1, 2. Lande na kakoka lɔsɛnɔ monga wolo le ekambi wa Nzambi ɛlɔ kɛnɛ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

ADƆKƆTƐLƐ ndo enganga efula kambaka olimu lo dihole diele anto wele la hemɔ yasambemɛ. Vɔ ndjakiyanyaka lo dikambo di’ɛkɔnyi awɔ nɛ dia vɔ nangaka mbakimanyiya. Koko, vɔ pombaka nto ndjakokɛ diaha vɔ sambemɛ la hemɔ yasakawɔ. Oko weso ekambi wa Jehowa, lo yoho mɔtshi tekɔ oko anto asɔ. Efula l’atei aso wekɔ lo mbidjasɛ ndo wekɔ lo nkamba l’anto wele la kɛwɔ ndo waonga wotshikitanyi tshɛ lo tshɛ la waonga wa Nzambi. Dui sɔ koka monga okakatanu le so.

² Lo nshi y’ekomelo ka dikongɛ nɛ, anto wahalange Nzambi minyaka yimba lo atɔndɔ ande wendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akatɛkɛta dia waonga awɔ wa kɔlɔ etena kakandafundɛ Timɔte mukanda. Pɔɔlɔ akate dia waonga wa kɔlɔ asɔ wayoleka kokanɛ oko wataleke ekomelo ka dikongɛ nɛ nsukana. (Adia 2 Timɔte 3:1-5, 13.) Kaanga mbakoka waonga wa kɔlɔ asɔ tonyangiya, sho koka sɛngiyama oma lo yoho yakanyiya, yatɛkɛta ndo yasala anto wotodingi akambo. (Tok. 13:20) Lo sawo nɛ, tayɛna woho wotshikitanyi waonga asɔ la waonga wele l’ekambi wa Nzambi.  Tayɛna nto kɛnɛ kakokaso nsala dia ndjakokɛ diaha waonga wa kɔlɔ monga la shɛngiya le so etena kakimanyiyaso anto dia mbeya Jehowa.

3. Weho w’anto akɔna wɔtɛkɛtami lo 2 Timɔte 3:2-5?

³ Pɔɔlɔ akafunde ɔnɛ lo nshi y’ekomelo “tena dia paa dia wolo mbikikɛ diayoyala.” Oma laasɔ nde akashile waonga wa kɔlɔ 19 wakahombe ndjokokanɛ efula l’etena kaso. Waonga asɔ fɔnaka la waonga wakashile Pɔɔlɔ lo Rɔmɔ 1:29-31, koko lo waonga wakandashile lo mukanda wakandafundɛ Timɔte, nde akakambe la tɔtɛkɛta tahatanema dihole dikina lo Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ. Pɔɔlɔ akatatɛ ɔnɛ “nɛ dia anto.” Lo divɛsa nɛ, “anto” kɛdikɛdi “apami la wamato,” nɛ dia vɔ tshɛ kokaka monga la waonga wa kɔlɔ. Koko, aha anto tshɛ mbonga la waonga wa kɔlɔ wakashile Pɔɔlɔ. Akristo wekɔ la waonga wotshikitanyi.​—Adia Malaki 3:18.

4. Oko le yɛ, monga la ndjadiya kɛdikɛdi na?

⁴ L’ɔkɔngɔ wa Pɔɔlɔ mbuta di’anto efula wayoyalanga ndo wayolanga falanga, nde akakotsha ɔnɛ anto wayonga akanga w’etako, akanga wa lotamanya, ndo akanga wa ndjadiya. Mbala efula anto wele la waonga asɔ fɔnyaka dia vɔ ndeka anto akina, l’ɔtɛ wa ɛnamelo kawɔ, kɛnɛ kasalawɔ, kɛnɛ kele la wɔ kana dihole diele la wɔ lo lɔsɛnɔ. Anto wa ngasɔ salaka kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala di’anto ndeka mbalanga. Nomb’ewo kɛmɔtshi akafunde lo dikambo di’onto la ngasɔ ate: “L’otema ande, nde ekɔ la lohingu la tshitshɛ lakusamɛnde.” Anto amɔtshi wakate ɔnɛ ndjadiya ekɔ kɔlɔ efula woho wele kaanga anto wele la ndjadiya hawɔngɛnangɛna etena kɛnawɔ anto wele la ndjadiya.

