1. Ngandji kakɔna koleki tshɛ, ndo ngande wakielɛwɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

JEHOWA mbele Kiɔkɔ ya ngandji. (1 Jni. 4:7) Ngandji koleki tshɛ pikama lo atɔndɔ w’amɛna. Lo Bible, yoho ya ngandji shɔ mbelamɛka lo Grɛkɛ ɔnɛ a·gaʹpe. Ngandji kɛsɔ koka mendana la nanga ndo monga la nsaki k’efula otsha le onto ɔmɔtshi, koko tɔ mendanaka ndo l’awui efula laadiko dia monga tsho la nsaki. Tɔ mɛnamaka lo salɛ anto akina akambo aha la lokaki. Ngandji kɛsɔ mbatotshutshuya dia salɛ anto akina akambo w’ɛlɔlɔ. Yoho ya ngandji shɔ toshaka ɔngɛnɔngɛnɔ ndo lɔsɛnɔ laso mongaka l’oyango.

2, 3. Ngande wakɛnya Jehowa ngandji ka ndjahondja lo dikambo di’anto?

² Jehowa akɛnya anto ngandji kande kaanga la ntondo ka nde ntonga Adama la Eva. Nde akatonge nkɛtɛ dia tɔ monga l’ɛngɔ tshɛ kele la so ohomba dia nsɛna. Laadiko dia laasɔ, nde akakitonge dia tɔ monga dihole diakokaso mbidjasɛ dia sho monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ lo lɔsɛnɔ. Jehowa kosala dihole sɔ lo dikambo diande. Nde akadisale lo dikambo diaso. L’ɔkɔngɔ wa nde nɔngɔsɔla dihole dia sho mbidjasɛ, nde akatonge anto ndo akawasha elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo lo paradiso ka la nkɛtɛ.

 ³ L’ɔkɔngɔ diko, Jehowa akɛnya anto ngandji ka ndjahondja lo yoho yoleki dimɛna. Kaanga mbele Adama la Eva wakatɔmbɔkɔ, Jehowa aki l’eshikikelo dia anande wakakoke ndjowoka ngandji, diakɔ diakandakimɔ olambo w’etshungwelo w’Ɔnande dia mbashimbɛ. (Eta. 3:15; 1 Jni. 4:10) Oma l’etena kakalake Jehowa olambo ɔsɔ, aki oko wamboshilaka kimɔma. Oma laasɔ, ɛnɔnyi 4 000 l’ɔkɔngɔ, Jehowa akakimɔ Ɔnande ɛtɔi lakandote lo dikambo di’anto. (Jni. 3:16) Ande lowando l’efula lele la so lo ngandji ka Jehowa lee!

4. Ngande weyaso di’anto wele keema kokele koka monga la ngandji ka ndjahondja?

⁴ Onde sho koka mɛnya ngandji ka ndjahondja kaanga mbeso keema kokele? Eelo. Jehowa akatotonge l’efanelo kande, mbuta ate l’akoka wa mbookoya. Aha tena tshɛ mbatongaka dui dia wɔdu le so dia monga la ngandji ka ndjahondja, koko sho koka monga la tɔ. Abɛlɛ akɛnya Nzambi ngandji ka ndjahondja etena kakandolambola kɛnɛ kakaleke dimɛna lo diangɔ diaki la nde. (Eta. 4:3, 4) Nɔa akɛnya ngandji ka ndjahondja etena kakandatetemala nsambisha losango laki Nzambi l’edja k’ɛnɔnyi efula, kaanga mbaki anto kopokamɛ. (2 Pe. 2:5) Abrahama akɛnya dia nde akokaka Nzambi ngandji k’efula ndeka oseka ɛngɔ tshɛ lo mbetawɔ nambola ɔnande la ngandji Isaka. (Jak. 2:21) L’ɛnyɛlɔ k’apami wa kɔlamelo asɔ, sho la wɔ nangaka monga la ngandji ka ngasɔ kaanga l’etena kele dui sɔ bu wɔdu.

