1, 2. Lande na kele ekɔ dui dia lomba mpokamɛ Otungi anyu etena kasɔnanyu kɛnɛ kayonyosala lo lɔsɛnɔ lanyu? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

NAKA wɛ ekɔ ɔlɔngɔlɔngɔ kana osekaseka, ondo wɛ ambolongolaka alako efula lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye. Embetsha, andaki kana anto akina koka nyotɛ dia nyu pombaka mbɔtɔ kalasa y’etale kana nkondja olimu wakokanyu ntana falanga efula. Koko Jehowa nyoshaka alako wotshikitanyi. Lo mɛtɛ, nde nangaka dia nyu nkamba efula la kalasa dia nyu monga l’akoka wa ndjasɛnya ndo ndjakotshɛ ehomba anyu. (Kɔl. 3:23) Koko nde mbeyaka nto dia l’etena kenyu ɛlɔngɔlɔngɔ, nyu pombaka mbɔsa tɛdikɔ t’ohomba tayonga la shɛngiya lo nshi yanyu yayaye. Diakɔ diele, nde nyoshaka atɔndɔ dia nyɔlɔmbɔla ndo nyokimanyiya dia nsɛna lo yoho yayowɔngɛnyangɛnya lo nshi y’ekomelo nyɛ.​—Mat. 24:14.

² Tohɔ dia Jehowa mbeyaka dui tshɛ. Nde mbeyaka kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye ndo nde mbeyaka shikaa yɛdikɔ yakɔna yambosukana ekomelo ka dikongɛ nɛ. (Isa. 46:10; Mat. 24:3, 36) Ndo nto Jehowa nyeyaka. Nde mbeyaka kɛnɛ kakoka nyɔngɛnyangɛnya la kɛnɛ kahakoke nyɔngɛnyangɛnya. Alako w’anto koka  mbokɛma dia wekɔ amɛna, koko naka vɔ hawohikami l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, kete vɔ bu mɛtɛ alako wa lomba.​—Tok. 19:21.

3, 4. Woho wakahokamɛ Adama l’Eva alako wa kɔlɔ akonge la shɛngiya yakɔna le wɔ ndo le anawɔ?

³ Alako wa kɔlɔ wambomɛka deko aha nɛ. Satana mbaki onto la ntondo la mbisha anto alako wa kɔlɔ. Nde akatɛ Eva ɔnɛ nde la Adama wayoleka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka vɔ ndjaɔsɛ yɛdikɔ ya woho wahombawɔ nsɛna. (Eta. 3:1-6) Koko Satana aki la lokaki! Nde akalange dia Adama l’Eva ndo ana wakawayota mbokitanyiya ndo mbɔtɛmɔla nde, koko aha Jehowa. Koko Satana kotongɛ anto ndooko ɛngɔ. Jehowa mbakawasha ɛngɔ tshɛ. Nde akawasha vɔ tshɛ ekambɔ ka dimɛna efula ka vɔ mbidjasɛka ndo yoonge ya kokele yakakoke ntshikala pondjo pondjo.

⁴ Lonyangu ko, Adama l’Eva kokitanyiya Nzambi. Lo nsala ngasɔ, vɔ wakayanganya la Ɔnɛ lakawasha lɔsɛnɔ. Dui sɔ diakonge l’etombelo wa kɔlɔ efula. Oko alɛmbɔlɛmbɔ wambowohembola oma l’osongo, yema yema Adama l’Eva wakatshunde esombe ndo wakavu. Anawɔ vɔ lawɔ wakasowe ndo dui sɔ mendanaka laso sho tshɛ. (Rɔmɔ 5:12) Anto efula minyaka yimba lo kɛnɛ kata Nzambi ndo salaka paka kɛnɛ kalangawɔ. (Ɛf. 2:1-3) Etombelo akɔna wele la dui sɔ? Bible mbutaka dia “ndooko lomba” layonga naka anto ntona Nzambi.​—Tok. 21:30.

5. Eshikikelo kakɔna kaki la Nzambi lo dikambo dia anto, ndo onde nde aki la shadiya?

⁵ Jehowa aki l’eshikikelo dia anto amɔtshi, mbidja ndo ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka efula wayolanga mbeeya ndo mbokambɛ. (Os. 103:17, 18; 110:3) Jehowa mbɔsaka ɛlɔngɔlɔngɔ ɛsɔ la nɛmɔ di’efula! Onde wɛ ekɔ ɔmɔtshi l’atei awɔ? Naka ngasɔ, kete wɛ ekɔ lo ngɛnangɛna mɛtɛ la “diangɔ di’amɛna” efula di’oma le Nzambi ndo dui sɔ kofudiyɛka ɔngɛnɔngɛnɔ lo lɔsɛnɔ. (Adia Osambo 103:5; Tok. 10:22) Tayɔsɛdingola diangɔ nɛi l’atei diɔ. Diangɔ diakɔ ko: Mbo ya ndɛ ya lo nyuma, angɛnyi w’amɛna, eyango w’amɛna ndo lotshungɔ la mɛtɛ.

