1, 2. L’ɔkɔngɔ wa mbetsha otsho w’otondo lo mboka ɛtɛyi, wetshelo akɔna wakakondja Petero?

AMBEKI esambele waki Yeso waketsha otsho w’otondo lo mboka ɛtɛyi lo ndjale ka Ngalileya. Koko vɔ komunda kaanga lose ɔtɔi. Lam’akahotɔ wonya, Yeso lakolwama akadjasɛ l’okongo awaenda. Oma laasɔ, nde akawatɛ ate: “‘Nyoke ɔtɛyi lo lonya l’omi la waato ko nyayonda yema.’ Ko vɔ wakoke ɔtɛyi, koko vɔ kokoka mbotondja l’ɔtɛ w’efula ka nse.”​—Jni. 21:1-6.

² Yeso akasha ambeki ande nse la mapa dia vɔ ndɛ la pindju. Oma laasɔ, nde akakadimɔ le Simɔna Petero ndo akawombola ate: “Simɔna ɔna Joani, onde wɛ mbokakami ngandji oleki diangɔ nɛ?” Yeso akeyaka dia Petero akalangaka olimu wa minda nse? Ondo Yeso akambolaka Petero dia mbeya kana nde akalangaka Yeso ndo akambo wakandetshaka oleki woho wakandalangaka olimu ande wa minda nse. Petero akakadimola Yeso ate: “Eelo Nkumadiɔndjɔ, wɛ mbeyaka dia dimi kookaka ngandji.” (Jni. 21:15) Ntatɛ oma lo lushi lɔsɔ, Petero akɛnya dia nde akakotsha kɛnɛ kakandate. Nde akɛnya ngandji kakandokaka Kristo lo monga l’akambo efula wa nsala l’olimu w’esambishelo  ndo nde akonge ekundji lo etshumanelo k’Akristo ka lo ntambe ka ntondo.

3. Waale akɔna wahomba Akristo mbewɔ?

³ Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛtɛkɛta wakatɛ Yeso Petero? Sho pombaka nsɛna wolo diaha ngandji kokaso Kristo mbɔla. Yeso akeyaka dia lɔsɛnɔ la lo dikongɛ nɛ layonga paa ndo ɔnɛ tayonga l’ekiyanu ndo l’ehemba. Lo wɛɛla ande w’omboki a woho, Yeso akate dia anto amɔtshi wayetawɔ “ɔtɛkɛta wa Diolelo” ndo wayonga l’ohetoheto oma l’etatelo. Koko l’ɔkɔngɔ diko, “ekiyanu wa lo dikongɛ nɛ di’akambo ndo lokeso lele la ɔngɔnyi tshidiaka ɔtɛkɛta akɔ,” ko anto akɔ ndjoshishaka ohetoheto awɔ. (Mat. 13:19-22; Makɔ 4:19) Naka hatongi la yewo, kete ekiyanu wa lo lɔsɛnɔ la lushi la lushi koka ndjotodjɛ wekamu l’olimu wakambɛso Jehowa. Diakɔ diakewola Yeso ambeki ande ate: “Nyoyalame diaha etema anyu monga wotsho la deshi dia tshambandeko ndo la nɔshi dia tshambandeko ndo la ekiyanu wa lo lɔsɛnɔ.”​—Luka 21:34.

4. Kakɔna kayotokimanyiya dia mbeya kana ngandji kokaso Kristo kekɔ wolo? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁴ L’ɛnyɛlɔ ka Petero, sho koka mɛnya dia sho mbokaka Kristo ngandji lo mbetsha olimu w’esambishelo lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yaso. Ngande wakokaso monga l’eshikikelo ɔnɛ tekɔ lo ntetemala nsala dui sɔ? Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Kakɔna kalekami nanga lo lɔsɛnɔ lami? Onde dimi ndekaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo kambɛ Jehowa kana lo elimu ekina?’ Dia tokimanyiya dia nkadimola ambola asɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole akambo asato wa lo lɔsɛnɔ wakoka mbɔdia ngandji kokaso Kristo. Akambo akɔ asato ko olimu wa l’emunyi, ɔkɔkwɛlɔ wa demba ndo lomombo la l’emunyi.