5. Lo toho takɔna takokaso mɛnya dia sho mbokanaka ngandji ka mɛtɛ?

⁵ Bible totɛka dia sho mbokana ngandji ka mɛtɛ aha “tsho lo ɛtɛkɛta ndo laadiko di’ɛlɔmɔ, koko lo etsha ndo lo mɛtɛ.” (1 Jni. 3:18) Onde dui sɔ nembetshiyaka dia hatokoke mɛnyanya ngandji oma l’ɛtɛkɛta? Ndooko. (1 Tɛs. 4:18) Diɔ nembetshiyaka dia hatokoke komɛ tsho lo mbuta ɔnɛ: “Dimi kolangaka.” Sho pombaka kiɛnya l’etsha. Ɛnyɛlɔ, naka ɔnangɛso kana kadiyɛso bu la yangɔ ya ndɛ kana dihɔndɔ, kete nde ekɔ l’ohomba w’ɛngɔ kɛsɔ ndeka mboka tsho ɛtɛkɛta w’amɛna. (Jak. 2:15, 16) Woho akɔ waamɛ mbele, lam’ele sho nangaka Jehowa ndo wonyaso onto, hatohombe tsho nɔmbaka di’anto monga efula dia sambishaka kaamɛ la so, koko shoamɛ pombaka sambishaka efula.​—Mat. 9:38.

6, 7. a) “Ngandji kaha ka dungi pende” kɛdikɛdi na? b) Naa bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia ngandji ka kashi?

⁶ Ɔpɔstɔlɔ Joani akate dia sho pombaka mbokana ngandji “lo etsha ndo lo mɛtɛ.” Diakɔ diele, ngandji kaso “katongake ka dungi pende,” kana konge “kaha ka dungi pende.” (Rɔmɔ 12:9; 2 Kɔr. 6:6) Lo tena dimɔtshi, onto koka nsɛma dia nde mbokanaka ngandji. Ko onde ngandji kande kekɔ ka mɛtɛ ndo k’oma k’ɛse otema? Naa eyango ande? Ndooko ngandji koleki kɔlɔ ko ndeka ngandji ka dungi pende. Ngandji ka kashi kekɔ kɔlɔ efula.

⁷ Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia ngandji ka kashi. Etena kakasawola Satana la Eva l’ekambɔ k’Ɛdɛna, kɛnɛ kakandate kakɛnamaka oko nde akokombolɛka lokolo l’ɔlɔ. Koko etsha ande wakɛnya dia nde kombokombolɛ lokolo l’ɔlɔ. (Eta. 3:4, 5) Etena kaki Davidɛ nkumekanga, nde aki l’ɔngɛnyi wakawelɛka Ahitɔfɛlɛ. Koko Ahitɔfɛlɛ akafunge Davidɛ lo wahɔ ande hita. Etsha ande wakɛnya dia nde komonga ɔngɛnyi wa mɛtɛ. (2 Sa. 15:31) Ɛlɔ kɛnɛ, ɛtɔlɔki ndo anto akina wadja diatɔnelo l’etshumanelo kambaka “l’ɛtɛkɛta . . . wa mpɛ la wa lɔɔngɔ.” (Rɔmɔ 16:17, 18) Vɔ mbeyaka mɛnya oko vɔ ndjakiyanyaka lo dikambo di’anto akina, ko tetele wekɔ la lokaki.

8. Dimbola diakɔna diahombaso ndjaoka?

⁸ Ngandji ka kashi kekɔ waale djekoleko nɛ dia vɔ kambaka la tɔ dia nkesa anto. Sho koka nkesa anto, koko hatokoke nkesa Jehowa.  Yeso akate ɔnɛ wanɛ wasala akambo oko akanga wa dungi pende wayolongola dilanya “dioleki wolo.” (Mat. 24:51) Lam’ele tekɔ ekambi wa Jehowa, hatolange kaanga yema dia monga akanga wa dungi pende. Diakɔ diele, sho pombaka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde dimi mbokanaka ngandji ka mɛtɛ kana ka lokaki ndo ka kashi?’ Tayanga nsɛdingola toho divwa takokaso mbokana ngandji “kaha ka dungi pende.”

