1, 2. a) Ɔkɛndɛ akɔna w’ohomba wakalongola Sɔlɔmɔna? b) Lande na kakayakiyanya Davidɛ lo dikambo dia Sɔlɔmɔna?

SƆLƆMƆNA akalongola ɔkɛndɛ wa laande. Jehowa akawɔsɔnɛ dia nɔmbɔla wokelo wa tɛmpɛlɔ la Jɛrusalɛma, olimu wa wokelo wakaleke ohomba lo tena tshɛ! Tɛmpɛlɔ kakɔ kakahombe monga “dimɛna dia mamba,” ndo kakahombe mbeyama efula l’ɔtɛ wa dimɛna diatɔ. Dui diakaleke ohomba ele, tɔ kakahombe monga “luudu la Jehowa Nzambi ka mɛtɛ.”​—1 Ɛk. 22:1, 5, 9-11.

² Nkumekanga Davidɛ aki l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi akahombe sukɛ Sɔlɔmɔna. Koko laasɔ ko Sɔlɔmɔna “eke dikɛnda ndo atahokɔ akambo.” Onde nde akakoke monga la dihonga dia mbetawɔ ɔkɛndɛ wa wokelo wa tɛmpɛlɔ ɔsɔ? Kana onde woho wakinde eke dikɛnda ndo atahokɔ akambo akoshimbe dia nsala dui sɔ? Dia ntondoya, Sɔlɔmɔna akahombe monga la dihonga ndo ntshɔ l’olimu.

3. Kakɔna kakakoke Sɔlɔmɔna mbeka oma le she lo kɛnɛ kendana la dihonga?

³ Weho akɔ tshɛ Sɔlɔmɔna akeke akambo efula wendana la dihonga oma le she, Davidɛ. Kaanga etena kaki Davidɛ dikɛnda efula, nde akadiake nyama ya ngala yakande ɛkɔkɔ wa she. (1 Sa. 17:34, 35) Nde  akonge nto la dihonga di’efula etena kakandalɔsha ɔsɔlayi waki la wolo efula ndo wakokamaka wɔma, mbuta ate dihangamende Ngɔliyatɛ. Lo mɛtɛ, l’ekimanyielo ka Nzambi ndo la lɔwɔkɔ l’ɔsɛlɔ, Davidɛ akalɛndja Ngɔliyatɛ.​—1 Sa. 17:45, 49, 50.

4. Lande na kakahombe Sɔlɔmɔna monga la dihonga?

⁴ Sho koka nshihodia lande na kele Davidɛ mbakakoke nkeketsha Sɔlɔmɔna dia monga la dihonga ndo mbika tɛmpɛlɔ. (Adia 1 Ɛkɔndɔ 28:20.) Otondonga Sɔlɔmɔna komonga la dihonga, wɔma akakoke mbɔtɛwɔla ndo mboshimba kaanga dia ntatɛ olimu. Ndo dui sɔ diotonga kɔlɔ ndeka hakotshisha ɔkɛndɛ ande.

5. Lande na kahombaso monga la dihonga?

⁵ L’ɛnyɛlɔ ka Sɔlɔmɔna, tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo ka Jehowa dia monga la dihonga ndo nkamba olimu watoshande. Diakɔ diele, tayanga nsɛdingola bɛnyɛlɔ di’anto amɔtshi wakonge la dihonga lo nshi yakete. Oma laasɔ, sho koka nkanyiya woho wakokaso monga la dihonga ndo nkotsha olimu aso.

6. Kakɔna kakaambiya lo dikambo dia dihonga diaki la Yɔsɛfu?

⁶ Yɔsɛfu akonge la dihonga etena kakohembe wadi aki Pɔtifara dia nsala awui wa mindo wa dieyanelo. Yɔsɛfu akeyaka dia lɔsɛnɔ lande lakakoke monga lo waale naka nde ntona. Koko lo dihole dia mbeyana la nde, nde akonge la dihonga ndo akoolawɔ mbala kakɔ ɔtɔi.—Eta. 39:10, 12.