5. Ngande wakayonga kaanga ekambi wa Jehowa wa kɔlamelo la ndjadiya?

⁵ Jehowa petshaka lotamanya lolembetshiyami lo Bible oko “washo wa lotamanya.” (Tok. 6:16, 17) Lo mɛtɛ, lotamanya manganyaka onto la Nzambi. (Os. 10:4) Lotamanya ekɔ dionga dia Diabolo. (1 Tim. 3:6) Lonyangu ko, kaanga ekambi wa Jehowa ɛmɔtshi wa kɔlamelo wakayonga la lotamanya. Ɛnyɛlɔ, Uziya nkumekanga ka Juda aki la kɔlamelo l’edja k’ɛnɔnyi efula. Koko Bible mbutaka ɔnɛ: “Kam’akandonge la wolo, otema ande wakayala la lotamanya lakookonya lo elanyelo, ko nde akashisha kɔlamelo le Jehowa Nzambi kande.” Uziya akatshu lo tɛmpɛlɔ ko akatotshumba tshɔ yakinde komonga la lotshungɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Hɛzɛkiya nkumekanga kaki la kɔlamelo nde la wɔ akayonga la ndjadiya l’etena kɛmɔtshi.​—2 Ɛk. 26:16; 32:25, 26.

6. Kakɔna kakakoke nkonya Davidɛ dia ndjadiya? Ko lande na kakandatetemala monga l’okitshakitsha?

⁶ Anto amɔtshi mongaka la ndjadiya l’ɔtɛ wewɔ elangala, weyamawɔ efula, wewɔ l’akoka wa mpoma mishiki, wewɔ la wolo kana wawalanga anto akina. Davidɛ aki la awui asɔ tshɛ, koko nde akatetemala monga l’okitshakitsha lɔsɛnɔ lande l’otondo. Ɛnyɛlɔ, l’ɔkɔngɔ wa Davidɛ ndjaka Ngɔliyatɛ, nkumekanga Saolo akate dia Davidɛ ntshuka ɔnande. Koko Davidɛ akate ate: “Dimi eemi ndo ewotɔ ami la ase nkumbo ka papa eewɔ lo Isariyɛlɛ katomonga okilo wa nkumekanga?” (1 Sa. 18:18) Kakɔna kakakimanyiya Davidɛ dia monga l’okitshakitsha? Nde akeyaka dia nde aki la waonga, akoka ndo waɛsɛ nɛ dia Nzambi ekɔ l’okitshakitsha ndo akawodje yimba. (Os. 113:5-8) Davidɛ akeyaka di’ɛngɔ tshɛ ka dimɛna kaki la nde kakaye oma le Jehowa.​—Ɛdika la 1 Kɔrɛtɔ 4:7.

7. Kakɔna kayotokimanyiya dia monga l’okitshakitsha?

⁷ L’ɛnyɛlɔ ka Davidɛ, ɛlɔ kɛnɛ ekambi wa Jehowa salaka la wolo dia monga l’okitshakitsha. Etema aso munandemaka etena keyaso ɔnɛ Jehowa  Ɔnɛ-Laheme-Tshɛ, ekɔ l’okitshakitsha. (Os. 18:35) Sho nangaka nkitanyiya alako anɛ: “Nyɔlɔtɛ kɛtshi k’efula, ɔlɔlɔ w’otema, okitshakitsha, memakana ndo solo dia lotutsha.” (Kɔl. 3:12) Sho mbeyaka nto dia ngandji, “hayasɛmɛ, hayadiya.” (1 Kɔr. 13:4) Naka anto akina mɛna dia tekɔ l’okitshakitsha, kete vɔ la wɔ koka nanga dia mbeya Jehowa. Paka oko wakoka omi lele bu ombetawudi ndjasukanya la Jehowa diɛsɛ la lɔkɛwɔ la dimɛna la wadɛnde l’Okristo, mbele anto koka ndjasukanya la Nzambi diɛsɛ l’okitshakitsha w’ekambi ande.—1 Pe. 3:1.

8. a) Ɛlɔ kɛnɛ, ngande wɔsa anto amɔtshi woho wahakitanyiya ana ambutshi? b) Kakɔna kalɔmba Bible ana dia nsala?

