1, 2. a) Ngande wakayaokaka Yeso lo dikambo di’Ɛlɛmbɛ wa Nzambi? b) Ngande wakakambaka afundji ndo Afarisɛ la Ɛlɛmbɛ lo yoho ya kɔlɔ?

YESO akalangaka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Dui sɔ hatambiya nɛ dia Jehowa She, onto loleki ohomba lo lɔsɛnɔ la Yeso, mbakadje Ɛlɛmbɛ akɔ. Lo Osambo 40:8, Bible kakate woho walanga Yeso Ɛlɛmbɛ wa Nzambi efula ɔnɛ: “Dia nsala lolango layɛ, wɛ Nzambi kami, kele ɔngɛnɔngɛnɔ ami.” Yeso akɛnya oma lo kɛnɛ kakandataka ndo kakandasalaka ɔnɛ Ɛlɛmbɛ wa Nzambi wekɔ kokele, wekɔ ohomba ndo kotshamaka.​—Mat. 5:17-19.

² Weho akɔ tshɛ Yeso akanyange etena kakandɛnyi afundji la Afarisɛ wakamba l’Ɛlɛmbɛ wa She lo yoho ya kɔlɔ lo mɛnya oko vɔ bu amɛna. Nde akawatɛ ate: “Nyu tokimɔka etenyi ka dikumi ka mɛntɛ la ka anɛtɛ la ka kumino,” mbuta ate vɔ wakalekaka mbidja yimba dia nkitanyiya towuiwui ta totshitshɛ ta l’Ɛlɛmbɛ. Ko okakatanu akɔna waki la wɔ? Yeso akalembetshiya ate: “Koko nyu tonyaka yimba lo awui woleki ohomba wa lo Ɛlɛmbɛ, mbuta ate losembwe, kɛtshi ndo kɔlamelo.” (Mat. 23:23) Afarisɛ kombeyaka kitshimudi y’Ɛlɛmbɛ ndo vɔ wakafɔnyaka dia vɔ ndeka anto akina. Koko Yeso akeyaka oyango waki ledia k’Ɛlɛmbɛ ndo kɛnɛ kakɛnyaka ɔlɛmbɛ tshɛ lo dikambo dia Jehowa.

3. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

³ Oko weso Akristo, hatɔlɔmbama dia nkitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ.  (Rɔmɔ 7:6) Ko lande na kakadje Jehowa Ɛlɛmbɛ akɔ lo Ɔtɛkɛta ande, Bible? Nde nangaka dia sho mbeya ndo nkitanyiya “awui woleki ohomba” wa lɔkɔ, mbuta ate atɔndɔ wele ledia k’Ɛlɛmbɛ. Ɛnyɛlɔ, atɔndɔ akɔna watanaso oma lo yɛdikɔ yendana la esomba w’eshamelo? Lo sawo dietshi takakondja wetshelo lo nsɛdingola kɛnɛ kakahombe onto lakalawɔ nsala. Lo sawo nɛ, tayeya kɛnɛ katetsha esomba w’eshamelo lo dikambo dia Jehowa ndo woho wakokaso mbokoya waonga ande. Tayokondja ekadimwelo lo ambola asato anɛ: Ngande wɛnya esomba w’eshamelo dia Jehowa mbokanaka kɛtshi? Esomba akɔ atetshawɔ lo kɛnɛ kendana la woho wɔsa Nzambi lɔsɛnɔ? Ndo ngande wɛnyawɔ losembwe lande la kokele? Lo dikambo tshɛ, nsala la wolo dia mbeya woho wakokayɛ mbokoya Shɔ lele l’olongo.​—Adia Ɛfɛsɔ 5:1.

4, 5. a) Kakɔna kakasalema dia nkimanyiya onto latalawɔ dia ndawɔ otsha l’osomba w’eshamelo aha l’okakatanu, ndo lande na? b) Kakɔna katetsha dui sɔ lo dikambo dia Jehowa?

⁴ Jehowa akakongɛ di’esomba esamalo w’eshamelo monga l’ahole wakakoke onto nkoma aha l’okakatanu. Nde akatɛ ase Isariyɛlɛ dia nsɔna esomba esato lo wedi akɔ ehende wa Jɔrdana. Lande na? Di’onto lakalawɔ nkoma l’osomba ɔmɔtshi l’atei awɔ esadi eto ndo aha l’okakatanu. (Wal. 35:11-14) Etadimbo w’otsha l’esomba akɔ waki amɛna efula. (Eoh. 19:3) Lo ndjela mbekelo k’ase Juda, tolembetelo taki l’otadimbo w’otondo dia nkimanyiya anto watalawɔ dia mbishola esomba akɔ. Lam’ele esomba w’eshamelo wakikɔ l’Isariyɛlɛ, ose Isariyɛlɛ lakadiakaka onto aha l’okonda kokokamɛka naka nde ntshɔ lo wodja okina, lɛnɛ akandakoke tohembama dia ntɛmɔla tozambizambi ta kashi.

