1, 2. a) Lande na keso l’ekiyanu? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

ƐLƆ kɛnɛ, Satana ekɔ lo “mbeteta oko ntambwɛ kadikita kayanga onto la nde ndɛ.” (1 Petero 5:8; Ɛnyɛlɔ 12:17) Etombelo wele la dui sɔ ele, lɔsɛnɔ lambolola l’ekiyanu ndo kaanga ekambi wa Nzambi wekɔ l’ekiyanu. Lo tena dimɔtshi, ndo ekambi wa Nzambi wa lo nshi y’edjedja waki l’ekiyanu. Ɛnyɛlɔ, Bible mbutaka dia tena dimɔtshi nkumekanga Davidɛ aki l’ekiyanu. (Osambo 13:2) Ndo ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ aki la “okiyanu lo dikambo dia tshumanelo tshɛ.” (2 Kɔrɛtɔ 11:28) Ko kakɔna kakokaso nsala etena kadiɛnɛso l’ekiyanu?

² Shɛso ka ngandji kele l’olongo akakimanyiya ekambi ande wa lo nshi y’edjedja dia ntondoya ekiyanu awɔ, ndo nde nangaka kokimanyiya woho akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ. Bible tokeketshaka ɔnɛ: “Nyokitsha ekiyanu anyu tshɛ le nde, nɛ dia nde ndjakiyanyaka dikambo dianyu.” (1 Petero 5:7) Ko ngande wakokaso nsala dui sɔ? Tayɔsɛdingola akambo anɛi. Wɛ koka 1) nɔmba, 2) mbadia ndo nkana yimba la Ɔtɛkɛta wa Nzambi, 3) etawɔ dia nyuma k’ekila ka Jehowa kokimanyiya ndo  4) nsawola l’onto ɔmɔtshi lɛkɛyɛ otema dia mbotɛ woho wayaokayɛ. Etena katatasɛdingola akambo anɛi anɛ, nsala la wolo dia mbeya lɛnɛ akokayɛ ndjalowanya.

3. Ngande wakokayɛ “kitsha wotsho ayɛ le Jehowa”?

³ Dikambo dia ntondo diakokaso nsala dia nkitsha ekiyanu aso le Jehowa ele, salaka dɔmbɛlɔ dia l’otema ɔtɔi. Etena keyɛ l’ekiyanu, Shɔ lele l’olongo nangaka dia wɛ mbɔkɛnɛmɔlɛ nsaki yayɛ y’oma k’ɛse otema. Omembi w’esambo Davidɛ akasɛngasɛnga Jehowa ate: “Nzambi le, ohokame dɔmbɛlɔ diami.” L’etena kakɔ kaamɛ, Davidɛ akate nto ate: “Kitsha wotsho ayɛ le Jehowa, ko nde ayokosukɛ.” (Osambo 55:1, 22) L’ɔkɔngɔ wa wɛ nsala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala dia ntondoya okakatanu ɔmɔtshi, nɔmba Jehowa l’otema ɔtɔi ayoleka kokimanyiya lo dihole dia ndeka ndjakiyanya. Ko ngande wakamba dɔmbɛlɔ olimu? Ngande wakokadiɔ kokimanyiya diaha ndeka ndjakiyanya?—Osambo 94:18, 19.

4. Etena keso l’ekiyanu, lande na kele dɔmbɛlɔ diekɔ ohomba efula?

⁴ Adia Filipɛ 4:6, 7. Ngande wakadimola Jehowa alɔmbɛlɔ aso w’oma k’ɛse otema ndo wa l’etete? Nde koka tokimanyiya dia monga la ki ndo mbewɔ tokanyi la nsaki ya kɔlɔ. Lo dihole dia monga l’ekiyanu ndo wɔma, Nzambi tokimanyiyaka dia monga la wɔladi wa l’etei k’otema wahatakokaki monga la wɔ. Anangɛso l’akadiyɛso efula wekɔ la ki kɛsɔ. Ndo wɛ la wɔ koka monga la tɔ. “Wɔladi w’oma le Nzambi” koka kokimanyiya dia ntondoya oseka okakatanu tshɛ! Wɛ koka ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ lo daka dia Jehowa nɛ: “Toyakiyanyake, nɛ dia dimi kele Nzambi kayɛ. Dimi layokokeketsha, eelo, dimi layokokimanyiya.”—Isaya 41:10.

