1. Dui diakɔna diakashikikɛ Maata diakahombe komɛ ɔnango? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

MAATA, ɔngɛnyi wa ma ma ndo ombeki wa Yeso aki l’ɔkɛyi. Lazaro, ɔnango akavu. Onde aki dikambo dimɔtshi diakakoke mbosamba? Eelo. Yeso akoolake ate: “Ɔnanyɔ ayolɔ.” Koko, ɛtɛkɛta ɛsɔ kokoka nshidiya ɔkɛyi tshɛ waki la nde. Koko, Maata akayaɛkɛ lo daka dia Yeso ndo nde akate ate: “Dimi mbeyaka dia nde ayolɔ lo eolwelo ka lushi l’ekomelo.” (Jni. 11:20-24) Nde aki l’eshikikelo dia eolwelo kayonga lo nshi yayaye. Koko oma laasɔ, Yeso akasale dihindo dimɔtshi. Nde akolola Lazaro lushi lakɔ laamɛ.

2. Lande na kalangayɛ monga l’eshikikelo kele oko kaki la Maata?

² Sho bu ndooko l’ɔkɔkɔ wa nongamɛ ɔnɛ Yeso kana She ayolola wakiso wa ngandji kakianɛ. Ko onde wɛ ekɔ l’eshikikelo oko Maata ɔnɛ wakiyɛ wa ngandji wayolɔ lo eolwelo ka lo nshi yayaye? Ondo wɛ ambovushaka omɛyɛ kana wadɛyɛ, mama kayɛ, papa kayɛ, tshɛyɛ kɛmɔtshi ka ngandji, kana ɔnayɛ la ngandji. Wɛ hakoke nkumbatɛ, nsawola ndo mbɔla kaamɛ la onto akɔ lokayɛ ngandji l’etena kɛnɛ. Diɛsɛ ko l’ɛnyɛlɔ ka Maata, wɛ koka monga l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbuta ɔnɛ: ‘Dimi mbeyaka dia onto lokami  ngandji ayolɔ lo eolwelo.’ Koko, ekɔ ohomba di’Okristo tshɛ mbeya ɛkɔkɔ watokonya dia monga l’eshikikelo kɛsɔ.

3, 4. Kakɔna kaki Yeso oma la nsala, ndo ngande wakakeketsha dui sɔ eshikikelo kaki la Maata?

³ Maata akadjasɛka suke la Jɛrusalɛma ndo nde kokoka mɛna woho wakolola Yeso ɔna wadi aki odo laki suke la Nayina la Ngalileya. Koko, ondo nde akoke lokumu lakɔ. Ndo ondo nde akoke nto dia Yeso akolola ɔna Jayiro la womoto. Anto tshɛ waki lo luudu laki ɔna womoto ɔsɔ “wakeye dia ɔna akashidi mvɔ.” Koko, Yeso akakimɛ lonya lande ndo akate ate: “Ɔna, etɔ!” Ndo mbala kakɔ ɔtɔi, nde aketɔ. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Maata nde la kadiyɛnde, Mariya wakeyaka dia Yeso akakoke nkɔnɔla hemɔ. Diakɔ diele vɔ wakeyaka dia otondonga Yeso aki lɛkɔ, tshike Lazaro totondovɔ. Ko lam’ele nde akavu, kakɔna kakalongamɛka Maata? Tolembete dia nde akate ɔnɛ Lazaro ayolɔ lo nshi yayaye, “lo lushi l’ekomelo.” Lande na kakinde l’eshikikelo kɛsɔ? Ndo lande na kakokayɛ monga l’eshikikelo ɔnɛ eolwelo kayonga lo nshi yayaye ndo wakiyɛ wa ngandji wayolɔ?

⁴ Tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa monga la mbetawɔ lo eolwelo. Tayanga nsɛdingola ɛmɔtshi l’atei awɔ. Lo mɛtɛ, wɛ koka nkondja wetshelo wakiyɛ kombeyaka oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, koko vɔ koka nkeketsha mbetawɔ kayɛ k’ɔnɛ wɛ ayɛna wakiyɛ wa ngandji nto.