⁵ Tokanyiya dui nɛ: Jehowa mbakadjanga dia andjakanyi ndjakema. Koko ndamɛ mbakasalaka la wolo di’onto lambodiaka onto aha l’okonda mbokama kɛtshi, kandji ndo kokamɛ. Nomb’ewo kɛmɔtshi k’akambo wa lo Bible akate ate: “Dui tshɛ diakasalema lo yoho ya dimɛna, ya wɔdu ndo y’aha l’okakatanu.” Jehowa bu shushi y’esehe yatayange toho ta mbisha ekambi ande dilanya. Koko nde ekɔ “ɔngɔnyi lo kɛtshi.”​—Ɛf. 2:4.

6. Onde Afarisɛ wakokoyaka kɛtshi ka Jehowa? Lembetshiya.

⁶ Afarisɛ konangaka mboka anto akina kɛtshi. Ɛnyɛlɔ mbekelo k’ase Juda mbutaka di’Afarisɛ wakatonaka dimanyiya onto lakasalaka munga kakɔ kaamɛ mbala ndekana shato. Dia mɛnya woho wakiwɔ la dionga dia kɔlɔ, Yeso akakambe la ɛnyɛlɔ ka Ofarisɛ ɔmɔtshi wakasale dɔmbɛlɔ suke la ofutshanyi w’elambo. Ofarisɛ akɔ akate ate: “Nzambi le, lambokosha losaka lo woho wemi bu oko anto akina tshɛ wele apɔtwanyi, anto wa kɔlɔ, akanga wa loseka kana oko ofutshanyi w’elambo ɔnɛ.” Wetshelo akɔna wakasha Yeso? Afarisɛ “wakɔsaka anto akina oko diangɔ  di’anyanya,” ndo vɔ kɔfɔnyaka dia waki l’ohomba wa mbokama kɛtshi.​—Luka 18:9-14.

7, 8. a) Ngande wakokayɛ mbokoya kɛtshi ka Jehowa? b) Lande na kahombaso monga l’okitshakitsha dia dimanyiya anto akina?

⁷ Okoya Jehowa koko aha Afarisɛ. Okana kɛtshi ndo kandji. (Adia Kɔlɔsayi 3:13.) Onga la dionga diayokimanyiya anto akina dia kɔlɔmba edimanyielo aha la mengenga. (Luka 17:3, 4) Yambola ɔnɛ: ‘Onde dimi dimanyiyaka anto akina esadi eto ndo aha l’okakatanu kaanga naka wambosalɛ kɔlɔ mbala efula? Onde dimi nomɔlomɔka dia mbidja wɔladi l’onto lambosalɛ kɔlɔ kana lambonyangiya?’

⁸ Dia dimanyiya, sho pombaka monga l’okitshakitsha. Afarisɛ wakafɔnyaka dia vɔ ndeka anto akina tshɛ, diakɔ diakiwɔ konangaka dimanyiyana. Koko lam’ele sho tekɔ Akristo, l’okitshakitsha tshɛ sho “[mbɔsaka] dia anto akina [t]oleka” ndo sho mbadimanyiyaka l’otema ɔtɔi. (Flpɛ. 2:3) Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde dimi mbokoyaka Jehowa ndo lekɔ l’okitshakitsha?’ Naka sho monga l’okitshakitsha, kete anto akina hawotonga l’okakatanu dia tɔlɔmba edimanyielo ndo tayonga suke dia mbadimanyiya. Onga suke dia mbokana kɛtshi ndo ɔkɔkɛ dia momala.​—Ond. 7:8, 9.