5. Ngande wakoka Ɔtɛkɛta wa Nzambi kokimanyiya dia monga la wɔladi wa l’etei k’otema?

⁵ Dikambo dia hende diakoka tokimanyiya dia monga la wɔladi wa l’etei k’otema ele, mbadia ndo nkana yimba l’avɛsa wa lo Bible. Lande na kele dui sɔ ohomba? Bible kekɔ Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Tɔ kekɔ ndo la alako wa lomba ndo w’ohomba w’oma le Otungi aso. Oyadi etena keyɛ l’ekiyanu, wɛ koka nkanyiya efula lo kɛnɛ kendana la tokanyi ta Nzambi ndo nkana yimba lo woho wakoka alako ande kokeketsha. Dui sɔ koka kokimanyiya dia wɛ ntondoya, nkitshakitsha kana mbewɔ ekiyanu. Jehowa mɛnyaka dia diɔtɔnganelo dia laande diekɔ lam’asa mbadia Ɔtɛkɛta ande la monga la “dihonga ndo keketala,” aha ‘nsaka lokomba ndo aha mboka wɔma.’—Jashua 1:7-9.

6. Ngande wakokayɛ nkondja wahɔ oma l’ɛtɛkɛta wa Yeso?

⁶ Lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi, sho mbadiaka akambo wendana la woho wakasawolaka Yeso l’anto. Vɔ wakalangaka mbohokamɛ nɛ dia ɛtɛkɛta ande waki w’esambelo ndo w’ekeketshelo, lo yoho ya laande le wanɛ waki wɔdu ndo waki l’ɔkɔmwɛlɔ. (Adia Mateo 11:28-30.) Yeso akayakiyanyaka efula lo woho wakayaokaka anto akina. (Makɔ 6:30-32) Paka oko wakalake Yeso dia nkimanyiya apɔstɔlɔ waketetaka la nde, mbele nde tokimanyiyaka ɛlɔ kɛnɛ. Aha paka sho mbongi kaamɛ la Yeso ko nde tokimanyiya. Oko wende Nkumekanga kaso kele l’olongo, Yeso tetemalaka tɛnya ngandji katokande. Ɔnkɔnɛ etena keyɛ l’ekiyanu, wɛ koka monga l’eshikikelo ɔnɛ nde ayonga suke la yɛ ndo ayokokimanyiya l’etena kahombama. Yeso toshaka elongamelo ndo dihonga diatokimanyiya dia sho ntondoya ekiyanu.—Hɛbɛru 2:17, 18; 4:16.

7. Ngande wakokaso nkondja wahɔ oma lo nyuma k’ekila kaki Nzambi?

⁷ Yeso akalake dia Shɛso ayotosha nyuma k’ekila naka sho mbɔlɔmbatɔ. (Luka 11:10-13) Ngande wakoka dikambo dia sato nɛ tokimanyiya dia nkitshakitsha ekiyanu? Nyuma k’ekila ka Nzambi kana wolo ande, tokimanyiyaka dia sho nkɛnɛmɔla waonga w’amɛna wele la Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ. (Kɔlɔsayi 3:10) Lo Bible, waonga asɔ mbelamɛka ɔnɛ “olowa wa nyuma.” (Adia Ngalatiya 5:22, 23.) Naka sho nkɛnɛmɔla waonga w’amɛna asɔ, kete diɔtɔnganelo diaso l’anto akina diayolowana ndo tayewɔ akambo wakoka tokonya dia monga l’ekiyanu. Nyɛsɔ tende woho wakoka olowa wa nyuma ɔsɔ tokimanyiya lo toho tɔmɔtshi shikaa.

8-12. Ngande wakoka olowa wa nyuma k’ekila ka Nzambi kokimanyiya?

