Dimi lakɔlɛ nɛ dia dimi kɔfɔnyaka di’ɔngɛnyi ami ndjashaka l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ. Dimi lakawombola nte: “Kakɔna keyayɛ lo dikambo dia Bible?” Nde kokadimolami mbala kakɔ ɔtɔi. L’ekomelo, nde akambutɛ dia nyango aki Ɔmɛnyi wa Jehowa. Laasɔ nde akeke awui amɔtshi oma le nde. Lam’ele lakalangaka mbeya awui efula, lakawodje mpɛpɔ dia nde mbutɛmi awui akina.

Sawo diaso diakɔshi suke l’otsho w’otondo. Ɔngɛnyi ami akambutɛ dia Bible mɛnyaka dia Satana mbele ɔnɔmbɔdi w’andja ɔnɛ. (Jni. 14:30) Ondo wɛ okeyaka dikambo sɔ, koko le mi, diɔ diekɔ oyoyo ndo diambomambiya. Dimi lokokaka mbala tshɛ anto wata dia Nzambi ka ngandji ndo ka losembwe mbalɔmbɔla andja ɔnɛ. L’ɔtɛ w’awui wakamɛnyi lo lɔsɛnɔ, dimi kombetawɔ kɛnɛ kakandambutɛ. Kaanga mbakimi l’ɛnɔnyi 26 eto, lakɛnyi awui efula wakanyangiya.

Papa aki pilɔtɛ k’aviyɔ w’asɔlayi w’ase États-Unis. Lam’akimi dikɛnda, lakeyaka dia ta diele andɔshi wayokamba la waa bɔmbɛ nikleyɛrɛ diayokoka ndɔma ndo woho wa ta sɔ diakalɛndalɛndaka. Ta dia la Vietnam diakalɔma etena kakamɔtɔka lo kɔlɛjɛ la Californie. Dimi lakayɔtɔka l’ɔnɔngɔ w’ambeki wakatonaka awui w’ewandji walɔmbɔla. Apulushi waki la waa matrakɛ wakatotshanya, ko takalawɔ ndo takahɛnganɛka la dowe ndo l’ɔtɛ w’edinga wakasalaka kandji lo washo wakawatofufe, sho takonge oko anto wambolɛ washo. Ɔsɔ aki etena k’osukusuku ndo kakatɔmbɔkɔ anto. Anto wakadiakemaka l’ɔtɛ w’awui wa pɔlitikɛ, l’ɔtɛ wakawatonaka awui wa wanɛ walɔmbɔla ndo l’ɔtɛ w’awui wa dengalenga. Anto waki la tokanyi ta weho la weho.

Lo 1970, lakakondja olimu lo nɔrdɛ k’Alaska ndo lakakondja falanga efula. Oma laasɔ, lakatshu la Londres, lakasombe mututu ndo lakatshu otsha lo lɛkɛ la sidɛ aha la mbeya shikaa lɛnɛ akamatatshɔka. Ngɔndɔ efula l’ɔkɔngɔ, lakakome l’Afrikɛ. Lo mboka, lakasambe l’anto wele vɔ lawɔ wakatalawɔka dia vɔ pandɔ lo yoho mɔtshi kana lo yoho kina ndo dia ndawɔ awui wakawɛnaka.

 L’ɔtɛ wa kɛnɛ kakamɛnyi ndo kakamoke, lakayotatɛ mbetawɔ wetshelo wa lo Bible w’ɔnɛ etongami ka kɔlɔ ka lo nyuma mbalɔmbɔla awui wa l’andja ɔnɛ. Ko lakayambola nte: Naka aha Nzambi mbalɔmbɔla andja ɔnɛ, lande na katomba awui anɛ tshɛ? Lakalangaka mbeya dui sɔ.

Lo ngɔndɔ yakayele, lakayokondjaka okadimwelo. Ndo l’edjedja ka wonya, dimi lawɔ lakayeyaka apami la wamato efula wakɛnya kɔlamelo yawɔ le Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ l’atei wa weho tshɛ w’ekakatanu ndo dimi lakawaokaka ngandji.

