LAKODIAMA la Graz, l’Autriche. Lam’akimi l’ɛnɔnyi esambele, wakatome dia tɔtɔ kalasa y’awui w’ɔtɛmwɛlɔ. Koko, lakɛnyi awui wa mindo wa dieyanelo wakasalemaka lam’asa waa abe la waa masɛlɛ. Diakɔ diele mama aketawɔ dia dimi mimɔ oma lo kalasa shɔ l’atei w’ɔnɔnyi.

L’ɔkɔngɔ diko, lakayotshɔ l’ɛtɛrna. Lushi lɔmɔtshi l’otsho, papa akatshu lɛkɔ dia tɔmbɔsa nɛ dia wakakande bɔmbɛ efula la Graz. Takalawɔ l’osomba wa Schladming. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa sho nkoma ndo ntehɔ kilalo kɛmɔtshi, bɔmbɛ kakatondɔ. Lo diaaso dikina, aviyɔ ɛmɔtshi wakatetaka suke la nkɛtɛ wakatokande dimi la tshɛmi ka womoto tele l’ekambɔ. Kam’akakomɛ ta, akɛnama dia ɔtɛmwɛlɔ ndo lɛɛta wakatonya yimba.

Lo 1950, Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi akatatɛ nsambisha mama losango la lo Bible. Lakahokamɛka asawo awɔ ndo lakatshindɛka mama lo nsanganya mɔtshi ya l’etshumanelo. Lam’ele nde akashikikɛ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa mbele l’akambo wa mɛtɛ, nde akabatizama lo 1952.

L’etena kɛsɔ, lakɔsaka etshumanelo ka lo dihole diakiso oko dihole diasangana esombe wa wamato eto. Koko l’ɔkɔngɔ diko, takatosangana l’etshumanelo kɛmɔtshi kaki l’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka efula, aha esombe wa wamato eto! Lam’akatakalola la Graz, lakatatɛ mbɔtɔ nsanganya tshɛ ndo kombeta edja, dimi lawɔ lakashikikɛ dia lakekaka akambo wa mɛtɛ. Ndo nto, lakeye Jehowa oko Nzambi kasukɛ ekambi ande. Nde salaka dui sɔ oyadi etena kafɔnyaso dia taya l’ekakatanu woleki wolo.​—Os. 3:5, 6.

Lakalangaka mbewoya anto akina akambo wa mɛtɛ. Lakatatɛ nsambisha analengo. Laasɔ ko nondo diami dia wamato nɛi wakatshu tokamba olimu w’ombetsha. Koko, lakatshu dia towaenda lo ngelo  yakiwɔ ndo lakawakeketsha dia mbeka Bible. Yema yema, ɔnangɛmi l’akadiyɛmi atanu wakayeka Bible ndo wakayala Ɛmɛnyi wa Jehowa.

Lomingu la hende lakamasambisha lo luudu la luudu, lakahomana la womoto ɔmɔtshi laki l’ɛnɔnyi 30 l’ɛmɔtshi ko lakatatɛ mbeka la nde Bible. Nde akahame polo lo batizama ndo l’ɔkɔngɔ diko, omɛnde l’anawɔ ahende w’apami wakabatizama. Mbetsha anto Bible akonge la shɛngiya y’efula lo lonyuma lami. Lande na? Ndooko onto lakambetsha Bible lo yoho ya dimɛna. Diakɔ diele, lakahombaka nɔngɔsɔla wekelo tshɛ dimɛna. Lo yoho mɔtshi, lakasalaka dui sɔ dia tayaetshisha ntondo, ko oma laasɔ lakakokaka tetsha ombeki ami! Dui sɔ diakakimanyiya efula dia ndeka nshihodia akambo wa mɛtɛ. Lo Ngɔndɔ ka nɛi 1954, lakɛnya ndjakimɔ kami le Jehowa lo batizama l’ashi.