5. Lande na kaki Maata l’eshikikelo ɔnɛ Lazaro ayolɔ?

⁵ Tolembete dia Maata kombuta ɔnɛ: ‘Lekɔ l’elongamelo dia ɔnalengo ayolɔ.’ Nde akate ate: “Dimi mbeyaka dia nde ayolɔ.” Lande na kaki Maata l’eshikikelo ka ngasɔ? Nɛ dia nde akeyaka akambo wendana l’anto wakolɔ lo nshi yakete. Ondo nde akeke akambo wendana la wɔ lakawɔ ndo lo shinangɔnga etena kakinde dikɛnda. Tayanga nsɛdingola bɛnyɛlɔ sato di’anto wakolɔ dioshilami l’Afundelo.

6. Dihindo diakɔna diakeyaka Maata?

⁶ Eolwelo ka ntondo kakasalema etena kakasha Nzambi omvutshi Elidja wolo wa nsala ahindo. Womoto ɔmɔtshi la wadi aki odo aki lo nɔrdɛ k’Isariyɛlɛ, l’osomba wa Fenikiya wakelamɛka Zarɛfatɛ, nde akalongola omvutshi akɔ. Oma laasɔ, Jehowa akasale dihindo dimɔtshi. Nde akawokimanyiya diaha ofushi la esɔ kande nshila dia nde la ɔnande la pami ntetemala nsɛna. (1 Ku. 17:8-16) L’ɔkɔngɔ diko, ɔnande akɔ akandama la hemɔ ko akavu. Koko Elidja akookimanyiya. Etena kakandakimɛ ɔna akɔ, Elidja akalɔmbɛ Jehowa ate: “Nzambi kami le, lam’alangayɛ, etawɔ dia lɔsɛnɔ l’ɔna ɔnɛ nkalola le nde.” Ndo kɛsɔ mbakasalema! Nzambi akokɛ Elidja ndo ɔnakɔ akolɔ. Ɔsɔ mbaki eolwelo ka ntondo kɔkɔndwami lo Bible. (Adia 1 Nkumi ya dikanga 17:17-24.) Aha la taamu, Maata akeyaka awui wendana la dikambo dia diambo sɔ.

7, 8. a) Ngande wakasambe Elisha mama kaki l’ɔkɛyi? b) Kakɔna kɛnya dihindo diakasale Elisha lo dikambo dia Jehowa?

⁷ Eolwelo ka hende kɔkɔndwami lo Bible kakasalema oma le omvutshi Elisha. Womoto ɔmɔtshi l’ose Isariyɛlɛ laki komonga ndooko l’ɔna akadjasɛka l’osomba wakawelɛka Shunɛma. Lam’ele nde akalongola Elisha dimɛna efula, Jehowa akatshɔkɔla womoto akɔ ndo omɛnde laki aya osombe dia mbota ɔna pami. Koko l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi engana, ɔnakɔ akavu. Ohokanyiya ɔkɛyi waki la mama kɛsɔ. Nde aki l’ɔkɛyi w’efula ko akande lɔkɛndɔ la kilɔmɛtrɛ 30 otsha lɛnɛ aki Elisha lo Dikona dia Karamɛlɛ. Elisha akatome Ngɛhazi okambi ande la Shunɛma ntondo ka vɔ ntshɔ dia tolola ɔnakɔ. Koko Ngɛhazi komonga l’akoka wa mboolola. Oma laasɔ mama kakɔ kaki l’ɔkɛyi akayoya la Elisha lakande.—2 Ku. 4:8-31.

 ⁸ Elisha akɔtɔ lo luudu laki ɔnakɔ lakavu ndo nde akalɔmbɛ. Jehowa akakadimola dɔmbɛlɔ di’Elisha ndo lo yoho ya dihindo ɔnakɔ akolɔ. Etena kakɛnyi mama kakɔ ɔnande ambolɔ, nde aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula! (Adia 2 Nkumi ya dikanga 4:32-37.) Ondo nde akohɔ ɛtɛkɛta wa lo dɔmbɛlɔ dia Hana. Hana komonga l’akoka wa mbota ɔna polo lam’akayɔtshɔla Jehowa dia mbota ɔna pami, Samuɛlɛ. Oma laasɔ, Hana akatombola Jehowa nɛ dia nde “tɔlaka lo Diombo ndo nde mbololaka.” (1 Sa. 2:6) Lo mbolola ɔnakɔ la Shunɛma, Nzambi akɛnya dia nde ekɔ l’akoka wa mbolola anto wakavu.

