1-3. a) Ɛsɔnwɛlɔ akɔna wahomba ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka nsala, ndo la na akokaso mbaɛdika? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Kakɔna kayokimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka w’Akristo dia nsala ɛsɔnwɛlɔ ɛsɔ?

TƆSHI dia wɛ ambokongɛ dia ntshɔ lo dikambo dimɔtshi dia laande l’osomba ɔmɔtshi w’etale. Dia minda lɔkɛndɔ lɔsɔ, wɛ pombaka ntshɔ lo bisi. Etena keyɛ lo dihole diemala bisi, wɛ ambotatɛ nkandakanda nɛ dia anto wekɔ efula ndo bisi yekɔ efula. Diɛsɛ ko, wɛ mbeyaka dihole shikaa dialangayɛ ntshɔ ndo bisi kahombayɛ mbɔtɔ. Wɛ hɔtɔ lo bisi kina, nɛ dia wɛ mbeyaka dia yɔ koka kɔtɔla lo dihole dikina.

² Lɔsɛnɔ lekɔ oko lɔkɛndɔ ndo nyu ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka nyekɔ oko anto wele lo dihole diemala bisi. Lo tena dimɔtshi, nyu mongaka l’ɛsɔnwɛlɔ efula ndo awui wa lo lɔsɛnɔ wakoka nyodja l’okandokando. Koko naka wɛ mbeyaka dihole shikaa dialangayɛ ntshɔ, kete ayonga dui dia wɔdu le yɛ dia nsala ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna. Otsha lende ayoyɛlɛ?

³ Tayokondja okadimwelo wa dimbola sɔ lo sawo nɛ ndo dui sɔ diayokokeketsha dia ndjasha lɔsɛnɔ layɛ l’otondo dia ngɛnyangɛnya Jehowa. Dui sɔ nembetshiyaka ndjela alako wa Jehowa lo tɛdikɔ tshɛ tahombayɛ mbɔsa lo lɔsɛnɔ, ɛnyɛlɔ kalasa kana olimu wayoyokamba, nshikikɛ kana wɛ ayotshuka kana ayotshukama ndo ayota  ana. Ndo dui sɔ nembetshiyaka nsala la wolo dia nkotsha eyango wa lo nyuma, mbuta ate eyango wayoleka kosukanya la Jehowa. Naka wɛ ndjasha tshɛ dia kambɛ Jehowa, kete onga l’eshikikelo dia nde ayokɔtshɔkɔla ndo ayokokimanyiya dia ntondoya.​—Adia Tokedi 16:3.

4. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

⁴ Ekɔ dimɛna ndjadjɛ eyango wa lo nyuma. Lande na? Tayɔsɛdingola ɛkɔkɔ esato wa nsala dui sɔ. Ɛkɔkɔ ehende wa ntondo mɛnyaka dia nsala la wolo dia nkotsha eyango wa lo nyuma keketshaka diɔtɔnganelo diasa onto la Jehowa. Ɔkɔkɔ wa sato wayɛnya lande na kele ekɔ dimɛna ndjadjɛ eyango ɛsɔ etena kekeyɛ ɔlɔngɔlɔngɔ.

5. Ɔkɔkɔ akɔna woleki ohomba wa ndjadjɛ eyango wa lo nyuma?

⁵ Ɔkɔkɔ woleki ohomba wa ndjadjɛ eyango wa lo nyuma ele, dia mbisha Jehowa losaka l’ɔtɛ wa ngandji kande ndo l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakandasale lo dikambo diaso. Omembi w’esambo ɔmɔtshi akafunde ate: “Ekɔ ɔlɔlɔ mbisha Jehowa losaka . . . Nɛ dia wɛ akangɛnyangɛnya l’ɔtɛ w’etsha ayɛ, wɛ Jehowa; l’ɔtɛ wa elimu w’anya ayɛ, kadami ekoko w’ɔngɛnɔngɛnɔ.” (Os. 92:1, 4) Ohokanyiya kɛnɛ tshɛ kakakosha Jehowa: lɔsɛnɔ layɛ, mbetawɔ kayɛ, Bible, etshumanelo ndo elongamelo ka ndjɔsɛna pondjo pondjo lo Paradiso. Etena kayadjɛyɛ eyango wa lo nyuma, wɛ mɛnyaka Jehowa dia wɛ ekɔ la lowando l’ɔtɛ wa diangɔ sɔ tshɛ ndo dui sɔ ndekaka kosukanya la nde.