Lo 1955, lakɔtɔ lo losanganya la wedja efula lakasalema la Allemagne, France ndo Angleterre. Etena kakimi la Londres, lakɛnana la Albert Schroeder. Nde aki ombetsha lo Kalasa ka Bible ka Ngiliyadɛ ndo nde akayonga ose Olui-walɔmbɔla. Etena kakatatembolaka British Museum, ɔnangɛso Schroeder akatɛnya efundelo ɛmɔtshi wa Bible wa l’anya. Vɔ waki la lokombo la Nzambi l’alɛta wa lo Hɛbɛru, ndo nde akatolembetshiya ohomba awɔ. Dui sɔ diakakonya dia ndeka nanga Jehowa ndo akambo wa mɛtɛ ndo lakaleke ndjashikikɛ dia nsukɛ akambo wa mɛtɛ w’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi.

Lakatatɛ nkamba olimu w’ombatshi mboka wa pondjo lo Ngɔndɔ ka ntondo 1, 1956. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ nyɛi, wakambelɛ dia tokamba olimu w’ombatshi mboka wa laande l’Autriche. L’etena kɛsɔ, ndooko Ɔmɛnyi wa Jehowa waki la Mistelbach, osomba wakamatomama. Koko lakatohomana l’okakatanu ɔmɔtshi. Dimi l’osekami ombatshi mboka takatshikitana efula. Dimi laki l’ɛnɔnyi oko 19 ndo lakaye oma l’osomba; nde aki l’ɛnɔnyi 25 ndo nde aki oma lo shamba. Dimi lakalangaka ndala polo la pindju, nde akalangaka mbetɔ la lɔkɛsɛ. L’otsho dimi kondalaka esadi, nde akalangaka ndala esadi. Koko, nkitanyiya alako wa lo Bible akatokimanyiya dia mbekesanɛ ndo dia nkamba dimɛna oko ambatshi mboka.

Koko, takahomana l’ekakatanu ekina woleki wolo. Takahomana ndo l’ɔlɔshamelo, koko sho ‘kokalema.’ (2 Kɔr. 4:7-9) Lushi lɔmɔtshi lam’akiso l’esambishelo lo ngelo kɛmɔtshi, anto wa lɛkɔ wakatotomɛ mfɔ yawɔ. Kombeta edja olui wa mfɔ yakatodinge dimi la osekami ombatshi mboka yahangɔ ndo yayanga dia tolumata. Takakɔmɛ anya ndo dimi lakalɔmbɛ nte: “Jehowa le lam’alangayɛ, naka yɔ tolumata, kete sho koka mvɔ esadi eto!” Lam’akakome mfɔ suke la so yɔ yakemala, yakaninginya wela ko yakakalola. Takashihodia dia Jehowa akatokokɛ. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, takasambisha lo ngelo kakɔ k’otondo ndo kɛnɛ kakatangɛnangɛna ele anto waketawɔ losango laso. Ondo vɔ wakaambe dia mfɔ hayotosale kɔlɔ kana l’ɔtɛ wakawɛnyi woho wakatatetemala l’ɔkɔngɔ wa dui dia wɔma sɔ. L’ɔkɔngɔ diko amɔtshi l’atei awɔ wakayala Ɛmɛnyi wa Jehowa.

Takonge l’okakatanu okina wakatotsha wɔma. Lushi lɔmɔtshi kanga lokombo lakatadjasɛka  akatodjɔ wanu, akataanɛ dia todiaka lo mbuta dia tekɔ lo mfukutanya asukanyi. Wadɛnde akahembe mboshimba, koko nde komboka. Takokaka awui asɔ tshɛ oma lo luudu laso la la diko. Takakitsha kɔsa esadi eto la soko dia luudu ndo takatatɛ nɔnga diangɔ diaso. Etena kakatadihola lokuke, kanga luudu akɔ aki memala la koma ya kibandola okime lokuwa l’otale. Ko takalawɔ oma lo soko dia l’otshimba ndo takete lo mboka k’otsha lo jardɛ la diangɔ diaso tshɛ, sho kokalola nto.

