1. Ngande wɛnya atɛmɔdi wa Jehowa dia vɔ mbokanaka ngandji?

ATƐMƆDI wa Jehowa wa l’andja w’otondo wekɔ nkumbo ka lo nyuma. Vɔ wekɔ anangɛso l’akadiyɛso wokana ngandji. (1 Jni. 4:16, 21) Mbala mɔtshi, vɔ ndjahondjaka akambo efula lo wahɔ w’anangɛwɔ. Koko tena efula, vɔ mɛnyaka ngandji kawɔ l’awui wa totshitshɛ waasalɛwɔ. Ɛnyɛlɔ, vɔ kokaka mbutɛ anangɛwɔ dui dimɔtshi dia dimɛna kana mbasalɛ akambo lo yoho y’ɔlɔlɔ. Etena kɔsaso anto akina la nɛmɔ, sho mbokoyaka Shɛso lele l’olongo.​—Ɛf. 5:1.

2. Ngande wakokoya Yeso ngandji ka She?

² Yeso akokoya She lo yoho ya kokele. Mbala tshɛ nde akasalɛka anto akina akambo lo yoho y’ɔlɔlɔ. Nde akate ate: “Nyoye le mi, nyu wanɛ tshɛ wele la paa ndo wele la wetsho, ko dimi layonyokeketsha.” (Mat. 11:28, 29) Naka sho mbokoya Yeso ndo “[mbi]dja mbolambola yimba,” kete tayɔngɛnyangɛnya Jehowa, ndo sho lawɔ tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Os. 41:1) Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola  woho wakokaso mbɔsa ase nkumbo kaso, anangɛso l’akadiyɛso ndo anto wahomana la so l’esambishelo la nɛmɔ.

3. Ngande wakoka omi mbɔsa wadɛnde la nɛmɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

³ Waomi pombaka mbisha ɛnyɛlɔ ndo mɛnya dia vɔ ndjakiyanyaka efula lo dikambo dia nkumbo yawɔ. (Ɛf. 5:25; 6:4) Bible mbutaka dia waomi pombaka mbɔsa wadiɛwɔ la nɛmɔ ndo mbaoka. (1 Pe. 3:7; nɔtɛ) Omi layakiyanya dikambo dia wadɛnde mbeyaka dia kaanga mbotshikitanyinde la nde lo toho efula, nde hawoleki. (Eta. 2:18) Nde mbɔsaka tokanyi tande la nɛmɔ, mbɔɔsaka la nɛmɔ ndo mbɔlɛmiyaka. Wadi ɔmɔtshi la la Canada mbutaka lo dikambo di’omɛnde ate: “Nde hɔshi pondjo dia tokanyi tami tekɔ anyanya kana mbuta ɔnɛ: ‘Wɛ hahombe ndjaoka yoho shɔ.’ Nde ekɔ nto ompokami wa dimɛna. Etena kakimanyiyande dia ntshikitanya kanyi yami lo dui dimɔtshi, nde salaka dui sɔ la ngandji.”

4. Ngande wakoka omi mɛnya dia nde mbɔsaka wadɛnde la nɛmɔ oma lo yoho yasalɛnde wamato akina akambo?

⁴ Omi lɔsa wadɛnde la nɛmɔ hakɛnya pondjo la nsaki ya wamato akina kana ndjasha lo yoho ya kɔlɔ le wɔ, oyadi okoko l’okoko, lo réseau social kana l’Ɛtɛrnɛtɛ. (Jɔbɔ 31:1) Nde hakambe la réseaux sociaux dia nkɛnya la nsaki ya wamato akina ndo nde hɔtɔ lo sitɛ ya kɔlɔ. Nde mɛtɛ tshikalaka la kɔlamelo le wadɛnde l’ɔtɛ wawokande ngandji ndo wokande Jehowa ngandji ndo l’ɔtɛ wahetshande kɛnɛ kele kɔlɔ.—Adia Osambo 19:14; 97:10.