9. Ngande wakakimanyiya Jehowa ase Isariyɛlɛ dia nshihodia ɔnɛ lɔsɛnɔ lekɔ ekila?

⁹ Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi woleki woke wakasalema esomba w’eshamelo, aki dia nkokɛ ase Isariyɛlɛ diaha monga l’onongo wa dikila lo nkɛdia dikila diaha l’onongo. (Eoh. 19:10) Jehowa nangaka lɔsɛnɔ, ndo nde petshaka onto ladiaka. (Tok. 6:16, 17) Oko wende Nzambi ka losembwe ndo k’ekila, nde mbeyaka oyadi onto ambodiaka aha l’okonda. Ekɔ mɛtɛ di’onto lakadiakaka onto aha l’okonda akakokaka mbokama kɛtshi. Koko ntondotondo nde akahombaka nembetshiya dikumanyi dikambo diande. Naka dikumanyi wamboshikikɛ dia nde akadiake onto aha l’okonda, kete onto lakalawɔ akahombe ntshikala l’osomba w’eshamelo polo lam’ayovɔ ɔlɔmbɛdi a laadiko. Dui sɔ kokaka nembetshiya dia onto lakalawɔ akahombaka ntshikala l’osomba w’eshamelo polo lam’ayondovɔ. Yɛdikɔ shɔ yakashikikɛka ase Isariyɛlɛ tshɛ dia lɔsɛnɔ lekɔ ekila. Dia ntombola ɔnɛ lasha lɔsɛnɔ, vɔ wakahombaka nsala kɛnɛ tshɛ kakawakokaka nsala diaha mbidja nsɛnɔ y’anto akina lo waale.

10. Lo ndjela Yeso, ngande wakɛnya afundji l’Afarisɛ dia vɔ kɔmbɔsaka nsɛnɔ y’anto akina la nɛmɔ?

¹⁰ Otshikitanyi la Jehowa, afundji l’Afarisɛ wakɛnyaka dia vɔ kɔmbɔsaka nsɛnɔ y’anto akina la nɛmɔ. Yeso akawatɛ ate: “Nyu nyakanya nsapi k’ewo. Nyu nyuamɛ kɔmbɔtɔ ndo nyakashimbe wanɛ wakɔtɔka!” (Luka 11:52) Yeso akandalange mbuta? Afundji l’Afarisɛ mbakahombaka nembetshiya anto Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo mbakimanyiya dia ndjokondja lɔsɛnɔ la pondjo. Koko vɔ wakasalaka la wolo dia nshimba anto dia ndjela Yeso, “Owandji wa Woke wa lɔsɛnɔ.” (Ets. 3:15) Lo nsala ngasɔ, vɔ wakatɔlaka anto l’elanyelo. Afundji l’Afarisɛ waki la lotamanya, lokaki  ndo vɔ kondjakiyanyaka dikambo dia nsɛnɔ y’anto. Vɔ mɛtɛ waki akanga w’esehe ndo kombokanaka ngandji!

11. a) Ngande wakɛnya ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ dia nde akɔsaka lɔsɛnɔ oko waliɔsa Jehowa? b) Kakɔna kayotokimanyiya dia mbokoya ohetoheto waki la Pɔɔlɔ l’esambishelo?

¹¹ Ngande wakokaso mbokoya Jehowa ndo mbewɔ dia monga oko afundji l’Afarisɛ? Sho salaka dui sɔ etena kalɛmiyaso ndo kɔsaso lɔsɛnɔ la nɛmɔ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akasale dui sɔ lo nsambisha anto efula lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Diolelo. Diakɔ diakandakoke mbuta ɔnɛ: “Dimi keema la onongo wa dikila di’onto kaanga ɔtɔi.” (Adia Etsha 20:26, 27.) Ko onde Pɔɔlɔ akasambisha tsho diaha ndjonga l’onongo kana l’ɔtɛ wakawotɛ Jehowa dia nsambisha? Ndooko. Pɔɔlɔ akalangaka anto. Nde akɔsaka nsɛnɔ yawɔ oko ɛngɔ k’oshinga wolo ndo nde akalangaka dia vɔ ndjokondja lɔsɛnɔ la pondjo. (1 Kɔr. 9:19-23) Sho la wɔ pombaka mbɔsa lɔsɛnɔ oko waliɔsa Jehowa. Nde nangaka di’onto tshɛ ndjatshumoya dia ndjɔsɛna pondjo pondjo. (2 Pe. 3:9) Dia mbokoya Jehowa, sho pombaka nanga anto. Mboka anto akina kɛtshi ayototshutshuya dia nsambisha l’ohetoheto ndo tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo nsala dui sɔ.

12. Lande na kele ekokelo kekɔ ohomba le ekambi wa Nzambi?

¹² Dia mbɔsa lɔsɛnɔ oko waliɔsa Jehowa, sho pombaka monga nto la ekanelo k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’ekokelo. Sho pombaka mbewɔ waale etena katatakɛndjakɛndja, kakambaso olimu, etena kakaso, kalɔngɔsɔlaso kana katatatshu otsha lo dihole di’ɔtɛmwɛlɔ. Anto, ekokelo ndo yoonge ya demba mbele akambo woleki ohomba la ntondo ka nama wonya kana falanga. Nzambi kaso salaka tena tshɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo sho nangaka monga oko nde. Dikumanyi lo yoho ya laande pombaka mbidja yimba lo ekokelo, oyadi kakiwɔ kana k’anto akina. (Tok. 22:3) Naka ekumanyi kɛmɔtshi ambokutola yambalo yayɛ lo ɛlɛmbɛ kana atɔndɔ wendana l’ekokelo, hokamɛnde. (Ngal. 6:1) Ɔsa lɔsɛnɔ oko waliɔsa Jehowa “mbaha[y]atonga la onongo wa dikila.”

