1, 2. Oko watatatetemala mpama lo nyuma, kakɔna kamboteka? Sha ɛnyɛlɔ.

OHOKANYIYA di’onto ɔmɔtshi ambosha ɔna dikɛnda woshasha. Ambutshi w’ɔna ɔsɔ wambowotɛ ɔnɛ “ta wate losaka.” Nde ambosala ngasɔ nɛ dia ambutshi ande mbowote. Koko etena kambondola, nde amboshihodia lande na kakawɛnya ambutshi ande dia ekɔ ohomba mbisha losaka etena kakosalɛ onto ɔmɔtshi dui di’ɔlɔlɔ. L’ekomelo, nde ambotshutshuyama dia mbisha anto akina losaka ndamɛ nɛ dia nde akeke dia mbishaka losaka.

² Dui dia woho ɔsɔ diakatokomɛ. Etena kakatatatɛ mbeka akambo wa mɛtɛ, takeke dia ekɔ ohomba nkitanyiya ɛlɛmbɛ wa Jehowa. Koko oko watatatetemala mpama lo nyuma, tambeka akambo efula wendana la tokanyi tande, mbuta ate kɛnɛ kalangande, kɛnɛ kahandalange ndo woho wɛnande akambo. Etena ketawɔso dia tokanyi ta Jehowa monga la shɛngiya l’ɛsɔnwɛlɔ aso ndo l’etsha aso, sho mbetɛka tokanyi tande oko taso hita.

3. Lande na kakokadiɔ monga tshondo y’okakatanu dia nkanyiya woho wakanyiya Jehowa?

³ Kaanga mbangɛnangɛnaso mbeka dia nkanyiya oko Jehowa, mongaka okakatanu lo tena dimɔtshi dia nkanyiya woho wakanyiyande nɛ dia sho bu kokele. Ɛnyɛlɔ, sho mbeyaka woho wɔsa Jehowa awui wa mindo, lomombo la l’emunyi, olimu  w’esambishelo, okambelo wa kɔlɔ wa la dikila ndo awui akina. Koko koka monga tshondo y’okakatanu le so dia nshihodia lande na kawaɛnande lo yoho shɔ. Ko ngande wakokaso mbeka dia nyomoleka nkanyiya oko Jehowa? Ndo ngande wayotokimanyiya dui sɔ dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ oma ko kakianɛ ndo lo nshi yayaye?

4. Kakɔna kalembetshiya nɔngɔsɔla timba taso?

⁴ Adia Rɔmɔ 12:2. Lo divɛsa nɛ, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalembetshiya kɛnɛ kahombaso nsala dia mbeka dia nkanyiya woho wakanyiya Jehowa. Nde akate dia sho pombaka “[ntshika] tshikitanyema oma le dikongɛ di’akambo nɛ.” Oko wakateke lo sawo dietshi, kɛsɔ nembetshiyaka dia sho pombaka ntona tokanyi ndo waonga wa l’andja ɔnɛ. Koko Pɔɔlɔ akate nto dia sho pombaka nɔngɔsɔla timba taso. Kɛsɔ nembetshiyaka dia sho pombaka mbeka Ɔtɛkɛta wa Nzambi, nshihodia tokanyi tande, nkana yimba la tɔ ndo nsala la wolo dia monga la tokanyi ta Nzambi.

5. Lembetshiya otshikitanu wele lam’asa wadielo la wekelo.

⁵ Mbeka nɔmbaka akambo efula aha tsho mbadia awui amɔtshi lowango lowango kana mbekɛ eshidi lo ekadimwelo wa ambola wa wekelo. Etena kekaso, ekɔ ohomba sho nkanyi lo kɛnɛ katetsha awui akɔ lo dikambo dia lonto la Jehowa, kɛnɛ kasalande ndo woho wakanyiyande. Sho salaka la wolo dia nshihodia lande na katotɛ Jehowa dia nsala dui kapanda ndo aha nsala dui kapanda. Sho sɛdingolaka nto kɛnɛ keso l’ohomba dia nsala etshikitanu lo lɔsɛnɔ laso ndo lo ekanelo kaso. Lo mɛtɛ, bu dui dia wɔdu dia sho nkana yimba lo akambo asɔ tshɛ etena kekaso. Koko ekɔ dui dia lomba dia sho ntshungola etena dia mbɔsa ondo yɛdikɔ ya l’atei atei y’etena ketshaso lo wekelo tshɛ dia nkana yimba lo kɛnɛ komaso la mbadia.​—Os. 119:97; 1 Tim. 4:15.