Takatshu l’ɔtɛlɛ ko takatoyanga luudu la mbidjasɛ. Takatshikala lɛkɔ suke l’ɔnɔnyi w’otondo, ndo olimu w’esambishelo wakonge l’etombelo w’ɛlɔlɔ. Lo ngande? Ɔtɛlɛ waki l’atei atei w’osomba, ndo ambeki aso amɔtshi wa Bible wakalangaka teka lɛkɔ. Kombeta edja, takatatɛ nsala wekelo wa dibuku ndo Wekelo wa Tshoto y’Etangelo lomingu la lomingu lo luudu laso la l’ɔtɛlɛ ndo anto oko 15 mbakatasanganaka.

Takadjasɛ la Mistelbach ndekana ɔnɔnyi w’otondo. Oma laasɔ wakatome la Feldbach, lo sidɛ ɛstɛ ka Graz. Lakatonga la osekami okina l’ombatshi mboka, koko ndo lɛkɔ etshumanelo komonga. Takadjasɛka lo shambrɛ ya tshitshɛ lo etage wa hende lo luudu l’abaya. Lɔpɛpɛ lakɔtɔka lam’asa abaya ko takadihaka wesho l’akatshi. Takataholaka ashi oma lo difuku. Koko aki ohomba nsala awui asɔ. Lo ngɔndɔ ngana tsho, olui ɔmɔtshi wakakengama. Yema yema, nkumbo k’anto 30 wakekaka laso wakabatizama!

Awui asɔ wakafudia lowando lami le Jehowa l’ɔtɛ wasukɛnde wanɛ wawesa wahɔ wa Diolelo. Oyadi etena keso bu l’onto latokimanyiya, Jehowa ekɔ suke dia tokimanyiya tena tshɛ.​—Os. 121:1-3.

Lo 1958 losanganya la wedja efula laki suke la salema l’osomba wa New York, lo Yankee Stadium ndo Polo Grounds. Lakalodia dɛmandɛ dia tɔtɔ ndo Bɛtɛlɛ ka l’Autriche kakamimbola dia kana layolanga tɔtɔ Kalasa ka Ngiliyadɛ ka 32. Ngande wakamahombe ntona diɛsɛ dia ngasɔ? Mbala kakɔ ɔtɔi lakakadimola nte: “Eelo!”

Lo Ngiliyadɛ, lakadjasɛ suke la Martin Poetzinger. Nde akakikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo wa lo mpango ya Nazi. Nde lawɔ akayonga ose Olui-walɔmbɔla. Lo kalasa, Martin akambutɛka lo hiɔtɛhɔtɛ tena dimɔtshi ate:  “Erika, dui sɔ alembetshiyadiɔ l’ɔtɛkɛta wa Allemand?”

Nathan Knorr akatewoya lɛnɛ akawatotome ntondo ka kalasa nshila. Wakantome lo Paraguay. Lam’ele laki dikɛnda efula, lakahombe nongola lotshungɔ oma le papa dia ntshɔ lo wodja ɔsɔ. L’ɔkɔngɔ wa dimi nkondja lotshungɔ lakɔ, lakatshu la Paraguay lo Ngɔndɔ ka sato 1959. Wakantome lo luudu la waa misiɔnɛrɛ la Asunción, ndo lakatonga la osekami okina.

Kombeta edja, lakɛnana la Walter Bright, laki misiɔnɛrɛ lakalongola dipɔlɔmɛ lo kalasa ka 30. Oma laasɔ, takatshukana ndo takatatɛ ndɔshana l’ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ kaamɛ. Etena tshɛ kakatahomanaka l’okakatanu, takadiaka daka dia Jehowa diele lo Isaya 41:10 diata ɔnɛ: “Tokake wɔma, nɛ dia dimi lekɔ kaamɛ la yɛ. Toyakiyanyake, nɛ dia dimi kele Nzambi kayɛ. Dimi layokokeketsha.” Dui sɔ diakatoshikikɛ ɔnɛ, l’edja tshɛ kayotosalaka la wolo dia monga la kɔlamelo le Nzambi ndo mbetsha Diolelo lo dihole dia ntondo, nde hatokalɛki pondjo.