5. Ɔkɛndɛ akɔna wele la ewandji wa nkumbo?

⁵ Le Petero, olimu wa minda nse komonga tsho dui diakandangɛnangɛnaka nsala. Ɔsɔ aki olimu wakandakambaka dia nsɛnya nkumbo kande. Ndo ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa akasha ewandji wa nkumbo ɔkɛndɛ wa nsɛnya nkumbo yawɔ. (1 Tim. 5:8) Vɔ pombaka nkamba olimu efula dia nkotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ. Koko, lo nshi y’ekomelo nyɛ, olimu wa l’emunyi koka mbela ekiyanu efula.

6. Lande na kakoka olimu wa l’emunyi monga kiɔkɔ y’okiyanu?

⁶ Tena efula anto wele l’ohomba w’elimu ndeka ndo elimu watanema efula. L’ɔtɛ wa dui sɔ mbele anto wekɔ lo ndɔ tshondo ya ta dia ntana olimu. Anto efula fɔnyaka dia vɔ pombaka nkamba ndo lo wenya wa laadiko, mbala efula nɛ dia difuto bu kambe. Ase okanda wekɔ lo nsala la wolo dia ntondja diangɔ efula lo nkamba l’ase olimu yema tshitshɛ ndeka woho wakiwɔ ntondo. Diakɔ diele ase olimu koka monga la ekiyanu efula, nɛmba ndo kaanga ntata hemɔ. Anto efula ndjakiyanyaka ɔnɛ wayoshisha elimu awɔ naka hawosale kɛnɛ tshɛ kaalɔmba owandji awɔ w’olimu.

7, 8. a) Le na alekaso monga la kɔlamelo? b) Wetshelo akɔna w’ohomba wakakondja ɔnangɛso la la Thaïlande lo dikambo di’olimu ande?

⁷ Oko weso Akristo, sho mongaka la kɔlamelo y’efula le Jehowa oleki le onto akɔna tshɛ kana ɛngɔ kekina tshɛ, mbidja ndo olimu aso. (Luka 10:27) Olimu aso wa l’emunyi mbatokimanyiya dia nkotsha ehomba aso ndo dia nsukɛ olimu w’esambishelo. Koko naka hatongi la yewo, kete olimu aso wa l’emunyi koka todjɛ wekamu l’ɔtɛmwɛlɔ aso. Sho kokaka nkondja wetshelo oma lo kɛnɛ kakakomɛ ɔnangɛso ɔmɔtshi la la Thaïlande. Nde akate ate: “Olimu ami wa nɔngɔsɔla waa ɔrdinatɛrɛ waki ohomba efula, koko dui sɔ diakalɔmbaka dia dimi nkamba wenya efula. Etombelo waki la dui sɔ ele, l’ɔtɛ w’olimu akɔ dimi komongaka la wenya efula wa nsala akambo wa lo nyuma. L’ekomelo, lakayoshihodia ɔnɛ dia mbetsha wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo,  dimi pombaka nkamba olimu okina.” Kakɔna kakasale ɔnangɛso ɔsɔ?

