1, 2. a) Ngande wakoka etshikitanu wa la shashimoya monga la shɛngiya lo nsɛnɔ yaso? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Lo ndjela Osambo 131, kakɔna kakoka tokimanyiya dia monga la ki ka lo yimba?

L’ƆKƆNGƆ wa Lloyd nde la Alexandra nkamba lo Bɛtɛlɛ ɛnɔnyi ndekana 25, wakaakaloya l’etshumanelo. L’etatelo, vɔ waki la lonyangu. Lloyd mbutaka ate: “Lakalangaka Bɛtɛlɛ ndo olimu ami efula. Lakangɛnangɛna ɛkɔkɔ wakakonya di’otshikitanu ɔsɔ salema, koko lo mingu ndo ngɔndɔ yakayele, mbala efula lakayaokaka oko onto lambɔsɛkama.” Etena kɛmɔtshi Lloyd akɛnaka otshikitanu ɔsɔ la sso di’ɔlɔlɔ, koko etena kekina nde akakɔmɔka.

² Etshikitanu wahatalongamɛ wayosalemaka mbala la mbala lo lɔsɛnɔ ndo vɔ koka tokonya dia nkɔmɔ ndo monga l’ekiyanu. (Tok. 12:25) Naka tekɔ l’okakatanu dia mbetawɔ etshikitanu ndo ndjaekesanyiya la wɔ, akokaso nsala dia ntetemala monga la wɔladi? (Adia Osambo 131:1-3.) Tayanga mɛna kɛnɛ kakasale ekambi wa Jehowa ɛmɔtshi wa lo nshi y’edjedja ndo wa nshi nyɛ dia monga la ki ka lo yimba oyadi etena kakatshikitana nsɛnɔ yawɔ la shashimoya.

3. Ngande wakatshikitana lɔsɛnɔ la Yɔsɛfu la shashimoya?

³ Tɔshi ɛnyɛlɔ ka Yɔsɛfu. Lo anande tshɛ, Jakɔbɔ akalekaka nanga Yɔsɛfu. Dui sɔ diakakonya dia anango mbooka kandjema k’efula. Lam’aki Yɔsɛfu l’ɛnɔnyi 17, vɔ wakosondja oko mfumbe. (Eta. 37:2-4, 23-28) Nde akadiɛnɛ l’Edjibito ɛnɔnyi oko 13, ntondo oko mfumbe, ndo l’ɔkɔngɔ oko ose lokanu. Yɔsɛfu akangana etale la she lakandalangaka efula. Okakatanu ande wakakoke mbokonya dia nshisha elongamelo ndo momala, koko aha ngasɔ mbakidiɔ. Kakɔna kakokimanyiya?

4. a) Kakɔna kakasale Yɔsɛfu etena kakinde lo lokanu? b) Ngande wakakadimola Jehowa alɔmbɛlɔ wa Yɔsɛfu?

⁴ Etena kakadiɛnɛka Yɔsɛfu lo lokanu, weho akɔ tshɛ nde akadje yimba lo woho wakokimanyiyaka Jehowa. (Eta. 39:21; Os. 105:17-19) Ondo nde akakanyiyaka nto dikambo dia alɔ wa prɔfɛsiya wakandɛnyi etena kakinde dikɛnda ndo nde aki l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa aki kaamɛ la nde. (Eta. 37:5-11) Ondo nde akalɔmbɛ mbala efula ndo akatɛ Jehowa dui tshɛ diaki l’otema ande. (Os. 145:18) Ndo Jehowa akakadimola alɔmbɛlɔ wa Yɔsɛfu lo mboshikikɛ ɔnɛ Nde ayonga “kaamɛ la nde” oyadi dikambo diakɔna diakakoke ntomba.​—Ets. 7:9, 10.

5. Ngande wakoka “wɔladi wa Nzambi” tokimanyiya dia ndeka ndjashikikɛ dia kambɛ Jehowa?

⁵ Oyadi okakatanu wa wolo wa ngande wele laso, sho koka monga la “wɔladi wa Nzambi” wakokɛ ‘timba taso’ ndo ntshikala ki. (Adia Filipɛ 4:6, 7.) Etena keso l’ɔkɔmwɛlɔ ndo l’ekiyanu, “wɔladi wa Nzambi” koka tokeketsha dia ntetemala kambɛ Jehowa ndo aha mpekɔ. Tayanga nsɛdingola bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’anangɛso l’akadiyɛso wa nshi nyɛ wakɛnyi mɛtɛ ka dui sɔ.

6, 7. Ngande wele alɔmbɛlɔ aso koka tokimanyiya dia nyomonga la ki ka lo yimba? Sha ɛnyɛlɔ.

