1. Ngande wakokaso nkondja lomba, ndo ngande watokimanyiyalɔ?

JEHOWA mbele kiɔkɔ ya lomba ndo la lokaho tshɛ nde lishaka anto akina. Sho mbadiaka lo Jakɔba 1:5 ɔnɛ: “Naka onto ɔmɔtshi l’atei anyu ekɔ l’ohomba wa lomba, nde atetemale nɔmba Nzambi, ko nde ayowoshalɔ, nɛ dia la lokaho tshɛ nde mbishaka anto tshɛ aha la mbahangwɛ.” Yoho mɔtshi yakondjaso lomba ele, lo mbetawɔ ohokwelo wa Nzambi. Nsala dui sɔ tokokɛka diaha nsala akambo wa kɔlɔ ndo tokimanyiyaka dia ntetemala ndjasukanya la Jehowa. (Tok. 2:10-12) Ndo tayonga l’elongamelo ka diambo ka lɔsɛnɔ la pondjo.​—Judɛ 21.

2. Ngande wakokaso mbeka dia nanga ohokwelo wa Nzambi?

² L’ɔtɛ weso keema kokele kana l’ɔtɛ wa woho wakatodiama, lo tena dimɔtshi mongaka tshondo y’okakatanu dia mbetawɔ ohokwelo kana mbɔɔsa oko dui dia dimɛna. Koko etena kakondjaso wahɔ oma l’ohokwelo wa Nzambi lo lɔsɛnɔ laso, sho shihodiaka dia nde tolangaka efula. Tokedi 3:11, 12 totɛka ɔnɛ: “Ɔnami, totonake ohokwelo wa Jehowa.” Oma laasɔ diɔ mbutaka ɔnɛ: “Nɛ dia Jehowa pangwɛka wanɛ wokande ngandji.” Tonge l’eshikikelo dia Jehowa nangaka kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ le so. (Adia Hɛbɛru 12:5-11.) Lam’ele Nzambi teyaka dimɛna efula, mbala tshɛ ohokwelo ande  mongaka dimɛna ndo vɔ mongaka paka kɛnɛ kele laso ohomba. Lo sawo nɛ tayɔsɛdingola toho tɔnɛi t’ohokwelo: 1)  ndjahokola, 2) ohokwelo wahomba ambutshi mbisha anawɔ, 3) ohokwelo walongolaso l’etshumanelo ndo 4) dui dioleki paa tshɛ kaya oma l’ohokwelo kɔlɔ.

3. Ngande wakoka ɔna ndjahokola? Sha ɛnyɛlɔ.

³ Naka sho ndjahokola, kete tayɔsɛdingola yoho yasalaso akambo ndo yakanyiyaso. Aha kama wotɔso mbeyaso ndjahokola, koko sho ndjekaka dui sɔ. Ɛnyɛlɔ, etena keka ɔna dia nkɛndjakɛndja dikalo, mbala efula ombutshi ande ɔmɔtshi kimɛka dikalo diakɔ dia dishikimadia. Koko l’edjedja ka wonya, ɔna mbekaka woho wa nkɛndjakɛndja dikalo ndo ombutshi kokaka dikimɔ lo sekɔndɛ mɔtshi l’etena kɛmɔtshi. Naka ombutshi amboyashikikɛ di’ɔnande ayɔkɛndjakɛndja dikalo, nde koka dikimɔ tshɛ lo tshɛ. Woho akɔ waamɛ mbele, naka ambutshi ndowanya anawɔ la solo dia lotutsha tshɛ “lo ohokwelo ndo lo alako wa Jehowa,” kete vɔ wayokimanyiya anawɔ dia ndjahokolaka ndo monga la lomba.​—Ɛf. 6:4.

4, 5. a) Lande na kele ndjahokola ekɔ etenyi kɛmɔtshi k’ohomba ka “lonto l’oyoyo”? b) Lande na kahatahombe nkɔmɔ naka tambosala munga?

⁴ Ngasɔ mbediɔ ndo lo dikambo di’anto wayeyaka Jehowa etena kayawɔ epalanga. Kaanga mbakokawɔ ndjahokola lo yoho mɔtshi, vɔ watayala Akristo wambotshunda. Koko etena katatɛwɔ ndɔta “lonto l’oyoyo” ndo kasalawɔ la wolo dia monga oko Kristo, vɔ ndekaka ntshunda lo nyuma. (Ɛf. 4:23, 24) Ndjahokola tokimanyiyaka dia mbeka “dia ntona akambo wa kɔlɔ ndo nsaki y’andja ɔnɛ ndo dia nsɛna la yimba y’ɔlɔlɔ, la losembwe ndo omamemelo le Nzambi l’atei wa dikongɛ nɛ di’akambo.”​—Tito 2:12.