Etena kakamakalola la Londres, lakɛnana la nyango aki ɔngɛnyi ami, ko nde akambisha Bible. L’ɔkɔngɔ diko, Lam’akamatshu la Amsterdam, lo Pays-Bas, Ɔmɛnyi ɔmɔtshi akamɛnyi lakiada ko nde akakimanyiya dia dimi mbeya awui efula. Oma laasɔ, lakatshu otsha la Dublin, lo wodja w’Irlande, ko lakatane Bɛtɛlɛ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa lɛkɔ. Lakakɔkɔla lo lokuke. Lɛkɔ mbakamahomana l’Arthur Matthews, ɔnangɛso ɔmɔtshi la lomba ndo lambohokɔ akambo. Lakɔlɔmbɛ dia nde mbetshami Bible, ko nde aketawɔ.

Lakayasha tshɛ lo wekelo ami ndo lakadiaka la nsaki k’efula abuku ndo waa vɔlimɛ rɛliye yakatondja Ɛmɛnyi wa Jehowa. Ndo lo mɛtɛ, lakadia tshondo ya Bible. Lakangɛnangɛna woho w’anyanya! Lo nsanganya ya l’etshumanelo, lakɛnyi dia kaanga ana w’akɛnda wakeyaka ekadimwelo lo ambola wele ambewi wa mukanda wakayaokaka l’edja k’ɛnɔnyi nkama. Ambola wele oko: ‘Lande na kele awui wa kɔlɔ? Ele Nzambi? Ngande wayala onto etena kavɔnde?’ Lakayongaka l’angɛnyi wele paka Ɛmɛnyi wa Jehowa. Dui sɔ diaki wɔdu nɛ dia lo wodja w’otondo, paka vɔ ato mbakameyaka. Vɔ wakakimanyiya dia nanga Jehowa ndo dia nanga nsala lolango lande.

Lo 1972, lakabatizama. Ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, lakatatɛ nkamba oko ombatshi mboka ndo lakayongaka l’etshumanelo ka tshitshɛ ka Newry, lo wodja w’Irlande du Nord. Lakafutɛka luudu lakawake la abanga lo dikona. Ngɔmbɛ yakikɔ lo dihole sɔ ndo lakavusolaka asawo ami la ntondo kayɔ. Aki oko yɔ yakapokamɛka la yambalo tshɛ etena kakayatɔmaka adiyo. Yɔ kokoka mbisha kaanga kanyi, koko yakakimanyiya lo woho wa mendaka ampokami etena kashami sawo. Lo 1974, wakasɔnɛ oko ombatshi mboka wa laande ndo wakayotomɛ Nigel Pitt, lakayokoma ɔngɛnyi ami wa pondjo.

L’etena kɛsɔ, “efukutanu” waki woho w’anyanya l’Irlande du Nord. Anto amɔtshi wakayokoma lo mbelɛ wodja ɔsɔ ɔnɛ “wodja wakatondɔtondɔka waa bɔmbɛ ndo asashi.” Anto wakalɔshanaka lo toshinga, akandji wa tomanamana wakakandaka anto,  anto wakakandanaka ndo mbala efula anto wakalɛwɛka wa bɔmbɛ lo tovwatirɛ. Losambi laki lam’asa awui wa pɔlitikɛ ndo w’ɔtɛmwɛlɔ. Koko, ase Asɔnyi ndo aseka Mupɛ wakɛnyi di’Ɛmɛnyi wa Jehowa waki la lomangemange l’awui wa pɔlitikɛ, laasɔ sho takakokaka nsambisha aha l’okakatanu ndo aha monga lo waale. Akanga wa ngelo wakeyaka etena ndo dihole diayotomba awui wa ngala, ndo vɔ wakatewolaka diaha sho mpomana l’awui asɔ.