6. a) Ngande wele eyango wa lo nyuma la shɛngiya lo diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa? b) Naa eyango ɛmɔtshi wakokayɛ ndjadjɛ etena kekeyɛ dikɛnda?

⁶ Ɔkɔkɔ wa hende wa ndjadjɛ eyango wa lo nyuma ele, etena kasalayɛ la wolo dia mbakotsha, wɛ ekɔ lo nsala olimu w’ɔlɔlɔ lo dikambo dia Jehowa. Dui sɔ diayoleka kosukanya la nde. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akate ate: “Nzambi keema kɔlɔ dia nde mbohɛ olimu anyu ndo ngandji kakanyɛnya dikambo dia lokombo lande.” (Hɛb. 6:10) Totake ɔnɛ dimi lekekɔ dikɛnda efula hakoke ndjadjɛ eyango. Ɛnyɛlɔ, Christine aki l’ɛnɔnyi 10 etena kakandɔshi yɛdikɔ ya mbadiaka ɛkɔndɔ w’Ɛmɛnyi wa kɔlamelo mbala la mbala. Toby aki l’ɛnɔnyi 12 etena kakandayadjɛ oyango wa mbadia Bible k’otondo la ntondo ka nde batizama. Maxim aki l’ɛnɔnyi 11 ndo Noemi kadiyɛnde aki l’ɛnɔnyi 10 etena kakawabatizama. Vɔ akɔ ahende wakayadjɛ oyango wa tokamba lo Bɛtɛlɛ. Dia mbohɔka oyango ɔsɔ, vɔ wakamame dɛmandɛ dia ntshɔ lo Bɛtɛlɛ l’ehele kawɔ ka luudu. Ko wɛ? Shi wɛ koka nkanyiya eyango ɛmɔtshi wakokayɛ ndjadjɛ ndo nsala la wolo dia nkotsha?​—Adia Filipɛ 1:10, 11.

7, 8. a) Ngande wele ndjadjɛ eyango konyaka dia mbɔsa tɛdikɔ aha l’okakatanu? b) Lande na kakasɔnɛ ɔna ɔmɔtshi la mangase diaha mbɔtɔ l’inivɛrsite?

⁷ Naa ɔkɔkɔ wa sato wa ndjadjɛ eyango etena kekeyɛ ɔlɔngɔlɔngɔ kana osekaseka? Oko weyɛ ɔlɔngɔlɔngɔ, wɛ ekɔ la tɛdikɔ efula ta mbɔsa. Wɛ pombaka mbɔsa yɛdikɔ yendana la kalasa kana olimu wayoyokamba ndo awui akina efula. Tɛdikɔ ta lo lɔsɛnɔ tɔsɔ tekɔ oko asanga wa mboka watayɛnyi etena katayande lɔkɛndɔ. Naka wɛ mbeyaka lɛnɛ atayatshu, kete ekɔ dui dia wɔdu dia wɛ nshikikɛ mboka kahombayɛ mbeta. Woho akɔ waamɛ mbele, naka wɛ mbeya eyango ayɛ, kete ayonga dui dia wɔdu dia wɛ mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. Tokedi 21:5 mbutaka ɔnɛ: “Asangwelo wa kanga etete konyaka mɛtɛ lo otondoyelo.” Naka wɛ ndjadjɛ eyango w’amɛna esadi eto, kete wɛ ayowakotsha aha la ntshimbatshimba. Kɛsɔ mbakasale Damaris etena kakandahombe mbɔsa yɛdikɔ y’ohomba lam’akinde mangase.

