ETENA kakakɔmamaka asuku lo masuwa lo lɔkɛndɔ lɔmɔtshi l’otsha l’Erɔpɛ, George Young, ɔmɛngɔdi ɔmɔtshi aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo kɛnɛ kakandasale lo dikambo dia Diolelo la Brésil. * Koko oko wakawatatetemalaka ntshɔ, ɔnangɛso Young akadje yimba lo dihole di’oyoyo diakawotome, mbuta ate bɛtshi dia nkɛtɛ dia weke dia l’Espagne ndo la Portugal diakiwɔ watasambishaka. Nde akalongamɛka dia lam’ayondokoma lɛkɔ, nde ayokongɛ dia ɔnangɛso J. F. Rutherford mbisha asawo w’oma lo Bible ndo dia nkahanya traktɛ 300 000!

Etena kakandakome la Lisbonne l’eleko kamɔnga akatshi lo 1925, ɔnangɛso Young akatane ofukutanu. Ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa waa rɛpublikɛ wa lo 1910 wakasale di’ɔtɛmwɛlɔ w’aseka Mupɛ nshisha lowandji lawɔ. Anto wakakondja tshungɔ efula, koko ta dia lam’asa ase wodja diakatetemala.

Etena kakakongɛka ɔnangɛso Young dia ɔnangɛso Rutherford ndjosha sawo, ewandji wakadjanga di’asɔlayi namaka wodja nɛ dia wakalange minya owandji la wolo oma lo lowandji. Sekeletɛlɛ ka Tshunda di’ase Grande-Braitagne di’awui wa Bible akahɛmɔla ɔnangɛso Young ɔnɛ nde ayɔlɔshama wolo. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, ɔnangɛso Young akalɔmbɛ lotshungɔ dia nkamba la mbalasa ka tɔkɛnyɔ ka kalasa ya sekɔndɛrɛ ya Camões ndo wakawetawɔ!

Ko, Ngɔndɔ ka tanu 13 kakakoke, lushi lakakongɛma dia ɔnangɛso Rutherford ndjosha sawo. Anto wakakongaka lushi lɔsɔ l’asolo walomɔlomɔ! Wakahanɛ akatshi lo mpele ndo tojurnalɛ takewoya dia sawo dia lo sɛkɛ diayoshama diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Comment vivre pour toujours sur la terre.” Aha la ntshimbatshimba, andɔshi w’ase ɔtɛmwɛlɔ wakatondja sawo dimɔtshi lo jurnalɛ yawɔ dia mbewola ambadi lo dikambo dia “amvutshi wa kashi” w’eyoyo. La soko dia mbalasa ka tɔkɛnyɔ, andɔshi asɔ wakasha anto tobukubuku nunu takatɛkɛtaka kɔlɔ lo dikambo dia wetshelo w’ɔnangɛso Rutherford.

Koko, anto oko 2 000 kokoka mbɔtɔ nɛ dia dihole komonga. Ampokami amɔtshi waki la nsaki wakadɛ lo kibandola ka kɔdi l’emamu wa mbalasa; akina wakadɛ laadiko dia dihomɔ diaki lɔkɔ.

Aha awui tshɛ mbakete dimɛna. Atunyi wakade ekoko ndo wakalanya kɔsa. Ɔnangɛso Rutherford akatshikala ki ndo la ɔkɔmi tshɛ, nde akadɛ laadiko dia mɛsa di’anto mboka kɛnɛ kakandataka. L’ɔkɔngɔ wa nde nshidiya suke la midi k’otsho, anto wakɛnya nsaki ndekana 1200 wakakimɔ nkombo ndo adrɛsɛ awɔ l’oyango wa vɔ nkondja ekanda walembetshiya Bible. La wedi a pindju, jurnalɛ O Século yakewoya awui wendana la sawo di’ɔnangɛso Rutherford.

Lo Ngɔndɔ ka divwa 1925, numɛlɔ ka Tshoto y’Etangelo ya lo Portugais kakatatɛ tondjama la Portugal.  (Ntondo ka laasɔ, numɛlɔ kɛmɔtshi ka lo Portugais kakashile tondjama la Brésil.) Oya l’etena kɛsɔ, Virgílio Ferguson, Ombeki wa Bible wa la Brésil, akatatɛ sangoya dia monɔ la Portugal dia tosha lonya l’olimu wa Diolelo. Ntondo, nde akakambaka kaamɛ la ɔnangɛso Young lo Bɛtɛlɛ ka tshitshɛ k’Ambeki wa Bible lo Brésil. Edja efula la ntondo, Virgílio nde la wadɛnde Lizzie wakande lɔkɛndɔ dia tokamba nto kaamɛ l’ɔnangɛso Young. Okomelo w’ɔnangɛso Ferguson aki ohomba efula, nɛ dia ɔnangɛso Young aki suke la monɔ otsha l’ahole akina wakawotome dia tosambisha, mbidja ndo Union soviétique.