⁸ “Ngandji, ɔngɛnɔngɛnɔ, wɔladi.” Naka wɛ salɛ anto akina akambo la dilɛmiɛlɔ, kete wɛ ayoshihodia dia wɛ honga l’ekiyanu efula. Lo ngande? Naka wɛ mɛnya ngandji k’onto l’ɔnango, ngandji k’efula ndo nɛmiyana, kete mbala efula wɛ koka mbewɔ akambo wakonya dia monga la tokanyi ta kɔlɔ tele oko nkɛlɛ, lonyangu, ndo ekiyanu. Dui sɔ diayetɛ akambo wɔdu dia nsɛna lo wɔladi l’anto akina.—Rɔmɔ 12:10.

⁹ “Solo dia lotutsha, ɔlɔlɔ w’otema, ɔlɔlɔ.” Bible mbutaka ɔnɛ: “Nyoyale la ɔlɔlɔ w’otema lam’asanyu, nyokanake kɛtshi k’efula, nyodimanyiyanake l’otema ɔtɔi.” (Ɛfɛsɔ 4:32) Naka sho ndjela dako sɔ, kete tayonga la wɔladi l’anto akina ndo tayewɔ akambo wakoka tokonya l’ekiyanu. Ndo nto, ayonga dui dia wɔdu dia nkandola ekakatanu watomba l’ɔtɛ weso keema kokele.

¹⁰ “Mbetawɔ.” Ɛlɔ kɛnɛ, lo tena dimɔtshi sho mongaka l’ekiyanu wendana la falanga ndo lomombo la l’emunyi. (Tokedi 18:11) Ngande wakokaso mbewɔ weho w’ekiyanu ɛsɔ? Sho pombaka ndjela dako di’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ diata ɔnɛ: “Nyɔngɛnangɛnake la kɛnɛ kele la nyu.” Monga la mbetawɔ ka wolo le Jehowa ayotokimanyiya dia monga l’eshikikelo ɔnɛ la ngandji tshɛ, nde ayotosha kɛnɛ kele la so ohomba. Nde ndakaka ɔnɛ: “Dimi hakotshikaki ndo hakokalɛki pondjo.” Diakɔ diakokaso mbuta oko wakate Pɔɔlɔ ɔnɛ: “Jehowa kele okimanyedi ami, dimi hantoka wɔma. Kakɔna kakoka onto salɛmi?”—Hɛbɛru 13:5, 6.

¹¹ “Memakana ndo ndjakimɛ.” Ohokanyiya woho wele monga la memakana ndo ndjakimɛ koka kokimanyiya ndo ekɔ ohomba efula. Waonga asɔ wayokokimanyiya diaha nsala kana mbuta akambo wakoka kela ekiyanu ndo wɛ ayokondja wahɔ lo mbewɔ “lotunu la wolo, nkɛlɛ, odudu, ehangohango, ntɛngɔ.”—Ɛfɛsɔ 4:31.

¹² Wɛ pombaka monga l’okitshakitsha dia ndjaɛkɛ lo “lonya la wolo laki Nzambi” ndo ‘nkitsha ekiyanu ayɛ tshɛ le nde.’ (1 Petero 5:6, 7) Naka wɛ ekɔ l’okitshakitsha, kete Jehowa ayokosukɛ ndo ayokokokɛka. Naka wɛ nshihodia kɛnɛ kakokayɛ nsala ndo kahayakoke nsala, kete wɛ hatoyaɛkɛ le yɛ wɛmɛ. Wɛ hatoleka monga l’ekiyanu nɛ dia wɛ ayoyaɛkɛ le Nzambi.—Mika 6:8.

13. Kakɔna kakalange Yeso mbuta etena kakandate ate: “Tanyoyakiyanyake pondjo”?

¹³ Lo Mateo 6:34 (adia), sho tanaka dako dia lomba dia Yeso diata ɔnɛ: “Tanyoyakiyanyake pondjo.” Sho koka mbɔsa oko hatokoke nkamba la dako sɔ. Ko kakɔna kakalange Yeso mbuta? Takɛnyi dia Davidɛ ndo Pɔɔlɔ wakongaka l’ekiyanu lo tena dimɔtshi. Yeso  konanga mbuta ɔnɛ onto lakambɛ Nzambi hakoke pondjo monga l’ekiyanu. Koko, Yeso akakimanyiyaka ambeki ande dia nshihodia ɔnɛ ekiyanu wele bu ohomba, kana wamboleka, hakandola ekakatanu. Ekakatanu wayongaka lushi tshɛ, ɔnkɔnɛ Akristo hawohombe mbahatanya ekiyanu ekina efula lo kanyiyaka ekakatanu wambetaka kana wa lo nshi yayaye. Ngande wakoka dako dia Yeso kokimanyiya dia nkitshakitsha ekiyanu wa wolo?