6. Kakɔna kasalema etena kakanaso yimba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi?

⁶ Dui dimɔtshi dia diambo salemaka etena kakanaso yimba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala. Sho ‘shikikɛka shoamɛ,’ kana mbetawoyamaka dia tokanyi ta Jehowa tekɔ kokele. Sho tatɛka nshihodia woho wɛna Jehowa akambo ndo l’ekomelo sho mbetawɔka tokanyi tande. Ɔnkɔnɛ tayɔlɔngɔsɔla yimba yaso ndo tayotatɛ nkanyiya lo yoho kina. Yema yema, tayetɛ tokanyi ta Jehowa oko taso hita.

7, 8. a) Ngande wɔsa Jehowa lomombo la l’emunyi? (Enda esato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Naka sho mbɔsa lomombo la l’emunyi oko waliɔsa Jehowa, kakɔna kayolekaka nshi tshɛ monga ohomba le so?

⁷ Tokanyi taso tekɔ la shɛngiya lo etsha aso. (Makɔ 7:21-23; Jak. 2:17) Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi dialembetshiya dikambo sɔ hwe. Ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi tanemaka l’ɔkɔndɔ wendana la eotwelo ka Yeso kɛnya hwe tokanyi ta Jehowa lo dikambo dia lomombo la l’emunyi. Nzambi akasɔnɛ Yɔsɛfu la Mariya dia mbodia Ɔnande kaanga mbakiwɔ komonga la falanga efula. (Lɛwi 12:8; Luka 2:24) Etena kakotɔ Yeso, Mariya “akoolasha lo eleelo ka nyama, nɛ dia dihole komonga lo luudu l’angɛndangɛnda.” (Luka 2:7) Otondonga Jehowa akalange, nde otosala tshɛ dia Yeso mbotɔ lo dihole dioleki tshɛ dimɛna. Koko nde akalange dia Yeso mbodiama lo nkumbo kaketshaka ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi lo dihole dia ntondo. Dui sɔ mbakaleke ohomba le Jehowa.

⁸ Ɔkɔndɔ ɔsɔ wendana la eotwelo ka Yeso tetshaka woho wɔsa Jehowa lomombo la l’emunyi. Ambutshi amɔtshi nangaka di’anawɔ monga la diangɔ dia l’emunyi dioleki amɛna, kaanga naka dui sɔ mbeyaka mfukutanya  diɔtɔnganelo diawɔ la Jehowa. Mbokɛmaka hwe dia Jehowa mbɔsaka diɔtɔnganelo diasaso la nde oko dui dioleki ohomba. Onde wɛ mbetawɔka kanyi ya Jehowa lo dui sɔ? Kakɔna kɛnya etsha ayɛ?—Adia Hɛbɛru 13:5.

9, 10. Ngande wakokaso mɛnya dia sho mbɔsaka tshelo ya ntakanya anto akina woho wayiɔsa Jehowa?

⁹ Ɛnyɛlɔ kekina ekɔ ka woho wɔsa Jehowa wanɛ watakanya anto akina, mbuta ate wanɛ wakonya anto akina dia nsala pɛkato kana waashimba dia kambɛ Jehowa. Yeso akate ate: “Onto tshɛ latakanya 1 ɔmɔtshi l’atei w’anto wa totshitshɛ anɛ wele la mbetawɔ, ndeka dimɛna mbokeleka dive di’ɔhɛlɔ diatshindjama oma le mponda lo nkingo, ko mbotambiya lo ndjale.” (Makɔ 9:42) Ɔsɔ ekɔ ɛtɛkɛta wolo! Ndo sho mbeyaka dia Yeso ekɔ paka oko She. Diakɔ diele, sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa hangɛnangɛna etena katakanya onto ɔmɔtshi ombeki wa Yeso ɔmɔtshi.—Jni. 14:9.