13, 14. Ngande wakakoke dikumanyi dia l’Isariyɛlɛ mbokoya losembwe la Jehowa?

¹³ Jehowa akadjangɛ dikumanyi dia l’Isariyɛlɛ dia mbokoya losembwe lande. Dui dia ntondo, dikumanyi wakahombaka nshikikɛ akambo tshɛ. Oma laasɔ, vɔ wakahombaka nsɛdingola la yambalo y’efula eyango ndo dionga di’onto lakadiake ndo etsha ande wa lo nshi yakete etena kɔsawɔ yɛdikɔ ya kana kokaka mbooka kɛtshi. Dikumanyi wakahombaka nyanga dia mbeya kana onto lakalawɔ akahetshaka onto lakandadiake ko akayakongɛ dia mbodiaka. (Adia Walelo 35:20-24.) Naka ɛmɛnyi wakikɔ, kete aki ohomba w’ɛmɛnyi ehende kana ndekana ntondo ka ondjakanyi nongola dilanya.​—Wal. 35:30.

¹⁴ L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbeya kɛnɛ kakasalema mɛtɛ, dikumanyi wakahombaka nkanyiya lo dikambo dia onto akɔ, aha tsho lo kɛnɛ kakandasale. Dikumanyi wakahombaka monga la nshɛnɔdi dia menda ledia k’onto akɔ ndo menda ɛkɔkɔ wakokonya dia nsala dui diakɔ. Kɛnɛ kakaleke tshɛ ele, vɔ waki l’ohomba wa nyuma k’ekila ka Jehowa dia mbakimanyiya dia mbokoya shɛnɔdi, kɛtshi ndo losembwe lande.​—Eto. 34:6, 7.

15. Ngande wakatshikitana woho wakɔsaka Yeso atshi wa pɛkato la woho wakawaɔsaka Afarisɛ?

¹⁵ Afarisɛ kombokanaka kɛtshi etena kakawalomboshaka. Vɔ wakalekaka mbidja yimba lo kɛnɛ kakasale otshi wa pɛkato lo dihole dia mbidja yimba lo woho w’onto wakinde. Etena kakɛnyi Afarisɛ amɔtshi Yeso alɛ laka Mateo, vɔ wakambola ambeki ande ɔnɛ: “Lande na kalɛ ombetsha anyu kaamɛ la afutshanyi w’elambo ndo la atshi wa pɛkato?” Yeso akakadimola ate: “Anto wele alemba ki hawotoyangaka onganga, paka anto wele la hemɔ. Ɔnkɔnɛ nyotshu, nyoteke kitshimudi ya ɛtɛkɛta ɛnɛ: ‘Kɛtshi kalangami koko aha olambo.’ Nɛ dia dimi lakaye ndjoyanga,  aha anto w’ɛlɔlɔ, koko atshi wa pɛkato.” (Mat. 9:9-13) Onde Yeso akaswɛlɛ atshi wa pɛkato? Ndooko. Nde akalangaka dia vɔ ndjatshumoya. Ɔsɔ aki etenyi k’ohomba ka losango lakandasambishaka. (Mat. 4:17) Yeso akeyaka dia l’ekomelo a shimu “afutshanyi efula w’elambo ndo atshi wa pɛkato” wayotshikitana. Vɔ kotshɔ laka Mateo tsho dia tɔlɛ. Vɔ wakatshu lɛkɔ nɛ dia wakatayelaka Yeso. (Makɔ 2:15) Lonyangu ko Afarisɛ efula kɔmbɔsaka anto oko wakawaɔsaka Yeso. Vɔ kombetawɔka di’anto kokaka ntshikitana ndo vɔ wakawaɔsaka oko atshi wa pɛkato waya bu l’elongamelo. Vɔ wakatshikitana la Jehowa lasalɛ anto akambo la losembwe ndo kɛtshi!