6. Lande na kahombanyu nsala la wolo dia nkotsha ehomba anyu wa lo nyuma, ndo kakɔna kanyosha Jehowa dia nyokimanyiya?

⁶ Otshikitanyi la waa nyama, nyu nyekɔ l’ehomba wa lo nyuma ndo paka Otungi anyu mbakoka nkotsha ehomba akɔ. (Mat. 4:4) Naka sho mpokamɛ Nzambi, kete tayonga la shɛnɔdi, la lomba ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Yeso akate ɔnɛ: “Ɔngɛnɔngɛnɔ le wanɛ weya ehomba awɔ wa lo nyuma.” (Mat. 5:3) Nzambi akatosha Bible ndo nde kambaka la “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” dia totondjɛ ekanda dia tokimanyiya dia nkeketsha mbetawɔ kaso. (Mat. 24:45) Sho mbelɛka ekanda ɛsɔ ɔnɛ mbo ya ndɛ ya lo nyuma nɛ dia yɔ ndeshaka mbetawɔ kaso ndo nkeketshaka diɔtɔnganelo diaso la Jehowa. Sho ngɛnangɛnaka la mbo ya ndɛ efula ya lo nyuma yotshikitanyi!​—Isa. 65:13, 14.

7. Ngande wayonyokimanyiya mbo ya ndɛ ya lo nyuma y’oma le Nzambi?

⁷ Mbo ya ndɛ ya lo nyuma koka nyosha lomba ndo akoka wa nkanyiya dimɛna ndo dui sɔ koka nyokokɛ lo toho efula. (Adia Tokedi 2:10-14.) Ɛnyɛlɔ, waonga asɔ wayonyokimanyiya dia mbeya awui wa kashi, ɛnyɛlɔ kashi k’ɔnɛ Otungi bu kana kashi k’ɔnɛ falanga ndo lomombo la l’emunyi mbayonyosha ɔngɛnɔngɛnɔ. Waonga asɔ wayonyokimanyiya nto dia mbewɔ nsaki kana mbekelo yayonyosalɛ kɔlɔ. Diakɔ diele, nyosale kɛnɛ tshɛ kakokanyu nsala dia monga la lomba ndo nkanyiya dimɛna. Lo nsala ngasɔ, nyayɛna dia Jehowa nyolangaka ndo nde nyokombolɛka kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ.​—Os. 34:8; Isa. 48:17, 18.

8. Lande na kahombanyu ndjasukanya la Nzambi oma ko kakianɛ, ndo wahɔ akɔna wayonyokondja lo nshi yayaye lo nsala ngasɔ?

 ⁸ Keema edja nto, andja wa Satana wayolanyema. Paka Jehowa oto mbayokoka tokokɛ ndo mbayotosha diangɔ diayotonga l’ohomba, mbidja ndo mbo ya ndɛ. (Hab. 3:2, 12-19) Ɔnkɔnɛ, ɔnɛ mbele etena ka ndjasukanya la Nzambi ndo ndeka ndjaɛkɛ le nde. (2 Pe. 2:9) Naka nyu nsala ngasɔ, kete oyadi dui diakɔna diayotomba lo dihole dienyu, nyu nyayoyaoka oko Davidɛ lakate ate: “Dimi mbetɛka Jehowa la ntondo kami tena tshɛ. Lam’ele nde ekɔ lo lonya lami l’omi, dimi hansutshasutshamaki pondjo.”​—Os. 16:8.

9. a) Oko wadishaso lo Joani 6:44, kakɔna kasala Jehowa? b) Kakɔna kele dui dia laande etena kahomananyu l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ekina?

⁹ Etena kɛnanayɛ mbala ka ntondo l’onto ɔmɔtshi lele bu Ɔmɛnyi wa Jehowa, awui angana weyayɛ mɛtɛ lo dikambo diande? Wɛ koka mbeya lokombo lande ndo woho w’onto wende, koko ondo wɛ hateya awui efula. Koko, ekɔ otshikitanu w’efula etena kɛnananyu mbala ka ntondo la Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi. Nyu mbeyaka dia nde nangaka Jehowa. Nyu mbeyaka dia Jehowa akɛnyi dui dimɔtshi di’ɔlɔlɔ le nde ndo akokotola dia nde monga lo nkumbo k’atɛmɔdi ande. (Adia Joani 6:44.) Oyadi oma lo dihole diakɔna dioye onto akɔ kana woho wakandodiama, nyu mbeyaka esadi eto awui efula wendana la nde ndo nde la wɔ mbeyaka awui efula wendana la nyu!