¹⁰ Onde sho mbɔsaka tshelo ya ntakanya anto akina woho wayiɔsa Jehowa la Yeso? Kakɔna kɛnya etsha aso? Ɛnyɛlɔ, sho mbeyaka nanga yoho mɔtshi y’ɔlɔtɔ ndo y’ɔlɔngɔswɛlɔ wa divo. Ko kakɔna kayotosala naka ɛsɔnwɛlɔ aso mbeyaka nyangiya ase etshumanelo kana nkonya anto akina dia monga la tokanyi t’awui wa mindo? Onde ngandji kokaso anangɛso kayototshutshuya dia ntshika awui walangaso?​—1 Tim. 2:9, 10.

11, 12. Ngande wayotoyakokɛ naka sho mpetsha kɛnɛ kahetsha Jehowa ndo monga la ndjakimɛ?

¹¹ Ɛnyɛlɔ ka sato ele: Jehowa petshaka wanɛ wele bu la losembwe. (Isa. 61:8) Lo mɛtɛ, nde mbeyaka dia lo tena dimɔtshi ekɔ wolo dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, nɛ dia sho bu kokele. Koko, nde nangaka dia sho mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ oko nde. (Adia Osambo 97:10.) Naka sho nkana yimba lo ɛkɔkɔ wahetsha Jehowa awui asɔ, kete dui sɔ diayotokimanyiya dia mbetɛ kanyi yande oko yaso hita ndo dui sɔ diayotokeketsha dia sho nshika ntanga diaha nsala awui wa kɔlɔ.

¹² Naka sho mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ, kete dui sɔ diayotokimanyiya nto dia mbeya ɔnɛ awui amɔtshi wekɔ kɔlɔ, kaanga mbele Bible hatɛkɛta shikaa lo kɛnɛ kendana l’awui akɔ. Ɛnyɛlɔ, yoho mɔtshi ya lɔkɛwɔ la mindo lambokokanɛ l’andja ɔnɛ ele nnɔ lokombe lelɛwɔ danse érotique. Anto amɔtshi fɔnyaka dia ɔsɔ ntshikitana l’onto lasala awui wa dieyanelo l’onto okina, diakɔ diele vɔ fɔnyaka dia dui sɔ bu kɔlɔ. * Ko onde tshelo shɔ kɛnɛmɔlaka kanyi ya Jehowa? Tohɔ dia Jehowa petshaka weho tshɛ wa kɔlɔ. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tangane etale oma lo kɛnɛ tshɛ kele kɔlɔ lo mbeka dia monga la ndjakimɛ ndo mpetsha kɛnɛ tshɛ kahetsha Jehowa.​—Rɔmɔ 12:9.

13. Lande na kahombaso nkanyiya woho wɛna Jehowa akambo oma ko kakianɛ l’oyango wa sho ndjɔsa tɛdikɔ ta lomba lo nshi yayaye?

¹³ Etena kekaso, sho pombaka nkanyiya woho wɛna Jehowa akambo, nɛ dia dui sɔ koka tokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. Oma laasɔ, naka tambohomana la dikambo dialɔmba dia sho mbɔsa yɛdikɔ aha la ntshimbatshimba, kete hatotokashimɔ. (Tok. 22:3) Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia lo Bible.

14. Wetshelo akɔna wambotokondja oma l’okadimwelo wakasha Yɔsɛfu wadi aki Pɔtifara?

¹⁴ Etena kakayange wadi aki Pɔtifara nkɔsha Yɔsɛfu, nde akatone aha la ntshimbatshimba. Mɛnamaka dia Yɔsɛfu akatakanyi  yimba ntondo lo woho wɔsa Jehowa diwala. (Adia Etatelo 39:8, 9.) Yɔsɛfu akatɛ wadi aki Pɔtifara ate: “Ngande wakokami nsala kɔlɔ ka woke kɛsɔ ndo salɛ Nzambi pɛkato?” Kɛsɔ mɛnyaka dia nde aketɛ kanyi ya Nzambi oko yande hita. Kayotota lo dikambo diaso? Kakɔna kahombayɛ nsala naka osekayɛ la l’olimu ambotatɛ nkɛnya la nsaki yayɛ ya dieyanelo? Kana kayotota naka onto ɔmɔtshi ambokotomɛ mesajɛ kana esato wendana l’awui wa dieyanelo lo telefɔnɛ kayɛ? * Ayonga wɔdu dia sho ntshikala la kɔlamelo le Jehowa naka takashile mbeka awui asɔ ndo taketawɔ kanyi yande l’akambo wa ngasɔ ndo takashile mbɔsa tɛdikɔ ta kɛnɛ kayotosala.