⁶ Etena kakoke Ryan nde la Juliette dia olimu awɔ w’ambatshi mboka wa laande wa lo tshanda mɔtshi wambokomɛ, vɔ wakakɔmɔ. Ryan mbutaka ate: “Takatɛ Jehowa dui sɔ lo dɔmbɛlɔ. Takeyaka ɔnɛ taki la diaaso dia laande lanɛ dia ndjaɛkɛ le nde. Anto efula wa l’etshumanelo kaso waki eyoyo l’akambo wa mɛtɛ, ko takalɔmbɛ Jehowa dia nde tokimanyiya dia mbisha ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka mbetawɔ.”

⁷ Ngande wakakadimola Jehowa dɔmbɛlɔ diawɔ? Ryan mbutaka ate: “L’ɔkɔngɔ wa dɔmbɛlɔ sɔ, tokanyi ta kɔlɔ ndo ekiyanu waki laso ntondo wakashile. Wɔladi wa Nzambi wakalame tokanyi ndo timba taso. Takashihodia ɔnɛ sho koka ntetemala monga la nɛmɔ le Jehowa, naka sho ntetemala monga la ekanelo k’ɔlɔlɔ.”

8-10. a) Ngande wakoka nyuma ka Nzambi tokimanyiya etena keso l’ekiyanu? b) Ngande wakoka Jehowa tokimanyiya naka sho ndjasha tshɛ dia mbokambɛ?

⁸ Nyuma ka Nzambi koka tokimanyiya dia monga la wɔladi ndo tɔ koka tɔlɔmbɔla nto dia ntana avɛsa wa lo Bible wayotokimanyiya dia nshihodia kɛnɛ kele mɛtɛ ohomba lo lɔsɛnɔ. (Adia Joani 14:26, 27.) Tende kɛnɛ kakakomɛ Philip nde la Mary, wadi l’omi waki lo Bɛtɛlɛ ɛnɔnyi oko 25. Lo ngɔndɔ nyɛi tsho, ambutshi awɔ akɔ ahende wa wamato wakavu, owotɔ awɔ okina akavu ndo vɔ wakahombe nkokɛ she aki Mary laki la hemɔ ka l’ɔtɛ.

⁹ Philip mbutaka ate: “Lakafɔnyaka dia lakakandolaka dui sɔ lo yoho ya dimɛna, ko tetele lakahombaka ɛngɔ kɛmɔtshi. Lakadia Kɔlɔsayi 1:11 lo sawo dia wekelo wa Tshoto y’Etangelo. Lo mɛtɛ, lakakikɛka, koko aha tshɛ lo tshɛ. Lakahombe  ‘mbikikɛ tshɛ lo tshɛ la solo dia lotutsha ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ.’ Divɛsa sɔ diakambohola ɔnɛ, monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo lɔsɛnɔ halemanɛ l’akambo wele la mi, koko nemanɛka la shɛngiya yele la nyuma ka Nzambi lo lɔsɛnɔ lami.”

¹⁰ Lam’ele Philip nde la Mary wakatetemala ndjasha tshɛ dia kambɛ Jehowa, nde akaatshɔkɔla lo toho efula. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntomba oma lo Bɛtɛlɛ, vɔ akɔ ahende wakakondja ambeki wa Bible wakahame ndo wakalangaka mbeka mbala efula lo lomingu. Mary mbutaka ate: “Vɔ waki ɔngɛnɔngɛnɔ aso ndo yoho yakatotɛka Jehowa ɔnɛ, awui tshɛ wayolowana.”

11, 12. a) Ngande wakasale Yɔsɛfu dui dimɔtshi diakakoke Jehowa mbɔtshɔkɔla? b) Ngande wakafute Jehowa Yɔsɛfu?

¹¹ Etena katshikitana lɔsɛnɔ la shashimoya, sho koka ndjakiyanya efula polo ndo lo ndjokoma dia kanyiyaka paka dikambo di’ekakatanu aso eto. Dui sɔ mbakakoke komɛ Yɔsɛfu. Koko nde akasɔnɛ dia nsala kɛnɛ kakandakoke nsala lo dikambo diakokomɛ. Oko wakakambaka Yɔsɛfu olimu efula lo dikambo dia Pɔtifara, mbakandakambaka olimu efula lo lokanu lo ɔkɛndɛ tshɛ wakawoshaka olami wa lokanu.​—Eta. 39:21-23.