⁸ Kadiyɛso Damaris aki la pwɛ y’efula etena kakandashidiya sekɔndɛrɛ ndo nde akakoke mbɔtɔ l’inivɛrsite dia monga avɔka aha la mfuta. Koko, nde akasɔnɛ dia nkamba lo bankɛ.  Lande na? Nɛ dia etena kakinde dikɛnda efula, nde akɔshi yɛdikɔ ya ndjonga ombatshi mboka. Nde mbutaka ate: “Kɛsɔ akalembetshiyaka kambaka etenyi ka lushi. Otomonga avɔka, lotokoka nkondja falanga efula, koko otonga dui dia wolo dia ntana olimu wa kambaka etenyi ka lushi.” Damaris akonge ombatshi mboka l’edja k’ɛnɔnyi 20. Onde nde akayaoke dia nde akayadjɛ oyango wa dimɛna ndo akɔshi yɛdikɔ ya dimɛna etena kakinde mangase? Eelo. Lo bankɛ lɛnɛ akambande, nde mɛnanaka la avɔka efula wakamba olimu wakandakoke nkamba otondonga nde akɔtɔ l’inivɛrsite. Nde mbutaka dia efula ka l’atei awɔ hawɔngɛnangɛna olimu awɔ. Damaris amboshihodia dia ɛnɔnyi ɛsɔ tshɛ wambondokamba olimu w’ombatshi mboka wambowosha ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula ndo wambookimanyiya diaha monga la lonyangu oko vɔ.

9. Lande na keso l’ofunu lo dikambo di’ɛlɔngɔlɔngɔ?

⁹ Nunu di’ɛlɔngɔlɔngɔ wa l’andja w’otondo wekɔ lo nsala awui w’amɛna efula ndo vɔ koka mandɔma. Lɔngɛnyi lasawɔ la Jehowa ndo eyango awɔ wa lo nyuma mbele lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yawɔ. Ɛlɔngɔlɔngɔ ɛsɔ mongaka mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo lɔsɛnɔ ndo l’etena kakɔ kaamɛ, vɔ mbekaka dia ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lo dui tshɛ, ɛnyɛlɔ kalasa, olimu ndo lɔsɛnɔ la nkumbo. Sɔlɔmɔna akate ate: “Yaɛkɛ le Jehowa la otema ayɛ tshɛ.” Nde akakotsha ate: “Lo mboka yayɛ tshɛ kowodjake yimba, ko nde ayokosembolɛ ɛsɛsɛ ayɛ.” (Tok. 3:5, 6) Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka le, Jehowa nyolangaka efula! Nyu nyekɔ la nɛmɔ lo washo ande ndo nde ayonyokokɛ, ayonyɔlɔmbɔla ndo ayonyɔtshɔkɔla.

10. a) Lande na kahomba olimu w’esambishelo monga dui dimɔtshi dioleki ohomba le so? b) Ngande wakokayɛ nembetshiya dietawɔ diayɛ dimɛna?

¹⁰ Naka wɛ ndjasha tshɛ dia ngɛnyangɛnya Jehowa lo lɔsɛnɔ layɛ, kete wɛ ayolanga mbutɛ anto akina akambo wendana la nde. Yeso Kristo akate dia “lokumu l’ɔlɔlɔ pombaka ntondo sambishama.” (Makɔ 13:10) Diakɔ diele, olimu w’esambishelo wekɔ wanyandja ndo vɔ pombaka monga dui dimɔtshi dioleki ohomba le so. Shi wɛ koka ndjadjɛ oyango wa sambishaka efula mbala la mbala? Shi wɛ koka monga ombatshi mboka? Ko akokayɛ nsala naka wɛ hangɛnangɛna nsambisha efula? Ndo ngande wakokayɛ nembetshiya dietawɔ diayɛ dimɛna? Awui ahende wayokokimanyiya vɔ anɛ: Yalɔngɔsɔla dimɛna ndo tohekɔke mbutɛ anto akina kɛnɛ keyayɛ lo dikambo dia Jehowa. Wɛ koka ndjokashimɔ dia wɛ ɔngɛnangɛna esambishelo efula.