10, 11. Naa awui wɔtɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa, ndo shɛngiya yakɔna yele la dui sɔ le nyu?

¹⁰ Kam’ɛnananyu l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ekina, nyu mbeyaka dia nyokongaka l’awui w’ohomba wɔtɔnɛnyu. Nyu mbeyaka ɔnɛ kaanga mbatɛkɛtanyu ɛtɛkɛta wotshikitanyi, nyekɔ lo ntɛkɛta “ɔtɛkɛta wa pudipudi” waamɛ w’akambo wa mɛtɛ. (Zɛf. 3:9) Dui sɔ nembetshiyaka dia nyu tshɛ nyekɔ la mbetawɔ le Nzambi, nyekɔ lo ndjela atɔndɔ akɔ waamɛ wendana la lɔkɛwɔ ndo nyekɔ l’elongamelo kakɔ kaamɛ ka lo nshi yayaye. Awui asɔ nyokimanyiyaka dia mbɛkanɛ etema ndo monga la lɔngɛnyi la wolo layotshikalaka pondjo pondjo.

¹¹ Ɔnkɔnɛ, etena katɛmɔlanyu Jehowa, nyu koka mɛtɛ mbuta dia nyekɔ l’angɛnyi woleki amɛna. Nyekɔ l’angɛnyi l’andja w’otondo kaanga naka nyatɛnanaka lawɔ! Onde  nyu mbeyaka anto akina wele la woshasha w’oshinga wolo wa ngasɔ laadiko di’Ɛmɛnyi wa Jehowa?

12. Naa eyango w’amɛna wakokanyu ndjadjɛ?

¹² Adia Ondaki 11:9–12:1. Onde nyekɔ l’eyango ɛmɔtshi wasalanyu la wolo dia mbakotsha? Ondo nyu koka ndjadjɛ oyango wa mbadiaka Bible lushi tshɛ kana wa mbishaka kɔmatɛrɛ y’amɛna kana asawo w’amɛna lo nsanganya. Kana ondo nyu koka mbidja welo wa ndeka nkamba la Bible dimɛna l’esambishelo. Ngande watoyoyaokaka etena kashihodiayɛ dia wɛ amboyalowanya kana etena kakotɛ anto akina ɔnɛ wɛ amboyalowanya mɛtɛ? Ondo wɛ tongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula ndo wɛ pombaka mɛtɛ ngɛnangɛna! Lande na? Nɛ dia wɛ ekɔ lo nsala kɛnɛ kalanga Jehowa, oko wakasale Yeso.​—Os. 40:8; Tok. 27:11.

13. Ngande wele kambɛ Nzambi ndeka ndjadjɛ eyango wa l’andja ɔnɛ dimɛna?

¹³ Etena kayashanyu tshɛ l’olimu wa Jehowa, nyekɔ lo nkamba olimu wayonyosha ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wanyosha oyango lo lɔsɛnɔ. Pɔɔlɔ akasha alako anɛ: “Nyotshikale nge, nyoshikimale, ndo nyoyalake nshi tshɛ la akambo efula wa nsala l’olimu wa Nkumadiɔndjɔ, nyeya dia paa kɛnanyu l’olimu wa Nkumadiɔndjɔ keema anyanya.” (1 Kɔr. 15:58) Koko etena kayasha anto l’eyango wa l’andja ɔnɛ wele oko nyanga falanga efula kana monga la lokumu, vɔ hawonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ. Kaanga naka vɔ ntondoya, mbala efula vɔ mbokaka dia wekɔ l’ohomba w’ɛngɔ kɛmɔtshi. (Luka 9:25) Sho mbeyaka dui sɔ oma l’ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Sɔlɔmɔna.​—Rɔmɔ 15:4.

