1, 2. a) Lande na kele ekɔ dui dia lomba dia monga lo wedi wa Jehowa? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

EKƆ dui dia lomba le so dia ntshikala suke la Jehowa. Ndooko onto lowoleki wolo, lomba ndo ngandji! Diakɔ diele tena tshɛ, sho nangaka ntshikala la kɔlamelo le nde ndo monga lo wedi ande. (Os. 96:4-6) Koko anto amɔtshi wakatɛmɔlaka Nzambi kotondoya dia nsala dui sɔ.

² Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola bɛnyɛlɔ di’anto amɔtshi wakataka dia wekɔ lo wedi wa Jehowa, ko l’etena kakɔ kaamɛ wakasalaka awui wahetsha Jehowa. Wetshelo w’ohomba wayotokondja oma lo bɛnyɛlɔ diawɔ koka tokimanyiya dia ntshikala la kɔlamelo le Jehowa.

3. Lande na kakasale Jehowa la wolo dia nkimanyiya Kɛna, ndo kakɔna kakandawotɛ?

³ Tɔshi ɛnyɛlɔ ka Kɛna. Nde kɔtɛmɔla tozambizambi ta kashi, koko Jehowa kombetawɔ ɔtɛmwɛlɔ ande. Lande na? Jehowa akɛnyi dia Kɛna aki la tokanyi ta kɔlɔ l’otema ande. (1 Jni. 3:12) Jehowa akewola Kɛna ate: “Naka wɛ ntatɛ nsala kɛnɛ kele  ɔlɔlɔ, onde dimi hatoketawɔ? Ko naka wɛ hasadi ngasɔ, kete pɛkato kamboholama la soko. Tɔ kombolaka kahemɛ, ko onde wɛ ayokiahemɛ?” (Eta. 4:6, 7) Jehowa akɛnya hwe dia otondonga Kɛna akayatshumoya ndo akasɔnɛ dia monga lo wedi wa Nzambi, Nde otokoka monga lo wedi wa Kɛna.

4. Kakɔna kakasale Kɛna etena kakinde la diaaso dia monga lo wedi wa Jehowa?

⁴ Otondonga Kɛna akatshikitanya tokanyi tande, Jehowa akakoke mbetawɔ ɔtɛmwɛlɔ ande nto. Koko Kɛna kompokamɛ Nzambi, ko tokanyi ndo nsaki yande ya lokaki yakokonya lo nsala awui wa kɔlɔ. (Jak. 1:14, 15) Etena kaki Kɛna dikɛnda, ondo nde kɔfɔnya pondjo dia nde ayoyɔsɛka Jehowa. Koko nde kombidja yimba lo ɔhɛmwɛlɔ wa Nzambi, nde akatɔmbɔkwɛ Nzambi ndo akadiake ɔnango!

5. Tokanyi takɔna takoka tokonya diaha mbetawɔma le Jehowa?

⁵ Oko Kɛna, ɛlɔ kɛnɛ Okristo ɔmɔtshi mbeyaka mbuta dia nde ekɔ lo ntɛmɔla Jehowa, koko l’etena kakɔ kaamɛ ekɔ lo nsala awui wahetsha Jehowa. (Judɛ 11) Nde koka monga l’ohetoheto l’esambishelo ndo mbɔtɔka mbala la mbala lo nsanganya. Koko l’etena kakɔ kaamɛ, nde koka mbetawɔ dia nsaki y’awui wa mindo, lokaki kana lohetsho mbahemɛ tokanyi tande. (1 Jni. 2:15-17; 3:15) Tokanyi tɔsɔ koka mbokonya lo pɛkato. Ondo anto akina hawoteya kɛnɛ kakanyiyaso kana kasalaso, koko Jehowa mbeyaka. Nde mbeyaka dia kana sho bu lo wedi ande tshɛ lo tshɛ.—Adia Jɛrɛmiya 17:9, 10.

6. Ngande watokimanyiya Jehowa dia mbidja nsaki yaso ya kɔlɔ otshumba?

⁶ Kaanga etena kasalaso munga, Jehowa hatɔsɛkɛ esadi eto. Naka tamboyela mboka ka kɔlɔ, Jehowa tɔlɔmbaka ɔnɛ: “Nyokalole le mi, ko dimi layokalola le nyu.” (Mal. 3:7) Jehowa mbeyaka dia tekɔ la wɛɔdu walɔshanaso la wɔ. Koko nde nangaka dia sho ntshikala nge ndo ntona kɛnɛ kele kɔlɔ. (Isa. 55:7) Naka sho nsala dui sɔ, kete nde tolakaka dia nde ayotokimanyiya ndo ayotosha wolo wele la so ohomba dia mbidja nsaki yaso ya kɔlɔ otshumba.​—Eta. 4:7.