9. Kakɔna kayototshutshuya ngandji ka mɛtɛ dia nsala?

⁹ Kamba l’ɔngɛnɔngɛnɔ oyadi kaanga ndooko onto lɛna kɛnɛ kasalayɛ. Sho pombaka mbetawɔ salɛ anto akina akambo w’amɛna ndo la ngandji, akambo wele ndooko onto okina layeya. (Adia Mateo 6:1-4.) Ananiya nde la Safira kosala ngasɔ. Etena kakawakimɔ woshasha, vɔ wakalange di’anto akina mbeya kɛnɛ kakawasale. Vɔ wakate kashi lo kɛnɛ kendana la lofulo la falanga lakawakimɔ ndo wakalongola dilanya l’ɔtɛ wakiwɔ la dungi pende. (Ets. 5:1-10) Koko, naka sho mbokaka anangɛso ngandji ka mɛtɛ, kete tayɔngɛnangɛna mbasalɛ akambo aha la nyanga di’anto akina mbeya kɛnɛ kakatasadi. Sho koka nkondja wetshelo oma le anangɛso wakimanyiya Olui-walɔmbɔla dia nɔngɔsɔla mbo ya ndɛ ya lo nyuma. Vɔ hawokutola yambalo y’anto oya le wɔ ndo vɔ hawoyange di’anto mbeya kɛnɛ kakawasale.

10. Ngande wakokaso mɛnya anto akina dia sho mbaɔsaka la nɛmɔ?

¹⁰ Ɔsaka anto akina la nɛmɔ. (Adia Rɔmɔ 12:10.) Yeso akasha apɔstɔlɔ ande nɛmɔ etena kakandaasole ekolo. (Jni. 13:3-5, 12-15) Sho pombaka nsala la wolo dia monga l’okitshakitsha l’ɛnyɛlɔ ka Yeso ndo kambɛ anto akina. Apɔstɔlɔ koshihodia kɛnɛ kakasale Yeso polo ndo nshi efula l’ɔkɔngɔ etena kakawayolongola nyuma k’ekila. (Jni. 13:7) Sho mɛnyaka dia sho mbishaka anto akina nɛmɔ lo mbewɔ dia mfɔnya ɔnɛ sho mbaleka l’ɔtɛ wakatɔtɔ kalasa efula kana weso ɔngɔnyi mbaleka kana l’ɔtɛ weso l’ɛkɛndɛ wa laande. (Rɔmɔ 12:3) Hatoke anto akina kandjema etena kawaandolawɔ, koko sho ngɛnangɛnaka kaamɛ la wɔ kaanga naka tekɔ lo mfɔnya dia ndo sho mbakawahombi mandola.

11. Lande na kahombaso mandolaka anto akina l’otema ɔtɔi?

¹¹ Andolaka anto akina l’otema ɔtɔi. Yanga waaso wa mandola anto akina. Sho tshɛ mbeyaka dia ɛtɛkɛta wa lowando wekɔ “amɛna dia nkeketsha” anto akina. (Ɛf. 4:29) Koko, sho pombaka monga l’eshikikelo dia kɛnɛ kataso ndja oma k’ɛse otema ndo hatokite tsho dia ntɛtɛmɔla anto akina. Hatohombe mbuta dui dimɔtshi tsho dia ntɛtɛmɔla onto kana dia mbewɔ ɔkɛndɛ aso wa mbisha dako diahombama. (Tok. 29:5) Sho koka monga akanga wa dungi pende naka l’ɔkɔngɔ wa mandola onto ɔmɔtshi, ko ntatɛ ntɛkɛta kɔlɔ lo dikambo diande kam’awanyɛnde ekolo. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akokanaka ngandji ka mɛtɛ. Etena kakandafundɛ Akristo wa la Kɔrɛtɔ, nde akawaandola l’ɔtɛ w’akambo w’amɛna wakawasalaka. (1 Kɔr. 11:2) Koko etena kakawahombaka ndakema, nde akawalembetshiyaka hwe ndo lo yoho ya dimɛna lande na kakiwɔ l’ohomba w’alako.​—1 Kɔr. 11:20-22.