9. Lembetshiya ɔkɔndɔ wa sato wendana la eolwelo wɔkɔndwami lo Bible.

⁹ Dikambo dikina dia diambo diakasalema l’ɔkɔngɔ wa Elisha mvɔ. Nde akonge omvutshi l’edja k’ɛnɔnyi ndekana 50 ndo oma laasɔ nde akatate “hemɔ kakandayovɔka.” L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, weka wa Elisha eto mbakatshikala. Lushi lɔmɔtshi, ase Isariyɛlɛ wakatatshɔka dia tokundɛ pami kɛmɔtshi. La nshashimuya, vɔ wakɛnyi atunyi awɔ amɔtshi wayaye. Ase Isariyɛlɛ wakayashɛ esadi eto ko wakokɛ odo wa pami kakɔ lo diombo dia Elisha. Bible mbutaka ɔnɛ: “Lam’akatosakana odo wa pami kakɔ la weka wa Elisha, nde akolɔ ko akemala.” (2 Ku. 13:14, 20, 21) Ɛkɔndɔ ɛsɔ wakashikikɛ Maata ɔnɛ Nzambi ekɔ la wolo wa mbolola. Vɔ kokaka koshikikɛ ndo wɛ ɔnɛ Nzambi ekɔ la wolo efula ndo vɔ bu l’elelo.

10. Ngande wakakimanyiya Petero kadiyɛso kɛmɔtshi k’Okristo kakavu?

¹⁰ Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ wekɔ nto la ɛkɔndɔ wa eolwelo wakasale ekambi wa Nzambi wa kɔlamelo. Takashidi ntɛkɛta dikambo dia eolwelo kakasale Yeso suke la osomba wa Nayina lo luudu la Jayiro. L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, ɔpɔstɔlɔ Petero akolola Dɔrkasɛ, lakelamɛka nto Tabita. Petero akaye lo luudu laki odo ande, akalɔmbɛ ndo akate ate: “Tabita, etɔ!” Nde akolɔ esadi eto ndo Petero “akawaɛnyande ele la lɔsɛnɔ” le Akristo akina waki laawɔ. Dikambo sɔ diaketawoya anto efula waki l’osomba akɔ ko vɔ “wakakome ambetawudi wa Nkumadiɔndjɔ.” Ambeki w’eyoyo asɔ wakakoke mbutɛ anto akina lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Yeso ndo mbutɛ anto tshɛ akambo wendana la dikoka diele la Jehowa dia mbolola anto.​—Ets. 9:36-42.

11. Kakɔna kakate dɔkɔtɛlɛ Luka lo dikambo di’ɔlɔngɔ a pami ɔmɔtshi, ndo shɛngiya yakɔna yaki la dui sɔ le anto akina?

¹¹ Anto akina wakɛnyi eolwelo kekina kakasalema. L’etena kɛmɔtshi, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ aki lo losanganya lo luudu la la diko la Tɔrɔa, lɛnɛ elamɛ nshi nyɛ nɔrdɛ owɛstɛ ka Turquie. Pɔɔlɔ akatɛkɛta polo la midi k’otsho. Ɔlɔngɔ a pami wakawelɛka Eyutukɔ akahokamɛka odjashi lo didishi. Koko nde akalale djɔ ko akakɔ oma lo etajɛ wa sato la nkɛtɛ. Ondo Luka mbaki onto la ntondo lakakome lale Eyutukɔ. Oko wakinde dɔkɔtɛlɛ, nde akɛnyi dia ɔlɔngɔ akɔ aha tsho akahomɔ ndo aki hayeya ndooko dui, koko nde akavwe! Pɔɔlɔ nde la wɔ akaholɔ. Nde akakumbatɛ Eyutukɔ ndo oma laasɔ anto tshɛ wakambe etena kakandate ɔnɛ: “Nde ekɔ la lɔsɛnɔ.” Dihindo sɔ diaki la shɛngiya y’efula le wanɛ wakɛnyi kɛnɛ kakasalema. Lam’ele vɔ wakeyaka ɔnɛ ɔlɔngɔ a pami ɔsɔ akavu ko akolɔ, vɔ “wakasambema lo yɛdikɔ yaheyama mbuta.”​—Ets. 20:7-12.