7. Ngande wakashisha Sɔlɔmɔna diɔtɔnganelo diaki lam’asande la Jehowa?

⁷ Etena kaki Sɔlɔmɔna ɔlɔngɔlɔngɔ, nde aki la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa. Nzambi akasha Sɔlɔmɔna lomba l’efula ndo akawosha ɔkɛndɛ w’ohomba wa mbika tɛmpɛlɔ k’olangala la Jɛrusalɛma. Koko Sɔlɔmɔna akashisha diɔtɔnganelo diasande la Jehowa. (1 Ku. 3:12; 11:1, 2) Ɔlɛmbɛ wa Nzambi wakataka dia nkumekanga kopombaka “ntshuka wadi efula, diaha otema ande ndjotakɔ mboka.” (Eoh. 17:17) Sɔlɔmɔna akasekola ɔlɛmbɛ ɔsɔ. L’ekomelo, nde akayonga la wadi 700 ndo eseka 300! (1 Ku. 11:3) Wadiɛnde efula waki ase wedja ekina ndo wakatɛmɔlaka tozambizambi ta kashi. Diakɔ diele, Sɔlɔmɔna akasekola ɔlɛmbɛ okina wa Nzambi waha ntshuka wamato w’ase wedja ekina.​—Eoh. 7:3, 4.

8. Ngande wakanyangiya Sɔlɔmɔna Jehowa?

⁸ Yema yema, Sɔlɔmɔna kotetemala nanga ɛlɛmbɛ wa Jehowa. L’ekomelo nde akayosala awui wa kɔlɔ efula. Nde akake dilambwelo dikambo dia Ashitɔrɛtɛ, jambizambi ya womoto ya kashi, ndo Kɛmɔshɛ, jambizambi ya kashi ndo oma laasɔ, nde akatɛmɔla tozambizambi ta kashi tɔsɔ kaamɛ la wadiɛnde. Sɔlɔmɔna akake dilambwelo sɔ lo dikona dimɔtshi mbɛlɛnganɛ la Jɛrusalɛma lɛnɛ akandake tɛmpɛlɔ ka Jehowa! (1 Ku. 11:5-8; 2 Ku. 23:13) Ondo Sɔlɔmɔna akayakese lo mfɔnya dia Jehowa hatodja yimba lo  awui wa kɔlɔ tshɛ wakandasale lam’ele nde akalambolaka elambo lo tɛmpɛlɔ.

9. Etombelo akɔna wakonge l’ɔtɛ waki Sɔlɔmɔna kompokamɛ ɛhɛmwɛlɔ wa Nzambi?

⁹ Koko Jehowa hadihe pondjo washo lo pɛkato. Bible mbutaka ɔnɛ: “Jehowa akomalɛ Sɔlɔmɔna, nɛ dia otema ande wakamɔ oma le Jehowa Nzambi.” Nzambi akasale la wolo dia nkimanyiya Sɔlɔmɔna. Jehowa “[a]kɛnama le nde mbala 2 ndo [a]kɔɔhɛmɔla lo dikambo diakɔ diaha nde ndjela tozambizambi tokina. Koko nde kokitanyiya kɛnɛ kakawodjangɛ Jehowa.” Etombelo waki la dui sɔ ele, Nzambi kotetemala mbeetawɔ ndo nde kombosukɛ. Jehowa kombetawɔ dia tokanula ta Sɔlɔmɔna mbolɛ lo wodja w’otondo w’Isariyɛlɛ ndo vɔ waki l’ekakatanu wa wolo l’edja k’ɛnɔnyi nkama.​—1 Ku. 11:9-13.

10. Kakɔna kakoka ndanya diɔtɔnganelo dia dimɛna diele lam’asaso la Jehowa?

¹⁰ Naka sho nsɔna angɛnyi wahashihodia kana wahalɛmiya atɔndɔ wa Nzambi, kete vɔ koka nsɛngiya ekanelo kaso ndo ndanya diɔtɔnganelo diaso la Jehowa. Vɔ koka monga ase etshumanelo, koko vɔ bu la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa. Kana vɔ koka monga ewotɔ aso, asukanyi, asekaso wa l’olimu kana asekaso wa la kalasa wahatɛmɔla Jehowa. Naka anto wonga la so kaamɛ hawɔsɛnɛ lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wa Jehowa, kete vɔ koka tɔsɛngiya lo yɛdikɔ y’efula lo yoho yakokaso ndjoshisha diɔtɔnganelo dia dimɛna diele lam’asaso la Nzambi.

11. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia nsɔna angɛnyi aso?

¹¹ Adia 1 Kɔrɛtɔ 15:33. Anto efula wekɔ la waonga amɔtshi w’amɛna. Ndo aha mbala tshɛ mbasala wanɛ wahatɛmɔla Jehowa akambo wa kɔlɔ. Ondo wɛ mbeyaka anto amɔtshi wa ngasɔ. Onde dui sɔ nembetshiyaka dia vɔ wekɔ angɛnyi w’amɛna? Ngande wongawɔ la shɛngiya lo diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa? Onde vɔ kokimanyiyaka dia ndeka ndjasukanya la Nzambi? Kakɔna koleki mɛtɛ ohomba le anto asɔ? Awui akɔna wasawolawɔ? Onde vɔ ndekaka nsawola dikambo dia diangɔ dieke katomba, falanga, telefɔnɛ, ɔrdinatɛrɛ, tɔkɛnyɔ ndo diangɔ dikina? Onde mbala efula vɔ tɛkɛtaka kɔlɔ lo dikambo di’anto akina? Onde vɔ nangaka nsala tɔsɛkɛsɛkɛ t’awui wa mindo? Yeso akahɛmɔla ɔnɛ: “Oma l’efula k’akambo wele l’otema mbatɛkɛta onyɔ.” (Mat. 12:34) Naka wɛ amboshihodia dia anto wonga kaamɛ la yɛ wekɔ lo ndanya diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa, kete ɔsa yɛdikɔ! Susa wenya wongayɛ kaamɛ la wɔ ndo naka ekɔ ohomba, hembola lɔngɛnyi la wɔ.​—Tok. 13:20.

12. a) Kakɔna kakatɛ Jehowa ase Isariyɛlɛ yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntomba oma l’Edjibito? b) Kakɔna kakate ase Isariyɛlɛ etena kakawatɛ Nzambi dia vɔ monga la kɔlamelo?

¹² Sho koka nto nkondja wetshelo oma lo kɛnɛ kakatombe l’ɔkɔngɔ wa Jehowa ntshungola ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito. Etena kakatshumana wodja la ntondo ka Dikona dia Sinayi, Jehowa akɛnama le wɔ lo yoho ya diambo! Vɔ wakɛnyi dinge di’odima, angadimu, edinga ndo wakoke akungola, londjo la wolo lele oko la dimama. (Eto. 19:16-19) Oma laasɔ, vɔ wakoke Jehowa ata ate: Dimi lekɔ “Nzambi kalɔmba dia mamemami paka dimɛ oto.” Nde akalake dia nde ayonga la kɔlamelo le wanɛ wawoka ngandji ndo wakitanyiya ɛlɛmbɛ ande. (Adia Etombelo 20:1-6.) Jehowa akasale di’ase Isariyɛlɛ mbeya dia naka vɔ ntshikala lo wedi ande, kete nde ayonga lo wedi awɔ. Otondonga ndo wɛ mbaki l’olui wa woke ɔsɔ, ngande wotoyoyaoka etena kotoyoka ɛtɛkɛta wa Jehowa? Ondo wɛ otota oko wakate ase Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Tambetawɔ dia nsala kɛnɛ tshɛ kakatshi Jehowa.” (Eto. 24:3) Koko kombeta edja la ntondo ka laasɔ, dui dimɔtshi diakatombe diakadje kɔlamelo y’ase Isariyɛlɛ le Nzambi l’ohemba. Naa dui diakɔ?

