1. Naa ekakatanu ɛmɔtshi wahombaso mbikikɛ, ko lande na kangɛnangɛna Jehowa ekambi ande wa kɔlamelo? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

LƆSƐNƆ la lo dikongɛ nɛ bu wɔdu. Ɛnyɛlɔ, efula k’anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji wekɔ lo diɛnɛ la hemɔ ya wolo. Akina waya epalanga, koko pombaka nkokɛ ewotɔ awɔ waya esombe. Koko, akina wekɔ lo ndɔsha dia nkotsha ehomba w’ase nkumbo yawɔ. Ndo sho mbeyaka di’efula ka l’atei anyu wekɔ lo diɛnɛ aha la okakatanu ɔtɔi l’atei awɔ, koko vɔ tshɛ l’etena kakɔ kaamɛ. Dui sɔ mbɔsaka wenya efula, wolo ndo falanga. Koko, wɛ ekɔ l’eshikikelo tshɛ lo tshɛ dia Jehowa ayokokimanyiya. Wɛ mbeyaka di’akambo akɔ wayolowana, nɛ dia kɛsɔ mbakandalake. Mbetawɔ kayɛ pombaka ngɛnyangɛnya mɛtɛ Jehowa!

2. Ngande wakoka Isaya 40:29 tokeketsha, ko munga kakɔna ka woke kakokaso nsala?

² Onde wɛ ndjaokaka lo tena dimɔtshi dia ekakatanu wele la yɛ wekɔ wolo mbikikɛ? Naka ngasɔ mbayaokayɛ, kete aha wɛmɛ oto. Ekambi wa Nzambi ɛmɔtshi wa kɔlamelo wa lo nshi yakete wakayaokaka woho akɔ waamɛ. (1 Ku. 19:4; Jɔbɔ 7:7) Kakɔna kakaakimanyiya dia ntetemala mbikikɛ? Vɔ wakayaɛkɛ le Jehowa dia mbasha wolo. Bible mbutaka dia Nzambi “mbishaka wolo le ɔnɛ  lambɔlɛmba.” (Isa. 40:29) Lonyangu ko, ekambi ɛmɔtshi wa Nzambi wa nshi nyɛ fɔnyaka dia yoho ya dimɛna ya mbikikɛ ekakatanu awɔ wa lo lɔsɛnɔ ele ntshika kambɛ Jehowa l’etena kɛmɔtshi. Vɔ ndjɔfɔnyaka dia kambɛ Jehowa ekɔ wotsho, koko aha ɔtshɔkɔ. Diakɔ diayowotshikaka mbadia Bible, ntshɔ lo nsanganya ndo nsambisha. Kɛsɔ mbalongamɛ Satana dia vɔ nsala.

3. a) Akokaso nsala diaha Satana tɔkɔmɔla? b) Kakɔna kayotɔsɛngola lo sawo nɛ?

³ Diabolo halange sho nkeketala. Ndo nde mbeyaka dia sho ndekaka monga la wolo etena kayashaso efula l’olimu wa Jehowa. Diakɔ diele, etena kakɔmɔyɛ lo demba ndo lo yimba, toyanganyake la Jehowa. Leka ndjasukanya la nde. Bible mbutaka ɔnɛ: “Nde ayonyokimanyiya dia nyu ntshikala nge, nde ayonyokeketsha.” (1 Pe. 5:10; Jak. 4:8) Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola woho wɛnya Isaya 40:26-31 dikoka diele la Jehowa dia tokeketsha. Oma laasɔ, tayɛna akambo ahende wakoka tokonya diaha ndeka ndjasha l’olimu wakambɛso Jehowa ndo tayeka woho wa nkamba l’atɔndɔ wa lo Bible wakoka tokimanyiya dia mbikikɛ.

4. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo Isaya 40:26?

