Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

ƆKƆNDƆ WA LƆSƐNƆ

Lakɔshi yɛdikɔ ya monga ɔsɔlayi wa Kristo

Lakɔshi yɛdikɔ ya monga ɔsɔlayi wa Kristo

Etena kaketetaka ashashi suke la mi, dimi lakonyiya ɛtshi ka dihɔndɔ ka wɛma l’olongo. Asɔlayi wakakandaka wakambelɛ la dui dia wolo dia dimi ntomba oma lɛnɛ akamayashɛ. La yewo tshɛ, dimi lakatshu osha le wɔ aha la mbeya kana layoka ko kana layanga mvɔ. Ngande wakamatokoma lo okakatanu ɔsɔ?

DIMI lekɔ ɔna l’esambele lo ana enanɛi wakatotɔ oma le ambutshi wakamba olimu wa wolo la Karítsa, ngielongelo mɔtshi ya la Grèce. Aki l’ɔnɔnyi 1926.

Ɔnɔnyi ɔtɔi la ntondo ka laasɔ, ambutshi ami wakahomana la John Papparizos, Ombeki wa Bible w’ohetoheto ndo wakatɛkɛtaka efula, oko wakelamɛka Ɛmɛnyi wa Jehowa lo nshi shɔ. Lam’ele vɔ wakambiyama la ekanelo ka yimba ka dimɛna ka l’Afundelo kaki la John, vɔ wakatatɛ mbɔtɔ lo nsanganya y’Ambeki wa Bible wa lo ngelo kaso. Mama aki la mbetawɔ ka wolo efula le Jehowa Nzambi, ndo kaanga mbakinde kombeka mukanda, nde akasambishaka anto akina lo diaaso tshɛ dia dimɛna diakandakondjaka. Lonyangu ko, papa akakaka washo lo munga y’anto ndo yema yema nde akayotshika mbɔtɔ lo nsanganya y’Akristo.

Dimi la analengo takalɛmiyaka Bible, koko etena kakatayolaka takayekolaka yimba lo ɛngɛnɔngɛnɔ w’ɛlɔngɔlɔngɔ. Oma laasɔ lo 1939, etena kakɔtɔ Ta dia hende dia l’andja w’otondo lo Erɔpɛ, dui dimɔtshi diakasalema lo ngelo kaso diakatambiya efula. Nicolas Psarras w’enondo aso laki ndo osukanyi aso, aki eke kabatizama akandama dia monga l’ɔnɔngɔ w’asɔlayi w’ase Grèce. Nicolas laki l’ɛnɔnyi 20, akatɛ ewandji w’asɔlayi la dihonga tshɛ ate: “Dimi haakoke ndɔ ta nɛ dia lekɔ ɔsɔlayi wa Kristo.” Wakolombosha lo tominadi t’asɔlayi ndo wakofundɛ lokanu l’ɛnɔnyi dikumi. Takakɔmɔ efula!

Diɛsɛ ko l’etatelo ka 1941, asɔlayi waki la wɔ wedi wakɔtɔ la shashimoya la Grèce ndo wakatondja Nicolas oma lo lokanu. Nde akakalola otsha la Karítsa, lɛnɛ akatɔpɔpa Ilias w’enondo ami la ambola wendana la Bible. Dimi lakahokamɛka la yambalo tshɛ. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, dimi la Ilias la Efmorfia kosɛso ka womoto takatatɛ mbeka Bible ndo takatshɔka lo nsanganya y’Ɛmɛnyi wa Jehowa mbala la mbala. Ɔnɔnyi wakayele, sho akɔ asato takakimɔ nsɛnɔ yaso le Jehowa ndo takabatizama. L’ɔkɔngɔ diko, analengo akina anɛi wakakome Ɛmɛnyi wa Jehowa wa kɔlamelo.

Lo 1942, etshumanelo ka la Karítsa kaki la ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka divwa waki l’ɛnɔnyi l’asa 15 la 25. Sho tshɛ takeyaka dia ehemba wa wolo wakatokongɛka la ntondo. Ɔnkɔnɛ dia ndjakeketsha, takongaka kaamɛ dihole tshɛ diakatakokaka mbeka Bible, memba esambo wa lo nyuma ndo nɔmba. Etombelo waki la dui sɔ ele, mbetawɔ kaso kakakeketala.