L’ɔkɔngɔ diko, wakatotome suke la olelo wa Brésil. Lɛkɔ ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wakatshutshuya ɛlɔngɔlɔngɔ dia mboka luudu laso la waa misiɔnɛrɛ ave, laasɔ ko lɔ laki laya bu dimɛna. Oma laasɔ Walter akatatɛ mbeka Bible l’owandji ɔmɔtshi w’apulushi. Nde akasale la wolo di’ewandji w’apulushi memalaka suke la lam’akatadjasɛ l’edja ka lomingu l’otondo, ko anto asɔ kondjotɔhɛnyahɛnya nto. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, takonɔ lo dihole diakaleke dimɛna ndekana olelo wa Brésil. Takakondja wahɔ efula lo nsala dui sɔ nɛ dia takasalaka nsanganya lo Paraguay ndo la Brésil. Ntondo ka mimɔ oma lɛkɔ, takatshike tshumanelo pende dia totshitshɛ.

Adɔkɔtɛlɛ ami wakambutɛ ɔnɛ halota ana, diakɔ diele lakakashimɔ dia monga la diemi lo 1962! Oma laasɔ, takatshu dia todjasɛ la Hollywood, Floride, suke la nkumbo kaki Walter. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, dimi la Walter kondjokoka monga ambatshi mboka nto. Takahombe nkokɛ nkumbo kaso. Koko, takatetemala mbetsha wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo.​—Mat. 6:33.

Etena kakatakome la Floride lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1962, takakashimɔ dia mɛna dia l’ɔtɛ waki anto wa lɛkɔ konangaka dia anto w’edima l’asungu nsangana kaamɛ, anangɛso w’anto w’edima wakasalaka nsanganya l’ahole awɔ ndo anangɛso w’asungu l’ahole awɔ ndo dia vɔ wakasambishaka lo bɛtshi dia nkɛtɛ diotshikitanyi. Koko Jehowa hasale ndooko otshikitanu wa nkoho y’alemba ndo kombeta edja tshumanelo tshɛ diakatatɛ nsangana kaamɛ. Lonya la Jehowa lakɛnama lo yɛdikɔ shɔ, nɛ dia kakianɛ aya tshumanelo dikumi la dimɔtshi lɛkɔ.

Lonyangu ko, Walter akavu la kansɛrɛ ka lo wɔɔngɔ lo 2015. Nde aki omi l’ɔlɔlɔ efula l’edja k’ɛnɔnyi 55, nde akalangaka Jehowa ndo akakimanyiya anangɛso efula. Lekɔ lo kongɛɛ l’asolo walomɔlomɔ dia ndjɛnana la nde nto etena kayondolwama la demba dia dimɛna.​—Ets. 24:15.

Lekɔ la lowando l’ɔtɛ wakamakambe olimu wa lo tena tshɛ ɛnɔnyi ndekana 40, lakonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’ɛtshɔkɔ efula. Ɛnyɛlɔ, dimi la Walter takakimanyiya ambeki aso wa Bible 136 dia batizama. Lo mɛtɛ, taki l’ekakatanu ɛmɔtshi. Lo mɛtɛ, sho kɔmbɔsa dui sɔ oko yɛkɛ nɛndɛ ya ntshika kambɛ Nzambi kaso ka kɔlamelo. Koko, takaleke ndjasukanya la nde, takayaɛkɛ le nde dia nde tokandolɛ akambo l’etena ndo lo yoho yalangande. Ndo kɛsɔ mbakandasale!—2 Tim. 4:16, 17.

Lekɔ l’olengolengo lo dikambo dia Walter, koko olimu w’ombatshi mboka wekɔ lo kimanyiyami dia ntondoya dui sɔ. Dimi mbɔsaka dia ekɔ diɛsɛ dia laande dia mbetsha anto akina ndo mbaewoya elongamelo ka eolwelo. Lo mɛtɛ, lo toho tahameye ndo mbuta, Jehowa kokalɛmi kaanga yema. Lakɛnyi mɛtɛ ka daka diande nɛ dia nde akakokɛ, akakeketsha ndo akakimɛ la “lonya la[nde] l’omi la losembwe.”​—Isa. 41:10.