⁸ Nde mbutaka ate: “L’ɔkɔngɔ wa dimi ndjakongɛ l’edja k’ɔnɔnyi w’otondo, lakɔshi yɛdikɔ ya sondjaka krɛmɛ lo shinga. L’etatelo, laki l’ekakatanu wendana l’ekondjelo ndo lakakɔmɔ. Etena kakamahomana l’asekami wa l’olimu wa ntondo, vɔ wakambɔlɛ ndo wakamimbola lande na kakamɛnyi ɔnɛ nsondja krɛmɛ ndeka olimu wa nɔngɔsɔla ɔrdinatɛrɛ, lɛnɛ ele ndo mashinyi washa tshitshi dimɛna. Lakalɔmbɛ Jehowa dia nde kimanyiyami dia ntondoya ndo dia nkotsha oyango ami wa monga la wenya efula wa ndjasha l’elimu wa lo nyuma. Kombeta edja, akambo wakatatɛ ndowana. Lakayeya kɛnɛ kakalangaka waa kidiya yami dimɛna ndo lakayonga la diewo dia nsala krɛmɛ. Kombeta edja, wakasombaka krɛmɛ tshɛ yakamasalaka lushi la lushi. Ɛlɔ kɛnɛ, laya l’ekondjelo ka dimɛna efula ndeka etena kakamakambaka olimu wa nɔngɔsɔla ɔrdinatɛrɛ. Vɔ wamboleka mbishami ɔngɛnɔngɛnɔ nɛ dia dimi bu la lonyangu ndo l’ekiyanu oko wakimi la wɔ l’olimu ami wa ntondo. Ndo dui dioleki ohomba ele, lamboleka ndjaoka suke la Jehowa.”​—Adia Mateo 5:3, 6.

9. Ngande wakokaso ntetemala monga la wɛdimo lo dikambo di’olimu wa l’emunyi?

⁹ Jehowa ngɛnangɛnaka etena kakambaso olimu efula. Nkamba olimu efula mongaka la difuto. (Tok. 12:14) Koko sho pombaka ndjashikikɛ dia olimu aso wa l’emunyi bu dui di’ohomba efula le so oleki olimu wakambɛso Jehowa. Etena kakandatɛkɛtaka dikambo di’ehomba wa lo demba, Yeso akate ate: “Diakɔ diele, nyotetemale nyanga ntondo Diolelo la losembwe laki Nzambi, ko nde ayonyokotshɛ diangɔ dikina sɔ tshɛ.” (Mat. 6:33) Ko ngande wakokaso mbeya dia kana tekɔ la wɛdimo lo dikambo di’olimu wa l’emunyi? Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde dimi mɛnaka dia olimu ami wekɔ ohomba efula ndo mbishakami ɔngɛnɔngɛnɔ, koko mbɔsaka olimu wakambɛmi Nzambi dia wekɔ anyanya kana eshi?’ Nkana yimba la dimbola sɔ koka tokimanyiya dia mɛna kɛnɛ kalekaso nanga mɛtɛ.

10. Wetshelo akɔna w’ohomba waketsha Yeso?

¹⁰ Yeso akatetsha kɛnɛ kahomba mbeta la ntondo lo nsɛnɔ yaso. Lo etena kɛmɔtshi, nde akatshu dia tenda Mariya nde la kadiyɛnde Maata la ngelo. Aha la ntshimbatshimba, Maata akatatɛ mbokatɛ mbo ya ndɛ, koko Mariya akadjasɛ suke la Yeso ndo akahokamɛka wetshelo ande. Maata akayakiyanya l’ɔtɛ waki Mariya kombokimanyiya. Koko Yeso akatɛ Maata ate: “Mariya ambɔsɔna kɛnɛ kele dimɛna ndo hawotowɔhɔtɔlatɔ.” (Luka 10:38-42) Lo mbuta ngasɔ, Yeso aketsha wetshelo w’ohomba efula. Diaha ehomba aso mbekola yimba yaso ndo dia mɛnya ngandji kokaso Kristo, sho pombaka nsɔna “kɛnɛ kele dimɛna.” Dui sɔ nembetshiyaka dia diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa mbahomba mongaka nshi tshɛ dui dioleki ohomba lo nsɛnɔ yaso.