¹² Lushi lɔmɔtshi, wakasha Yɔsɛfu ɔkɛndɛ wa namaka ase lokanu ahende wakakambaka lo sɛkɛ dia Farawɔ. Yɔsɛfu aki ɔlɔlɔ otsha le wɔ, ko apami akɔ wakayowotɛ ekiyanu waki lawɔ ndo alɔ wakaatshindjaka wɔɔngɔ wakawɛnyi l’otsho. (Eta. 40:5-8) Yɔsɛfu kombeyaka dui sɔ, koko sawo sɔ diakayokonya dia vɔ mbotondja. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ehende, wakawotondja oma lo lokanu ndo nde akayonga ɔnɔmbɔdi waki la lowandji l’efula l’Edjibito. Paka Farawɔ oto mbakaleke Yɔsɛfu lowandji!​—Eta. 41:1, 14-16, 39-41.

13. Ngande wakokaso nsala akambo lo yoho yakoka Jehowa tɔtshɔkɔla oyadi okakatanu akɔna wele laso?

¹³ L’ɛnyɛlɔ ka Yɔsɛfu, sho koka monga l’okakatanu wahatakoke mɛtɛ nkandola. Koko, naka sho monga la solo dia lotutsha ndo nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala, kete Jehowa ayotɔtshɔkɔla. (Os. 37:5) Kaanga etena kahatayeya kɛnɛ ka nsala ndo keso l’ekiyanu ‘tatoshishake elongamelo.’ (2 Kɔr. 4:8; nɔtɛ) Jehowa ayoyala kaamɛ la so djekoleko naka sho ntetemala ndjasha tshɛ l’esambishelo.

14-16. Ngande wakatetemala osambisha Filipɛ ndjasha tshɛ l’esambishelo kaanga mbakatshikitana lɔsɛnɔ lande?

¹⁴ Osambisha Filipɛ aki ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula k’onto lakayashaka tshɛ l’olimu w’esambishelo  oyadi woho akɔna wakatshikitana lɔsɛnɔ lande. L’etena kɛmɔtshi, nde akangɛnangɛna ɔkɛndɛ w’oyoyo waki lande la Jɛrusalɛma. (Ets. 6:1-6) Oma laasɔ akambo tshɛ wakatshikitana. L’ɔkɔngɔ wa Stɛfano ndjakema, wakahɛnyahɛnya Akristo wolo ko vɔ wakalawɔ oma la Jɛrusalɛma. Lam’ele Filipɛ akalangaka ndjasha tshɛ dia kambɛ Jehowa, nde akatshu l’osomba wa Samariya, lɛnɛ akalangaka anto mpokamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ.​—Mat. 10:5; Ets. 8:1, 5.

¹⁵ Filipɛ aki suke dia ntshɔ lɛnɛ tshɛ akɔlɔmbɔlaka nyuma ka Nzambi. Diakɔ diele Jehowa akakambe la nde dia nsambisha l’ahole waki anto watokaka lokumu l’ɔlɔlɔ. Ase Juda efula wakɔnyɔlaka ase Samariya ndo wakaasalɛka akambo lo yoho ya kɔlɔ. Koko Filipɛ kokananɛka kɔlɔ ndo nde akalomɔlomɔka dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. Ndo ase Samariya wakohokamɛ la “yambalo yawɔ tshɛ”!​—Ets. 8:6-8.

¹⁶ Oma laasɔ, nyuma ka Nzambi kakalɔmbɔla Filipɛ dia nde tosambisha lo osomba wa Ashidɔdɛ ndo wa Kayisariya, lɛnɛ aki ase wedja efula. (Ets. 8:39, 40) Oma laasɔ, lɔsɛnɔ la Filipɛ lakatshikitana nto. Nde akatodjasɛ lɛkɔ ndo akatokenga nkumbo. Koko, oyadi woho wakatshikitana lɔsɛnɔ la Filipɛ, nde akatetemala ndjasha tshɛ l’esambishelo ndo Jehowa akatetemala mbɔtshɔkɔla nde la nkumbo kande.​—Ets. 21:8, 9.

17, 18. Etena katshikitana lɔsɛnɔ laso lo yoho mɔtshi, ngande wele ndjasha tshɛ l’esambishelo ayotokimanyiya?

¹⁷ Anto efula wele l’olimu wa lo tena tshɛ mbutaka ɔnɛ, ndjasha tshɛ l’esambishelo mbakimanyiyaka dia ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ, kaanga etena katshikitana akambo. Ɛnyɛlɔ, etena kakatombe Osborne nde la Polite, wadi l’omi wa l’Afrique du Sud oma lo Bɛtɛlɛ, vɔ wakafɔnya ɔnɛ ayonga wɔdu ntana olimu wa kambaka etenyi ka lushi ndo dihole dia mbidjasɛ. Koko Osborne mbutaka ate: “Lonyangu ko, sho kotana olimu wa l’emunyi esadi woho wakatalongamɛka.” Polite mbutaka ate: “Sho kotana olimu l’edja ka ngɔndɔ shato ndo sho komomba kaanga mpata. Ɔsɔ aki okakatanu wa wolo.”