⁵ Koko sho tshɛ tekɔ atshi wa pɛkato. (Ond. 7:20) Ko naka tambosala munga, onde dui sɔ nembetshiyaka dia hatoleke ndjahokola kana hatoyahokola? Aha ngasɔ. Sho mbadiaka lo Tokedi 24:16 ɔnɛ: “Onto ɔlɔlɔ mbeyaka nkɔ mbala 7, ko nde ayetɔ nto.” Kakɔna kayotokimanyiya dia “[mbetɔ] nto”? Aha la wolo aso hita koko l’ekimanyielo ka nyuma ka Nzambi. (Adia Filipɛ 4:13.) Olowa wa nyuma wekɔ la ndjakimɛ, kafɔna efula la ndjahokola.

6. Ngande wakokaso monga ambeki w’amɛna w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁶ Dɔmbɛlɔ, wekelo wa Bible ndo okanelo wa yimba wayotokimanyiya dia ndjahokola. Ko kayotota naka wɛ ekɔ l’okakatanu dia mbeka Bible kana wɛ halange mbeka? Tɔkɔmɔke. Naka wɛ mbetawɔ dia Jehowa kokimanyiya, kete wɛ ayonga la “nsaki k’efula” k’Ɔtɛkɛta ande. (1 Pe. 2:2) Lɔmba Jehowa dia kokimanyiya dia ndjaekiya dia ntshungola etena ka mbeka Bible. Ondo wɛ koka ntatɛ mbeka minitɛ ngana tsho l’etena kɛmɔtshi. L’edjedja ka wonya, wekelo wayoyonga dui dia wɔdu ndo diasha ɔngɛnɔngɛnɔ. Wɛ ayolanga etena ka ki ketshayɛ dia nkana yimba la tokanyi ta Jehowa t’amɛna.​—1 Tim. 4:15.

7. Ngande wakoka ndjahokola tokimanyiya dia nkotsha eyango aso l’olimu wa Jehowa?

⁷ Ndjahokola ayotokimanyiya dia nkotsha eyango aso l’olimu wa Jehowa. Ɛnyɛlɔ, ombutshi ɔmɔtshi wa pami akashihodia dia nde akatatɛ nshisha ohetoheto ande, ko nde akayadjɛ oyango wa monga ombatshi mboka wa pondjo. Ngande wakookimanyiya ndjahokola? Nde akadiaka asawo wa l’ekanda aso watɛkɛta dikambo di’olimu w’ombatshi mboka ndo nde akalɔmbaka lo dikambo diakɔ. Nsala dui sɔ akokimanyiya dia nkeketsha diɔtɔnganelo diande la Jehowa. Ndo nto, nde akakambaka oko ombatshi mboka wa tshanda etena kakinde la diaaso. Nde kombetawɔ kaanga ɛngɔ ɔtɔi  mbodjɛ wekamu, koko nde akatetemala ndjasha dia nkotsha oyango ande. L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi, nde akayonga ombatshi mboka wa pondjo.

8-10. Kakɔna kakoka nkimanyiya ambutshi dia mbodia anawɔ dia kambɛ Jehowa? Sha ɛnyɛlɔ.

⁸ Jehowa akasha ambutshi ɔkɛndɛ wa mbodia anawɔ “lo ohokwelo ndo lo alako wa Jehowa.” (Ɛf. 6:4) Ekɔ wolo efula dia nsala dui sɔ l’andja wa nshi nyɛ. (2 Tim. 3:1-5) Etena kotɔ ana, vɔ haweye ntshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ ndo l’etena kɛsɔ ko nkum’etema yawɔ yatekiyama. Diakɔ diele, vɔ wekɔ l’ohomba w’ohokwelo dia ndjiekiya. (Rɔmɔ 2:14, 15) Nomb’ewo kɛmɔtshi k’awui wa lo Bible akalembetshiya ɔnɛ tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “ohokwelo,” koka nto nembetshiya “ohamelo w’ɔna,” kana mbodia ɔna dia ndjonga opalanga weya mɛmba ɛkɛndɛ.