11, 12. a) Akokayɛ nsala dia ndjalɔngɔsɔla dia totɛ anto akina akambo wendana la Jehowa? b) Ngande wakakambe ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’Okristo la diaaso dimɔtshi dia nsambisha akambo wendana la Jehowa la kalasa?

¹¹ Wɛ koka ntatɛ nɔngɔsɔla okadimwelo wa dimbola dimɔtshi dialeka asekayɛ wa la kalasa kombola. Sitɛ kaso k’Ɛtɛrnɛtɛ ka jw.org ndo ekanda aso ekina wekɔ l’asawo wakalɔngɔswama dia nkimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaeka dia vɔamɛ nyanga woho wa nkadimola ambola walekawɔ mbaoka. Ɛnyɛlɔ, dimbola di’ɔnɛ: “Lande na keyɛ la mbetawɔ le Nzambi?” Sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Onde dimi pombaka mbetawɔ wetshelo w’ohilwelo?” diele lo biukubuku Ekadimwelo lo ambola 10 wayaoka ɛlɔngɔlɔngɔ, diayokokimanyiya dia wɛ nɔngɔsɔla okadimwelo ayɛ hita.​—Adia 1 Petero 3:15.

¹² Tɛ asekayɛ wa la kalasa dia vɔamɛ koka menda awui amɔtshi lo jw.org. Kɛsɔ kakasale Luca. Asekande wa la kalasa wakatɛkɛtaka awui wendana la ɛtɛmwɛlɔ wotshikitanyi. Luca akoke di’awui wakawataka lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa komonga mɛtɛ. Kaanga mbakanyange Luca, nde akalɔmbɛ ombetsha dia kana nde akakoke nembetshiya ase kalasa lande na kaki awui asɔ kashi. Ombetsha  akawosha dikimɔ dia nembetshiya dietawɔ diande ndo nde akɛnya kalasa k’otondo sitɛ kaso k’Ɛtɛrnɛtɛ. Ombetsha akasha ambeki tshɛ devɔara dia tenda vidɛo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Konya kanga esolanyi ewo aha la kɔmwana la nde akɔfi. Onde wɛ koka nkanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ waki la Luca l’ɔtɛ wakandasambisha akambo wendana la Jehowa la kalasa?

13. Lande na kahatahombe mpekɔ etena kahomanaso l’ekakatanu?

¹³ Etena keyɛ l’ekakatanu tɔkɔmɔke, koko tetemala nsala la wolo dia nkotsha eyango ayɛ. (2 Tim. 4:2) Kɛsɔ kakasale Katharina. Nde aki l’ɛnɔnyi 17 etena kakandayadjɛ oyango wa nsambisha asekande tshɛ wa l’olimu. Ɔmɔtshi l’atei awɔ akɔɔtɛngɛ mbala efula. Koko nde kombohɛ oyango ande. Dionga diande dia dimɛna diakaambiya Hans, osekande okina la l’olimu. Nde akatatɛ mbadia ekanda aso, akeke Bible ndo akabatizama. Katharina kombeyaka dui sɔ nɛ dia oma laasɔ nde akonɔ etale. Diakɔ diele ɛnɔnyi 13 l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, nde akakashimɔ lam’akinde lo losanganya lɔmɔtshi la nkumbo kande etena kakawate ɔnɛ Hans mbele ɔtɛkɛtshi w’ɔngɛndangɛnda wakahombe mbisha sawo dia lo sɛkɛ! Nde aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula l’ɔtɛ wakinde kotshika oyango ande wa nsambisha asekande wa l’olimu.

