Dimi lakotɔ lo 1937 la kolkhoz, dihole diakambawɔ dikambɔ suke la Tokmok, Kirghizistan. Nkumbo kaso kekɔ waa kirghize ndo sho tɛkɛtaka kirghize. Ambutshi ami waki akambi wa dikambɔ ndo vɔ wakakambaka la kolkhoz oma ko pindju polo la dikɔlɔ. Wakashaka akambi wa dikambɔ mbo ya ndɛ mbala la mbala, koko wakawafutaka falanga mbala ɔtɔi lo ɔnɔnyi. Mama akasalaka la wolo dia tɔsɛnya dimi la kosɛmi ka womoto. L’ɔkɔngɔ wa mbɔtɔ kalasa ɛnɔnyi etanu eto, dimi la wɔ lakatatɛ nkamba olimu efula la kolkhoz.

Lo dihole diakamole, wola waki efula ndo olimu wakakambemaka dia nshidiya dui sɔ wakalɛndjaka anto efula. Oko wakimi ɔlɔngɔlɔngɔ, dimi kokanyiyaka efula dia mbeya oyango wele la lɔsɛnɔ kana lo dikambo dia nshi yayaye. Dimi kɔfɔnyaka di’akambo wa mɛtɛ wendana la Jehowa Nzambi ndo sangwelo diande wayotshikitanya lɔsɛnɔ lami. Woho wakakome losango lɔsɔ la Kirghizistan ndo wakalakokanɛ lanɛ ekɔ ɔkɔndɔ wa dimɛna efula. Awui tshɛ wakatatɛ lakaso lo nɔrdɛ ka Kirghizistan.

Akambo wa mɛtɛ wendana la Jehowa Nzambi wakashikimala la Kirghizistan lo ɛnɔnyi 1950. Dia dui sɔ salema, akambo wa mɛtɛ wakahombe nkimanyiya anto dia minya tokanyi ta waa kɔministɛ. Lande na? Kirghizistan kaki lo Union des républiques socialistes soviétiques (URSS). L’edja tshɛ kaki URSS, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakalame lomangemange lawɔ lo awui wa pɔlitikɛ. (Jni. 18:36) Vɔ wakahɛnyahɛnyama oko atunyi  wa waa kɔministɛ. Koko, ndooko kanyi yakoka nshimba Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia munanda etema w’anto w’ɛlɔlɔ. Lakakondja wetshelo ɔmɔtshi w’ohomba efula lo lɔsɛnɔ lami l’otondo ɔnɛ, le Jehowa “akambo tshɛ kokaka salema.”​—Makɔ 10:27.

Woho wakawahɛnyahɛnya Ɛmɛnyi wa Jehowa akaakonya dia pandjɔnɛ lo Kirghizistan. Lande na? Ase URSS mbidja ndo ase Siberie, wakatɔlaka atunyi wa waa kɔministɛ lo lɔhɔmbɔ. Etena kakawakimɔ wanɛ waki lo lɔhɔmbɔ asɔ, efula kawɔ wakaye la Kirghizistan, ndo amɔtshi l’atei awɔ wakaye l’akambo wa mɛtɛ. Emil Yantzen, aki l’atei w’anto waki ntondo lo lɔhɔmbɔ asɔ, nde akotɔ la Kirghizistan lo 1919. Emil akatomama lo mpango kakawakandjaka anto elimu wa wolo ndo akatɛnana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lɛkɔ. Nde aketawɔ akambo wa mɛtɛ ndo akakalola lakawɔ lo 1956. Emil akayodjasɛ suke la Sokuluk, lo ngelo kaso. Sokuluk mbele dihole diakakengama etshumanelo ka ntondo la Kirghizistan lo 1958.

Suke l’ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, Victor Vinter akonɔ otsha la Sokuluk. Ɔnangɛso la kɔlamelo ɔsɔ akadiɛnɛ l’ehemba efula. Wakofundɛ lokanu l’ɛnɔnyi esato mbala hiende l’ɔtɛ wa lomangemange lande, oma laasɔ nde akayetsha ɛnɔnyi ekina dikumi lo lokanu ndo ɛnɔnyi etanu lo lɔhɔmbɔ. Koko, ɛhɛnyɔhɛnyɔ koshimba di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ mpama.

Oya lo 1963, aki Ɛmɛnyi wa Jehowa oko 160 la Kirghizistan, efula l’atei awɔ wakaye oma l’Allemagne, Ukraine ndo Russie. L’atei awɔ mbaki ndo Eduard Varter, ɔnɛ laki lo lɔhɔmbɔ lakabatizama l’Allemagne lo 1924. Lo ɛnɔnyi 1940, ase Nazi wakotome lo mpango ka lokanu ndo l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi engana eto, waa kɔministɛ wa lo URSS wakatome Eduard lo lɔhɔmbɔ. Lo 1961 ɔnangɛso la kɔlamelo ɔsɔ akonɔ l’osomba wa Kant, wele suke l’osomba aso.