13. Kakɔna kakadje kɔlamelo y’ase Isariyɛlɛ l’ohemba?

¹³ Ase Isariyɛlɛ wakoke wɔma l’ɔtɛ wakɛnama wolo wa Nzambi lo yoho ya diambo, ko Mɔsɛ akadɛ lo Dikona dia Sinayi ndo akatosawola la Jehowa lo dikambo diawɔ. (Eto. 20:18-21) Koko Mɔsɛ akatoviya lo dikona. Akɛnama dia wodja wakatshikala l’oswe wa shɛnga aha l’ɔnɔmbɔdi. Kakɔna kakawahombe nsala? Mɛnamaka di’ase Isariyɛlɛ wakayaɛkɛka efula le ɔnɔmbɔdi w’onto, Mɔsɛ. Vɔ wakayakiyanya ndo wakatɛ Arɔna ɔnɛ: “Otosale nzambi kɛmɔtshi kahomba tatshɔka la ntondo kaso, nɛ dia hateye kɛnɛ kambotokomɛ Mɔsɛ, pami kakatotondja oma lo wodja w’Edjibito.”​—Eto. 32:1, 2.

14. Kakɔna kakasale ase Isariyɛlɛ kakaakonya dia ndjakesa lo tokanyi, ndo kakɔna kakasale Jehowa?

¹⁴ Ase Isariyɛlɛ wakeyaka dia aki kɔlɔ ntɛmɔla dikishi. (Eto. 20:3-5) Koko aha la ntshimbatshimba vɔ wakatatɛ ntɛmɔla yana ya ngɔmbɛ ya paonyi! Kaanga mbakawasekola ɔlɛmbɛ wa Jehowa, vɔ wakayakesaka lo mfɔnya ɔnɛ vɔ wakatetemala monga lo wedi wa Jehowa. Arɔna akate dia ɔtɛmwɛlɔ wa yana ya ngɔmbɛ ɔsɔ waki “fɛtɛ dikambo dia Jehowa”! Kakɔna kakasale Jehowa? Nde akatɛ Mɔsɛ dia wodja “wambosala kɔlɔ k’efula” ndo wambotshika “mboka kakamawadjangɛ dia vɔ mbidjɛ.” Jehowa akomala efula woho wele nde akatatɛ nkanyiya dia ndanya wodja w’otondo.​—Eto. 32:5-10.

15, 16. Ngande wakɛnya Mɔsɛ la Arɔna dia vɔ waki tshɛ lo tshɛ lo wedi wa Jehowa? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

¹⁵ Jehowa ekɔ Nzambi ka kɛtshi. Nde akɔshi yɛdikɔ yaha ndanya wodja ɔsɔ. Koko, nde akasha ase Isariyɛlɛ diɛsɛ dia mɛnya kana vɔ wayolanga mbeta lo wedi ande. (Eto. 32:14) Etena kakɛnyi Mɔsɛ wodja wada ekoko, wemba esambo, ndo wanɔ lokombe la ntondo ka ekishi, nde akatshatsha yana ya ngɔmbɛ ya paonyi ndo akayikonya ofushi oto. Oma laasɔ nde akate la dui dia wolo ate: “Akɔna ele lo wedi wa Jehowa? Nde aye le mi!” Ko “ase Lɛwi tshɛ wakatshumana lalende.”​—Eto. 32:17-20, 26.

¹⁶ Kaanga mbele Arɔna akasale yana ya ngɔmbɛ ya paonyi, nde akayatshumoya ndo nde l’ase Lɛwi akina wakasɔnɛ dia mbeta lo wedi wa Jehowa. Anto waki la kɔlamelo asɔ wakɛnya hwe dia vɔ komonga  lo wedi w’atshi wa pɛkato. Ɔsɔ aki ɔsɔnwɛlɔ wa lomba nɛ dia l’ɔkɔngɔ diko, lushi lakɔ laamɛ, nunu dia wanɛ wakatɛmɔla yana ya ngɔmbɛ ya paonyi wakavu. Koko wanɛ waki lo wedi wa Jehowa wakahandɔ ndo Nzambi akalake dia mbatshɔkɔla.​—Eto. 32:27-29.

17. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo kɛnɛ kakafunde Pɔɔlɔ lo dikambo dia yana ya ngɔmbɛ ya paonyi?