⁴ Adia Isaya 40:26. Ndooko onto lakoka mbadia tɔɔtɔ tshɛ ta l’olongo. Ase siansɛ mbutaka dia galaksi kaso keto mbeyaka monga la tɔɔtɔ miliyara 400. Koko, Jehowa akɔlɛ yɔɔtɔ tshɛ lokombo. Dui sɔ atetshadiɔ lo dikambo dia Jehowa? Naka nde ndjashaka le yɔɔtɔ la yɔɔtɔ yaha la lɔsɛnɔ, ohokanyiya woho wakokande ndjaoka lo dikambo diayɛ! Wɛ ekɔ lo mbokambɛ aha l’ɔtɛ w’ɔnɛ wɛ pombaka mbokambɛ, koko l’ɔtɛ wawokayɛ ngandji. (Os. 19:1, 3, 14) Shɛso ka ngandji mbeyaka dikambo tshɛ diendana la yɛ. Bible mbutaka dia “kaanga divo dia l’ɛtɛ anyu mbadiemaka tshɛ” oma le nde. (Mat. 10:30) Jehowa nangaka dia sho mbeya ɔnɛ nde “mbeyaka kɛnɛ kakomɛ wanɛ waha la onongo.” (Os. 37:18) Mbokɛmaka hwe dia, Jehowa mɛnaka ekakatanu tshɛ wele la yɛ ndo nde koka kosha wolo wele la yɛ ohomba dia mbikikɛ oseka okakatanu tshɛ.

5. Ngande wakokaso monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ekɔ l’akoka wa tosha wolo?

⁵ Adia Isaya 40:28. Jehowa mbele Kiɔkɔ ya wolo tshɛ. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka wolo w’efula wakandasha wonya. David Bodanis ofundji w’awui wa siansɛ akate ɔnɛ losekɔndɛ tshɛ wonya tondjaka wolo w’efula wele oko miliyara ya bɔmbɛ atomikɛ kambotondɔ. Onyangiyangi okina akakambe akumi ko akate ate wolo w’efula watondja wonya paka lo losekɔndɛ ɔtɔi kokaka di’anto wa l’andja w’otondo nkamba la wɔ l’edja k’ɛnɔnyi 200 000! Mbokɛmaka hwe dia, Jehowa lasha wonya wolo koka tosha wolo wele la so ohomba dia mbikikɛ ekakatanu aso.

6. Lo yoho yakɔna yele osembe wa Yeso dimɛna, ndo ngande wele dui sɔ la shɛngiya le so?

⁶ Adia Isaya 40:29. Kambɛ Jehowa toshaka ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. Yeso akatɛ ambeki ande ɔnɛ: “Nyɛmbɛ osembe ami.” Ndo nde akakotsha ate: “Ko nyu nyayoyakondjɛ ekeketshelo. Nɛ dia osembe ami wekɔ dimɛna ndo oshikɔ ami wekɔ osadi.” (Mat. 11:28-30) Dui sɔ diekɔ mɛtɛ! Lo tena dimɔtshi, sho mbeyaka nɛmba etena kamɔso oma lakaso dia tɔtɔ nsanganya kana dia tosambisha. Ko ngande wayotokaka etena kakalolaso? Sho mongaka la wolo ndo ndjaokaka dia tamboyalɔngɔsɔla dimɛna dia ntondoya ekakatanu aso. Lo mɛtɛ, osembe wa Yeso wekɔ dimɛna.

7. Sha ɛnyɛlɔ kɛnya di’ɛtɛkɛta wa lo Mateo 11:28-30 wekɔ mɛtɛ.

⁷ Tɔsɛdingole kɛnɛ kakakomɛ kadiyɛso kɛmɔtshi. Nde akadiɛnɛka la hemɔ k’ɔlɛmbɛlɔ wahashile, ɔkɔmwɛlɔ ndo ɔtɛ wa wolo. Tena dimɔtshi,  aki tshondo y’okakatanu dia nde mbɔtɔ lo nsanganya. Koko, lushi lɔmɔtshi l’ɔkɔngɔ wa nde nsala la wolo dia mbɔtɔ lo losanganya lɔmɔtshi, nde akafunde ate: “Sawo diakɔ diakatɛkɛtaka dikambo di’ɔkɔmwɛlɔ. Sawo diakɔ diakashama lo yoho ya dimɛna ndo diakamunanda ko lakakɛdia asɔyi. Lakohɔ dia lo nsanganya mbele dihole diakamahombaka monga.” Nde aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula ndo akasale la wolo dia mbɔtɔka lo nsanganya!