7. Ngande wakonge Rahaba la dihonga? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁷ Rahaba ekɔ ɛnyɛlɔ kekina k’onto laki la dihonga. Etena kakɔtɔ atɔpi w’ase Isariyɛlɛ lo luudu lande la Jeriko, nde akakoke mboka wɔma ndo ntona dia mbakimanyiya. Koko lam’ele nde akayaɛkɛ le Jehowa, la dihonga tshɛ nde akashɛ apami ahende asɔ ndo akaakimanyiya dia mbalawoya. (Jas. 2:4, 5, 9, 12-16) Rahaba aki la mbetawɔ dia Jehowa ekɔ Nzambi ka mɛtɛ ndo nde aki l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa mbakakoke mbisha ase Isariyɛlɛ nkɛtɛ yakɔ. Nde kombetawɔ dia wɔma w’anto, mbidja ndo nkumekanga ka la Jeriko ndo apami ande mbɔtɛwɔla. Koko, nde akasale akambo la dihonga tshɛ ko akayashimbɛ ndo akashimbɛ nkumbo kande.​—Jas. 6:22, 23.

8. Ngande waki dihonga dia Yeso la shɛngiya le apɔstɔlɔ?

⁸ Apɔstɔlɔ wa Yeso wa kɔlamelo vɔ la wɔ wakonge la dihonga di’efula. Vɔ wakɛnyi dihonga diaki la Yeso ndo dui sɔ diakaakimanyiya dia mbookoya. (Mat. 8:28-32; Jni. 2:13-17; 18:3-5) Etena kakashimbe Asadukɛ diaha vɔ mbetsha akambo wendana la Yeso, apɔstɔlɔ wakatone.​—Ets. 5:17, 18, 27-29.

9. Ngande watokimanyiya 2 Timɔte 1:7 dia mbeya oma lɛnɛ aya dihonga?

⁹ Yɔsɛfu, Rahaba, Yeso ndo apɔstɔlɔ wakayashikikɛ dia nsala kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ. Vɔ wakonge la dihonga, aha l’ɔtɛ wakawayaɛkɛ l’akoka awɔ hita, koko l’ɔtɛ wakawayaɛkɛ le Jehowa. Lo tena dieso l’ohomba wa dihonga, sho la wɔ pombaka ndjaɛkɛ le Jehowa, koko aha le so shoamɛ. (Adia 2 Timɔte 1:7.) Nyɛsɔ tɔsɛdingole ahole ahende wahombaso monga la dihonga: lo nkumbo ndo l’etshumanelo.

10. Lande na kahomba ɛlɔngɔlɔngɔ w’Akristo monga la dihonga?

¹⁰ Ekɔ akambo efula wele ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka w’Akristo pombaka monga la dihonga dia kambɛ Jehowa. Vɔ koka mbeka ndo ndjela ɛnyɛlɔ ka Sɔlɔmɔna, ɔnɛ lakonge la dihonga dia mbɔsa yɛdikɔ ya lomba dia nshidiya wokelo wa tɛmpɛlɔ. Kaanga mbele ɛlɔngɔlɔngɔ koka ndo pombaka nɔmbwama oma le ambutshi awɔ, ekɔ tɛdikɔ tɔmɔtshi t’ohomba tahombawɔ mbɔsa. (Tok. 27:11) Vɔ pombaka monga la dihonga dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba lo dikambo dia wanɛ wayonga angɛnyi awɔ, tɔkɛnyɔ tayowɔsɔna, woho  wakokawɔ monga la lɔkɛwɔ la pudipudi ndo etena kayowobatizama. Vɔ pombaka monga la dihonga dia nsala awui asɔ nɛ dia wayɔlɔshana la Satana, ɔnɛ latɔnyɔlaka Nzambi.

11, 12. a) Ngande wakonge Mɔsɛ la dihonga? b) Ngande wakoka ɛlɔngɔlɔngɔ mbokoya Mɔsɛ?