⁸ Pɔɔlɔ akɛnya woho wakahombe anto wa lo nshi y’ekomelo ndjosalanɛ akambo. Nde akafunde ɔnɛ ana hawotokitanyiya ambutshi. Ɛlɔ kɛnɛ, abuku efula, filmɛ ndo emisiɔ wa televiziɔ mɛnyaka oko bu kɔlɔ kaanga ana hawokitanyiya ambutshi awɔ ndo dui sɔ mbetawɔmaka. Lo mɛtɛ, monga aha l’okitanyiya fukutanyaka nkumbo kele kiɔkɔ ya tshunda di’anto. Anto wokeyaka dui sɔ deko aha nɛ. Ɛnyɛlɔ, lo Ngirika k’edjedja naka onto ambɔkɔmɔla ambutshi ande, kete nde akahandjaka ntshungɔ yande lo tshunda. Lo ɛlɛmbɛ w’ase Rɔmɔ, naka onto ambɔkɔmɔla she, nde akalongolaka dilanya diele oko di’ondjakanyi. Afundelo wa lo Hɛbɛru ndo wa lo Grɛkɛ wakadjangɛ ana dia nɛmiya ambutshi awɔ.​—Eto. 20:12; Ɛf. 6:1-3.

9. Kakɔna kayokimanyiya ana dia nkitanyiya ambutshi awɔ?

⁹ Kakɔna kakoka nkimanyiya ana dia nkitanyiya ambutshi awɔ kaanga naka anto akina bu l’okitanyiya? Naka ana nkanyiya awui w’amɛna tshɛ wasala ambutshi awɔ lo dikambo diawɔ, kete vɔ pombaka monga la lowando ndo mbakitanyiya. Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka vɔ la wɔ pombaka mbeya dia Nzambi lele Shɛso sho tshɛ, nongamɛka dia vɔ nkitanyiya ambutshi awɔ. Naka ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka ntɛkɛta dimɛna lo dikambo di’ambutshi awɔ, kete wayokimanyiya angɛnyi awɔ dia vɔ la wɔ ndeka nɛmiya ambutshi awɔ. Koko, naka ambutshi hawoke anawɔ ngandji ka mɛtɛ, ana koka monga l’okakatanu dia mbakitanyiya. Koko naka ɔna ndjaoka dia ambutshi ande wekɔ lo mbolanga mɛtɛ, kete dui sɔ diayowokimanyiya dia mbakitanyiya kaanga lo tena dia paa. Austin ɔnangɛso l’ɔlɔngɔlɔngɔ mbutaka ate: “Kaanga mbele mbala efula dimi lakashaka tɛkɛ nɛndɛ, ambutshi ami wakadjaka ɛlɛmbɛ wakoka, wakalembetshiyaka lande na kakawadje ɛlɛmbɛ akɔ ndo wakasawolaka la mi dimɛna. Dui sɔ diakakimanyiya dia monga l’okitanyiya. Lakayɛna dia vɔ wakayakiyanyaka dikambo diami ndo dui sɔ diakatshutshuya dia mbangɛnyangɛnya.”

10, 11. a) Naa waonga wa kɔlɔ wɛnya di’anto hawokana ngandji? b) Polo lo yɛdikɔ yakɔna yalanga Akristo wa mɛtɛ anto akina?

¹⁰ Laadiko dia laasɔ, Pɔɔlɔ akashile waonga akina wɛnya di’anto hawokana ngandji. L’ɔkɔngɔ wa nshila wanɛ “wahakitanyiya awui w’ambutshi,” nde akashile akanga wa lɔhɛndɛ. Dui sɔ mbokɛmaka, nɛ dia akanga wa lɔhɛndɛ bu la lowando lo akambo w’amɛna wasalɛ anto akina. Pɔɔlɔ akate nto di’anto hawotonga la kɔlamelo. Vɔ hawotolanga mbokana, mbuta ate hawotolanga mbidja wɔladi l’anto akina. Vɔ wayonga atɛnganyi ndo afungi, wayota ɛtɛkɛta wa kɔlɔ lo dikambo di’anto akina ndo lo dikambo dia Nzambi. Ndo vɔ wayonga amamanyishi, mbuta ate wanɛ wata kashi ka kɔlɔ l’oyango wa ndanya lokumu l’anto akina. *