8, 9. Kakɔna kakalange ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ mbuta lam’akandafunde ate: “Etena kemi wɔdu, mbemi la wolo”?

⁸ Adia Isaya 40:30. Sho mbeyaka monga l’akoka efula, koko tekɔ l’elelo lo kɛnɛ kakokaso nsala la wolo aso hita. Ɔsɔ ekɔ wetshelo le so sho tshɛ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ aki l’akoka wa nsala akambo efula, koko nde kokoka nsala oseka dikambo tshɛ diakandalangaka nsala. Etena kakandatɛ Jehowa woho wakandayaokaka, Jehowa akawotɛ ate: “Wolo ami wekɔ lo nkoma kokele lo wɔdu.” Pɔɔlɔ akashihodia kɛnɛ kakawotɛ Jehowa. Diakɔ diakandate ate: “Etena kemi wɔdu, mbemi la wolo.” (2 Kɔr. 12:7-10) Kakɔna kakandalange mbuta?

⁹ Pɔɔlɔ akashihodia dia nde aki l’elelo lo kɛnɛ kakandakokaka nsala la wolo ande hita. Nde akahombe kimanyiyama oma le onto ɔmɔtshi lele la wolo w’efula. Nyuma k’ekila ka Nzambi kakakoke mbisha Pɔɔlɔ wolo etena kakandakɔmɔ. Ndo tɔ kakakoke nsala akambo akina efula. Nyuma ka Nzambi kakakoke nto mbisha Pɔɔlɔ wolo dia nsala akambo efula wakinde kokoka nsala la wolo ande hita. Ngasɔ mbakokadiɔ monga ndo lo dikambo diaso. Naka Jehowa tosha nyuma kande k’ekila, kete tayonga la wolo w’efula!

10. Ngande wakakimanyiya Jehowa Davidɛ dia mbikikɛ ekakatanu ande?

¹⁰ Mbala efula, omembi w’esambo Davidɛ akɛnaka woho wakawoshaka nyuma k’ekila ka Nzambi wolo. Nde akembe ate: “La ekimanyielo kayɛ, dimi koka mbitshanya olui wa dengalenga; la wolo wa Nzambi, dimi koka mbidɛ lo ehele.” (Os. 18:29) L’ɛnyɛlɔ k’ehele k’otale kahatakoke mbudɛ, lo tena dimɔtshi ekakatanu aso mongaka wolo efula woho wahatakoke mbakandola la wolo aso hita. Tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo ka Jehowa.

11. Ngande wakoka nyuma k’ekila tokimanyiya dia mbikikɛ ekakatanu aso?

¹¹ Adia Isaya 40:31. Mpongo hakoke ntshikala lo loowa la wolo ande hita. Wolo wa lɔpɛpɛ la dja mbakimanyiya mpongo dia ntshikala lo loowa. Dui sɔ kimanyiyaka mpongo dia mfumbɔ etale ndo nama wolo. Diakɔ diele, etena kadiɛnɛyɛ l’okakanu ɔmɔtshi, nkana yimba lo dikambo dia mpongo. Sɛngasɛnga Jehowa dia kosha wolo lo tshimbo ya “nyuma k’ekila.” (Jni. 14:26) Sho kokaka nɔmba Jehowa dia tosha nyuma kande wonya tshɛ, mbuta ate wenya akɔ 24 wa lo lushi. Sho pombaka nɔmba Jehowa ekimanyielo djekoleko etena keso l’okakatanu l’ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi ka l’etshumanelo. Ko lande na katomba ekakatanu wa ngasɔ?