¹¹ Yɛdikɔ mɔtshi y’ohomba yahomba ɛlɔngɔlɔngɔ mbɔsa mendanaka l’eyango wayowoyadjɛ. Lo wedja ɛmɔtshi, ɛlɔngɔlɔngɔ tshutshuyamaka dia mbɔtɔ kalasa y’etale ndo dia nkondja olimu wayowaafutaka falanga y’efula. Lo wedja ekina, ekakatanu wendana l’ekondjelo wekɔ wolo ndo ɛlɔngɔlɔngɔ mbeyaka mfɔnya ɔnɛ oyango awɔ woleki ohomba ele nkamba dia nkimanyiya nkumbo yawɔ. Naka wɛ ekɔ la ntondo ka dui dia ngasɔ, ohɔ ɛnyɛlɔ ka Mɔsɛ. Nde akodiama oma le ɔna Farawɔ la womoto, ndo nde akakoke ndjadjɛ oyango wa monga l’ɔngɔnyi w’efula kana onto l’ohomba. Ohokanyiya woho wakandahombe tshutshuyama oma le nkumbo kande ka l’Edjibito, embetsha ndo andaki! Koko Mɔsɛ aki la dihonga ndo akasɔnɛ dia monga kaamɛ l’ekambi wa Nzambi. L’ɔkɔngɔ wa nde ntomba oma l’Edjibito ndo ntshika ɛngɔnyi wa lɛkɔ, nde akayaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa. (Hɛb. 11:24-26) Etombelo waki la dui sɔ ele, Jehowa akɔɔtshɔkɔla efula ndo nde ayoleka mbɔtshɔkɔla lo nshi yayaye.

¹² Naka ɛlɔngɔlɔngɔ ndjadjɛ eyango la dihonga tshɛ dia kambɛ Jehowa ndo mbetsha wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yawɔ, kete Jehowa ayowatshɔkɔla. Nde ayowakimanyiya dia nkotsha ehomba wa nkumbo yawɔ. Lo ntambe ka ntondo, ɔlɔngɔlɔngɔ Timɔte akayasha tshɛ dia kambɛ Nzambi ndo wɛ la wɔ koka nsala woho akɔ waamɛ. *—Adia Filipɛ 2:19-22.

13. Ngande wakakimanyiya dihonga kadiyɛso kɛmɔtshi kakakotsha eyango ande?

¹³ Kadiyɛso kɛmɔtshi ka l’Alabama, l’États-Unis, akahombe monga la dihonga dia ndjadjɛ eyango wa kambɛ Nzambi. Nde akafunde ate: “Lam’akamayolaka, laki ɔsɔnyi. Laki l’okakatanu dia nsawola l’anto lo Mbalasa ka Diolelo, djekoleko nkɔkɔla l’asoko w’anto wahameye.” L’ekimanyielo k’ambutshi ande ndo k’anto akina wa l’etshumanelo, osekaseka w’Okristo ɔsɔ akayokotsha oyango ande wa monga ombatshi mboka wa pondjo. Nde mbutaka ate: “Andja wa Satana ɔnɛ tshutshuyaka anto dia ndjadjɛ oyango wa mbɔtɔ kalasa y’etale, monga la lokumu, falanga ndo lomombo la l’emunyi.” Koko nde akayoshihodia nto ɔnɛ anto efula hawokoke pondjo nkotsha eyango ɛsɔ ndo dui sɔ mbaelaka ekiyanu ndo paa l’asolo. Nde kotshaka ate: “Koko kambɛ Jehowa ambombisha ɔngɛnɔngɛnɔ woleki tshɛ ndo lambokotsha oyango ami.”

14. Etena kakɔna kahomba ambutshi w’Akristo monga la dihonga?

¹⁴ Ambutshi w’Akristo vɔ la wɔ pombaka monga la dihonga. Ɛnyɛlɔ, owandji ayɛ w’olimu mbeyaka kɔlɔmba mbala efula dia kambaka wenya wa laadiko lo nshi yatoyosalaka ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo, yatoyosambishaka ndo yatoyotshɔka lo nsanganya ya l’etshumanelo. Wɛ pombaka monga la dihonga dia mbutɛ owandji ayɛ w’olimu ɔnɛ keema ndo mbisha anayɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Kana ondo ambutshi amɔtshi w’Akristo mbetawɔka di’anawɔ nsala awui amɔtshi wahayetawɔ di’anayɛ nsala. Etena kakombola ambutshi asɔ ɔkɔkɔ wahayetawɔ, onde wɛ ayonga la dihonga ndo mbalembetshiya ɔkɔkɔ akɔ la dilɛmiɛlɔ tshɛ?