11. Kakɔna kata Bible lo kɛnɛ kendana la momuya ndo nkɔkɔla demba?

¹¹ Sho mongaka l’elimu efula, diakɔ diele tena dimɔtshi sho pombaka momuya ndo nkɔkɔla demba. Sho mbadiaka lo Bible ɔnɛ: “Ndooko kɛnɛ kele dimɛna le onto oleki ndɛ la nnɔ ndo ngɛnangɛna lo olimu ande wa wolo.” (Ond. 2:24) Yeso akeyaka ohomba wa ambeki ande momuya. Ɛnyɛlɔ, l’ɔkɔngɔ wa nkamba olimu w’esambishelo efula, Yeso akawatɛ ate: “Nyoye nyuamɛ, totshu lo dihole dia diɛta kele nyotomuya yema.”​—Makɔ 6:31, 32.

12. Lande na kahombaso monga la yewo lo kɛnɛ kendana la ɔkɔkwɛlɔ wa demba ndo tɔkɛnyɔ? Sha ɛnyɛlɔ.

¹² Ɔkɔkwɛlɔ wa demba ndo tɔkɛnyɔ koka tokimanyiya dia sho momuya ndo ndjaoka dimɛna. Koko sho pombaka monga la yewo diaha woho wayangɛnyangɛnyaso monga dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ laso. Lo ntambe ka ntondo, anto  efula waki la kanyi nyɛ: “Nyɛsɔ tole ndo tɔnɔ, nɛ dia tayovɔ loyi.” (1 Kɔr. 15:32) Kanyi yakɔ yaamɛ mbambokokanɛ ɛlɔ kɛnɛ. Ɛnyɛlɔ, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi wa lo Erɔpɛ wa lo ɛstɛ akatatɛ mbɔtɔ nsanganya y’Akristo. Koko nde akalangaka tɔkɛnyɔ efula ko nde akayotshika nsangana kaamɛ l’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Koko l’ɔkɔngɔ diko, nde akayoshihodia dia woho wakandalekaka ndjasha lo tɔkɛnyɔ akawelaka ekakatanu efula. Nde akayotatɛ mbeka Bible nto ndo l’edjedja ka wonya, nde akayotatɛ nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. L’ɔkɔngɔ wa nde nongola batisimu, nde akate ate: “Dikambo ɔtɔi dianyangami ele, lakashisha wenya efula la ntondo ka dimi nshihodia ɔnɛ kambɛ Jehowa mbishaka ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula ndeka oweso wa tɔkɛnyɔ ta l’andja ɔnɛ.”

13. a) Sha ɛnyɛlɔ kɛnya lande na kele mbetsha wenya efula lo ɔkɔkwɛlɔ wa demba ndo lo tɔkɛnyɔ bu dimɛna. b) Kakɔna kakoka tokimanyiya dia monga la wɛdimo lo dikambo dia ɔkɔkwɛlɔ wa demba ndo tɔkɛnyɔ?

¹³ Ɔkɔkwɛlɔ wa demba pombaka tokimanyiya dia ndjaoka dimɛna ndo nyomokondja wolo. Ko wenya engana wahombaso mbetsha lo nkɔkɔla demba? Dia tokimanyiya dia nkadimola lo dimbola sɔ, sho koka nkanyiya lo dikambo sɔ lo yoho nyɛ: Anto efula nangaka ndɛ ekate ndo diangɔ dia mpɛ. Koko sho mbeyaka dia naka sho ndɛka diangɔ sɔ wonya tshɛ, kete diɔ diayolanya yoonge yaso. Naka sho nangaka monga la yoonge ya dimɛna, kete sho pombaka ndɛka diangɔ diele amɛna le so. Woho akɔ waamɛ mbele, naka sho mbetshaka wenya efula lo nkɔkɔla demba ndo lo tɔkɛnyɔ, dui sɔ diayonga la shɛngiya lo diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia mbeya kana tekɔ la wɛdimo lo dikambo dia ɔkɔkwɛlɔ wa demba? Dui dimɔtshi diakokaso nsala ele nsɔna lomingu lɔmɔtshi ko mfunda lofulo la wenya wetshaso lo akambo wendana la olimu wakambɛso Jehowa, ɛnyɛlɔ nsanganya y’Akristo, olimu w’esambishelo ndo wekelo wa Bible. Oma laasɔ, sho koka mfunda lofulo la wenya wetshaso lo lomingu lakɔ laamɛ lo ɔkɔkwɛlɔ wa demba, ɛnyɛlɔ tɔkɛnyɔ, wendelo wa televiziɔ kana tɔkɛnyɔ ta lo vidɛo. Etena kɛdikaso lofulo la wenya wetshaso lo akambo asɔ ahende, wetshelo akɔna wakondjaso? Onde sho pombaka nsala otshikitanu ɔmɔtshi?​—Adia Ɛfɛsɔ 5:15, 16.

14. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia nsɔna ɔkɔkwɛlɔ wa demba ndo tɔkɛnyɔ t’amɛna?

¹⁴ Jehowa toshaka diaaso dia sho nsɔna woho wa nkɔkɔla demba, ndo ewandji wa nkumbo koka sɔnɛ ase nkumbo yawɔ woho wa nkɔkɔla demba. Lo Bible, Jehowa toshaka atɔndɔ wɛnya woho wakanyiyande. Atɔndɔ asɔ tokimanyiyaka dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna. * Ɔkɔkwɛlɔ wa dimɛna wa demba wekɔ “woshasha wa Nzambi.” (Ond. 3:12, 13) Ekɔ mɛtɛ dia anto ngɛnangɛnaka weho wa tɔkɛnyɔ totshikitanyi. (Ngal. 6:4, 5) Oyadi woho wa kɛnyɔ tshɛ yayotɔsɔna, sho pombaka monga la yewo. Yeso akate ate: “Lɛnɛ ele ɛngɔ kayɛ ka nɛmɔ, lɛkɔ mbayoyala ndo otema ayɛ.” (Mat. 6:21) Ngandji kokaso Yeso totshutshuyaka dia nkanyiya, ntɛkɛta ndo nsala akambo lo yoho yɛnya dia Diolelo diekɔ ohomba efula le so oleki ɛngɔ kekina tshɛ.​—Flpɛ. 1:9, 10

15, 16. a) Ngande wakoka nsaki ka lomombo monga djonga le so? b) Dako diakɔna dia lomba diakasha Yeso lo dikambo dia lomombo la l’emunyi?

¹⁵ Anto efula ɛlɔ kɛnɛ mbɔsaka dia vɔ pombaka monga la diangɔ dieke katomba, telefɔnɛ, ɔrdinatɛrɛ ndo diangɔ dikina. Lomombo la l’emunyi mongaka la shɛngiya le wɔ, nɛ dia vɔ mbɔsaka dia ɔsɔ ekɔ yoho ya lɔsɛnɔ yele diangɔ ndo falanga yekɔ la nɛmɔ efula ndeka ɛngɔ kekina tshɛ. Oko weyɛ Okristo, ɛngɔ kakɔna koleki ohomba le yɛ? Yambola ɔnɛ: ‘Onde dimi mbetshaka wenya efula dia nkanyiya akambo wendana la mituka kana diangɔ dieke katomba  oleki wenya wetshami dia nɔngɔsɔla nsanganya ya l’etshumanelo? Onde dimi lamboleka monga l’elimu efula wa nsala lushi la lushi polo ndo laya la wenya yema tshitshɛ dia nɔmba kana mbadia Bible?’ Naka hatongi la yewo, kete ngandji ka lomombo la l’emunyi koka ndjonga dui di’ohomba ndeka ngandji kokaso Kristo. Sho pombaka nkana yimba la ɛtɛkɛta wa Yeso ɛnɛ: “Nyewɔ weho tshɛ wa lokaki.” (Luka 12:15) Lande na kakatosha Yeso ɔhɛmwɛlɔ w’ohomba wa ngasɔ?