5. Ngande wakoka wadi mbɔsa omɛnde la nɛmɔ?

⁵ Naka omi mbokoya ɛnyɛlɔ ka ngandji ka Yeso Kristo lele owandji ande, kete wadɛnde hatonga l’okakatanu dia monga la “dilɛmiɛlɔ di’efula” otsha le nde. (Ɛf. 5:22-25, 33) Ndo naka wadi nɛmiya omɛnde, kete nde ayosala la wolo dia nshihodia tokanyi tande ndo mbosalɛ akambo la ngandji etena kende l’awui efula wa nsala l’etshumanelo kana kahombande nkandola ekakatanu ɛmɔtshi. Omi ɔmɔtshi la la Grande-Bretagne mbutaka ate: “Lo waaso amɔtshi, wadɛmi shihodiaka oma lo ɛnamelo kami dia dui dimɔtshi diekɔ lo kiyanyami. Oma laasɔ, nde kambaka la tɔndɔ dia lo Tokedi 20:5, oyadi dui sɔ diayɔlɔmba dia nde nkonga etena ka dimɛna dia ‘mbeya’ tokanyi tami, naka ɔsɔ ekɔ dui diakokami nsawola la nde.”

6. Ngande wakokaso sho tshɛ nkeketsha ana dia kanɛka anto akina ndo dia monga ɔlɔlɔ, ndo wahɔ akɔna wayokondja ana?

⁶ Naka ambutshi salanɛka akambo la kɛnɛmɔ, kete vɔ wayosha anawɔ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ. Vɔ pombaka nto mbetsha anawɔ dia kanɛka anto akina ndo dia vɔ monga ɔlɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, ambutshi koka mbetsha anawɔ diaha ndawɔlawɔka lo Mbalasa ka Diolelo. Kana etena kewɔ lo fɛtɛ kɛmɔtshi, vɔ kokaka mbutɛ anawɔ dia nkonga di’epalanga tokɔsa mbo ya ndɛ ntondo. Lo mɛtɛ, onto tshɛ la l’etshumanelo kokaka nsukɛ ambutshi. Diakɔ diele, sho pombaka mandola ɔna ɔmɔtshi etena kasalande dui dimɔtshi dia dimɛna, ɛnyɛlɔ etena katodiholɛnde lokuke. Dui sɔ diayokimanyiya ɔna dia nde ndjaoka dimɛna ndo dia mbeya ɔnɛ “ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo mbisha ndeka wa nongola.”—Ets. 20:35.

7. Ngande wakɛnya Yeso dia nde akɔshi pami kaki ehoke la nɛmɔ, ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Yeso?

⁷ Lushi lɔmɔtshi, Yeso aki l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Dekapɔli etena kakawela anto “pami kɛmɔtshi kaki ehoke ndo kaki la okakatanu dia ntɛkɛta.” (Makɔ 7:31-35) Yeso akɔkɔnɔla, koko aha lo washo w’anto akina. Lande na? Nɛ dia ondo pami kaki ehoke, kondjaokaka dimɛna l’atei wa leemba l’anto. Yeso akashihodia nsaki yande, ko nde “akawɔshi” ndo akatshu la nde lo dihole diaki anto komonga ko akatɔkɔnɔla lɛkɔ. Lo  mɛtɛ, sho hatokoke nsala ahindo, koko sho pombaka mbidja yimba lo ehomba ndo nsaki y’anangɛso ndo monga ɔlɔlɔ otsha le wɔ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde ate: “Nyɛsɔ todjanake yimba dia tshutshuyana lo ngandji ndo lo etsha w’ɛlɔlɔ.” (Hɛb. 10:24) Yeso akashihodia woho wakayaokaka pami kaki ehoke ndo akosalɛ akambo la ngandji. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna le so!

8, 9. Ngande wakokaso mɛnya dia sho ndjakiyanyaka lo dikambo di’esombe ndo dia wanɛ wele la dikɔmɔ? (Sha bɛnyɛlɔ.)