15. Ngande wakoka Osambo 37:25 ndo Hɛbɛru 13:5 nkimanyiya ambutshi?

¹⁵ Nɔmbamaka dia monga la dihonga dia nkimanyiya anaso dia ndjadjɛ ndo nkotsha eyango awɔ l’olimu wa Nzambi. Ɛnyɛlɔ, ambutshi amɔtshi mbeyaka mboka wɔma dia nkeketsha anawɔ dia vɔ monga ambatshi mboka lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo, dia tokamba lɛnɛ ewɔ l’ohomba efula w’ekimanyielo, dia nkamba lo Bɛtɛlɛ kana nkimanyiya  lo wokelo wa Mbalasa ya Diolelo ndo ya nsanganya ya weke. Ondo vɔ mbokaka wɔma di’anawɔ hawotoyonga l’akoka wa mbakokɛ etena kayowonga esombe. Koko, ambutshi wele la lomba mongaka la dihonga ndo la mbetawɔ ɔnɛ Jehowa ayokotsha alaka ande. (Adia Osambo 37:25; Hɛbɛru 13:5.) Ambutshi wele la dihonga dia ngasɔ ndo wayaɛkɛ le Jehowa kimanyiyaka anawɔ dia nsala woho akɔ waamɛ.​—1 Sa. 1:27, 28; 2 Tim. 3:14, 15.

16. Ngande wakakimanyiya ambutshi amɔtshi anawɔ dia ndjadjɛ eyango l’olimu wa Nzambi, ndo wahɔ akɔna waki la dui sɔ le anawɔ?

¹⁶ Atshukanyi amɔtshi wa l’États-Unis wakakimanyiya anawɔ dia ndjasha tshɛ dia kambɛ Jehowa. Omi mbutaka ate: “La ntondo k’anaso nkɛndakɛnda ndo ntɛkɛta, takawatɛka akambo wendana la ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo monga ombatshi mboka ndo kambɛ etshumanelo. Ɛlɔ kɛnɛ ɔsɔ mbaya oyango awɔ.” Nde kotshaka ɔnɛ lam’ele anawɔ wakayadjɛ ndo wakakotsha eyango ɛsɔ, dui sɔ diakaakimanyiya dia ndɔshana l’ehemba wele lo dikongɛ dia Satana ndo ndjasha tshɛ dia kambɛ Jehowa. Ɔnangɛso ɔmɔtshi lele l’ana ahende akafunde ate: “Ambutshi efula mbidjaka welo ndo shishaka falanga efula dia nkimanyiya anawɔ dia nkotsha eyango ɛnɛ: mbɔtɔ kalasa, tɔkɛnyɔ ndo ɔkɔkwɛlɔ wa demba. Ayoleka dimɛna mbidja welo ndo nshisha falanga dia nkimanyiya anaso dia nkotsha eyango wayowakimanyiya dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa. Takonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula aha tsho lo mɛna anaso wakotsha eyango awɔ wa lo nyuma, koko lo nsambisha kaamɛ la wɔ.” Wɛ koka monga l’eshikikelo dia ambutshi wakimanyiya anawɔ dia ndjadjɛ ndo nkotsha eyango awɔ l’olimu wa Nzambi mbetawɔmaka le nde.

17. Sha ɛnyɛlɔ k’akambo walɔmba dia monga la dihonga l’etshumanelo k’Akristo.

¹⁷ Sho pombaka nto monga la dihonga l’etshumanelo. Ɛnyɛlɔ, dikumanyi pombaka monga la dihonga etena kakandolawɔ akambo wendana la pɛkato ya weke kana etena kakimanyiyawɔ wanɛ wele nsɛnɔ yawɔ yekɔ lo waale l’ɔtɛ wa hemɔ ka wanyandja. Dikumanyi dimɔtshi membolaka ase lokanu dia mbeka Bible la wanɛ wayasha kana nɔmbɔla nsanganya. Ko kayotota lo dikambo di’akadiyɛso w’enyemba? Vɔ wekɔ la waaso efula wa monga la dihonga ndo kambɛ Jehowa. Vɔ koka monga ambatshi mboka, monɔ lo dihole  diewɔ l’ohomba efula w’ekimanyielo, nkamba lo Ekongelo ka lo ngelo kendana la wokelo ndo mbɔtɔ lo Kalasa k’esambisha wa Diolelo. Amɔtshi mbelamɛka lo Kalasa ka Ngiliyadɛ.