14, 15. a) Ahombayɛ mbohɔ etena kakotshutshuya anto akina dia nsala kɛnɛ kasalawɔ? b) Akokayɛ nsala dia nshika tanga etena kakotshutshuya anto akina?

¹⁴ Oma k’etatelo, sawo nɛ diambokokeketsha dia mbɔsa yɛdikɔ ya ndjasha tshɛ lo lɔsɛnɔ layɛ dia ngɛnyangɛnya Jehowa ndo ndjadjɛ eyango wa lo nyuma. Koko ɛlɔngɔlɔngɔ efula wele lo lɔlɔnga layɛ nangaka tsho ndjasha l’ɛngɛnɔngɛnɔ. Ndo ondo vɔ wayokotɛ dia nsala kɛnɛ kasalawɔ. L’edjedja ka wonya, ayonga ohomba wɛ mɛnya anto akina woho wamboyoyashikikɛ dia nkotsha eyango wakayayadjɛ. Tetawɔke di’anto akina kokonya dia mbohɛ eyango ɛsɔ. Otondonga wɛ ekɔ lo dihole diemala bisi diakatatɛkɛtshi l’etatelo ka sawo nɛ, onde wɛ otɔtɔ lo bisi tshɛ paka l’ɔtɛ wele anto wa lɔkɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Ndooko!

¹⁵ Ko akokayɛ nsala dia nshika tanga etena kakotshutshuya anto akina dia nsala kɛnɛ kalangawɔ? Ewɔ akambo wayonga wolo le yɛ dia nshika tanga la ntondo ka tɔsɛngiya.  (Tok. 22:3) Kanyiya etombelo wa kɔlɔ waya lo nsala akambo wa kɔlɔ. (Ngal. 6:7) Ndo l’okitshakitsha tshɛ etawɔ dia wɛ ekɔ l’ohomba w’alako. Hokamɛ kɛnɛ kakotɛ ambutshi ndo anangɛso l’akadiyɛso wa l’etshumanelo wele la diewo.​—Adia 1 Petero 5:5, 6.

16. Ngande wɛnya kɛnɛ kakakomɛ Christoph dia ekɔ ohomba monga l’okitshakitsha?

¹⁶ Okitshakitsha wakakimanyiya Christoph dia mbetawɔ dako dia dimɛna. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nde batizama, nde akatatɛ ntshɔ lo dihole dia tɔkɛnyɔ mbala la mbala. Lɛkɔ, ɛlɔngɔlɔngɔ ekina wakawotɛ dia nde lawɔ monga l’olui w’akɛnyi wa tɔkɛnyɔ. Nde akatɛ ekumanyi kɛmɔtshi dui sɔ ndo ekumanyi kakɔ akawotɛ dia nde nkana yimba lo waale ɛmɔtshi, ɛnyɛlɔ monga la yimba ya shɛmanedi. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Christoph akɔshi yɛdikɔ ya monga l’olui w’akɛnyi wa tɔkɛnyɔ. Koko l’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, nde akayoshihodia ɔnɛ ɔsɔ aki tɔkɛnyɔ ta ngala ndo ta waale efula. Nde akasawola nto la dikumanyi ndo vɔ wakawosha alako w’oma lo Bible. Christoph mbutaka ate: “Jehowa akatomɛ andaki w’amɛna, ndo lakohokamɛ kaanga mbele dui sɔ diakɔshi etena kɛmɔtshi.” Onde wɛ ekɔ l’okitshakitsha dia mbetawɔ alako w’amɛna?

17, 18. a) Kakɔna kalanga Jehowa lo dikambo di’ɛlɔngɔlɔngɔ ɛlɔ kɛnɛ? b) Ngande wakokayɛ mbewɔ diaha ndjonyanga l’ɔtɛ w’ɛsɔnwɛlɔ ayɛ etena kayoyonga opalanga? Sha ɛnyɛlɔ.