12. Ngande wakokaso mɛnya dia sho mbokanaka ngandji ka mɛtɛ etena kalongolaso anto akina?

¹² Longɔnaka. Jehowa todjangɛka dia monga la lokaho otsha le anangɛso l’akadiyɛso. (Adia 1 Joani 3:17.) Koko sho pombaka nongɔnaka l’eyango w’amɛna. Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde lakami, dimi mbelɛka paka angɛnyi ami ato kana wanɛ wele la lokumu l’etshumanelo? Onde dimi mbelɛka paka anto wɛnami dia vɔ wayoyombisha ɛngɔ kɛmɔtshi?  Kana onde dimi mbishaka anangɛso l’akadiyɛso wahameye dimɛna kana wahatosalɛ dui dimɔtshi diangɔ?’ (Luka 14:12-14) Tokanyiya yema: Kakɔna kakokaso nsala naka ɔnangɛso ɔmɔtshi ekɔ l’ohomba w’ekimanyielo l’ɔtɛ wakandɔshi tɛdikɔ ta kɔlɔ? Kana kayotota naka sho mbelɛka onto ɔmɔtshi lakaso, koko nde hatoshaka losaka ndooko lushi? Jehowa totɛka ate: “Nyolongɔnake lam’asanyu aha l’engunungunu.” (1 Pe. 4:9) Tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka sho mbisha l’eyango w’amɛna.​—Ets. 20:35.

13. a) Etena kakɔna kakokaso ndeka monga l’ohomba wa solo dia lotutsha? b) Akokaso nsala dia nkimanyiya wanɛ wele wɔdu?

¹³ Kimanyiyaka wanɛ wele wɔdu. Didjango dia lo Bible di’ɔnɛ “nyosuke wanɛ wele wɔdu ndo nyonge la solo dia lotutsha otsha le anto tshɛ” koka tokimanyiya dia mɛnya ɔnɛ tekɔ la ngandji ka mɛtɛ. (1 Tɛs. 5:14) Anangɛso efula waki wɔdu wakayonga la mbetawɔ ka wolo. Koko anto akina tetemalaka monga la ohomba wa solo diaso dia lotutsha ndo ekimanyielo ka la ngandji. Ngande wakokaso mbakimanyiya? Sho koka nkamba la Bible dia mbakeketsha, sho koka mbalɔmba dia nsambisha kaamɛ la so kana mbahokamɛ tsho. Ndo nto, tatɔfɔnyake ɔnɛ ka anagɛso l’akadiyɛso wekɔ la “wolo” kana “wɔdu.” Lo dihole dia mfɔnya ngasɔ, sho pombaka mbeya dia sho tshɛ tekɔ la wolo ndo la wɛɔdu. Kaanga ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ aketawɔ dia nde aki la wɛɔdu. (2 Kɔr. 12:9, 10) Sho tshɛ tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo ndo ekeketshelo k’oma le anto akina.

14. Kakɔna kahombaso monga suke dia nsala dia mbidja wɔladi lam’asaso l’anangɛso?

¹⁴ Dja wɔladi. Nsɛna lo wɔladi l’anangɛso ekɔ dui di’ohomba efula. Kaanga naka tekɔ lo mfɔnya ɔnɛ onto hoki kɛnɛ kakatatshi dimɛna kana wakatosale akambo aha la losembwe, sho pombaka nsala la wolo dia mbidja wɔladi. (Adia Rɔmɔ 12:17, 18.) Naka tambosalɛ onto ɔmɔtshi kɔlɔ, kete koka monga tsho ohomba mbɔlɔmba edimanyielo. Koko tɔ pombaka monga k’oma k’ɛse otema. Ɛnyɛlɔ, lo dihole dia mbuta ɔnɛ, “odimanyiya naka wɛ akanyangi,” ayoleka dimɛna sho mbetawɔ munga kaso lo mbuta ɔnɛ, “odimanyiya nɛ dia lakakonyangiyisha l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakamatshi.” Mbidja wɔladi ekɔ ohomba djekoleko lo diwala. Ayoyala kɔlɔ dia wadi l’omi salaka akambo oko anto wokana ngandji la ntondo k’anto akina, etena kele lam’asawɔ vɔ hawɔtɛkɛtshanya, tondjanɛka efata kana wekɔ lo salanɛ awui la ngala.