Elizabeth Fot, lele okambi wa Jehowa wa kɔlamelo nde la wɔ akadjasɛka la Kant. Nde akayasɛnyaka lo ntɛla ahɔndɔ. Lam’ele nde akeyaka ntɛla dimɛna, anto efula wa lokumu, ɛnyɛlɔ adɔkɔtɛlɛ ndo embetsha wakawoshaka ahɔndɔ dia ntɛla. Kidiya kande kɛmɔtshi ka womoto lokombo lande Aksamai Sultanalieva, nde aki wadi aki procureur de la République. Aksamai akela Elizabeth ahɔndɔ, ko nde akawoke ambola efula wendana la oyango wa lɔsɛnɔ ndo eongelo ka wanɛ wakavu. Elizabeth akokadimola ambola ande mbala kakɔ ɔtɔi oma lo Bible. Aksamai akayala osambisha wa lokumu l’ɔlɔlɔ wele l’ohetoheto.

Oya l’etena kɛsɔ, Nikolai Chimpoesh lakaye oma la Moldova akasɔnama dia monga omendji w’otshimbedi ndo nde akakambe olimu ɔsɔ ɛnɔnyi oko 30. Nikolai komembolaka tsho tshumanelo, koko nde akakongɛ nto dia fudiaka ndo kahanyaka ekanda aso. Emboledi wakayeya olimu wakandasalaka ɔsɔ. Ko Eduard Varter akasha Nikolai alako dia mbokeketsha ɔnɛ: “Naka emboledi wambokombola, tɛwɔ kɛnɛ kele mɛtɛ ɔnɛ ekanda aso wekɔ lo ndja oma lo mbalasa kalɔmbɔla olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo kele la Brooklyn. Kendake ase KGB lo washo. Tokake wɔma kaanga yema.”​—Mat. 10:19.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ nsawola, wakelɛ Nikolai lo mbalasa k’ase KGB la Kant. Nde mbutaka kɛnɛ kakasalema oma laasɔ ate: “Ɔmɔtshi akamimbola oma lɛnɛ akatakondjaka ekanda aso. Lakawotɛ ɔnɛ tekɔ lo mbakondja oma la Brooklyn. Nde kombeya ka mbuta nto. Nde akakimɔ  ndo nde kombelɛmi nto.” Ɔmɛnyi wa Jehowa wahoke wɔma ɔsɔ akatetemala dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ la mayɛlɛ tshɛ lo ngelo kaso lo nɔrdɛ ka Kirghizistan. Etena kakayokoma akambo wa mɛtɛ wendana la Jehowa lo nkumbo kami lo ɛnɔnyi 1980, wadɛmi Mairambubu mbakawaoke ntondo.

Mairambubu akaye oma la Naryn ɛtshi ka nkɛtɛ ka lo Kirghizistan. Lushi lɔmɔtshi lo Ngɔndɔ k’enanɛi 1974, nde akatshu tenda kosɛmi ka womoto, ko takatɛnana lɛkɔ mbala ka ntondo. Lakangɛnangɛna Mairambubu mbala kakɔ ɔtɔi. Takatshukana lushi lakɔ laamɛ.

Lo Ngɔndɔ ka ntondo 1981, lam’akatatshɔka Mairambubu otsha lo lobingu lo bisi, nde akoke sawo diakatami lo mbɔtwɛlɔ. Wadɛmi akalange mbeya akambo efula ko nde akambola womoto akɔ lokombo lande ndo lɛnɛ akandadjasɛka. Nde akawotɛ ate lokombo lami Apun, koko nde aki la yewo nɛ dia kaanga l’ɛnɔnyi 1980 olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wakashimbama. Lo dihole dia nde mbutɛ wadɛmi lɛnɛ akandadjasɛka, Apun akawombola lɛnɛ akatadjasɛka. Wadɛmi akakalola la ngelo l’ɔngɛnɔngɛnɔ.

Mairambubu akate ate: “Lambotoka akambo w’amɛna efula. Womoto ɔmɔtshi akambute ɔnɛ kem’edja nto, anto hawotovɔ nto. Kaanga nyama ya ngala hawotosalanɛ kɔlɔ nto.” Le mi, ɔsɔ aki oko shimu. Lakokadimola nte: “Tokonge polo lam’ayondoya dia ndjototɛ akambo efula.”