¹⁷ Bible mbutaka ɔnɛ: “Ɔlɔngɔlɔngɔ [kana osekaseka] le, ɔngɛnangɛnake etena kekeyɛ ɔlɔngɔlɔngɔ, ndo otema ayɛ wongake l’ɔlɔ lo nshi yayɛ ya dikɛnda.” (Ond. 11:9) Jehowa nangaka dia wɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kekeyɛ ɔlɔngɔlɔngɔ. Lo sawo nɛ, wɛ ambeka dia yoho mɔtshi ya monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ele ndjasha tshɛ l’eyango ayɛ wa lo nyuma ndo ndjela alako wa Jehowa lo kɛnɛ tshɛ kakongɛyɛ ndo lo tɛdikɔ tshɛ tɔsayɛ. Naka wɛ nsala dui sɔ esadi eto lo lɔsɛnɔ layɛ, kete aha la ntshimbatshimba wɛ ayɛna dia Jehowa ekɔ lo kɔlɔmbɔla, kokokɛ ndo ekɔ lo kɔtshɔkɔla. Kanyiya alako tshɛ w’amɛna wakoshande l’Ɔtɛkɛta ande ndo kamba la dako diata ɔnɛ: “Ɔnkɔnɛ, ohɔke Otungi ayɛ wa Woke lo nshi yayɛ y’ɔlɔngɔlɔngɔ.”​—Ond. 12:1.

¹⁸ Ɛlɔngɔlɔngɔ mbolaka esadi ndo mongaka epalanga. Lonyangu ko, efula kawɔ ndjonyangaka l’ɔtɛ wakawayadjɛ eyango wa kɔlɔ kana wakiwɔ kondjadjɛ kaanga oyango ɔtɔi etena kakiwɔ ɛlɔngɔlɔngɔ. Koko naka wɛ ndjasha tshɛ l’eyango ayɛ wa lo nyuma, kete wɛ ayongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo dikambo dia ɛsɔnwɛlɔ ayɛ etena kayoyonga opalanga. Ngasɔ mbakidiɔ lo dikambo dia kadiyɛso Mirjana. Etena kakinde mangase, nde aki la diewo efula l’awui wa tɔkɛnyɔ. Wakawelɛ dia tɔkɛnya Jeux olympiques d’hiver. Koko, nde akasɔnɛ dia kambɛ Jehowa olimu wa lo tena tshɛ. Ɛnɔnyi ndekana 30 l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, nde ekɔ lo ntetemala nkamba olimu wa lo tena tshɛ kaamɛ l’omɛnde. Nde mbutaka di’anto walanga lokumu, kɛnɛmɔ, lowandji ndo ɔngɔnyi bu pondjo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Nde akate nto dia eyango woleki amɛna ele kambɛ Jehowa ndo nkimanyiya anto dia mbeeya.

19. Lande na kele ekɔ dimɛna ndjasha tshɛ lo eyango wa lo nyuma etena kekeyɛ ɔlɔngɔlɔngɔ?

¹⁹ Nyu ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka kokaka mɛtɛ mandɔma nɛ dia kaanga mbahomananyu l’ekakatanu, nyu ndjashaka tshɛ lo nsɛnɔ yanyu dia kambɛ Jehowa. Nyu ndjadjɛka eyango wa lo nyuma ndo nyu mbɔsaka olimu w’esambishelo oko dui dimɔtshi dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ lanyu. Ndo nto, nyu hanyetawɔ di’andja ɔnɛ nyokonya dia mbohɛ eyango anyu. Nyu koka monga l’eshikikelo di’olimu anyu wa wolo bu anyanya. Nyekɔ l’anangɛso l’akadiyɛso wanyoka ngandji ndo wanyosukɛ. Ɔnkɔnɛ “yaɛkɛ le Jehowa lo kɛnɛ tshɛ kasalayɛ, ko sangwelo diayɛ diayolowana.”