Koko, awui wa waale wakikɔ. Lushi lɔmɔtshi, dimi la Denis Carrigan, laki nde lawɔ ombatshi mboka takasambisha suke l’osomba ɔmɔtshi waki suke la lɛnɛ aki komonga kaanga Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔtɔi ndo lɛnɛ akatasambisha ntondo paka mbala ɔtɔi. Womoto ɔmɔtshi akatɔsɔngwɛ dia sho tekɔ asɔlayi w’ase Grande-Bretagne, ondo l’ɔtɛ wakiso kɔtɛkɛtaka dimɛna ɔtɛkɛta w’ase Irlande. Dui sɔ diakatotsha wɔma. Onto akakokaka ndjakema l’ɔtɛ wakinde tsho ɔngɛnyi w’asɔlayi kana vɔ kɔlɔmba dia mbika adwe ko vɔ kanda okoma l’atei w’adwe ayɛ. Lam’akiso l’andja, lo tshitshi, tele shoamɛ ndo takonga mutuka, sho takɛnyi vɔatirɛ mɔtshi yambɛlɛ lo dihole diaki mama kakatɔsɔngwɛ lɛnɛ akawasondjaka eloko. Nde akatombe ko akasawola l’anto ahende waki lo mutuka ɔsɔ atotshuma mpita la wangasanu tshɛ. Apami asɔ wakaye ɔkɔkɛ oya le so ndo wakatoke ambola amɔtshi lo kɛnɛ kendana la wonya waya mutuka. Lam’akakome mutuka, vɔ wakasawola la shufɛlɛ. Sho kokoka mboka kɛnɛ kakawawotɛka. Waa pasase nkina komonga, laasɔ taki l’eshikikelo dia vɔ wekɔ lo mbɔsa tɛdikɔ ta totosalɛ kɔlɔ l’andja w’osomba. Ko tete le komonga ngasɔ. Lam’akamaholɔ oma lo mutuka, lakambola shufɛlɛ nte: “Onde apami ango wakakokaki ambola lo dikambo diaso?” Ko nde akakadimola ate: “Dimi mbeyaka waa na wenyu, ko lakawate waa na wenyu. Tanyoyakiyanyake. Ndooko dui dia kɔlɔ diayonyokomɛ.”

Lo 1976 lo losanganya lɔmɔtshi la distrikɛ a lakasalema la Dublin, lakahomana la Pauline Lomax, ombatshi mboka ɔmɔtshi wa laande wakaye oma l’Angleterre. Kadiyɛso kɛsɔ aki la lonyuma la dimɛna, aki l’okitshakitsha ndo akokaka anto ngandji. Nde la Ray w’ɔnango wakeye akambo wa mɛtɛ oma ko totshitshɛ tawɔ. Ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, dimi la Pauline takatshukana ndo takatetemala nkamba oko ambatshi mboka wa laande la Ballymena, l’Irlande du Nord.

L’etena kɛmɔtshi, taki l’olimu w’otshimbedi, takambɛ anangɛso wa la Belfast, la Londonderry ndo wa l’ahole akina wa waale. Sho takanandema lo menda mbetawɔ k’anangɛso l’akadiyɛso wakatshike waetawɔ waki lawɔ ntondo, dikanyiyakanyiya diawɔ ndo mpetsho yawɔ dia kambɛ Jehowa. Jehowa akaatshɔkɔla ndo akaakokɛ mɛtɛ!

Lakadjasɛ l’Irlande ɛnɔnyi dikumi. Oma laasɔ, lo 1981 wakatelɛ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ ka 72. L’ɔkɔngɔ wa kalasa, wakatotome la Sierra Leone, l’Afrikɛ wa lo Owɛstɛ.

Lo luudu la waa misiɔnɛrɛ takadjasɛ l’anto 11 wa diambo efula. Taki la kuku ɔtɔi, nkomba shato, ahole wa mbɔka ahende, telefɔnɛ ɔtɔi, mashinyi wa nsola ahɔndɔ ɔtɔi ndo mashinyi ɔtɔi wa monyaka ahɔndɔ. Kura kakahembɔka mbala la mbala aha la vɔ totɛ. Bidji diaki efula l’odiko ndo eloyi wa kɔbra wakɔtɔka lo luudu l’ɛse.

Kaanga mbele woho wa lɔsɛnɔ lakatasɛnaka komonga dimɛna, olimu w’esambishelo wakatoshaka ɔngɛnɔngɛnɔ. Anto wakalɛnyaka Bible ndo wakatohokamɛka la yambalo tshɛ. Anto efula wakeke Bible ndo waketawɔ akambo wa mɛtɛ. Ase ngelo wakambelɛka ɔnɛ: “Yɔnɛ Robert.” Ndo wakelɛka Pauline  ɔnɛ “Mama Robert.” Koko l’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, lam’ele olimu wa lo Bɛtɛlɛ wakambɔsɛka wenya efula ndo kondjonga l’etena ka sambishaka efula. Ko anto wakayotatɛ mbelɛ Pauline ɔnɛ “Mama Pauline.” Ko dimi lakayokoma “Yɔnɛ Pauline.” Pauline akangɛnangɛnaka dui sɔ!