14. L’ɛnyɛlɔ ka Davidɛ, ngande wakokayɛ nkitshakitsha ekiyanu?

¹⁴ Tena dimɔtshi anto mongaka l’ekiyanu l’ɔtɛ wa wandja wakawasale lo nshi yakete. Vɔ koka ndjaɛndja onongo amboleka l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakawasale, oyadi kaanga dui sɔ diambeta ɛnɔnyi efula. Lo tena dimɔtshi, nkumekanga Davidɛ akayaoke dia nde ambɔmɛnama l’ɔtɛ wa wandja ande. Nde akasuya ate: “Otema ami wele la lɔkɔnyɔ salaka dia dimi nkuma akumu wa wolo.” (Osambo 38:3, 4, 8, 18) Lo dikambo sɔ, Davidɛ akasale dui dimɔtshi dia lomba efula. Nde akayaɛkɛ lo kɛtshi ndo edimanyielo ka Jehowa. Ndo oma laasɔ, Davidɛ aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbeya ɔnɛ Nzambi akawodimanyiya.—Adia Osambo 32:1-3, 5.

15. a) Naa wetshelo okina wambotokondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Davidɛ? b) Kakɔna kakokayɛ nsala dia nkitshakitsha ekiyanu? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Toho tɔmɔtshi shikaa ta nkitshakitsha ekiyanu.”)

¹⁵ Lo tena dimɔtshi, wɛ koka monga l’ekiyanu l’ɔtɛ w’akambo wele la yɛ. Ɛnyɛlɔ, etena kakafunde Davidɛ Osambo 55, nde aki la wɔma ɔnɛ nde akahombe ndjakema. (Osambo 55:2-5) Koko, nde kombetawɔ dia ekiyanu mboshishɛ wɛkamu ande le Jehowa. Davidɛ akasɛngasɛnga Jehowa dia mbokimanyiya lo ekakatanu ande, koko nde akeyaka dia aki nto ohomba dia nde nsala dui dimɔtshi lo kɛnɛ kendana la okakatanu ande. (2 Samuɛlɛ 15:30-34) Wɛ koka nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ ka Davidɛ. Lo dihole dia mbetawɔ dia ekiyanu kahemɛ, sala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala dia nkandola okakatanu akɔ ndo yaɛkɛ le Jehowa ɔnɛ nde ayokokimanyiya.

16. Ngande wakoka kitshimudi ya lokombo la Nzambi nkeketsha mbetawɔ kayɛ?

¹⁶ Tena dimɔtshi Okristo koka monga l’ekiyanu lo kɛnɛ kendana l’ekakatanu wakoka ndjonga lo nshi yayaye. Koko wɛ hahombe ndjakiyanya lo kɛnɛ kendana l’akambo wahatasalema. Lande na? Nɛ dia mbala efula, akambo hawosalema lo yoho ya kɔlɔ oko watotɔfɔnyaka. Ndo nto, ohɔ dia ndooko dikambo diahakoke Nzambi mbekɛ lonya. Lokombo lande lekɔ la kitshimudi yokɛma hwe ɔnɛ “Nde salaka dia ndjaala.” (Etombelo 3:14) Diakɔ diele, hatohombe ndjakiyanya lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye, nɛ dia lokombo lande mɛnyaka ɔnɛ alaka ande tshɛ wendana l’anto wayokotshama. Onga l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi ayɔtshɔkɔla ekambi ande wa kɔlamelo ndo ayowakimanyiya dia nkitshakitsha ekiyanu awɔ wa lo nshi yakete, wa nshi nyɛ ndo wa lo nshi yayaye.