Apun akayotembola l’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ shato. Oma laasɔ nde akatembola nto ndo takeye Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔtshi wa ntondo wa waa kirghize. Akadiyɛso asɔ wakatokimanyiya dia mbeya akambo wa mɛtɛ wa diambo wendana la Jehowa ndo sangwelo diande lo dikambo di’anto. Vɔ wakatetshaka Bible lo nkamba la dibuku Du paradis perdu au paradis reconquis. * Ndo lam’ele aki paka dibuku ɔtɔi to dia lo Tokmok, takadisangola l’anya.

Dui dimɔtshi dia l’awui wa ntondo wakateke aki prɔfɛsiya ka lo Etatelo 3:15. Prɔfɛsiya kɛsɔ kayokotshama lo tshimbo y’ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso oko Nkumekanga Mɛsiya kakasɔnama oma le Nzambi. Ɔsɔ ekɔ losango l’ohomba efula lahomba onto tshɛ mboka! Ɔsɔ mbele ɔkɔkɔ woleki tshɛ wakatotshutshuya dia nsambisha. (Mat. 24:14) Kombeta edja, akambo wa mɛtɛ wa lo Bible wakatatɛ ntshikitanya nsɛnɔ yaso.

Ɔnangɛso ɔmɔtshi l’Okristo la la Tokmok akatelɛ lo fɛtɛ ka diwala. Aha la ntshimbatshimba, dimi la wadɛmi takɛnyi di’Ɛmɛnyi wa Jehowa ntshikitana l’anto akina. Wanu komonga lo fɛtɛ ka diwala ndo fɛtɛ kakete aha l’ofukutanu. Fɛtɛ kɛsɔ kakatshikitana efula la fɛtɛ y’awala yakatɔtɔ, yele mbala efula anto mbidjɔnɛka wanu, salaka akambo wa kɔlɔ ndo tondjanɛka ɛtɛkɛta wa kɔlɔ.

Takɔtɔ nto lo nsanganya mɔtshi y’Akristo l’etshumanelo ka la Tokmok. Yɔ yakasalemaka l’okonda naka ambokoka. Anangɛso l’akadiyɛso wakeyaka di’apulushi wakatatetemalaka nyangana la so, diakɔ diele anangɛso wakakitshaka onto ɔmɔtshi dia mendaka. Lo nshi y’amvula, takasalaka nsanganya lo luudu. L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, apulushi wakaye lo luudu lakɔ dia ndjombola kɛnɛ kakatasalaka. Etena kakamabatizama dimi la Mairambubu lo Ngɔndɔ k’esambele 1982 l’ɔkɛdi wa Chüy, takahombe monga la yewo. (Mat. 10:16) Anangɛso wakaye lo tolui ta totshitshɛ, ko losanganya la woke lakasalema l’okonda. Takembe osambo wa Diolelo ɔmɔtshi, oma laasɔ, takayele sawo dia batisimu.

Lo 1987, ɔnangɛso ɔmɔtshi akanɔmbɛ dia tembola onto ɔmɔtshi lakɛnya nsaki lakadjasɛka l’osomba wa Balykchi. Oma lakaso polo lɛkɔ, aki lɔkɛndɔ la wenya ɛnɛi lo kawolo. L’ɔkɔngɔ wa nsambisha mbala la mbala la Balykchi, takashola anto wakɛnyaka nsaki lɛkɔ. Ɔsɔ aki mɛtɛ diaaso dia mpamia olimu aso.

Mbala efula dimi la Mairambubu takatshɔka la Balykchi. Takatshikalaka lɛkɔ mingu efula, takatshɔka l’esambishelo ndo lo nsanganya y’Akristo. Anto wakalɔmbaka ekanda aso wakatafulaka tsho. Takɛmbaka ekanda oma la Tokmok lo mishok, mbuta ate osoke wakawɛmbaka pɔmɛ. Esoke ehende w’ekanda tɔɔ lo ngɔndɔ akakokaka l’anto wakalɔmbɛ. Kaanga etena kakatatshɔka ndo kakatakalolaka oma la Balykchi lo kawolo, takasambishaka waa pasase.

Lo 1995 etshumanelo kɛmɔtshi kakakengama la Balykchi, ɛnɔnyi enanɛi l’ɔkɔngɔ wa sho nsambisha l’osomba ɔsɔ mbala ka ntondo. Nkɛndɔ shɔ yakatande oma la Tokmok otsha la Balykchi yakatɔsɛ falanga efula. Sho komonga l’ekondjelo k’efula, ko ngande wakatasalaka dui sɔ? Ɔnangɛsɔ ɔmɔtshi l’Okristo akatoshaka falanga mbala la mbala dia nsala adepasɛ aso tshɛ. Jehowa akɛnyi nsaki kaso ka mpamia olimu aso w’esambishelo, ko nde akatodiholɛ “asoko w’olongo.” (Mal. 3:10) Lo mɛtɛ, le Jehowa akambo tshɛ kokaka salema!