15. Ngande wakokaso mɛnya ɔnɛ tambodimanyiya l’otema ɔtɔi?

¹⁵ Dimanyiya l’otema ɔtɔi. Naka onto ɔmɔtshi ambotosalɛ kɔlɔ, towodimanyiya ndo tonya yimba lɔkɔ. Sho pombaka nsala dui sɔ kaanga naka nde hɛnyi dia nde akatosale kɔlɔ. Todimanyiya lo “[mbi]dja welo wa l’otema ɔtɔi dia nkokɛ kaamɛ ka lo nyuma lo dimama dia wɔladi.” (Ɛf. 4:2, 3) Dia mɛnya ɔnɛ tambodimanyiya l’otema ɔtɔi, sho pombaka ntshika dia nkanyiya kɛnɛ kakatosalɛ onto akɔ.  Ngandji “hadia akambo wa kɔlɔ wosalɛwɔ.” (1 Kɔr. 13:4, 5) Lo mɛtɛ, naka sho nama kumbɛkumbɛ, kete sho koka mfukutanya diɔtɔnganelo diasaso l’ɔnangɛso kana kadiyɛso ndo la Jehowa. (Mat. 6:14, 15) Sho mɛnyaka ɔnɛ tambodimanyiya onto l’otema ɔtɔi, naka sho nɔmba lo dikambo di’onto lotosale kɔlɔ.—Luka 6:27, 28.

16. Ahombaso nsala naka tekɔ l’ɛkɛndɛ wa laande l’olimu wa Jehowa?

¹⁶ Yahondja awui amɔtshi. Naka wambotosha ɔkɛndɛ wa laande l’olimu wa Jehowa, kete sho koka mɛnya dia sho mbokaka anto akina ngandji ka mɛtɛ lo ‘nyanga wahɔ w’anto akina, koko aha wahɔ aso hita.’ (1 Kɔr. 10:24) Ɛnyɛlɔ, anto amɔtshi wele l’ɛkɛndɛ komaka ntondo k’anto akina lo dihole dia nsanganya ya weke ndo koka pembama dia mambɛ ahole woleki amɛna dikambo diawɔ ndo dia nkumbo yawɔ. Koko, efula l’atei awɔ sɔnaka ahole waha kawotake l’etenyi kakawalɔngɔsɔla dikambo diawɔ. Lo nsala ngasɔ, vɔ mɛnyaka ngandji kaha la lokaki. Ngande wakokayɛ mbokoya ɛnyɛlɔ kawɔ?

17. Naka Okristo ambosala pɛkato ka woke, kakɔna kayowotshutshuya ngandji ka mɛtɛ dia nsala?

¹⁷ Shola ndo ntshika nsala pɛkato lo woshɛshɛ. Akristo amɔtshi wakasale pɛkato ka woke wakakishɛ. Ondo vɔ wakoke nsɔnyi kana konanga dia nyangiya anto akina. (Tok. 28:13) Koko, mbishɛ pɛkato mɛnyaka di’onto bu la ngandji, nɛ dia tɔ salɛka otshi wa pɛkato ndo anto akina kɔlɔ. Lo ngande? Jehowa koka ntshika dia ntshɔkɔla etshumanelo la nyuma kande k’ekila ndo etshumanelo honga lo wɔladi. (Ɛf. 4:30) Diakɔ diele, naka Okristo ambosala pɛkato ka woke, kete ngandji ka mɛtɛ kayowotshuthuya dia mbutɛ dikumanyi ndo nkondja ekimanyielo kahombama.​—Jak. 5:14, 15.

18. Naa ohomba wa ngandji ka mɛtɛ?

¹⁸ Ngandji mbele dionga dioleki woke tshɛ. (1 Kɔr. 13:13) Tɔ kimanyiyaka anto dia mbeya waa na wele ambeki wa Yeso wa mɛtɛ ndo dia mɛna waa na mɛtɛ wokoya Jehowa ɔnɛ lele Kiɔkɔ ya ngandji. (Ɛf. 5:1, 2) Pɔɔlɔ akate ɔnɛ, naka nde bu la ngandji, kete nde akahombe monga onto l’anyanya. (1 Kɔr. 13:2) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ totetemale mbokana ngandji aha tsho “lo ɛtɛkɛta” koko “lo etsha ndo lo mɛtɛ.”