17, 18. Ngande wakoka sawo dia dimɛna kokimanyiya etena keyɛ l’ekiyanu?

¹⁷ Dikambo dia nɛi diakoka kokimanyiya etena keyɛ l’ekiyanu ele, nsawola la onto ɔmɔtshi lɛkɛyɛ otema lo mbotɛ akambo hwe hwe. Olonganyi ayɛ, ɔngɛnyi ayɛ wa ma ma kana ekumanyi ka l’etshumanelo koka kokimanyiya dia wɛ ndeka nshihodia okakatanu ayɛ dimɛna. Bible totɛka ɔnɛ: “Ekiyanu lo otema w’onto mbɔkɔmɔlaka, koko tshɛkɛta y’ɔlɔlɔ keketshaka.” (Tokedi 12:25) Bible mbutaka nto ɔnɛ: “Sangwelo ndanaka lam’aha ɔkɛtshanyelo, koko dikambo ndowanaka lam’ele andaki efula.”—Tokedi 15:22.

¹⁸ Nsanganya yaso ya l’etshumanelo koka tokimanyiya efula dia nkitshakitsha ekiyanu. Naka wɛ mbɔtɔka lo nsanganya lomingu tshɛ, wɛ ayonga kaamɛ l’ananyɔ ndo l’akadiyɛyɛ wayakiyanya lo dikambo diayɛ ndo walanga kokeketsha. (Hɛbɛru 10:24, 25) ‘Keketshana onto l’onto’ ngasɔ ayokokeketsha ndo ayetɛ akambo wɔdu le yɛ dia ntondoya oseka okiyanu tshɛ.—Rɔmɔ 1:12.

19. Lande na kakokayɛ monga l’eshikikelo ɔnɛ monga la diɔtɔnganelo la Jehowa ayokokeketsha?

¹⁹ Ekumanyi kɛmɔtshi ka la Canada akeye dia ekɔ ohomba nkitsha ekiyanu ande le Jehowa. Nde aki l’olimu wakawokiyanyaka efula nɛ dia nde aki ombetsha ndo ondaki w’ambeki ndo nto nde aki la yoonge yakookiyanyaka. Kakɔna kakookimanyiya dia ntshikala nge? Laadiko di’akambo tshɛ, nde akasale la wolo dia nkeketsha diɔtɔnganelo diande la Jehowa. Angɛnyi w’eshika vɔ la wɔ wakookimanyiya efula lo tena di’ekakatanu sɔ ndo nde akasawola la wadɛnde lo mbotɛ ekakatanu akɔ hwe hwe. Laadiko dia laasɔ, asekande dikumanyi ndo omendji w’otshimbedi akookimanyiya dia nde mbɔsa okakatanu ande oko wawɔsa Jehowa. Ndo nto, dɔkɔtɛlɛ akakimanyiya ɔnangɛso ɔsɔ dia nde nshihodia woho waki yoonge yande ndo nde akatshikitanya ekongelo kande ndo mbɔsaka etena ka kɔkɔlaka ndo sutshasutshaka demba. Yema yema, nde akayeya woho wa mbahemɛ okakatanu ndo tokanyi tande. Etena kongande la akambo wahandakoke ntondoya, nde ndjaɛkɛka le Jehowa dia mbokimanyiya.

20. a) Ngande wakokaso nkitsha ekiyanu aso le Nzambi? b) Kakɔna kayoteka lo sawo diayela?

²⁰ Lo sawo nɛ, tambeka dia ekɔ ohomba nkitsha ekiyanu aso le Nzambi lo nɔmbaka Jehowa, lo mbadiaka Ɔtɛkɛta ande ndo kanaka yimba la wɔ. Tambeka nto dia ekɔ ohomba mbetawɔ dia nyuma k’ekila ka Jehowa tokimanyiya, sawolaka l’onto ɔmɔtshi lɛkɛso otema ndo mbɔtɔka lo nsanganya y’Akristo. Lo sawo diayela, tayeka woho watokimanyiya Jehowa lo tosha elongamelo ka difuto.—Hɛbɛru 11:6.