12, 13. a) Lande na katomba ekakatanu lam’asa Akristo lo tena dimɔtshi? b) Kakɔna katesha lɔsɛnɔ la Yɔsɛfu lo dikambo dia Jehowa?

¹² Ekakatanu tombaka nɛ dia sho tshɛ keema kokele. Lo tena dimɔtshi, sho mbeyaka nyanga l’ɔtɛ wa kɛnɛ kɔtɛkɛtshi kana kosadi anto akina kana anto akina mbeyaka tonyangɛ. Dui sɔ koka monga ohemba wa wolo. Koko diɔ toshaka diaaso dia monga la kɔlamelo le Jehowa. Lo ngande? Lo mbeka dia nkamba kaamɛ l’anangɛso l’akadiyɛso. Jehowa mbalangaka kaanga mbasalawɔ munga ndo kɛsɔ mbahombaso nsala.

¹³ Jehowa hekɛ lonya diaha ekambi ande pembama. Sho mbeyaka dui sɔ oma lo lɔsɛnɔ la Yɔsɛfu. Etena kaki Yɔsɛfu ɔlɔngɔlɔngɔ, anango wakawoke kandjema. Vɔ wakawosondja  oko mfumbe ndo nde akatɔlama l’Edjibito. (Eta. 37:28) Jehowa akɛnaka kɛnɛ tshɛ kaketaka ndo aha la taamu, nde akokaka kandji etena kakandɛnaka woho wakawasalɛka ɔngɛnyi ande Yɔsɛfu, okambi ande wa kɔlamelo akambo wa kɔlɔ efula. Koko, Jehowa kombekɛ lonya diaha awui asɔ salema. L’ɔkɔngɔ diko, lam’akawayohindɛ Yɔsɛfu ɔnɛ nde ambolanga mbeyana la wadi aki Pɔtifara la wolo ndo wakandadjama lo lokanu, Jehowa kopandola Yɔsɛfu. Ko onde Nzambi akakalɛ Yɔsɛfu? Ndooko. Bible mbutaka ɔnɛ: “Jehowa aki kaamɛ la Yɔsɛfu ndo Jehowa akatshɔkɔlaka kɛnɛ tshɛ kakandasalaka.”​—Eta. 39:21-23.

14. Wahɔ akɔna wakondjaso etena kakimɔso nkɛlɛ?

¹⁴ Ɛnyɛlɔ kekina ekɔ ka Davidɛ. Anto efula watawasalɛka akambo wa kɔlɔ efula oko wakawasalɛ Davidɛ. Koko, ɔngɛnyi wa Nzambi ɔsɔ komomala. Nde akafunde ate: “Kimɔ nkɛlɛ ndo tshika odudu; totshimbake wɔɔngɔ ko nkadimɔ dia nsala kɔlɔ.” (Os. 37:8) Ɔkɔkɔ woleki ohomba wa “kimɔ” nkɛlɛ kana ntshika momala, ele nɛ dia sho nangaka mbokoya Jehowa. Nde “kotosalɛ akambo lo ndjela pɛkato yaso” koko nde todimanyiyaka. (Os. 103:10) Ekɔ wahɔ ekina waya lo nkimɔ nkɛlɛ. Ɛnyɛlɔ, nkɛlɛ koka nkonya dia monga la hemɔ ka dikila mbudɛ ndo hemɔ yendana l’ɔhɛngɛlɔ. Nkɛlɛ koka ndanya ovɔ la asasa ndo nkonya onto dia monga la paa ya l’otema. Ndo nto, etena keso la nkɛlɛ hatokane yimba dimɛna. Sho koka mbuta kana nsala dui diakoka nyangiya anto akina ndo dui sɔ koka tokonya dia nkɔmɔ l’etena k’otale. Ayoleka dimɛna sho ntshikala ki. Bible mbutaka ɔnɛ: “Otema wele ki mbishaka demba lɔsɛnɔ.” (Tok. 14:30) Ko kakɔna kakokaso nsala etena katonyangiya anto akina ndo ngande wakokaso mbidja wɔladi lam’asaso l’anangɛso l’akadiyɛso? Sho koka nkamba l’alako wa lomba wa lo Bible.