Demetrius kaamɛ la angɛnyi amɔtshi la Karítsa

TA DI’ASE WODJA

Kam’akakomɛ Ta dia hende dia l’andja w’otondo, waa kɔministɛ y’ase Grèce wakatɔmbɔkwɛ lowandji l’ase Grèce ndo dui sɔ diakatondja ta dia lam’asa ase wodja. Waa kɔministɛ yakalɔshaka wakatshu lo tongelongelo ndo wakatshutshuya ase ngelo dia mbeta lo wedi awɔ. Etena kakawɔtɔ lo ngelo kaso, vɔ wakande ɛlɔngɔlɔngɔ esato w’Ɛmɛnyi wa Jehowa: Dimi, Antonio Tsoukaris, ndo Ilias. Takate dia sho tekɔ Akristo wele la lomangemange, koko vɔ wakatotshutshuya dia sho nkɛndakɛnda otsha lo dikona dia Olympus, wenya a ntango oko 12 oma lo ngelo kaso.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, owandji wa waa kɔministɛ akatodjangɛ dia sho mbɔtɔ lo olui w’andɔshi wa ta. Etena kakataalembetshiya dia Akristo wa mɛtɛ hawɛmbɛ ekoma dia tɔlɔsha asekawɔ anto, vɔ wakakongɛ dia owandji awɔ ɔmɔtshi tɔtɔla le jeneralɛ. Etena kakatatotɛ jeneralɛ ɔkɔndɔ aso, nde akadjanga ate: “Naka ngasɔ, kete nyɔshi mponda kele nyɛmbɛ wanɛ wambohomɔ oma lo dihole dia ta kele nyaatɔlɛ otsha la lopitadi.”

Takokadimola shate: “Ko ayotosala naka asɔlayi w’aseka owandji wambototonda? Onde vɔ hawototɔsa oko andɔshi wa ta?” Nde akate ate: “Laasɔ nyɔtɔlɛ wanɛ wele lo dihole dialɔma ta mapa.” Takawombola shate: “Ko naka kɔmanda kɛmɔtshi ambotɛna la mponda ndo ambotodjangɛ dia mɛmba ekoma otsha lo dihole dialɔma ta?” Jeneralɛ yakɔ akakane yimba edja ndo wolo. L’ekomelo nde akate la diambo tshɛ ate: “Kawɔ, nyu koka namaka ɛkɔkɔ! Nyotshikale lo dikona kele nyolamake ɛkɔkɔ.”

Ɔnkɔnɛ etena kakalɔmaka ta suke la so, sho akɔ asato takayaoke dia nkum’otema yaso yayetawɔ dia sho namaka ɛkɔkɔ. Ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, lam’ele Ilias mbaki enondo aso, wakawosha lotshungɔ dia nde nkalola la ngelo dia tokokɛ mama kaso laki wadi aki odo. Antonio akandama la hemɔ ko wakookimɔ. Koko dimi lakatshikala.

L’etena kakɔ kaamɛ, asɔlayi w’ase Grèce wakayadingaka wa kɔministɛ. Olui wakaminde wakalawɔ otsha l’akona w’otsha la Albanie. Taya suke la nkoma l’olelo, ɛnyiso ko tambodingama la asɔlayi w’ase Grèce. Atɔmbɔki wakandama la wɔma wa mamba ko wakalawɔ. Dimi lakayashɛ la wedi w’osongo ɔmɔtshi wakakɔ ndo oma laasɔ mbakamɛnyi asɔlayi wakamatɛkɛtshi dikambo diawɔ l’etatelo.

Lam’akamatɛ asɔlayi w’ase Grèce dia waa kɔministɛ wakaminde la wolo, vɔ wakatɔlɛ otsha lo mpango k’asɔlayi dia tonombosha suke la Véroia, osomba wakawelɛka Bɛrɔya lo nshi yakafundamaka Bible. Lɛkɔ wakambidjangɛ dia tshimɛ asɔlayi afuku. Lam’akamatone, kɔmanda akadjanga dia vɔ tɔlami lo lokanu lo disɛnga dia wɔma efula dia Makrónisos (Makronisi).

DISƐNGA DIA WƆMA

Disɛnga dia kɔlɔ, diaha la ashi ndo diakɔmama yanyi wolo lo ave dielamɛ Makrónisos diekɔ lo lɛkɛ la Attica, kilɔmɛtrɛ oko 50 mangana la Atɛna. Disɛnga diakɔ diekɔ paka la kilɔmɛtrɛ 13 l’otale ndo kilomɛtrɛ 2,5 lo wekeke lo dihole dioleki woke. Koko, oma lo 1947 polo 1958, anto ndekana 100 000 wakadjama lo lokanu lɛkɔ, mbidja ndo waa kɔministɛ, wanɛ wakɛnamaka oko waa kɔministɛ, wanɛ waki ntondo andɔshi wa ta, ndo lokema la Ɛmɛnyi wa Jehowa wa kɔlamelo.