Etena kakanya asɔlayi owandji la wolo ko mbidja lowandji la hiadi lo Portugal, ɔlɔshamelo wakafule. Ɔnangɛso Ferguson akashike ekolo la dihonga tshɛ ndo akɔshi yɛdikɔ ya nkokɛ olui wa tshitshɛ w’Ambeki wa Bible ndo akasukɛ olimu awɔ. Nde akalɔmbɛ lotshungɔ la nkamba la luudu lande dia salaka nsanganya mbala la mbala. Lo Ngɔndɔ ka dikumi 1927, nde akakondja lotshungɔ lɔsɔ.

Lo ɔnɔnyi wa ntondo wa lowandji la hiadi, anto oko 450 wa lo Portugal wakalɔmbɛ dia mbashaka Tshoto y’Etangelo. Ndo nto, lo tshimbo ya traktɛ la tobukubuku, akambo wa mɛtɛ wakadiangana l’ahole w’etale wa lo diolelo dia Portugal: Açores, Angola, Cap-Vert, Goa, Madère, Mozambique ndo Timor oriental.

L’ekomelo k’ɛnɔnyi 1920, Manuel da Silva Jordão ose Portugal l’okitshakitsha lele osadi wa jardɛ, akatshu la Lisbonne. Etena kakinde lo Brésil, nde akahokamɛ sawo dia lo sɛkɛ diakasha ɔnangɛso Young. Nde akeye dia ɔsɔ aki akambo wa mɛtɛ aha la ntshimbatshimba ndo akalomɔlomɔka dia nkimanyiya ɔnangɛso Ferguson dia mpamia olimu w’esambishelo. Dia nsala dui sɔ, Manuel akatatɛ nkamba oko colporteur, ngasɔ mbakawelɛka ambatshi mboka. Diɛsɛ la otondjelo ndo okahanyelo w’ekanda walembetshiya Bible wakakongɛma dimɛna, etshumanelo k’oyoyo ka la Lisbonne kakahame!

Lo 1934, ɔnangɛso la kadiyɛso Ferguson wakahombe nkalola lo Brésil. Koko, ntɔngɔ y’akambo wa mɛtɛ yakonɛma. Kaanga mbaki ofukutanu l’Erɔpɛ l’etena ka ta di’ase Espagne ndo Ta dia hende dia l’andja w’otondo, olui w’anangɛso wa kɔlamelo waki la Portugal wakatshikala la kɔlamelo le Jehowa. L’etena kɛmɔtshi, vɔ wakafɔnaka l’akalanga wa dja, koko lo 1947 olui ɔsɔ wakanyomoyɔhɛta etena kakakome John Cooke, misiɔnɛrɛ wa ntondo wakalowanyema lo Ngiliyadɛ. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, ohamelo wa lofulo l’apandjudi wa Diolelo wakatetemala. Kaanga l’etena kakashimbe ewandji elimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo 1962, lofulo lawɔ lakatetemala mbidɛ. Lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1974 etena kakeyama Ɛmɛnyi wa Jehowa le lɛɛta, lofulo l’apandjudi la lo wodja ɔsɔ lakalekana 13 000.

Ɛlɔ kɛnɛ, apandjudi wa Diolelo ndekana 50 000 wekɔ lo nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo la Portugal ndo l’asɛnga efula watɛkɛtama Portugais ndo lo Açores la Madère. L’atei w’apandjudi wa nshi nyɛ asɔ mbele ndo tokanula ta wanɛ wakayele sawo diahohamamɛki diaki ɔnangɛso Rutherford lo 1925.

Sho mbishaka Jehowa losaka ndo anangɛso l’akadiyɛso wa kɔlamelo wa ntondo wakalɔmbɔla la dihonga tshɛ olimu oko ‘ekambi wa lo sɛkɛ wa Kristo Yeso le ase wedja.’​—Rɔmɔ 15:15, 16.​—Awui wambetaka w’oma la Portugal.