15, 16. Kakɔna kakokaso nsala etena katonyangiya onto ɔmɔtshi?

¹⁵ Adia Ɛfɛsɔ 4:26. Hatokashimɔ etena katosalɛ anto wahakambɛ Jehowa akambo wa kɔlɔ. Koko, etena katotɛ kana katosalɛ ɔnangɛso, kadiyɛso k’Okristo kana ose nkumbo kaso dui dia kɔlɔ, sho mbeyaka nyanga. Akokaso nsala naka hatokoke mbohɛ kɛnɛ kakete? Onde tayetawɔ dia ntshikala la nkɛlɛ mbala mɔtshi l’edja k’ɛnɔnyi efula? Onde tayoyela alako wa lomba wa lo Bible dia nkandola ekakatanu akɔ esadi eto? Edja kakongaso dia nsawola l’onto lotosale kɔlɔ mbatadialeke monga dui dia wolo dia sho mbidja wɔladi.

¹⁶ Kayotota naka wɛ ekɔ lo nyangɛ ɔnanyɔ ɔmɔtshi ndo wɛ hakoke ntshika nkanyiya dikambo diakɔ? Kakɔna kakokayɛ nsala dia mbidja wɔladi? Dui dia ntondo, wɛ koka nɔmba Jehowa. Sɛngasɛngande dia kokimanyiya dia wɛ tosawola l’ɔnanyɔ. Ohɔ dia ɔnanyɔ nde la wɔ ekɔ  ɔngɛnyi wa Jehowa. (Os. 25:14) Nzambi mbolangaka. Jehowa salɛka angɛnyi ande akambo la kɛtshi ndo nde tɔlɔmbaka dia sho nsala woho akɔ waamɛ. (Tok. 15:23; Mat. 7:12; Kɔl. 4:6) Dui dia hende, nkana yimba la shɛnɔdi tshɛ lo kɛnɛ kayoyotosawola l’ɔnanyɔ. Tɔfɔnyake dia nde akakonyangiya l’okonda. Ondo aki dindja kana wɛ komboka dikambo diakɔ dimɛna. Etawɔ dia ndo wɛ mbaki lo kiɔkɔ ya dikambo diakɔ. Wɛ koka ntatɛ nsawola la nde lo mbuta dui dimɔtshi ɛnyɛlɔ ɔnɛ: “Ondo laki la nkɛlɛ efula, koko etena kakayasawola la mi loyi, lakoke dia . . .” Naka sawo diakɔ hanyokimanyiya dia mbidja wɔladi lam’asayɛ l’ɔnanyɔ, ntetemala mbidja welo. Lɔmba lo dikambo di’ɔnanyɔ. Lɔmba Jehowa dia mbɔtshɔkɔla ndo kokimanyiya dia wɛ ndeka mbidja yimba lo waonga ande w’amɛna. Wɛ koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ayɔtshɔkɔla welo wa l’otema ɔtɔi wadjayɛ dia mbidja wɔladi l’ɔnanyɔ lele ɔngɛnyi wa Nzambi.

17. Ngande watokimanyiya Jehowa dia nɔngɔsɔla diɔtɔnganelo diasaso la nde etena kasalaso pɛkato, ndo lande na kahombaso mbetawɔ ekimanyielo kɛsɔ?