⁹ Etena kahokola ambutshi anawɔ la ngandji, ana ndjaokaka l’ekokelo. Vɔ mbekaka dia lotshungɔ la nsɔna lekɔ l’elelo ndo ɔnɛ kɛnɛ tshɛ kasalawɔ lo lɔsɛnɔ kekɔ l’etombelo. Diakɔ diele, ekɔ ohomba efula di’ambutshi w’Akristo ndjaɛkɛ lo lomba la Jehowa dia mbakimanyiya dia mbodia anawɔ. Tokanyi tendana la woho wa mbodia ana ntshikitana lo ndjela dihole diodjashi onto ndo tokanyi tɔsɔ tekɔ lo tatshikitana. Koko, ambutshi wahokamɛ Nzambi hawohombe mfɔnya kɛnɛ kahombawɔ nsala kana ndjaɛkɛ lo diewo kana tokanyi t’anto.

¹⁰ Sho koka nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ ka Nɔa. Etena kakawotɛ Jehowa dia nsala waato, Nɔa kombeyaka woho wa mbosala. Nde akahombe ndjaɛkɛ le Jehowa ndo sho mbadiaka ɔnɛ nde akasale “tshɛ lo tshɛ,” kana paka kɛnɛ kakawotɛ Jehowa. (Eta. 6:22) Etombelo akɔna waki la dui sɔ? Waato wakashimbɛ lɔsɛnɔ la Nɔa ndo nsɛnɔ y’ase nkumbo kande! Ndo nto, Nɔa aki ombutshi wakodia anande dimɛna. Lande na? Nɛ dia nde akayaɛkɛ lo lomba la Nzambi. Nɔa aketsha anande dimɛna ndo nde aki ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le wɔ, dui diaki komonga wɔdu l’andja wa kɔlɔ wa la ntondo ka Mvula k’elola.​—Eta. 6:5.

11. Lande na kahomba ambutshi mbidja welo dia ndowanya anawɔ?

¹¹ Naka wɛ ekɔ ombutshi, ngande wakokayɛ nsala “tshɛ lo tshɛ”? Lo mpokamɛ Jehowa. Etawɔ dia nde kokimanyiya dia wɛ mbodia anayɛ. Kambaka l’alako w’oma l’Ɔtɛkɛta ande ndo w’oma l’okongamelo ande. L’edjedja ka wonya, ondo anayɛ wayokoka losaka l’ɔtɛ wakayasale dui sɔ! Ɔnangɛso ɔmɔtshi akafunde ate: “Lekɔ la lowando l’efula lo woho wakambodia ambutshi ami. Vɔ wakasalaka kɛnɛ tshɛ kakawakoke nsala dia minanda otema ami.” Nde mbutaka dia ambutshi ande mbakokimanyiya dia ndjasukanya la Jehowa. Koko kaanga etena kasala ambutshi kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala dia mbetsha ɔnawɔ, ɔna koka mboka Jehowa ɔkɔngɔ. Koko ombutshi wadja welo koka monga la nkum’otema  ka dimɛna ndo koka nongamɛ dia lushi lɔmɔtshi ɔnande ayokalolɛ Jehowa.

12, 13. a) Naka ɔna ambotshanyema, ngande wayɛnya ambutshi dia vɔ kitanyiyaka Nzambi? b) Ngande wakakondja nkumbo kɛmɔtshi wahɔ lo woho wakakitanyiya ambutshi Jehowa?

¹² Le ambutshi amɔtshi, ekɔ ohemba wa wolo dia monga l’okitanyiya etena katshanyema ɔnawɔ. Kadiyɛso kɛmɔtshi kele ɔnande la womoto akatshanyema ndo akamɔ oma la ngelo mbutaka ate: “Lakayangaka tɛkɛ nɛndɛ l’ekanda aso l’oyango wa dimi mbetshaka wenya kaamɛ l’ɔnami ndo l’okana ami.” Koko omɛnde akokimanyiya la ngandji tshɛ dia mbeya ɔnɛ vɔ komonga nto l’ɔkɛndɛ w’ɔnawɔ ndo ɔnɛ vɔ pombaka monga la kɔlamelo le Jehowa.