⁸ Ɔsa esombe la wanɛ wele la dikɔmɔ la nɛmɔ. Djembetelo yoleki yeyama Akristo wa l’etshumanelo ekɔ ngandji, koko aha l’ɔtɛ wa diewo diele lawɔ. (Jni. 13:34, 35) Ngandji tokimanyiyaka dia nsala tshɛ kakokaso nsala dia nkimanyiya anangɛso l’akadiyɛso waya esombe kana wele la dikɔmɔ dia ntshɔ lo nsanganya kana l’esambishelo. Sho mbakimanyiyaka oyadi dui sɔ bu wɔdu le so ndo oyadi ndooko k’ɔlɔ kakokawɔ nsala. (Mat. 13:23) Michael, laya paka lo kɔsa k’etshimbi ekɔ la lowando l’efula l’ɔtɛ w’ekimanyielo kakondjande oma le ase nkumbo kande ndo oma le anangɛso wa l’etshumanelo kawɔ. Nde mbutaka ate: “L’ɔtɛ w’ekimanyielo kawɔ, dimi lekɔ l’akoka wa mbɔtɔ lo nsanganya efula ndo sambishaka mbala la mbala. Dimi ndekaka nanga esambishelo ka lo sɛkɛ.”

⁹ Bɛtɛlɛ efula yekɔ l’anangɛso l’akadiyɛso wa kɔlamelo waya esombe kana wele la dikɔmɔ. Emendji wayasha le ɛkɔkɔ mbaɛnyaka ngandji lo nkongɛ di’anto asɔ nsambisha l’ekimanyielo ka mikanda ndo ka telefɔnɛ. Bill, laya l’ɛnɔnyi 86 ndo lafundɛ anto wa l’ahole wa ntale mikanda, mbutaka ate: “Sho ngɛnangɛnaka diɛsɛ diele laso dia monga l’akoka wa fundɛ anto mikanda.” Nancy, lele suke l’ɛnɔnyi 90 mbutaka ɔnɛ: “Dimi halɔshi mukanda oko dikatshi di’anyanya diadjawɔ lo divɔlɔpɛ. Ɔsɔ ekɔ olimu w’esambishelo. Anto pombaka mbeya akambo wa mɛtɛ!” Ethel, lakotɔ lo 1921, mbutaka ate: “Laya wonya tshɛ la tokandjikandji lo demba. Nshi mɔtshi, dimi mongaka l’okakatanu dia ndɔta dihɔndɔ.” Kaanga mbediɔ ngasɔ, nde ngɛnangɛnaka nsambisha lo nkamba la telefɔnɛ ndo nde ekɔ l’anto amɔtshi wembolande. Barbara, lele l’ɛnɔnyi 85 mbutaka ate: “L’ɔtɛ wa yoonge yami ya kɔlɔ, dimi mongaka l’okakatanu dia nsambisha mbala la mbala. Koko esambishelo ka lo telefɔnɛ kimanyiyakami dia nsawola l’anto akina. Jehowa losaka!” La ntondo k’ɔnɔnyi koka, olui ɔmɔtshi w’esombe aso wa nɛmɔ wakasambisha wenya 1228, wakafundɛ anto mikanda 6265, wakelɛ anto lo telefɔnɛ mbala ndekana 2000, ndo wakasha anto ekanda 6315! Sho koka monga l’eshikikelo dia welo wakawadje wakangɛnyangɛnya Jehowa efula!—Tok. 27:11.

10. Ngande wakokaso nkimanyiya anangɛso dia vɔ nkondja wahɔ efula oma lo nsanganya?

¹⁰ Ɔsa anto akina la nɛmɔ lo nsanganya y’Akristo. Naka sho mbɔsa anto akina la nɛmɔ, kete tayokimanyiya anangɛso dia nkondja wahɔ w’efula oma lo nsanganya. Lo ngande? Yoho mɔtshi ele lo komaka la wonya diaha sho mbafukutanya. Tena dimɔtshi, awui amɔtshi wahatalongame koka tokonya l’ɔkɔngɔ. Koko naka sho komaka mbala la mbala l’ɔkɔngɔ, kete sho pombaka nkana yimba lo shɛngiya yakoka monga la dui sɔ le anangɛso ndo lo etshikitanu wahombaso nsala dia mɛnya ɔnɛ sho ndjakiyanyaka dikambo diawɔ. Tohɔ nto dia, Jehowa l’Ɔnande mbatelɛ lo nsanganya. (Mat. 18:20) Sho pombaka mɛtɛ mɛnya dia sho mbalɛmiyaka lo komaka la wonya!