¹⁷ Anto amɔtshi ndjaokaka dia hawokoke kambɛ Jehowa l’ɔtɛ wakawasale pɛkato ka woke. Ndjaɛndja onongo koka toshishiyɛ wɔladi, ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wolo. Nkumekanga Davidɛ akalɔshanaka la tokanyi ta ngasɔ ndo akate ate: “Etena kakamɔlama, weka ami wakome l’ɔtɛ w’akumu wakamakumaka lushi l’otondo. Nɛ dia otsho la yanyi lonya layɛ laki wotsho le mi.” Diɛsɛ ko, Davidɛ aki la dihonga dia nsala kɛnɛ kalanga Jehowa dia ekambi ande nsala. Nde akafunde ate: “L’ekomelo, dimi lakashola pɛkato kami le yɛ. Ko wɛ akadimanyiya munga ndo pɛkato yami.” (Os. 32:3-5) Naka wɛ akasale pɛkato ka woke, Jehowa ekɔ suke dia kodimanyiya. Nde nangaka kokimanyiya dia wɛ nɔngɔsɔla diɔtɔnganelo diasayɛ la nde. Koko wɛ pombaka mbetawɔ ekimanyielo kashande lo tshimbo ya dikumanyi. (Tok. 24:16; Jak. 5:13-15) Diakɔ diele, totshimbatshimbake! Dia wɛ nkondja lɔsɛnɔ la pondjo, paka wɛ nsala dui sɔ. Ko ohɔsa dia wɛ ekɔ lo ntetemala ndjaɛndja onongo edja efula l’ɔkɔngɔ wa pɛkato kayɛ dimanyiyama. Kakɔna kahombayɛ nsala?

18. Ngande wakoka ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ nkimanyiya wanɛ wafɔnya dia hawokoke kambɛ Jehowa?

¹⁸ Lo tena dimɔtshi, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akakɔmɔ l’ɔtɛ wa pɛkato yakandasale lo nshi yakete. Nde akate ate: “Dimi kele ɔpɔstɔlɔ woleki tshitshɛ ndo dimi haasungana mbelamɛ ɔpɔstɔlɔ, nɛ dia lakahɛnyahɛnyaka etshumanelo ka Nzambi.” Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Pɔɔlɔ akakotsha ate: “Koko, oma lo ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika waki Nzambi mbemi kɛnɛ kemi.” (1 Kɔr. 15:9, 10) Jehowa akeyaka dia Pɔɔlɔ komonga kokele. Koko nde aketawɔ Pɔɔlɔ woho wakinde ndo akalange dia Pɔɔlɔ mbeya dui sɔ. Naka wɛ ekɔ lo ndjakiyanya mɛtɛ lo kɛnɛ kakayasale ndo akatɛ Jehowa dikambo diakɔ ndo dikumanyi naka aki ohomba, kete lo mɛtɛ Jehowa ayokodimanyiya. Etawɔ dia Jehowa akakodimanyiya ndo etawɔ edimanyielo kande!​—Isa. 55:6, 7.

19. Ele divɛsa dia lo 2018, ndo lande na kediɔ ohomba?

¹⁹ Oko watataleke nsukana la ekomelo ka dikongɛ nɛ, sho koka nongamɛ dia tayonga l’ekakatanu efula. Koko sho pombaka mbohɔ dia Jehowa “mbishaka wolo le ɔnɛ lambɔlɛmba ndo nkudu k’efula le wanɛ wele bu la lokalo,” ndo nde koka kosha kɛnɛ kele la yɛ ohomba dia ntetemala mbokambɛ la kɔlamelo tshɛ. (Isa. 40:29; Os. 55:22; 68:19) Lo 2018, tayohɔka mɛtɛ k’ohomba efula kɛnɛ etena tshɛ kayotɔtɔka nsanganya lo Mbalasa ka Diolelo ndo kayotɛnaka ɛtɛkɛta wa lo divɛsa di’ɔnɔnyi diata ɔnɛ: “Wanɛ walongamɛ le Jehowa wayonyomokondja wolo.”​—Isa. 40:31.