¹³ L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, ɔnawɔ akayokaloyama. Mama kakɔ mbutaka ate: “Kakianɛ ɔnami mbelɛkami kana fundɛkami mesajɛ suke la lushi tshɛ! Ndo nde tɔlɛmiyaka efula dimi l’omɛmi nɛ dia nde mbeyaka dia sho takakitanyiya Nzambi. Tekɔ la diɔtɔnganelo dia dimɛna efula.” Naka ɔnayɛ ambotshanyema, onde wɛ “[ayo]yaɛkɛ le Jehowa la otema ayɛ tshɛ”? Onde wɛ ayowɛnya dia wɛ “[hɛkama] yimba yayɛ hita”? (Tok. 3:5, 6) Ohɔ dia ohokwelo wa Jehowa tɛnyaka dia nde ekɔ la lomba ndo tolangaka efula. Tatohɛke pondjo dia nde akakimɔ Ɔnande dikambo di’anto tshɛ, mbidja ndo ɔnayɛ. Nzambi nangaka di’onto tshɛ nkondja lɔsɛnɔ la pondjo. (Adia 2 Petero 3:9.) Ambutshi le, nyotetemale monga l’eshikikelo ɔnɛ ohokwelo wa Jehowa ndo ɛlɔmbwɛlɔ kande kekɔ dimɛna, kaanga etena kele monga l’okitanyiya ekɔ wolo efula. Nyetawɔ ohokwelo wa Nzambi ndo tanyɔlɔshanake la wɔ.

14. Ngande wakondjaso wahɔ oma lo wetshelo wa Jehowa watosha “olami wa kɔlamelo”?

¹⁴ Jehowa ndakaka dia kotshaka ehomba w’etshumanelo k’Akristo, kikokɛka ndo kietshaka. Nde salaka awui asɔ lo toho efula. Ɛnyɛlɔ, nde akasɔnɛ Ɔnande dia kokɛka etshumanelo ndo Yeso akasɔnɛ “olami wa kɔlamelo” dia mbishaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma dia tokimanyiya dia ntetemala monga la kɔlamelo. (Luka 12:42) “Olami” ɔsɔ ekɔ lo tosha wetshelo w’ohomba efula kana ohokwelo. Ondo wɛ koka nkanyiya tena kakayoke sawo dimɔtshi kana kakayadia sawo dimɔtshi lo ekanda aso diakakokimanyiya dia ntshikitanya ekanelo kana yoho yayɛ ya nsala akambo. Wɛ koka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wakayasale etshikitanu ɛsɔ, nɛ dia dui sɔ nembetshiyaka dia wɛ mbetawɔka dia Jehowa kohokola.​—Tok. 2:1-5.

15, 16. a) Ngande wakokaso nkondja wahɔ oma l’olimu wakamba dikumanyi? b) Ngande wakokaso nkimanyiya dikumanyi dia vɔ ndeka ngɛnangɛna olimu awɔ?

¹⁵ Kristo sɔnaka nto dikumanyi dia nkokɛ etshumanelo la ngandji. Bible mbelɛka anangɛso asɔ ɔnɛ “apami wele oko weshasha.” (Ɛf. 4:8, 11-13) Ngande wakokaso nkondja wahɔ oma l’olimu wakamba dikumanyi? Sho koka mbokoya mbetawɔ ndo ɛnyɛlɔ kawɔ k’ɔlɔlɔ ndo sho koka mpokamɛ alako w’oma lo Bible watoshawɔ. (Adia Hɛbɛru 13:7, 17.) Dikumanyi tokaka ngandji ndo vɔ nangaka dia sho ndeka ndjasukanya la Nzambi. Naka vɔ wambɛna dia sho mbetshaka nsanganya kana totashisha ohetoheto aso, vɔ wayotokimanyiya esadi eto. Vɔ wayotohokamɛ ndo oma laasɔ wayotokeketsha la ngandji ndo wayotosha alako wa lomba w’oma lo Bible. Onde wɛ mbɔsaka ekimanyielo kawɔ oko djembetelo yɛnya dia Jehowa kokaka ngandji?

¹⁶ Ohɔ dia ondo bu dui dia wɔdu le dikumanyi dia tosha dako. Ngande wafɔnyayɛ wakayaoke omvutshi Natana etena kakandahombe tosawola la Davidɛ l’ɔkɔngɔ wa nkumekanga mpemba dia mbishɛ pɛkato kande ka woke? (2 Sa. 12:1-14) Ngande wakayaoke ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ etena kakandahombe mbisha Petero laki  ɔmɔtshi l’atei w’apɔstɔlɔ 12 dako, l’ɔtɛ wakandasalɛka Akristo w’ase Juda akambo lo yoho ya dimɛna ndeka wanɛ waki komonga ase Juda? Pɔɔlɔ akahombe monga la dihonga dia nsala dui sɔ. (Ngal. 2:11-14) Ko ngande wakokayɛ mbetɛ akambo wɔdu dia dikumanyi kosha dako? Onga l’okitshakitsha, lowando ndo onto lakokawɔ nsawola la nde aha l’okakatanu. Ɔsa ekimanyielo kawɔ oko djembetelo ya ngandji ka Nzambi. Wɛ ayokondja wahɔ ndo dikumanyi wayɔngɛnangɛna nkamba olimu awɔ.