12, 13. Lo ndjela ɛkɔndɔ wendana la eolwelo wambotɔsɛdingola, ambola akɔna wahombaso ndjaoka?

¹² Ɛkɔndɔ wa eolwelo wambotɔsɛdingola koka kokimanyiya dia monga l’eshikikelo  oko Maata. Sho koka monga l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi kaso, ɔnɛ lakatosha lɔsɛnɔ, kokaka mbolola onto lakavu. Tolembete dia okambi wa Nzambi ɔmɔtshi wa kɔlamelo, ɛnyɛlɔ Elidja, Yeso, kana Petero, aki laawɔ etena kakasalema dihindo tshɛ l’atei awɔ. Ndo vɔ wakasalema l’etena kakasalaka Jehowa ahindo. Ko kayotota lo dikambo dia wanɛ wakavu lo tena dikina diaki ahindo wa ngasɔ kosalema? Onde apami ndo wamato wa kɔlamelo wakalongamɛka dia Nzambi ayolola wanɛ wakavu lo nshi yayaye? Onde vɔ waki l’eshikikelo oko Maata etena kakandatɛkɛta lo dikambo di’ɔnango ate: “Dimi mbeyaka dia nde ayolɔ lo eolwelo ka lushi l’ekomelo”? Lande na kakandakoke mbetawɔ dia eolwelo kayoyala lo nshi yayaye, ndo lande na kakokayɛ mbetawɔ?

¹³ Ɛkɔndɔ efula wele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi mɛnyaka dia ekambi ande wa kɔlamelo wakeyaka ɔnɛ eolwelo kayonga lo nshi yayaye. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛmɔtshi l’atei awɔ.

14. Kakɔna katetsha ɔkɔndɔ wendana l’Abrahama lo dikambo dia eolwelo?

¹⁴ Ohokana yimba la kɛnɛ kakalɔmbɛ Jehowa Abrahama dia nsala la Isaka, ɔna lakandakonge edja efula. Jehowa akate ate: “Lam’alangayɛ, ɔsa ɔnayɛ, tshɔi y’ɔnayɛ yalangayɛ, mbuta ate Isaka, tshɔka la nde lo nkɛtɛ ya Mɔriya kele towolambole olambo wa lotshumba.” (Eta. 22:2) Ngande wafɔnyayɛ wakayaoke Abrahama etena kakandoke didjango sɔ? Jehowa akalake dia lo tshimbo ya tokanula t’Abrahama, wedja tshɛ wayɔtshɔkwama. (Eta. 13:14-16; 18:18; Rɔmɔ 4:17, 18) Ndo nto, Jehowa akate dia ɛtshɔkɔ ɛsɔ wakahombe monga lo tshimbo ya “Isaka.” (Eta. 21:12) Ko ngande wotosalema dui sɔ otondonga Abrahama akalambola ɔnande? Pɔɔlɔ akasambiyama dia nembetshiya ɔnɛ Abrahama aki la mbetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ l’akoka wa mbolola Isaka. (Adia Hɛbɛru 11:17-19.) Koko, Bible hate di’Abrahama akafɔnyaka dia Isaka ayolɔ ko wonya akɔ, ondo l’ɔkɔngɔ wa wenya engana, lushi, kana lomingu. Abrahama kokoka mbeya etena kakahombe ɔnande mbolɔ. Koko nde aki la mbetawɔ dia Jehowa ayolola Isaka.

15. Elongamelo kakɔna kaki la Jɔbɔ pami ka kɔlamelo?

¹⁵ Jɔbɔ pami ka kɔlamelo nde la wɔ akeyaka dia eolwelo kayonga lo nshi yayaye. Nde akeyaka dia naka osongo ambɔkɔtama, vɔ koka mɔnga nto ndo monga oko osongo w’oyoyo. Koko dui sɔ hakoke salema le onto. (Jɔbɔ 14:7-12; 19:25-27) Naka onto  ambovɔ, nde hakoke ndjaolola. (2 Sa. 12:23; Os. 89:48) Koko, dui sɔ halembetshiya dia Nzambi hakoke mbolola onto. Lo mɛtɛ, Jɔbɔ aki la mbetawɔ ɔnɛ Jehowa ayowohɔ. (Adia Jɔbɔ 14:13-15.) Jɔbɔ kokoka mbeya etena kayosalema dui sɔ lo nshi yayaye. Koko, Jɔbɔ aki la mbetawɔ ɔnɛ Otungi wa lɔsɛnɔ l’anto ayowohɔ ndo ayowolola.