 ¹¹ Ekambi wa Jehowa ntshikitana efula l’anto wa l’andja ɔnɛ, nɛ dia vɔ mbokaka anto akina ngandji ka mɛtɛ. Dui sɔ diokongaka ngasɔ tena tshɛ. Diakɔ diele, Yeso akate ɔnɛ lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, nanga Nzambi mbele ɔlɛmbɛ woleki tshɛ, oma laasɔ ko ɔlɛmbɛ wa nanga wonyaso onto. (Mat. 22:38, 39) Yeso akate nto ɔnɛ Akristo wa mɛtɛ wayeyama oma lo ngandji kokanawɔ. (Adia Joani 13:34, 35.) Akristo wa mɛtɛ pombaka nanga kaanga atunyi awɔ.​—Mat. 5:43, 44.

12. Ngande wakɛnya Yeso ngandji kakandokaka anto?

¹² Yeso akɛnya dia nde akalangaka anto mɛtɛ. Nde akasale dui sɔ lo ntshɔ l’osomba l’osomba dia mbewoya anto lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Diolelo dia Nzambi. Nde akakɔnɔla akanga wa totshungu, wa tshumbe, sudi ndo akanga wa mpoke. Nde akolola ndo wanɛ wakavu. (Luka 7:22) Yeso akakimɔ ndo lɔsɛnɔ lande dia shimbɛ anto, kaanga mbakohetshaka anto efula. Yeso akokoya ngandji ka She lo yoho ya kokele. Ɛmɛnyi wa Jehowa tshɛ wa l’andja w’otondo mbokoyaka Yeso ndo mbokanaka ngandji.

13. Ngande wakoka ngandji kokaso anto akina mbakimanyiya dia mbeya Jehowa?

¹³ Naka sho mɛnya anto dia sho mbaokaka ngandji, dui sɔ diayowatshutshuya dia mbeya Shɛso lele l’olongo. Ɛnyɛlɔ, pami kɛmɔtshi ka la Thaïlande akatshu lo Losanganya la rɛjɔ ndo nde akambe etena kakandɛnyi woho wakokanaka anangɛso l’akadiyɛso ngandji. Lam’akandakalola la ngelo, nde akalɔmbɛ dia mbekaka Bible l’Ɛmɛnyi wa Jehowa mbala hiende lo lomingu. Oma laasɔ nde akasambisha ewotɔ ande tshɛ. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ shamalo tsho, pami kɛsɔ akasale wadielo ande wa Bible wa ntondo lo Mbalasa ka Diolelo. Onde tekɔ lo mboka anto akina ngandji? Yambola ɔnɛ: ‘Onde lekɔ lo nsala kɛnɛ tshɛ kakokami nsala dia nkimanyiya ase nkumbo kami, anto wa l’etshumanelo kemi ndo l’esambishelo? Onde dimi salaka la wolo dia mbɔsa anto akina oko wawaɔsa Jehowa?’

14, 15. Naa waonga wa kɔlɔ wele l’anto efula? Ngande wakatshikitanya anto amɔtshi lonto lawɔ?

¹⁴ Lo nshi y’ekomelo, anto kɛnɛmɔlaka ndo  waonga wa kɔlɔ wahombaso mbewɔ. Ɛnyɛlɔ, anto efula bu la ngandji k’akambo w’ɛlɔlɔ. Vɔ petshaka akambo w’ɛlɔlɔ ndo mbalɔshaka. Anto asɔ bu la ndjakimɛ, akanga wa ngala. Anto amɔtshi wekɔ ɛtɛ wolo. Vɔ salaka akambo aha la nkanyiya ndo hawoyakiyanya lo dikambo dia shɛngiya yayonga l’etsha awɔ le anto akina.

¹⁵ Anto efula wakasalaka akambo oko nyama ya ngala wakayotshikitanya lonto lawɔ. Prɔfɛsiya kɛmɔtshi ka lo Bible kakatɛkɛta dikambo di’etshikitanu wa diambo ɛsɔ. (Adia Isaya 11:6, 7.) Lɔkɔ sho mbadiaka lo dikambo dia nyama ya ngala, ɛnyɛlɔ ndjaondo la ntambwɛ yambodjasɛ la nyama ya la ngelo lo wɔladi, ɛnyɛlɔ ɛkɔkɔ ndo ngɔmbɛ. Lande na kayowonga lo wɔladi? Prɔfɛsiya kakɔ tetemalaka mbuta ɔnɛ: “Nkɛtɛ kayolola mɛtɛ la ewo ka Jehowa.” (Isa. 11:9) Nyama hayokoke mbeka akambo wendana la Jehowa, laasɔ lo yoho ya didjidji prɔfɛsiya kɛsɔ mendanaka l’etshikitanu wasala anto lo lonto lawɔ.