17. Ngande wakakimanyiya dikumanyi kadiyɛso kɛmɔtshi?

¹⁷ Kadiyɛso kɛmɔtshi mbutaka dia awui wakokomɛ lo nshi yakete, wakokonya dia monga l’okakatanu dia nanga Jehowa ndo nde akakɔmɔ efula. Nde mbutaka ate: “Lakayoshihodia dia lakahombe nsawola la dikumanyi. Vɔ kopangwɛmi kana mɔnyɔlami, koko vɔ wakakeketsha. L’ɔkɔngɔ wa losanganya tshɛ la l’etshumanelo, oyadi elimu akɔna waki la wɔ, ɔmɔtshi l’atei awɔ akamimbolaka dia mbeya woho wemi. L’ɔtɛ wa kɛnɛ kakamasale lo nshi yakete, lakɔsaka dia ekɔ wolo Nzambi mbokami ngandji. Koko mbala la mbala, Jehowa akakambe l’etshumanelo ndo dikumanyi dia shikikɛmi ɔnɛ nde mbokakami ngandji. Lakasale dɔmbɛlɔ nte hambotshikaki pondjo.”

18, 19. Kakɔna koleki paa tshɛ kaya oma l’ohokwelo kɔlɔ? Sha ɛnyɛlɔ.

¹⁸ Ohokwelo koka tosha paa, koko etombelo waya lo ntona ohokwelo wa Nzambi ndeka mbisha paa. (Hɛb. 12:11) Sho koka nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ ka kɔlɔ ka Kɛna la ka nkumekanga Zɛdɛkiya. Etena kakɛnyi Nzambi dia Kɛna akahetshaka ɔnango ndo akalange mbodiaka, nde akahɛmɔla Kɛna ate: “Lande na kadunganɛyɛ la nkɛlɛ ndo kamboyɔkɔmɔ nganɛ? Naka wɛ ntatɛ nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, onde dimi hatoketawɔ? Ko naka wɛ hasadi ngasɔ, kete pɛkato kamboholama la soko. Tɔ kombolaka kahemɛ, ko onde wɛ ayokiahemɛ?” (Eta. 4:6, 7) Kɛna akatone ohokwelo wa Jehowa, akadiake ɔnango ndo akasowe l’etombelo wa kɔlɔ lo lɔsɛnɔ lande l’otondo. (Eta. 4:11, 12) Otondonga Kɛna akahokamɛ Nzambi, totondonga la paa y’efula shɔ.

¹⁹ Zɛdɛkiya aki nkumekanga kaki komonga la wolo ndo ka kɔlɔ. Etena kakandalɔmbɔlaka, ase Jɛrusalɛma waki lo paa. Oma laasɔ, omvutshi Jɛrɛmiya akahɛmɔla Zɛdɛkiya mbala la mbala ɔnɛ nde akahombe nsala etshikitanu. Koko nkumekanga akatone ohokwelo wa Jehowa ndo dui sɔ diaki l’etombelo wa kɔlɔ efula. (Jɛr. 52:8-11) Jehowa halange sho nsowa la paa y’anyanya ya ngasɔ!​—Adia Isaya 48:17, 18.

20. Kakɔna kayokomɛ wanɛ wetawɔ ohokwelo wa Nzambi ndo wanɛ watona?

²⁰ Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula wa l’andja ɔnɛ mɔnyɔlaka ohokwelo wa Nzambi ndo mbotonaka. Koko keema edja onto tshɛ latona ohokwelo wa Nzambi ayosowa l’etombelo wa kɔlɔ efula. (Tok. 1:24-31) Ɔnkɔnɛ nyɛsɔ “[t]ohokame ohokwelo, ko [t]ayonga akanga wa tomba.” Oko wadita Tokedi 4:13, “kukutɛ ohokwelo; towokimɔke. Lamawɔ, nɛ dia vɔ mbele lɔsɛnɔ layɛ.”