia l’etena kɛsɔ olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wakasekɛma lo ɛstɛ ka Allemagne.

L’ɔtɛ wakawashimbe olimu aso, takasanganaka lo tolui ta totshitshɛ lo mvudu ndo lakeyaka asekami ambetawudi yema tshitshɛ. Aha la dimi nongamɛ, ewandji wa lɛɛta waketawɔ dia dimi ntshɔ otsha lo Allemagne wa lo owɛstɛ, lɛnɛ aki olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa koshimbama. Ɔsɔ mbaki mbala kami ka ntondo lo lɔsɛnɔ lami ka dimi mbɔtɔ lo nsanganya ya weke ko mɛna nunu di’anangɛso l’akadiyɛso. Ɔsɔ aki dui dia laande.

L’ɔkɔngɔ w’ɔkwɛlɔ w’ehele ka Berlin, oshimbelo w’olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wakashile. L’etena kɛsɔ, takakokaka ntɛmɔla Jehowa Nzambi aha l’okakatanu. Lakakombolaka mpamia olimu ami w’esambishelo. Koko lakokaka wɔma nsawola l’anto wahameye. Lakayaɔsaka dia lekɔ l’ɛse k’anto akina l’ɔtɛ wa ɛkɔmɔ kele lami ndo l’ɔtɛ wakametsha nshi yami ya dikɛnda suke la tshɛ lo luudu l’akanga wa dikɔmɔ. Koko lo 1992, lakahembe dia nsambisha wenya 60 lo ngɔndɔ ɔtɔi. Lakakambe dimɛna ndo laki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. Diakɔ diele lakɔshi yɛdikɔ ya sambishaka ngasɔ ngɔndɔ tshɛ ndo mbidja welo dia ntetemala nsala ngasɔ l’edja k’ɛnɔnyi oko esato.

Dimi namaka lo yimba ɛtɛkɛta wa lo Bible w’ɔnɛ: “Akɔna ele wɔdu ko dimi lawɔ halonge wɔdu?” (2 Kɔrɛtɔ 11:29) Kaanga mbemi la ɛkɔmɔ, lekɔ la yimba ndo la doyi. Ɔnkɔnɛ, dimi salaka la wolo dia nkimanyiya anto akina. Kaanga mbemi bu l’anya, dimi koka nsawola efula la wanɛ wele la dikɔmɔ. Dimi mbeyaka woho wayaoka onto lakombola nsala dui dimɔtshi ko bu l’akoka, koko onto lele bu la ɛkɔmɔ hakoke mbeya dui sɔ. Dimi salaka la wolo dia nkeketsha wanɛ wayaoka woho wayaokami. Nkimanyiya anto akina lo yoho shɔ mbishakami ɔngɛnɔngɛnɔ.

Lo tena dimɔtshi, dimi ndjongaka la ɔkɔmwɛlɔ. Dimi kombolaka monga onto lele la tenyi dia demba tshɛ. Dimi koka nsala dimɛ elimu tshɛ wa lo lushi, koko vɔ mbɔsaka, weolo ndo wolo oleki woho wotosala onto lele la demba dia dimɛna. Ɛtɛkɛta watokambaka la mi lushi tshɛ ele w’ɔnɛ: “Lo akambo tshɛ, dimi lekɔ la wolo oma le ɔnɛ lambisha lokalo.” (Filipɛ 4:13) Lushi tshɛ, Jehowa mbishakami wolo wemi la wɔ ohomba dia dimi salaka elimu ‘wahombama’ lushi tshɛ. Lakeke dia Jehowa kotshika dia kimanyiyami. Diakɔ diele, halolange pondjo ntshika dia mbokambɛ.

Jehowa akantshɔkɔla lo mbishami nkumbo, ɛngɔ kakimi komonga la tɔ etena kakimi dikɛnda ndo kakimi ɔlɔngɔlɔngɔ. Lekɔ la Elke, wadi l’oshika ndo nde ekɔ la ngandji ndo la kɛtshi. Laadiko dia laasɔ, miliyɔ y’Ɛmɛnyi wa Jehowa waya anangɛmi l’akadiyɛmi wa lo nyuma, mbuta ate nkumbo ka l’andja w’otondo.

Dimi keketshamaka nto la daka diaki Nzambi dia Paradiso, lɛnɛ ayondetɛ “diangɔ tshɛ eyoyo,” mbidja ndo anya ami. (Ɛnyɛlɔ 21:5) Dimi shihodiaka daka sɔ dimɛna etena kakanami lomba la kɛnɛ kakasale Yeso etena kakinde la nkɛtɛ. Lo tshenyi ya wonya, nde akakɔnɔla akanga wa tshumbe ndo akakome polo lo nkaloya toyi diaki pami kɛmɔtshi diakawahembola. (Mateo 12:13; Luka 22:50, 51) Alaka waki Jehowa ndo ahindo wakasale Yeso akambisha eshikikelo dia keema edja dimi layonga nto la tenyi diami dia demba tshɛ.

Ɔtshɔkɔ woleki tshɛ woke ele wa mbeya Jehowa Nzambi. Nde aya papa kami, ɔngɛnyi ami, wolo ami ndo ɔnɛ lankeketsha. Dimi ndjaokaka oko wakayaokaka nkumekanga Davidɛ lakate ate: “Jehowa kele wolo ami . . . Dimi lakalongola ekimanyielo kande, ko otema ami wambɔngɛnangɛna.” (Osambo 28:7) Dimi nangaka nkimɛ dui dia mɛtɛ sɔ lɔsɛnɔ lami l’otondo. Dimi dietawɔka kaanga mbemi bu la anya ndo la tambe.