16. Ngande wakimanyiya Bible anto dia ntshikitanya lonto lawɔ?

¹⁶ Anangɛso l’akadiyɛso efula waki oko ndjaondo ya ngala, koko waya anto wadja wɔladi. Wɛ koka mbadia awui amɔtshi wakawate lo asawo wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “Bible tshikitanyaka nsɛnɔ y’anto,” wele lo jw.org. Wanɛ wambeya ndo wokambɛ Jehowa bu oko wanɛ wele la ɛnamelo k’anto wayasha l’awui wa Nzambi, koko mangunaka wolo ande. Anto asɔ sɛmaka dia vɔ tɛmɔlaka Nzambi, koko vɔ salaka akambo lo yoho yɛnya dia hawɔtɛmɔla. Koko, ekambi wa Jehowa efula waki akanga wa ngala koko wambɔlɔta “lonto l’oyoyo lakatongama lo ndjela lolango la Nzambi lo losembwe ndo lo kɔlamelo ya mɛtɛ.” (Ɛf. 4:23, 24) Etena keka anto akambo wendana la Nzambi, vɔ shihodiaka dia vɔ pombaka ndjela atɔndɔ ande. Dui sɔ mbakimanyiyaka dia ntshikitanya kɛnɛ ketawɔwɔ, woho wakanyiyawɔ ndo kɛnɛ kasalawɔ. Bu dui dia wɔdu nsala etshikitanu ɛsɔ, koko nyuma ka Nzambi kimanyiyaka wanɛ walanga mbɔngɛnyangɛnya.

17. Ngande wakokaso mbewɔ sɛngiyama la waonga wa kɔlɔ wele l’anto?

¹⁷ Amboleka monga dui dia wɔdu dia mɛna otshikitanu wele lam’asa wanɛ wakambɛ Nzambi la wanɛ wahokambɛ. Sho pombaka monga la shɛnɔdi diaha waonga wa kɔlɔ wele l’anto wahakambɛ Nzambi monga la shɛngiya le so. Sho nangaka nkitanyiya ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa katɔlɔmba dia mimɔ oma l’atei w’anto watɛkɛtama lo 2 Timɔte 3:2-5. Koko, hatotokoka mbewɔ tshɛ lo tshɛ onto tshɛ lele la waonga wa kɔlɔ. Ondo tekɔ lo nkamba kaamɛ la wɔ, ntshɔ la kalasa kaamɛ la wɔ kana mbidjasɛ kaamɛ la wɔ. Koko, hatohombe nkanyiya kana nsala akambo oko vɔ. Kakɔna kakoka tokimanyiya? Sho kokaka nkeketsha diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa lo mbekaka Bible ndo mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto wawoka ngandji.

18. Ngande wele kɛnɛ kataso ndo kasalaso kimanyiyaka anto akina dia mbeya Jehowa?

¹⁸ Sho nangaka nto nkimanyiya anto akina dia mbeya Jehowa. Yanga waaso wa nsambisha ndo lɔmba Jehowa dia kokimanyiya dia mbuta dui di’ɔlɔlɔ l’etena kahombama. Sho pombaka nsala di’anto akina mbeya ɔnɛ sho tekɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lo nsala ngasɔ, lɔkɛwɔ laso la dimɛna layotombola Nzambi, koko aha sho. Jehowa akatetsha dia “ntona akambo wa kɔlɔ ndo nsaki y’andja ɔnɛ ndo dia nsɛna la yimba y’ɔlɔlɔ, la losembwe ndo omamemelo le Nzambi l’atei wa dikongɛ nɛ di’akambo.” (Tito 2:11-14) Naka sho mbokoya Jehowa ndo nsala kɛnɛ kalangande, kete anto akina wayɛna dui sɔ. Anto amɔtshi koka kaanga mbuta ɔnɛ: “Sho nangaka ntshɔ kaamɛ la nyu, nɛ dia takoke dia Nzambi ekɔ kaamɛ la nyu.”​—Zɛk. 8:23.