11. Lande na kahomba anangɛso wele l’ɛkɛndɛ lo losanganya ndjela dako diatanema lo 1 Kɔrɛtɔ 14:40?

¹¹ Naka sho mbɔsaka anangɛso la nɛmɔ, kete tayoyela dako dia lo Bible diata ɔnɛ: “Akambo tshɛ wasaleme dimɛna ndo aha l’ofukutanu.”  (1 Kɔr. 14:40) Anangɛso wele l’ɛkɛndɛ lo losanganya ndjelaka dako nɛ etena kalɛnyawɔ wenya wakawasɛkɛ. Lo nsala ngasɔ, vɔ mbɔsaka aha tsho ɔtɛkɛtshi wayela la nɛmɔ, koko ndo etshumanelo k’otondo. Kanyiya shɛngiya yakoka monga la dui sɔ le anto akina naka nsanganya hashidi la wonya. Anangɛso amɔtshi pombaka munda lɔkɛndɔ l’otale dia nkalola lawakawɔ. Akina pombaka mbɔsa bisi kana kawolo. Ndo akina nto wekɔ l’elonganyi wele bu ambetawudi walongamɛ dia vɔ nkalola la ngelo lo wonya ɔmɔtshi shikaa.

12. Lande na kahombaso nɛmiya dikumanyi ndo mbaoka ngandji? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “ Ɔsa wanɛ walɔmbɔla la nɛmɔ.”)

¹² Dikumanyi kambaka olimu efula l’etshumanelo ndo l’esambishelo, diakɔ diele sho pombaka mbalɛmiya ndo mbaoka ngandji. (Adia 1 Tɛsalɔnika 5:12, 13.) Lo mɛtɛ, wɛ ekɔ la lowando l’efula lo kɛnɛ tshɛ kasalawɔ lo dikambo diayɛ. Wɛ koka mɛnya dui sɔ lo mbaakitanyiya ndo lo mbaasukɛ, nɛ dia “vɔ wekɔ lo ntetemala nyolama oko anto wayowoyokoya la wɔ.”—Hɛb. 13:7, 17.

13. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo woho wakasalɛka Yeso anto akambo?

¹³ Lo prɔfɛsiya kɛmɔtshi kendana la Yeso, Isaya akate ate: “Nde hatohembola sɔpɔ diakawaminola, ndo nde hatodima oshinga wa tala wotadimala.” (Isa. 42:3) Ngandji kakokaka Yeso anto kakookonya dia mboka anto kandji. Nde akashihodiaka nsaki y’anto wakakɔmɔ ndo waki wɛɔdu oko “sɔpɔ diakawaminola” kana “oshinga wa tala wotadimala,” ɔnkɔnɛ nde akaasalɛka akambo la ngandji ndo la solo dia lotutsha. Oyadi akɛnda wakalangaka  monga lale Yeso. (Makɔ 10:14) Lo mɛtɛ, sho hatokoke mbeya kana mbetsha anto woho wakasale Yeso! Koko sho koka mbɔsa wanɛ wele l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ la nɛmɔ. Dui sɔ mendanaka la woho wasawolaso la wɔ, etena kakokaso nsawola la wɔ, ndo edja ka ngande kahombaso nsawola la wɔ.

14. Lande na kahombaso kanaka yimba lo kɛnɛ kendana la woho wasawolaso l’anto akina?

¹⁴ Ngande wahombaso nsawola l’anto? Ɛlɔ kɛnɛ, miliyɔ y’anto wekɔ lo ‘pɛnyahɛnyama ndo tonama’ oma le ewandji wa pɔlitikɛ, w’awui w’okanda ndo w’ɛtɛmwɛlɔ walanga etshimba ndo w’esehe. (Mat. 9:36) Etombelo wele la dui sɔ ele, anto efula hawoyoyaɛkɛ kaanga le onto ɔtɔi ndo vɔ bu l’elongamelo. Diakɔ diele, ɛtɛkɛta aso ndo wondjo aso wa dui pombaka mbaɛnya dia tekɔ anto w’ɛlɔlɔ ndo tekɔ lo ndjakiyanya dikambo diawɔ! Anto efula nangaka mpokamɛ losango laso, aha tsho l’ɔtɛ wakambaso la Bible dimɛna, koko ndo l’ɔtɛ wayashaso l’otema ɔtɔi le wɔ ndo waalɛmiyaso.