¹⁷ Wetshelo akɔna wakondjaso? Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akate ate: “Akambo asɔ wakayala bɛnyɛlɔ le so” diaha sho “[ndjala pondjo] atɛmɔdi wa dikishi.” Pɔɔlɔ akalembetshiya dia ɛkɔndɔ wa ngasɔ “wakafundama dia tɔhɛmɔla sho wanɛ wele komelo ya akongɛ w’akambo yamboya. Ɔnkɔnɛ, ɔnɛ lafɔnya ate nde memala, ayalame diaha nde nkɔ.” (1 Kɔr. 10:6, 7, 11, 12) Oko wakadite Pɔɔlɔ, kaanga wanɛ wakambɛ Jehowa koka ndjoyasha lo nsala kɛnɛ kele kɔlɔ. Vɔ mbeyaka kaanga mfɔnya dia Jehowa ekɔ lo ntetemala mbaetawɔ. Koko aha ɔnɛ onto ekɔ lo nanga monga ɔngɛnyi wa Jehowa kana ekɔ lo mbuta dia nde ekɔ la kɔlamelo, kete dui sɔ nembetshiyaka dia weho akɔ tshɛ Jehowa ekɔ lo mbetawɔ.​—1 Kɔr. 10:1-5.

18. Kakɔna kakoka tokonya dia mboka Jehowa ɔkɔngɔ, ndo etombelo akɔna wakoka monga la dui sɔ?

¹⁸ Etena kaki Mɔsɛ ataye oma lo Sinayi esadi oko wakalongamɛka ase Isariyɛlɛ, vɔ wakayakiyanya. Naka ekomelo ka dikongɛ nɛ kataye esadi oko walongamɛso, sho la wɔ koka ndjakiyanya. Sho koka ntatɛ mfɔnya dia nshi yayaye y’amɛna yatolaka Jehowa yeke etale efula kana ɔnɛ alaka ande hawotokotshama ndo sho koka ntatɛ ndjasha tshɛ lo kɛnɛ kalangaso lo dihole dia ndjasha lo kɛnɛ kalanga Jehowa. Naka sho bu la yewo, kete sho koka mboka Jehowa ɔkɔngɔ ndo nsala awui wakiso kɔfɔnyaka dia sho koka mbasala.

19. Ahombaso mbohɔka mbala tshɛ, ndo lande na?

¹⁹ Jehowa tɔlɔmbaka dia sho mbokitanyiya tshɛ lo tshɛ ndo mbɔtɛmɔla paka ndamɛ oto. (Eto. 20:5) Lande na katɔlɔmbande dui sɔ? Nɛ dia nde tokaka ngandji. Naka hatosale kɛnɛ kalanga Jehowa, kete tayosala kɛnɛ kalanga Satana ndo dui sɔ diayonga l’etombelo wa kɔlɔ le so. Pɔɔlɔ akate ate: “Hanyokoke monga nyanɔ lo dikɔhɔ dia Jehowa ko nyanɔ ndo lo dikɔhɔ di’ɛdiɛngɛ. Hanyokoke monga nyalɛ lo ‘mɛsa wa Jehowa’ ko nyalɛ ndo lo mɛsa w’ɛdiɛngɛ.”​—1 Kɔr. 10:21.

20. Ngande wakoka Jehowa tokimanyiya kaanga etena kambotosala munga?

²⁰ Kɛna, Sɔlɔmɔna ndo ase Isariyɛlɛ tshɛ waki la diaaso dia ndjatshumoya ndo ntshikitanya dionga diawɔ. (Ets. 3:19) Mbokɛmaka dia Jehowa hasasɛ dia nsɛka anto l’ɔtɛ wambowosala munga. Tokanyiya woho wakandadimanyiya Arɔna. Ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa ekɔ lo tosha ɛhɛmwɛlɔ wa la ngandji dia tokokɛ diaha nsala kɛnɛ kele kɔlɔ. Nde kambaka la Bible, ekanda aso, ndo Akristo akina. Naka sho mbidja yimba lo ɛhɛmwɛlɔ wa Jehowa, kete sho koka monga l’eshikikelo dia nde ayotoka kɛtshi.

21. Ahombaso nsala etena kɔtɔ kɔlamelo yaso le Jehowa l’ohemba?

²¹ Ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika wa Jehowa wekɔ l’oyango ɔmɔtshi. (2 Kɔr. 6:1) Vɔ toshaka diaaso “dia ntona akambo wa kɔlɔ ndo nsaki y’andja ɔnɛ.” (Adia Tito 2:11-14.) Lo dikongɛ nɛ, tayongaka l’akambo amɔtshi wayodja kɔlamelo yaso le Jehowa l’ohemba. Ɔnkɔnɛ, yashikikɛ dia ntshikala tshɛ lo tshɛ lo wedi wa Jehowa ndo ohɔka dia “Jehowa Nzambi kayɛ kahombayɛ mboka wɔma, nde kahombayɛ kambɛ,” ndo “nde kahombayɛ mamema”!​—Eoh. 10:20.