16. Ekeketshelo kakɔna kakasha ondjelo Danyɛlɛ?

¹⁶ Ohokana yimba lo dikambo dia Danyɛlɛ, pami kekina ka kɔlamelo. Nde aki okambi wa Jehowa wa kɔlamelo lɔsɛnɔ lande l’otondo ndo Jehowa akoosukɛ. L’etena kɛmɔtshi, ondjelo akelɛ Danyɛlɛ ɔnɛ “onto la nɛmɔ efula” ndo akawotɛ ate “wɔladi wayale la yɛ” ndo ɔnɛ “keketala.”​—Dan. 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Kakɔna kakalake Jehowa Danyɛlɛ?

¹⁷ Etena kakakotsha Danyɛlɛ ɛnɔnyi 100 ndo kakinde suke la mvɔ, nde akakoke nkanyiya kɛnɛ kayowokomɛ. Onde Danyɛlɛ akalongamɛka dia nsɛna nto? Weho akɔ tshɛ! L’ekomelo ka dibuku dia Danyɛlɛ, sho mbadiaka dia Nzambi akawolake ate: “Wɛ, tshɔka otsha lo ekomelo. Wɛ ayomuya.” (Dan. 12:13) Danyɛlɛ akeyaka di’anto wakavu wekɔ lo momuya ndo ɔnɛ ndooko “kanyi kana ewo kana lomba lele lo Diombo,” lɛnɛ akinde suke la monga. (Ond. 9:10) Koko, dui sɔ komonga ekomelo le Danyɛlɛ. Jehowa akawosha daka dia diambo dia lo nshi yayaye.

¹⁸ Ondjelo wa Jehowa akawotɛ ate: “Wɛ ayemala dikambo dia yema yayɛ lo ekomelo ka nshi.” Danyɛlɛ kombeya etena shikaa kakahombe dui sɔ salema. Nde akashihodiaka dia nde akahombe mvɔ ndo momuya. Koko etena kakoke Danyɛlɛ daka di’ɔnɛ “wɛ ayemala dikambo dia yema yayɛ,” nde akashihodia dia nde ayolwama lo nshi yayaye. Dui sɔ diakahombe ndjosalema edja efula l’ɔkɔngɔ wa nde mvɔ, mbuta ate “lo ekomelo ka nshi.” Kana lo ndjela Bible de Jérusalem: “Wɛ ayemala dikambo dia etenyi kayɛ k’okitɔ lo ekomelo ka nshi.”

19, 20. a) Akambo akɔna wambotɔsɛdingola wɔtɔnɛ la kɛnɛ kakatɛ Maata Yeso? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

¹⁹ Mbokɛmaka hwe dia, Maata aki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa monga l’eshikikelo ɔnɛ Lazaro, ɔnango laki la kɔlamelo “ayolɔ lo eolwelo ka lushi l’ekomelo.” Daka diakalake Jehowa Danyɛlɛ ndo woho waki Maata la mbetawɔ k’efula lo eolwelo ka lo nshi yayaye, pombaka tokonya dia monga l’eshikikelo ɛlɔ kɛnɛ. Eolwelo kayonga.

²⁰ Tambeka akambo efula wendana la ɛkɔndɔ wa eolwelo wakasalema lo nshi yakete. Awui asɔ toshikikɛka dia wanɛ wakavu kokaka nsɛna nto. Takɛnyi nto dia apami la wamato wakakambɛka Nzambi la kɔlamelo wakalongamɛka eolwelo ka lo nshi yayaye. Ko onde ekɔ djembetelo mɔtshi yɛnya dia eolwelo kayoyala edja efula l’ɔkɔngɔ wa tɔ ndakema? Naka eelo, kete dui sɔ koka tosha ɛkɔkɔ ekina efula wa nkonga eolwelo ka lo nshi yayaye l’asolo walomɔlomɔ. Ko etena kakɔna kayosalema dui sɔ? Tayɔsɛdingola awui asɔ lo sawo diayela.