15. Naa toho tɔmɔtshi takoka mɛnya dia sho mbɔsaka anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ la nɛmɔ?

¹⁵ Ekɔ toho efula takokaso mɛnya dia sho mbɔsaka anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ la nɛmɔ. Sho pombaka mboka ambola lo yoho ya dimɛna ndo yɛnya dilɛmiɛlɔ. Ombatshi mboka ɔmɔtshi ekɔ lo ɛtshi ka nkɛtɛ kele anto efula ɛsɔnyi, diakɔ diele nde mbewɔka mboka ambola wakoka mbisha onto sɔnyi naka nde hasha okadimwelo wa dimɛna. Nde hoke ambola wele oko: “Onde wɛ mbeyaka lokombo la Nzambi?” kana “Onde wɛ mbeyaka ele Diolelo diaki Nzambi?” Koko, nde mbutaka nganɛ: “Lakeke oma lo Bible dia Nzambi ekɔ la lokombo l’oshika. Onde dimi koka kɛnya lokombo lakɔ?” Yoho shɔ hasalema l’ahole tshɛ, nɛ dia anto ndo mbekelo ntshikitana. Koko mbala tshɛ sho pombaka salɛ anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ akambo la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ. Dia nsala dui sɔ, sho pombaka mbaeya dimɛna.

16, 17. Ngande wakokaso mɛnya dia sho mbɔsaka anto la nɛmɔ lo kɛnɛ kendana la a) etena ka membola anto? b) edja ka ngande kahombaso nsawola la wɔ?

¹⁶ Etena kakɔna kahombaso membola anto? Etena kasambishaso lo luudu la luudu, anto hawolongamɛ dia tayoya, nɛ dia vɔ kotelɛ. Ɔnkɔnɛ, ekɔ ohomba efula dia sho mbaembola etena kakokawɔ ndeka monga suke dia nsawola la so. (Mat. 7:12) Ɛnyɛlɔ, onde anto wa l’ɛtshi kayɛ ka nkɛtɛ nangaka ndala edja efula lo wikɛndɛ? Naka ngasɔ, kete ondo wɛ koka ntatɛ la esambishelo ka lo toshinga, esambishelo ka lo sɛkɛ kana tembola anto weyayɛ dia wayonga suke dia nsawola.

¹⁷ Edja ka ngande kahombaso nsawola l’onto? Anto efula wekɔ l’awui efula wa nsala, diakɔ diele ondo ayonga dimɛna dia nsawola l’anto lo tshena pe, djekoleko oma l’etatelo. Ekɔ dimɛna nshidiya sawo diaso esadi lo dihole dia ntshikala edja efula. (1 Kɔr. 9:20-23) Naka anto mɛna dia tekɔ lo nshihodia ɔnɛ vɔ wekɔ l’elimu efula, ondo vɔ koka mbetawɔ dia nsawola la so mbala kekina kayotosawola la wɔ. Naka sho nkɛnɛmɔla waonga wa nyuma ka Nzambi, kete tayonga mɛtɛ “ekambi kaamɛ la Nzambi.” Ondo Jehowa koka kaanga nkamba la so dia nkimanyiya onto ɔmɔtshi dia mbeka akambo wa mɛtɛ!—1 Kɔr. 3:6, 7, 9.

18. Naka sho mbɔsa anto akina la nɛmɔ, ɛtshɔkɔ akɔna wakokaso nongamɛ dia nkondja?

¹⁸ Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tosale kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia mbɔsa ase nkumbo kaso, anangɛso l’akadiyɛso ndo anto wahomana la so l’esambishelo la nɛmɔ. Oma laasɔ, tayokondja ɛtshɔkɔ efula, nshi nyɛ ndo lo nshi yayaye. Oko wata Osambo 41:1, 2: “Ɔngɛnɔngɛnɔ le ɔnɛ tshɛ ladja mbolambola yimba; Jehowa ayowotsha lo lushi la mpokoso. Jehowa ayowolama ndo ayowotshika la lɔsɛnɔ. Wayota dia nde ekɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ la nkɛtɛ.”