Lam’akamakome l’etatelo ka 1949, ase lokanu wakakahanyema lo mpango efula. Wakambidje lo mpango kakiwɔ kondekaka nama anto dimɛna kaamɛ la apami akina nkama. Anto oko 40 l’atei aso takalalaka l’odihe lo hiombo yakakama dikambo di’anto 10. Takanɔka ashi wa mindo ndo takalekaka ndɛ nkɔndɛ la nsolo. Ditshu ndo lɔpɛpɛ laki wonya tshɛ aketɛka lɔsɛnɔ ololo. Koko tena dimɔtshi takahombaka mingitola ave, dui dia wolo efula diakakɔmɔlaka alemba ndo timba ta ase lokanu efula.

Kaamɛ la Ɛmɛnyi wa Jehowa ekina wakandama lo disɛnga dia Makrónisos

Lushi lɔmɔtshi lam’akamatetaka lo dibongo, lakahomana la Ɛmɛnyi wa Jehowa efula w’oma lo mpango nkina. Takangɛnangɛna efula mɛtɛ lo woho wakatonge kaamɛ! Tele la yambalo tshɛ diaha vɔ toshola, takasanganaka etena tshɛ kaki ohomba. Ndo la yewo tshɛ takasambishaka ase lokanu akina, wele amɔtshi l’atei awɔ wakayokoma Ɛmɛnyi wa Jehowa. Akambo asɔ ndo alɔmbɛlɔ w’oma k’ɛse otema wakatokimanyiya dia sho nama lonyuma laso.

LO NKUKA KA DJA

L’ɔkɔngɔ wa dimi mbetsha ngɔndɔ dikumi ya kɛnɛ kakawelɛka wetshelo, wanɛ wakaminde wakate dia etena kambokoka ka dimi ndɔta ahɔndɔ w’asɔlayi. Lam’akamatone, vɔ wakatɔlɛ le kɔmanda ka lo mpango kakɔ. Dimi lakasha pami kakɔ dikatshi diaki l’efundelo wakataka ɔnɛ: “Dimi nangaka monga paka ɔsɔlayi wa Kristo.” L’ɔkɔngɔ wa vɔ kɔmɔlami, kɔmanda akakimɔ le kɔmanda kahɔnyi la nde, evɛkɛ ɔmɔtshi wa lo Ɔrtɔdɔksɛ wa la Grèce wakalɔtɛ ahɔndɔ w’ewandji w’ɔtɛmwɛlɔ. Lam’akamakadimola ambola ande la dihonga tshɛ oma l’Afundelo, nde akate la nkɛlɛ tshɛ ate: “Nyowonya oma lanɛ. Nde ekɔ yetawetawɔ!”

La wedi a pindju, asɔlayi wakambidjangɛ nto dia ndɔta ahɔndɔ w’asɔlayi. Lam’akamatone, vɔ wakankɔmɔla akɔfi ndo etenyi k’osongo. Oma laasɔ, vɔ wakantɔlɛ otsha lo dihole di’esakelo dia lo mpango dia toshikikɛ dia weka ami hawɔkwɛ ko oma laasɔ vɔ kaloyami lo hiombo yami. Dui sɔ diakasalemaka lushi tshɛ diakatetemala l’edja ka ngɔndɔ hiende.

Lam’ele takamahombe nsɛka mbetawɔ kami, asɔlayi wakomala asɔ wakayohemba yoho y’oyoyo. Asɔlayi wakankeleka anya l’ɔkɔngɔ, ko wakankɔmɔla mfimbɔ ya mamba l’akaka. Lam’akimi la kandji k’efula, lakohɔ ɛtɛkɛta waki Yeso ɛnɛ: “Ɔngɛnɔngɛnɔ le nyu etena kayowonyɔtɛnga, kayowonyɔhɛnyahɛnya . . . Nyɔngɛnɛngɛnɛ, nyonge l’ɔlɔ w’efula, nɛ dia difuto dianyu diekɔ woke l’olongo, dikambo ngasɔ mbakawahɛnyahɛnya amvutshi waki la ntondo kanyu.” (Mat. 5:11, 12) L’edjedja ka wonya, l’ɔkɔngɔ wa kɛnɛ kakɛnamaka oko hashilaki, lakakɔ la shɔkɛ.

