Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde wɛ akeyaka?

Onde wɛ akeyaka?

Onde sho koka mbetawɔ dia lo nshi y’edjedja onto ɔmɔtshi akakokaka ndjonɛ nkangaka lo eponga lo ekambɔ k’onto okina?

Ɔnɛ ekɔ kɔpi kɛmɔ ka 1468 ka lo Digest kakafunde nkumekanga Justinien l’atei w’adɔkima efula wɛnya awui efula wendana la dombo dia lo nshi y’edjedja

LO NDJELA Mateo 13:24-26, Yeso akate ate: “Diolelo dia l’olongo diekɔ oko onto lakonɛ woho w’ɔlɔlɔ lo ekambɔ kande. Etena kaki anto lo djɔ, otunyi ande akaye ko akayonɛka nkangaka lo eponga ko akanya demba. Lam’akatombe eponga ndo lam’akawadje washa, nkangaka yɔ la wɔ yakɛnama.” Afundji amɔtshi mbidjaka taamu ɔnɛ ɛnyɛlɔ kɛsɔ bu dikambo dia mɛtɛ, koko lo ndjela afundji weyama w’edjedja w’ase Rɔmɔ, dui dia ngasɔ diakakoke salema.

Diksiɔnɛrɛ dimɔtshi di’awui wa lo Bible mbutaka ɔnɛ lo ɛlɛmbɛ w’ase Rɔmɔ, aki kɔlɔ efula di’onto monɛ nkangaka lo ekambɔ k’onto okina dia nsɔmbɔya. Woho wele aki ohomba w’ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi, mɛnyaka dia dui sɔ diakasalemaka mɛtɛ. Alastair Kerr, nomb’ewo kakeyamaka akalembetshiya ɔnɛ l’ɔnɔnyi wa 533 l’ɔkɔngɔ wa Kristo, Justinien nkumekanga k’ase Rɔmɔ akatondja Digest. Ɔsɔ ekɔ ehomɔ kaki l’ɛlɛmbɛ w’ase Rɔmɔ lo tshena pe ndo tɔ kaki l’awui wakashilama w’oma le tomanyi t’ɛlɛmbɛ takasɛnaka oma l’ɛnɔnyi wa 100-250 l’ɔkɔngɔ wa Kristo. Lo ndjela Digest, Ulpian laki manyi mɔtshi l’atei awɔ, akatɛkɛta lo kɛnɛ kendana la dui dimɔtshi diakasalema lo ntambe ka hende. Nde akate di’onto ɔmɔtshi akayonɛ nkangaka l’ekambɔ k’onto okina ndo etombelo waki la dui sɔ ko, diononɛ diakalana. Digest akalembetshiya dia lo ndjela ɛlɛmbɛ, okambi w’ekambɔ ɔsɔ aki la lotshungɔ la nɔmba dia onto la kɔlɔ ɔsɔ mfuta falanga l’ɔtɛ wa diononɛ diakalana.

Dikambo dia ngasɔ diakasalema lo diolelo dia Rɔmɔ di’edjedja, mɛnyaka dia kɛnɛ kakatama lo ɛnyɛlɔ ka Yeso kakakoke salema mɛtɛ lo nshi yakinde la nkɛtɛ.

Lotshungɔ la ngande lakasha ase Rɔmɔ ewandji w’ase Juda waki la Judeya lo ntambe ka ntondo?

L’ETENA kɛsɔ, Judeya akalɔmbɔmaka oma le Rɔmɔ laki didjidji dia nguvɛrnɛrɛ l’elui w’asɔlayi wakandalɔmbɔlaka. Oyango ande wa ntondo aki wa nkɔngɔla elambo dikambo di’ase Rɔmɔ, mbidja wɔladi ndo mbidja awui l’ɔnɔngɔ. Ase Rɔmɔ wakayashaka dia minya elimu wakasalemaka aha la lɛɛta mbisha lotshungɔ ndo wakashaka onto tshɛ lakatongaka ofukutanu dilanya. Lo wedi okina, tena tshɛ ase Rɔmɔ wakangɛnangɛnaka dia tshɔka lushi la lushi dia tatshikɛka ewandji wa ngelo awui wendana l’ɛlɔmbwɛlɔ ka prɔvɛnsɛ.

Ase tominadi ta laadiko t’ase Juda wele lo losanganya

Tominadi ta laadiko t’ase Juda takasalaka akambo oko Tominadi ta laadiko ndo vɔ wakalɔmbɔlaka olui w’anto wakasɔnama dikambo di’awui wendana l’ɛlɛmbɛ w’ase Juda. Tominadi ta l’ɛse taki lo Judeya y’otondo. Ondo enongo w’anto k’anto ndo w’anto wakatshaka kɔlɔ wakalomboshamaka lo tominadi tɔsɔ, aha la nyanga ekimanyielo k’emboledi w’ase Rɔmɔ. Koko wakadjangɛ ase tominadi t’ase Juda diaha nombosha enongo ɛmɔtshi wendana l’odiakelo w’atshi wa kɔlɔ, mbuta ate mbala efula ase Rɔmɔ vɔamɛ mbakendanaka l’awui wa ngasɔ. Koko dui dimɔtshi dia laande dieyama diakasalema etena kakande ase tominadi ta laadiko t’ase Juda Stɛfano ndo kakawodiake l’ave.​—Etsha 6:8-15; 7:54-60.

Ɔnkɔnɛ, tominadi ta laadiko t’ase Juda takalɔmbɔlaka akambo efula. Koko lo ndjela nomb’ewo Emil Schürer, “mbala efula wakawashimbaka awui amɔtshi lo mɛnya ɔnɛ, ewandji w’ase Rɔmɔ wayosalaka akambo lo vɔamɛ l’etena kakɔna tshɛ ndo vɔ wakasalaka ngasɔ lo vɔamɛ, woho wakawasalaka etena kakawokaka onto ambɔtɛnga ase pɔlitikɛ.” Ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka dui dia ngasɔ kakasalema laale Klodiyo Lusiya kɔmanda k’asɔlayi, ɔnɛ lakadje ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ laki ose Rɔmɔ lo lokanu.​—Etsha 23:26-30.