Lo 1992, lakasɔnama dia monga ekumanyi, ekumanyi ka ntondo ka kirghize lo wodja. L’etshumanelo kaso ka la Tokmok, takakondja diɛsɛ dikina di’olimu. Takonge la ambeki wa Bible efula ndo ɛlɔngɔlɔngɔ w’ambeki wa lo kalasa wa waa kirghize. Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi l’atei awɔ wakekaka la so aya ose Kɔmite ka filialɛ nshi nyɛ ndo ahende akina wekɔ ambatshi mboka wa laande. Takakimanyiyaka nto anto akina lo nsanganya yaso. L’etatelo k’ɛnɔnyi 1990, ekanda ndo nsanganya yaso yakasalemaka l’ɔtɛkɛta wa russe. Koko kirghize mbaki ɔtɛkɛta wa lootɔ w’anto efula wa l’etshumanelo. Ɔnkɔnɛ, lakakadimolaka asawo wakashamaka  ndo dui sɔ diakakimanyiya dia ndeka nshihodia akambo wa mɛtɛ.

Dimi la Mairambubu taki nto l’akambo efula wa nsala dia mbodia anaso. Takatshɔka l’anaso l’esambishelo ndo lo nsanganya ya l’etshumanelo. Gulsayra ɔnaso la womoto laki l’ɛnɔnyi 12 akangɛnangɛnaka nsambisha ambetshi a mboka ndo mbatɛ awui wendana la Bible. Ndo anaso wakalangaka nkimɛ avɛsa. Lo nsala ngasɔ, anaso ndo l’ɔkɔngɔ diko ekana aso wakayasha efula l’elimu wa l’etshumanelo. Lo ana 9 ndo ekana 11 weke la lɔsɛnɔ, 16 wekɔ lo kambɛ Jehowa kana wekɔ lo mbɔtɔ lo nsanganya kaamɛ l’ambutshi awɔ.

Anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji wakatatɛ kambɛ Jehowa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ lo ɛnɔnyi 1950, wakambe dia mɛna etshikitanu wakatasale. Dikambo dimɔtshi ele, oma ko ɛnɔnyi 1990, takaleke monga la lotshungɔ la nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ ndo nsangana kaamɛ l’elui wa weke.

Lo 1991 dimi la wadɛmi takɔtɔ losanganya la woke la Alma-Ata, lɛnɛ elamɛ nshi nyɛ ɔnɛ Almaty, lo Kazakhstan. Ndo lo 1993 anangɛso wa la Kirghizistan wakasale losanganya la woke la Spartak Stadium lo Bishkek mbala ka ntondo. Apandjudi wakasole sɛkɛ diakɔ dia ponde lomingu l’otondo. Dikitɛlɛ akambe efula, ko akatosha lotshungɔ la nkamba la dihomɔ dia lɛkɔ ofele.

Lo 1994, aki nto dui dia diambo lam’akatondjama ekanda aso mbala ka ntondo l’ɔtɛkɛta wa kirghize. Nshi nyɛ, djui y’akadimodi wele lo Bɛtɛlɛ ka la Bishkek wekɔ lo nkadimola ekanda aso mbala la mbala lo kirghize. Lo 1998, olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa la Kirghizistan wakeyama le lɛɛta. Okongamelo wambohama ndo taya apandjudi ndekana 5000. Ɛlɔ kɛnɛ, aya tshumanelo 83 ndo elui 25 wa lo Angɛlɛ, Chinois, kirghize, ouïghoure, ouzbèke, russe, ɔtɛkɛta w’akanga a mpoke wa lo russe, ndo Turquie. Anangɛso l’akadiyɛso asɔ tshɛ w’oma l’ahole wotshikitanyi wekɔ lo kambɛ Jehowa kamɛ. Jehowa kambosala di’etshikitanu wa diambo ɛsɔ monga.

Jehowa akatshikitanya ndo lɔsɛnɔ lami. Lakole lo nkumbo ka wola k’akambi wa dikambɔ ndo dimi lakɔtɔ kalasa ɛnɔnyi etanu eto. Koko, Jehowa akakambe la mi dia monga ekumanyi ndo mbetsha anto wakeke okanda efula ndekami, akambo wa mɛtɛ w’oma lo Bible. Lo mɛtɛ, Jehowa akasale di’akambo wahaleke salema, salema. Awui wakakomɛ wambotshutshuya dia ntetemala mbewoya anto akambo wendana la Jehowa la kɔlamelo tshɛ, ɔnɛ lele le nde “akambo tshɛ kokaka salema.”​—Mat. 19:26.