16. Kakɔna kahomba kɔmite ka kilombo nsala la wolo dia nsɛdingola?

¹⁶ Ɛlɔ kɛnɛ dikumanyi pombaka mbokoya Jehowa, nɛ dia nde “nangaka losembwe.” (Os. 37:28) Ntondotondo, vɔ pombaka “nyangiayangia dimɛna” dia nshikikɛ kana pɛkato kakasalema. Naka tɔ kakasalema, kete vɔ wayoyela ɛlɔmbwɛlɔ k’oma lo Bible dia mbɔsa yɛdikɔ ya kɛnɛ kakokawɔ nsala. (Eoh. 13:12-14) Etena kewɔ lo kɔmite ka kilombo, dikumanyi pombaka monga la yambalo y’efula dia nshikikɛ kana onto lakasale pɛkato ka woke ekɔ lo ndjatshumoya kana bu. Aha tena tshɛ mbonga dui sɔ wɔdu. Ndjatshumoya mendanaka la woho wɔsa otshi wa pɛkato kɛnɛ kakandasale ndo kɛnɛ kele l’otema ande. (Ɛny. 3:3) Otshi wa pɛkato pombaka ndjatshumoya dia nde mbokama kɛtshi. *

17, 18. Ngande wakoka dikumanyi mbeya di’onto amboyatshumoya lo mɛtɛ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

¹⁷ Jehowa nde la Yeso mbeyaka mɛtɛ kɛnɛ kakanyiya onto ndo woho wayaokande nɛ dia vɔ kokaka mbeya kɛnɛ kele l’otema. Koko dikumanyi hawokoke mbeya kɛnɛ kele l’otema. Ko naka wɛ ekɔ ekumanyi, ngande wakokayɛ mbeya dia kana onto amboyatshumoya lo mɛtɛ? Dui dia ntondo, lɔmba dia nkondja lomba ndo shɛnɔdi. (1 Ku. 3:9) Dui dia hende, nkamba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo ekanda w’oma le ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo dia kokimanyiya dia mɛna otshikitanu wele lam’asa “lonyangu lo yoho yangɛnyangɛnya Nzambi” la “lonyangu la l’andja ɔnɛ,” mbuta ate ndjatshumoya ka mɛtɛ. (2 Kɔr. 7:10, 11) Enda woho walembetshiya Bible wanɛ wakayatshumoya la wanɛ waki kondjatshumoya ndo nsɛdingola woho wakawayaoke, tokanyi taki la wɔ ndo woho wakawasale akambo.

¹⁸ Dui dia sato, kanyiya lo dikambo di’onto akɔ, aha tsho lo dikambo dia kɛnɛ kakandasale. Lande na kende woho wende oko? Lande na kakandɔshi tɛdikɔ tɔmɔtshi? Ekakatanu ndo elelo akɔna wele la nde? Bible kakate dia Yeso lele owandji w’etshumanelo k’Akristo “hatolombosha lo ndjela kɛnɛ kɛnande la washo ande, ndo hatohangɔ tsho lo ndjela kɛnɛ kokande la atoyi ande. Nde ayolombosha tombolambola la losembwe, ndo nde ayohangɔ lo yoho yosembwe lo wahɔ wa akanga wa memakana wa la nkɛtɛ.” (Isa. 11:3, 4) Dikumanyi le, Yeso akanyɔsɔnɛ dia kokɛka etshumanelo kande ndo nde ayonyokimanyiya dia nombosha la losembwe ndo la kɛtshi. (Mat. 18:18-20) Tekɔ la lowando l’efula l’ɔtɛ weso la dikumanyi diatokokɛ! Vɔ tokimanyiyaka nto dia monga la losembwe ndo kɛtshi lam’asaso.

19. Wetshelo akɔna w’oma lo esomba w’eshamelo walangayɛ nkamba la wɔ?

¹⁹ Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ waki la “lokongɛ la ewo ndo la akambo wa mɛtɛ.” Vɔ tetshaka akambo wendana la Jehowa ndo atɔndɔ ande. (Rɔmɔ 2:20) Esomba w’eshamelo wɔtɛkɛtami l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ mbetshaka dikumanyi ɔnɛ “nyolombosha la losembwe la mɛtɛ” ndo vɔ mbetshaka onto tshɛ la l’atei aso dia mbokana “ngandji ka kɔlamelo ndo kɛtshi.” (Zɛk. 7:9) Kaanga mbahatayɔlɔmbama dia ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, Jehowa atatshikitana. Losembwe ndo kɛtshi wekɔ lo ntetemala monga ohomba efula le nde. Ekɔ tshondo ya diɛsɛ dia ntɛmɔla Nzambi ka ngasɔ. Nyɛsɔ tokoya waonga ande w’amɛna dia sho ntana eshamelo ndo ekokelo le nde!