15. Ngande wakokaso ntshikala la kɔlamelo le Jehowa oko wakasale ase Hɛbɛru asato asɔ?

¹⁵ Tɔsɛdingole nto ɛnyɛlɔ k’ase Hɛbɛru asato anɛ: Shadrakɛ, Meshakɛ ndo Abɛdɛ-Nɛngɔ. Etena kakawadjangɛ nkumekanga Nɛbukadinɛza dia vɔ ntɛmɔla kimɛta ka paonyi kakandasale, vɔ wakatone l’eshikikelo tshɛ. Ekadimwelo wa hwe wakawasha nkumekanga akɛnya dia vɔ wakatakanyi yimba la ntondo lo kɛnɛ kakahombe ntomba naka vɔ ntshikala la kɔlamelo le Jehowa. (Eto. 20:4, 5; Dan. 3:4-6, 12, 16-18) Kayotota lo dikambo dia nshi nyɛ? Kakɔna kayoyosala naka owandji ayɛ w’olimu ambokɔlɔmba dia wɛ nkimɔ falanga dia nsukɛ fɛtɛ kele la diɔtɔnganelo l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi? Lo dihole dia nkonga polo lam’ayotomba dui dia ngasɔ, ekɔ ohomba dia sho nkana yimba oma ko kakianɛ woho wɔsa Jehowa awui wa ngasɔ. Oma laasɔ, naka dui dia ngasɔ diambotokomɛ, kete ayonga wɔdu dia sho nsala ndo mbuta kɛnɛ kele ɔlɔlɔ oko wakasale ase Hɛbɛru asato asɔ.

16. Ngande wele nshihodia dimɛna kanyi ya Jehowa koka tokimanyiya dia ndjalɔngɔsɔla lo dikambo dia esakelo wa wanyandja?

¹⁶ Nkana yimba lo tokanyi ta Jehowa koka tokimanyiya dia ntshikala la kɔlamelo etena katomba dikambo dialɔmba esakelo ka wanyandja. Oma laasɔ, tayoyashikikɛ dia ntona dia nkaloya tshondo ya dikila kana diangɔ nɛi dia weke diakenga dikila. (Ets. 15:28, 29) Koko ekɔ toho tɔmɔtshi t’okambelo wa la dikila talɔmba dia Okristo tshɛ mbɔsa yɛdikɔ ndamɛ tohikami lo atɔndɔ wa lo Bible. Etena kakɔna koleki dimɛna dia sho mbɔsa yɛdikɔ yendana la kɛnɛ kayotosala? Onde etena  keso lo lopitadi, ondo tele la paa ndo la ntondo ka shɛngiya ya mbɔsa yɛdikɔ esadi esadi? Aha ngasɔ. Ɔnɛ mbele etena ka sho nsala eyangelo, ndodia dɔkima diendana l’aseka enganga dialembetshiya hwe kɛnɛ kalangaso ndo nsawola la dɔkɔtɛlɛ diaso. *

17-19. Lande na kele ekɔ ohomba mbeka dia mbeya kanyi ya Jehowa lo akambo amɔtshi oma ko kakianɛ? Sha ɛnyɛlɔ.

¹⁷ L’ekomelo, tokanyiya yema okadimwelo wakasha Yeso Petero aha la ntshimbatshimba etena kakandawosha dako diaha la lomba ɔnɛ: “Nkumadiɔndjɔ, yaoka kandji.” Yeso akatakanyi yimba efula la ntondo lo kɛnɛ kakalange Nzambi dia nde nsala ndo prɔfɛsiya yendana la lɔsɛnɔ lande ndo nyɔi kande lanɛ la nkɛtɛ. Ewo kɛsɔ kakawosha wolo wa ntshikala la kɔlamelo le Jehowa ndo nkimɔ lɔsɛnɔ lande oko olambo dikambo diaso sho tshɛ.​—Adia Mateo 16:21-23.