Anangɛso efula waki wola, koko Jehowa akakotshaka ehomba awɔ mbala tshɛ, mbala mɔtshi lo toho ta diambo. (Mat. 6:33) Dimi mbohɔka kadiyɛso kɛmɔtshi kaki paka la yema ya dikuta tshitshɛ ya nsomba mbo ya ndɛ ya lushi ɔtɔi nde l’anande. Koko nde akasha ɔnangɛso ɔmɔtshi laki la hemɔ laki komonga kaanga la pata yema ya dikuta shɔ dia nde nsomba ekanga wa malaria. L’ɔkɔngɔ diko ko lushi lakɔ laamɛ lɔsɔ, aha la nongamɛ, ɔna womoto ɔmɔtshi akaye le kadiyɛso dia ndjɛla divo ndo nde akofute akuta. Takɛnyi awui wa ngasɔ mbala efula.

Takasale ɛnɔnyi divwa la Sierra Leone. Oma laasɔ, wakatotome lo Bɛtɛlɛ ka la Nigéria. Ɔsɔ aki mɛtɛ Bɛtɛlɛ ka woke efula. Lakatokambaka woho w’olimu akɔ waamɛ wakamakambaka la Sierra Leone. Koko le Pauline, otshikitanu wa woke wakasalema ndo ɔsɔ aki okakatanu ɔmɔtshi wa woke le nde. Nde aketshaka wenya 130 ngɔndɔ tshɛ l’esambishelo ndo nde aki l’ambeki wa Bible wakatahamaka. Koko kakianɛ wambowodja lo luudu l’ɔtɛlɛlɔ lɛnɛ ondetshaka nshi yande dia tɛlaka ahɔndɔ wambatɛ. Akɔshi etena k’otale dia nde ndjekesanɛ l’olimu ɔsɔ, koko nde akayɛna di’anto akina wakangɛnangɛnaka efula olimu wakandakambaka ndo nde akayangaka waaso wa keketshaka asekande wa lo Bɛtɛlɛ.

Yoho ya lɔsɛnɔ ya la Nigéria yaki oyoyo le so ndo taki l’awui efula wa mbeka. Lo diaaso dimɔtshi, ɔnangɛso ɔmɔtshi akaye lo biro kami dia ndjolowola kadiyɛso kɛmɔtshi kakawetawɔ dia ndjokamba lo Bɛtɛlɛ. Etena kakamasembola lonya dia mbosha mɔyɔ, nde akakusama l’ekolo ami. Dui sɔ diakamambiya! Ko avɛsa ahende wakandjɛ lo yimba: Etsha 10:25, 26 ndo Ɛnyɛlɔ 19:10. Lakayambola nte: ‘Onde dimi pombaka mboshimba diaha nde nsala dikambo nɛ?’ L’etena kakɔ kaamɛ, lakashihodia dia wambowetawɔ lo Bɛtɛlɛ. Nde akeyaka kɛnɛ ketsha Bible.

Dimi kondjaoka dimɛna l’edja tshɛ kakaviya sawo diaso ndo oma laasɔ, lakasale yema y’eyangelo. Lakayeya dia kadiyɛso akasale akambo lo yoho yɔtɔnɛ la mbekelo yawɔ yaki yakatetemala salema l’ahole amɔtshi wa lo wodja awɔ. Kaanga apami kusamaka yoho yakɔ yaamɛ. Ɔsɔ aki yoho ya mɛnya dilɛmiɛlɔ. Ɔsɔ komonga tshelo ya ntɛmɔla onto ndo Bible kekɔ  la bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia ngasɔ. (1 Sa. 24:8) Laki l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wakimi kotondja kaanga tshɛkɛta yakakoke nyangiya kadiyɛmi.

Takahomana l’ase Nigéria efula wakɛnya kɔlamelo y’efula l’edja k’ɛnɔnyi. Tɔsɛdingelo ɛnyɛlɔ kaki Isaiah Adagbona. b Nde akeke akambo wa mɛtɛ lo dikɛnda diande, koko oma laasɔ wakawonde la hemɔ ka sudi. Wakotome lɛnɛ akadjasɛka ase hemɔ ka sudi ndo lɛkɔ ndamɛ oto mbaki Ɔmɛnyi wa Jehowa. Kaanga mbakawɔlɔsha, nde akakimanyiya ase sudi ndekana 30 dia mbetawɔ akambo wa mɛtɛ ndo wakate etshumanelo lo dihole sɔ.