14. Wetshelo akɔna wakokanyu nkondja oma lo kɛnɛ kakasale Sɔlɔmɔna?

¹⁴ Sɔlɔmɔna laki ɔmɔtshi l’atei w’apami wakaleke ɔngɔnyi ndo waki la lowandji l’efula l’andja ɔnɛ akɛnyi dui sɔ. Nde akayatɛ ate: “[Layanga mpemba] ɔngɛnɔngɛnɔ dia dimi mbeya ɔlɔlɔ akɔna wayonga.” (Ond. 2:1-10) Diakɔ diele Sɔlɔmɔna akake mvudu y’eshinga wolo, akasale tojardɛ ta lokumu ndo wa parkɛ ndo nde akasale kɛnɛ tshɛ kakandalangaka. Onde nde akonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ mɛtɛ? Etena kakakaloya Sɔlɔmɔna washo lo kɛnɛ tshɛ kakandasale, nde akate ate: “Dimi lakɛnyi dia tshɛ ekɔ anyanya.” Nde akakotsha ate: “Ndooko ɛngɔ kaki la nɛmɔ di’oshika.” (Ond. 2:11) Onde nyambokondja wetshelo oma lo kɛnɛ kakasale Sɔlɔmɔna?

15. Lande na kenyu l’ohomba wa mbetawɔ, ndo ngande wayonyokimanyiya mbetawɔ kakɔ lo ndjela kɛnɛ kata Osambo 32:8?

¹⁵ Anto amɔtshi ndjokondjaka wetshelo lo lɔsɛnɔ paka l’ɔkɔngɔ wa nsala munga ndo diɛnɛ l’etombelo wa kɔlɔ. Jehowa halange dia dui sɔ nyokomɛ. Nde nangaka dia nyu mbohokamɛ ndo mbokitanyiya. Dui sɔ nɔmbaka dia nyu monga la mbetawɔ, koko nyu hanyonyangaki pondjo l’ɔtɛ wa ɛsɔnwɛlɔ wasalanyu lo lɔsɛnɔ l’ɔtɛ wa mbetawɔ kanyu. Ndo Jehowa hohɛki pondjo “ngandji kakanyɛnya dikambo dia lokombo lande.” (Hɛb. 6:10) Ɔnkɔnɛ, nyosale la wolo dia nkeketsha mbetawɔ kanyu. Lo nsala ngasɔ, nyayosala ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna lo lɔsɛnɔ ndo nyayɛna dia Shɛnyu lele l’olongo nangaka kɛnɛ koleki dimɛna le nyu.​—Adia Osambo 32:8.

16. Lande na kahombaso mbɔsa lotshungɔ la nɛmɔ ndo nkamba la lɔ la lomba?

¹⁶ Pɔɔlɔ akafunde ate: “Lɛnɛ ele nyuma kaki Jehowa, lotshungɔ lekɔ.” (2 Kɔr. 3:17) Jehowa nangaka lotshungɔ ndo nde akanyotonge dia ndo nyu lawɔ nanga lotshungɔ. Koko, nde nangaka dia nyu nkamba la lotshungɔ lanyu la lomba lo yoho yayonyokokɛ. Ondo asekanyu amɔtshi wekɔ lo menda esato wɛnyawɔ anto etakataka, wekɔ lo nsala awui wa mindo wa dieyanelo, wekɔ lo mbidja nsɛnɔ yawɔ lo waale lo ndjasha lo tɔkɛnyɔ ta tshambandeko kana wekɔ lo nnɔ didjoyadjoya kana wanu efula. Oma l’etatelo, awui  asɔ koka mɛnama oko shɛkɛsɛkɛ kana ngɛnyangɛnyaka anto, koko mbala efula vɔ konyaka l’etombelo wa kɔlɔ efula, ɛnyɛlɔ hemɔ, monga mfumbe kawɔ kana lo nyɔi. (Ngal. 6:7, 8) Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wayasha l’awui asɔ koka mfɔnya dia wekɔ la lotshungɔ, ko tetele vɔ bu la lotshungɔ.​—Tito 3:3.

17, 18. a) Ngande wele nkitanyiya Nzambi toshaka lotshungɔ la mɛtɛ? b) Lo yoho yakɔna yele Adama l’Eva waki la lotshungɔ l’efula ndeka anto wa nshi nyɛ?

¹⁷ Lo wedi okina, ekɔ dimɛna efula dia sho nkitanyiya Jehowa. Dui sɔ mongaka dimɛna lo yoonge yaso ndo toshaka lotshungɔ la mɛtɛ. (Os. 19:7-11) Ndo etena kakambayɛ la lotshungɔ layɛ la lomba, mbuta ate etena kasɔnayɛ dia nkitanyiya ɛlɛmbɛ ndo atɔndɔ wa kokele wa Nzambi, wɛ mɛnyaka Nzambi ndo ambutshi ayɛ dia wɛ ekɔ onto leya mɛmba ɛkɛndɛ. Ondo ambutshi ayɛ wayoleka ndjaɛkɛ le yɛ ndo wayoleka kosha lotshungɔ. Ndo Jehowa ndakaka ɔnɛ keema edja nde ayosha ekambi ande tshɛ lotshungɔ la kokele, lelɛ Bible ɔnɛ: “Lotshungɔ la lotombo la ana wa Nzambi.”​—Rɔmɔ 8:21.