¹⁸ Ɛlɔ kɛnɛ, Nzambi nangaka dia sho monga angɛnyi ande ndo nsala la wolo dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. (Mat. 6:33; 28:19, 20; Jak. 4:8) Koko anto amɔtshi wele la tokanyi t’amɛna mbeyaka nsala la wolo dia tɔkɔmɔla oko wakasalɛ Petero Yeso. Ɛnyɛlɔ, owandji ayɛ w’olimu mbeyaka kolaka dia kofutaka falanga efula, koko wɛ ambeya dia wɛ ayokambaka wenya efula wa laadiko ndo wɛ hokondjaka wenya efula wa mbɔtɔka nsanganya kana nsambisha kaamɛ l’ase etshumanelo. Kana naka wɛ ekɔ ombeki, tɔshi dia embetsha ayɛ wambokosha diaaso dia wɛ ntshɔ lo dihole dikina dia tɔtɔ kalasa ya laadiko. Naka dui sɔ diambotomba, onde wɛ ayɔlɔmba, ayosala eyangelo ndo ayosawola l’ase nkumbo kayɛ kana dikumanyi la ntondo ka wɛ mbɔsa yɛdikɔ? Ayonga dimɛna naka wɛ mbeka dia mbeya kanyi ya Jehowa l’akambo akɔ oma ko kakianɛ ndo mbetɛ tokanyi tande oko tayɛ hita. Oma laasɔ, naka wɛ ambohomana l’awui wa ngasɔ, wɛ koka mɛna dia vɔ bu mɛtɛ ehemba. Wɛ ayeya kɛnɛ mɛtɛ kakokayɛ nsala nɛ dia wɛ akatashidi mbɔsa yɛdikɔ dia ntetemala ndjasha dia kambɛ Jehowa.

¹⁹ Ondo wɛ koka nkanyiya awui akina wakoka mbidja kɔlamelo yayɛ le Jehowa l’ohemba la shashimoya. Lo mɛtɛ, hatotokoka ndjalɔngɔsɔla l’oseka dui tshɛ diakoka ntomba. Koko naka sho nkana yimba lo tokanyi ta Jehowa etena kasalaso wekelo w’onto ndamɛ, kete ondo tayohɔ kɛnɛ kakateke ndo tayeya woho wa nkamba l’awui akɔ l’oseka dikambo tshɛ. Ɔnkɔnɛ etena kekaso, toyange dia mbeya woho wɔsa Jehowa akambo, tetɛ tokanyi tande oko taso hita ndo tokanyiya woho wakoka akambo akɔ tokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba oma ko kakianɛ ndo lo nshi yayaye.

20, 21. a) Lande na kayotɔngɛnangɛna la lotshungɔ laso l’andja w’oyoyo? b) Ngande wakokaso ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ oma ko kakianɛ?

²⁰ Lo mɛtɛ sho tshɛ tekɔ lo kongɛɛ l’asolo walomɔlomɔ andja w’oyoyo. Efula ka l’atei aso wekɔ lo nongamɛ dia nsɛna pondjo pondjo lo Paradiso ka la nkɛtɛ. L’ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo dia Nzambi, tayotshungɔ oma lo paa tshɛ ndo asui wadiɛnɛso lo dikongɛ nɛ. Ndo, lo mɛtɛ, tayotetemala monga la lotshungɔ la nsala ɛsɔnwɛlɔ wohikami lo awui walangaso kana wakombolaso.

²¹ Koko dui sɔ halembetshiya dia tayonga la lotshungɔ lele bu l’elelo. Akanga wa memakana wayotetemala mbɔsa tɛdikɔ tohikami l’ɛlɛmbɛ wa Jehowa ndo lo tokanyi tande. Ndo dui sɔ diayowasha ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula ndo wɔladi w’efula. (Os. 37:11) La ntondo k’etena kɛsɔ ndja, sho kokaka ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ kakianɛ naka sho mbetɛ tokanyi ta Jehowa oko taso hita.