Lakatemɔka lo viudu mɔtshi ya tshitshi efula, aha la mbo ya ndɛ, ashi kana olangitshi. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, dimi lakatshikala ki ndo lakayaoke dimɛna. Oko walaka Bible, “wɔladi wa Nzambi” ‘wakalamaka otema ami ndo tokanyi tami.’ (Flpɛ. 4:7, nɔtɛ.) La wedi a pindju, ɔsɔlayi ɔmɔtshi w’otema ɔlɔlɔ akambisha mapa, ashi ndo dikɔti dia tshitshi. Oma laasɔ ɔsɔlayi okina akambisha diangɔ diande dia ndɛ. Lo yoho shɔ ndo lo toho tokina efula, lakɛnyi ekimanyielo kaki Jehowa.

Ewandji wakambɔsaka oko ɔtɔmbɔki wahakoke ntshikitana ko wakantɔlɛ otsha la Atɛna lo tominadi t’asɔlayi. Lɛkɔ, wakafundɛ ɛnɔnyi esato wa lokanu lo Yíaros (Gyaros), disɛnga dimɔtshi diele lo kilɔmɛtrɛ oko 50 lo ɛstɛ ka Makrónisos.

“SHO KOKA NDJAƐKƐ LE YƐ”

Lokanu la la Yíaros laki longele lakakama la atafadi wa beela lakawadjaka ase lokanu w’ase pɔlitikɛ ndekana 5 000. Ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa esambele waki lɔkɔ, vɔ tshɛ wakadjama lo lokanu l’ɔtɛ wa lomangemange lawɔ l’Akristo. Kaanga mbakawatoshimbe dui sɔ, sho akɔ esambele takasanganaka kaamɛ dia mbeka Bible. Takalongolaka Tshoto y’Etangelo mbala la mbala yakawatotomɛka lo woshɛshɛ, ko takayisangolaka l’anya dia tokamba la yɔ lo wekelo aso.

Lushi lɔmɔtshi, etena kakatekaka lo woshɛshɛ, olami ɔmɔtshi wa lokanu akayototana tele lo losanganya ko nde akatɔhɔtɔla ekanda aso. Wakatelɛ lo biro wa kapita ka lokanu, talongamɛ dia wayodiya nshi ya lokanu laso. Koko, kapita ka lokanu akate ate: “Sho mbeyaka waa na wenyu ndo sho nɛmiyaka awui anyu. Sho mbeyaka dia sho kokaka ndjaɛkɛ le nyu. Nyokalole l’olimu.” Nde akakome polo lo mbisha amɔtshi l’atei aso elimu wa wɔdu. Etema aso wakalole tɔɔ la lowando. Kaanga lo lokanu, olowanyi aso w’Okristo wakakoke ntombola Jehowa.

Woho wakatatshikala nge aki la etombelo ekina w’ɛlɔlɔ. L’ɔkɔngɔ wa nde nsɛdingola dimɛna dimɛna lɔkɛwɔ laso l’ɔlɔlɔ, ose lokanu ɔmɔtshi laki ombetsha w’akumi akatshutshuyama dia toka ambola wendana la dietawɔ diaso. Etena kakawatokimɔ sho Ɛmɛnyi wa Jehowa l’etatelo ka 1951, wakookimɔ ndo nde lawɔ. L’ɔkɔngɔ diko, nde akayokoma Ɔmɛnyi wa Jehowa wambobatizama ndo osambisha wa lo tena tshɛ.

LEKƆ PAKA ƆSƆLAYI

Kaamɛ la Janette ya wadɛmi

L’ɔkɔngɔ wa dimi ntshungɔ, lakakalola le nkumbo kami la Karítsa. L’ɔkɔngɔ diko, kaamɛ l’anto efula wa lo wodja aso, dimi lakonɔ otsha la Melbourne, lo Australie. Lɛkɔ lakatohomana la Janette, kadiyɛso ka dimɛna k’Okristo ko lakatshukana la nde, ndo takodia ɔna pami ɔtɔi ndo ana wa wamato asato lo akambo wa mɛtɛ.

Ɛlɔ kɛnɛ, kaanga kamomolekanya ɛnɔnyi 90, lekɔ lo ntetemala nkamba oko ekumanyi k’Okristo. L’ɔtɛ wa mfuu ya mpota y’edjedja, demba diami ndo ekolo ami mbidaka tena dimɔtshi, djekoleko l’ɔkɔngɔ wa ntomba l’esambishelo. Koko kaanga mbediɔ ngasɔ, dimi lamboyashikikɛ dia ntetemala monga ‘ɔsɔlayi wa Kristo.’—2 Tim. 2:3.