Lo 1996 wakatotome lo Bɛtɛlɛ ka la Kenya. Ɔsɔ mbaki mbala kami ka ntondo ka dimi nkalola lo wodja ɔsɔ ntatɛ oma lo wembwelo ami wakamatɛkɛtshi l’etatelo ka sawo nɛ. Takadjasɛ lo Bɛtɛlɛ. Ndo l’atei w’angɛndangɛna waki lo lokombo mbaki ndo weho ɛmɔtshi wa nkema welɛwɔ mfunga. Yɔ yakavaka elowa wakɛmbaka akadiyɛso. Lushi lɔmɔtshi, kadiyɛso kɛmɔtshi ka lo Bɛtɛlɛ akatshike didishi diande hwe. Ko lam’akandakalola, nde akatane waa nkema walɛ mbo ya ndɛ yaki lo luudu lande. Nde akade ekoko, ko akalawɔ l’andja. Nkema yakawana ko yakatombe lo didishi.

Dimi la Pauline takatshu l’etshumanelo ka Swahili. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, wakanɔmbɛ dia nɔmbɔla Wekelo wa dibuku wa l’etshumanelo (welamɛ nshi nyɛ ɔnɛ Wekelo wa Bible wa l’etshumanelo). Koko, dimi kokokaka ntɛkɛta ɔtɛkɛta ɔsɔ dimɛna. Lakahombe mbeka awui akɔ la ntondo, laasɔ laki l’akoka wa mbadia ambola. Koko naka kɔmatɛrɛ y’ampokami yambotshikitana kaanga yema tshitshɛ la kɛnɛ kakafundama, dimi kondjimanaka mfundo. Aki paa mɛtɛ! Lakayaokaka kɔlɔ lo dikambo di’anangɛso l’akadiyɛso. Koko lakambe lo woho wakawetawɔ la solo dia lotutsha ndo l’okitshakitsha tshɛ dia dimi nɔmbɔla wekelo ɔsɔ.

La ntondo ka sho nkotsha ɔnɔnyi ɔtɔi la Kenya, wakatelɛ lo Bɛtɛlɛ ka la Brooklyn, New York lo 1997. Kakianɛ, taya lo wodja wele anto l’ɔngɔnyi efula wakoka mbela ekakatanu awɔ hita. (Tok. 30:8, 9) Koko kaanga lo wodja wa ngasɔ, anangɛso l’akadiyɛso kɛnɛmɔlaka mbetawɔ ka wolo. Anangɛso kambaka la wenya ndo la diangɔ diawɔ, aha dia ndjaetɛ ɛngɔnyi, koko dia nsukɛ olimu wa dimɛna w’okongamelo wa Jehowa.

L’edja k’ɛnɔnyi, takɛnyi mbetawɔ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa w’asekaso lo toho totshikitanyi. Takɛnyi mbetawɔ k’anangɛso kaanga l’atei w’awui wa ngala l’Irlande. Kaanga mbakiwɔ wola ndo mbakiwɔ lo ahole wa tale, takɛnyi mbetawɔ k’anangɛso l’akadiyɛso wa l’Afrikɛ. Kaanga mbakiwɔ ɛngɔnyi, takɛnyi mbetawɔ k’anangɛso wa l’États-Unis. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wahomba monga la Jehowa etena kendande ndo kɛnande ekambi ande wakɛnɛmɔla ngandji kawokawɔ la ntondo ka weho tshɛ w’ekakatanu lee!

Ɛnɔnyi wakete esadi “ndeka ntɛdi k’ombidji wa nsɔsɔ.” (Jɔbɔ 7:6) Kakianɛ, tokamba l’anto akina lo mbalasa kalɔmbɔla olimu wa l’andja w’otondo ka la Warwick, New York, ndo tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia ntetemala nkamba kaamɛ l’anto wokana ngandji ka mɛtɛ lam’asawɔ. Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’ɔlɔ dia nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia nsukɛ Nkumekanga kaso, Kristo Yeso, langa mfuta ekambi ande wa kɔlamelo waheyama mbadia.​—Mat. 25:34.