¹⁸ Kakɔna kakakimanyiya Osborne nde la Polite l’etena ka paa kɛsɔ? Osborne mbutaka ate: “Nsambisha kaamɛ l’ase etshumanelo akatokimanyiya efula dia ndeka ndjasha tshɛ lɔkɔ ndo mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ.” Lo dihole dia tshikalaka tsho la ngelo ko ndjakiyanyaka, vɔ  wakɔshi yɛdikɔ ya ndjasha tshɛ l’esambishelo. Nsala dui sɔ akawaela ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula! Ndo Osborne kotshaka ate: “Takayange elimu ahole tshɛ ndo l’ekomelo takayotana olimu.”

19-21. a) Kakɔna kayotokimanyiya dia ntetemala monga la ki ka lo yimba? b) Wahɔ akɔna wakokaso nkondja naka sho ndjaekesanyiya l’etshikitanu wahatalongamɛ?

¹⁹ Oko wambotodiɛna, naka sho mɛna ekakatanu wele laso la sso di’ɔlɔlɔ ndo ndjaɛkɛ le Jehowa tshɛ lo tshɛ, kete tayotetemala monga la ki ka lo yimba oyadi awui akɔna wakoka ntomba. (Adia Mika 7:7.) L’edjedja ka wonya, sho koka ndjoshihodia ɔnɛ woho wambotoyaekesanyiya l’etshikitanu mbambokeketsha diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Polite nembetshiyaka ɔnɛ mimɔ oma lo Bɛtɛlɛ akawetsha kɛnɛ kalembetshiya mɛtɛ mendɛ le Jehowa oyadi etena kɛnama dia lɔsɛnɔ lekɔ wolo efula. Nde mbutaka ate: “Lamboleka monga la diɔtɔnganelo dia ma ma la nde.”

²⁰ Mary, lakatatɛkɛtshi dikambo diande oma l’etatelo ekɔ lo ntetemala nkokɛ osombe wa she ndo ekɔ ombatshi mboka. Nde mbutaka ate: “Lakeke dia etena kemi l’ekiyanu, dimi pombaka ntshika ndjakiyanya, ko nɔmba, oma laasɔ mbayomoyaoka dimɛna. Wetshelo woleki ohomba wakamakondja ele, dimi pombaka ntshika akambo l’anya wa Jehowa ndo kɛsɔ mbahombaso nsala ndo lo nshi yayaye.”

²¹ Lloyd nde la Alexandra mbutaka dia etshikitanu wa lo lɔsɛnɔ lawɔ wakadje mbetawɔ kawɔ l’ohemba lo toho takiwɔ konongamɛka. Koko, vɔ shihodiaka di’ehemba ɛsɔ wakaakimanyiya. Kakianɛ vɔ mbeyaka dia mbetawɔ kawɔ kamboleka nkeketala woho wele tɔ kayowakeketsha etena kayowonga l’ekakatanu, ndo vɔ mbokaka dia wamboleka monga anto w’ɛlɔlɔ.

22. Eshikikelo kakɔna kakokaso monga latɔ naka sho nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala etena keso l’ekakatanu?

²² Lo dikongɛ nɛ, nsɛnɔ yaso koka ntshikitana la shashimoya. Sho koka nongola ɔkɛndɛ wotshikitanyi l’olimu wa Jehowa, sho koka monga l’ekakatanu wendana la yoonge kana sho koka monga l’ɔkɛndɛ wa nkokɛ nkumbo kaso lo yoho y’oyoyo. Koko oyadi dui diakɔna diakoka ntomba, onga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ndjakiyanyaka dikambo diayɛ ndo nde ayokokimanyiya l’etena kahombama. (Hɛb. 4:16; 1 Pe. 5:6, 7) Ndo l’etena kɛnɛ, nsala kɛnɛ kakokayɛ nsala lo ndjela okakatanu wele layɛ. Lɔmba Jehowa shɛso ndo yaɛkɛ le nde tshɛ lo tshɛ. Lo nsala ngasɔ, oyadi etshikitanu akɔna wakoka salema lo lɔsɛnɔ layɛ, wɛ ayongaka tena tshɛ la ki ka lo yimba kasha Jehowa.