¹⁶ Yeso akate ɔnɛ: “Ndooko onto lakoka kambɛ ewandji 2 olimu.” Nde akakotsha ate: “Nyu hanyokoke kambɛ Nzambi la ɛngɔnyi olimu oko ɛhɔmbɔ.” Hatokoke mbisha Jehowa kɛnɛ koleki dimɛna le so ko l’etena kakɔ kaamɛ ndjasha lo lomombo la l’emunyi. Yeso akɛnya di’onto lasala ngasɔ “ayohetsha ɔmɔtshi ko ayolanga okina, kana nde ayɛkama ɔmɔtshi ko ayɛkɔ okina.” (Mat. 6:24) Lam’ele tekɔ anto wele bu kokele, sho pombaka ntetemala ndɔshana la “nsaki y’alemba aso,” mbidja ndo nsaki ka lomombo la l’emunyi.​—Ɛf. 2:3.

17. a) Lande na koonga anto amɔtshi l’okakatanu dia monga la wɛdimo lo dikambo dia lomombo la l’emunyi? b) Kakɔna katokimanyiya dia ndɔshana la nsaki ka lomombo?

¹⁷ Anto efula ndjashaka l’ɛngɛnɔngɛnɔ awɔ ndo dia nkotsha nsaki yawɔ woho wele aya tshondo y’okakatanu dia vɔ monga la wɛdimo lo dikambo dia lomombo la l’emunyi. (Adia 1 Kɔrɛtɔ 2:14.) Lam’ele vɔ hawokane yimba dimɛna, vɔ mbeyaka monga l’okakatanu dia mbeya otshikitanu wele lam’asa ɔlɔlɔ la kɔlɔ. (Hɛb. 5:11-14) Etombelo wele la dui sɔ ko, nsaki kele la wɔ ka lomombo la l’emunyi talekaka mfula tsho. Ndo lo yɛdikɔ yatawaleke dikondja, mbatawaleke dilanga. (Ond. 5:10) Koko sho kokaka nsala dui dimɔtshi dia ndɔshana l’ekanelo ka yimba ka ngasɔ. Mbadiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala ayotokeketsha dia nshika tanga la ntondo ka nsaki ka lomombo. (1 Pet. 2:2) Yeso akakanaka yimba la akambo wa mɛtɛ wa Jehowa ndo dui sɔ diakookimanyiya dia nshika tanga la ntondo k’ehemba wa Satana. Ndo ɛlɔ kɛnɛ, naka sho nangaka nshika tanga la ntondo ka nsaki ka lomombo, kete sho pombaka nkamba la atɔndɔ wa lo Bible lo nsɛnɔ yaso. (Mat. 4:8-10) Lo nsala ngasɔ, tayɛnya Yeso dia sho mbolangaka efula ndeka lomombo la l’emunyi.

18. Kakɔna kamboyoyashikikɛ dia nsala?

¹⁸ Etena kakambola Yeso Petero ate: “Onde wɛ mbokakami ngandji oleki diangɔ nɛ?” nde aketsha Petero ɔnɛ nde pombaka ndjasha dia kambɛ Jehowa lo lɔsɛnɔ lande. Ekɔ dui dia diambo dia mbeya dia lokombo Petero nembetshiyaka “Ɛtshi ka dive.” Nde akasɛnɛ lo yoho yɔtɔnɛ la lokombo lande lɛdikama la waonga w’amɛna wele oko dive. (Ets. 4:5-20) Ɛlɔ kɛnɛ, sho la wɔ nangaka dia ngandji kokaso Kristo monga wolo. Ɔnkɔnɛ, toyashikikɛ dia olimu wa l’emunyi, ɔkɔkwɛlɔ wa demba ndo lomombo la l’emunyi wekɔ lo dihole diawɔ lo nsɛnɔ yaso. Oma laasɔ, ayoyala oko tekɔ lo mbuta oko Petero ɔnɛ: “Nkumadiɔndjɔ, wɛ mbeyaka dia dimi kookaka ngandji.”