18. Ngande wakoka akadiyɛso w’epalanga monga la dihonga?

¹⁸ Sho nangaka akadiyɛso w’epalanga ndo tekɔ la lowando l’efula dia monga la wɔ l’etshumanelo! Kaanga mbele ondo amɔtshi hawoyokoka nsala akambo efula oko wakawasalaka l’olimu wa Nzambi, vɔ wakakoke monga la dihonga ndo ntshɔ l’olimu. (Adia Tito 2:3-5.) Ɛnyɛlɔ, kadiyɛso kaya opalanga pombaka monga la dihonga naka dikumanyi wambɔɔlɔmba dia nsawola la kadiyɛso k’osekaseka lo dikambo di’ɔlɔtɔ wa la wɛdimo. Nde hakoke mpangwɛ kadiyɛso l’ɔtɛ w’ahɔndɔ wakandalɔtshi, koko la ngandji tshɛ nde ayowokimanyiya dia nkana yimba lo woho wakoka ɛsɔnwɛlɔ ande monga la shɛngiya le anto akina. (1 Tim. 2:9, 10) Naka akadiyɛso w’epalanga nkɛnɛmɔla ngandji kawɔ lo toho tɔsɔ, kete vɔ koka nkeketsha etshumanelo.

19. a) Ngande wakoka anangɛso wambobatizama monga la dihonga? b) Ngande wakoka Filipɛ 2:13 ndo 4:13 nkimanyiya anangɛso dia monga la dihonga?

¹⁹ Anangɛso wambobatizama vɔ la wɔ pombaka monga la dihonga ndo ntshɔ l’olimu. Naka vɔ monga suke dia nkamba oko ekambi wakimanyiya ndo dikumanyi, etshumanelo kayokondja wahɔ efula. (1 Tim. 3:1) Koko, amɔtshi koka mengenga dia nsala dui sɔ. Mbeyaka monga ko ɔnangɛso ɔmɔtshi akasale munga lo nshi yakete ko oyaoka dia nde hakoke monga okambi wakimanyiya kana ekumanyi. Ɔnangɛso ɔmɔtshi mbeyaka ndjaoka dia nde bu l’akoka wahombama dia nkamba. Naka ndo wɛ mbayaoka ngasɔ, kete Jehowa koka kokimanyiya dia monga la dihonga. (Adia Filipɛ 2:13; 4:13.) Ohɔ ɛnyɛlɔ ka Mɔsɛ. Nde la wɔ akayaoke dia nde komonga l’akoka wa nsala kɛnɛ kakɔɔlɔmbɛ Jehowa. (Eto. 3:11) Koko Jehowa akookimanyiya dia monga la dihonga ndo nsala kɛnɛ kaki ohomba. Ngande wakoka ɔnangɛso lambobatizama monga la dihonga dia ngasɔ? Nde koka nɔmba Jehowa ekimanyielo ndo mbadiaka Bible lushi la lushi. Nde koka nkana yimba lo bɛnyɛlɔ dia lo Bible di’anto wakonge la dihonga. Nde koka nɔmba dikumanyi l’okitshakitsha tshɛ dia mbolowanya ndo monga suke dia nkimanyiya l’etshumanelo lo dihole tshɛ diele ohomba. Tambokeketsha anangɛso tshɛ wambobatizama dia monga la dihonga ndo nkamba olimu efula l’etshumanelo!

20, 21. a) Dui diakɔna diakohola Davidɛ Sɔlɔmɔna? b) Eshikikelo kakɔna kakokaso monga latɔ?

²⁰ Nkumekanga Davidɛ akohola Sɔlɔmɔna dia Jehowa akahombe monga kaamɛ la nde polo l’ekomelo k’olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ. (1 Ɛk. 28:20) Lo mɛtɛ, Sɔlɔmɔna akakane yimba l’ɛtɛkɛta ɛsɔ ndo nde kombetawɔ dia woho wakinde ɔlɔngɔlɔngɔ ndo atahokɔ akambo mboshimba dia nkamba olimu. Koko, nde akonge la dihonga di’efula ndo Jehowa akookimanyiya dia nshidiya wokelo wa tɛmpɛlɔ ka dimɛna dia mamba l’edja k’ɛnɔnyi esambele l’etenyi.

²¹ Jehowa akakimanyiya Sɔlɔmɔna, ndo nde koka tokimanyiya sho la wɔ dia monga la dihonga, nkamba olimu aso, wa lo nkumbo yaso ndo wa l’etshumanelo. (Isa. 41:10, 13) Lam’ele tekɔ lo kambɛ Jehowa, naka sho monga la dihonga, kete sho koka monga l’eshikikelo dia nde ayotɔtshɔkɔla ntatɛ oma l’ɛlɔ ndo lo nshi yayaye. Ɔnkɔnɛ, “onga la dihonga . . . ndo tshɔka l’olimu.”