¹⁸ Ɔsɔ kele lotshungɔ laki la Adama l’Eva ntondo. Lo ekambɔ k’Ɛdɛna, Nzambi akawashimbe diaha vɔ nsala dui ɔtɔi to. Takawahombe ndɛ elowa w’oma l’osongo ɔmɔtshi. (Eta. 2:9, 17) Onde wɛ fɔnyaka dia Nzambi komonga la losembwe ndo akaleke awui wolo lo mbadjɛ ɔlɛmbɛ ɔsɔ? Ndooko! Ohokanyiya yema lo kɛnɛ kendana la nyemba nyemba y’ɛlɛmbɛ wadja anto ndo watshutshuyawɔ anto akina dia mbakitanyiya. Koko, Jehowa akadjɛ Adama l’Eva paka ɔlɛmbɛ ɔtɔi oto.

19. Kakɔna katetsha Jehowa la Yeso kayotokimanyiya dia sho monga la lotshungɔ?

¹⁹ Jehowa ekɔ la lomba l’efula lo woho watosalɛnde akambo. Lo dihole dia tosha ɛlɛmbɛ efula, nde tetshaka la solo dia lotutsha tshɛ dia nkitanyiya ɔlɛmbɛ wa ngandji. Nde tetshaka dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la atɔndɔ ndo dia mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ. (Rɔmɔ 12:9) Lo Dako dia lo Dikona, Yeso y’Ɔnande akatokimanyiya dia nshihodia lande na kasala anto akambo wa kɔlɔ. (Mat. 5:27, 28) Ndo l’andja w’oyoyo oko wende Nkumekanga ka lo Diolelo dia Nzambi, Yeso ayotetemala tetsha dia sho mbɔsa ɔlɔlɔ la kɔlɔ oko nde. (Hɛb. 1:9) Ndo nto, Yeso ayotokonya kokele lo yimba ndo lo demba. Ohokanyiya woho wayotoyala, hatotohembama kaanga pembama dia nsala akambo wa kɔlɔ ndo hatotodiɛnɛ l’ɔtɛ weso bu kokele. Oma laasɔ l’ekomelo, tayonga la “lotshungɔ la lotombo” latolaka Jehowa.

20. a) Ngande wakamba Jehowa la lotshungɔ lande? b) Ngande wakokayɛ mbookoya?

²⁰ L’andja w’oyoyo tayotetemala monga la lotshungɔ lele l’elelo. Lo yoho yakɔna? Tayotetemala monga l’ohomba wa nɔmbwama la ngandji ka Nzambi ndo k’anto akina. Naka sho nɔmbwama la ngandji, kete tayokoya Jehowa. Kaanga mbele Jehowa ekɔ la lotshungɔ la tshɛ lo tshɛ, nde mbetawɔka nɔmbwama la ngandji lo dui tshɛ diasalande, mbidja ndo woho watosalɛnde akambo. (1 Jni. 4:7, 8) Diakɔ diele mbokɛmaka dia sho koka monga mɛtɛ la lotshungɔ paka naka tekɔ lo mbokoya Nzambi.

21. a) Ngande wakayaoke Davidɛ lo dikambo dia Jehowa? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

²¹ Onde wɛ ekɔ la lowando lo diangɔ di’amɛna tshɛ diakosha Jehowa? Nde koshaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma, angɛnyi w’amɛna, eyango w’amɛna, elongamelo ka lotshungɔ la kokele lo nshi yayaye ndo weshasha ekina efula w’amɛna. (Os. 103:5) Ondo wɛ koka ndjaoka oko Davidɛ etena kakandate lo dɔmbɛlɔ ɛtɛkɛta wele lo Osambo 16:11 ate: “Wɛ mɛnyakami mboka ka lɔsɛnɔ. Ɔlɔ w’efula wekɔ laleyɛ; ndo ɔngɛnɔngɛnɔ mongaka lo lonya layɛ l’omi pondjo pondjo.” Lo sawo diayela tayɔsɛdingola akambo wa mɛtɛ akina w’ohomba wele lo Osambo 16. Awui akɔ wayokokimanyiya dia mɛna dia wɛ koka monga la lɔsɛnɔ loleki dimɛna!