1, 2. Mendɛ le Jehowa kɛdikɛdi na?

TEKƆ lo nsɛna lo “tena dia paa” dia “wolo mbikikɛ.” (2 Tim. 3:1) Ndo lɔsɛnɔ layoleka monga wolo ntondo ka Jehowa ndanya andja wa kɔlɔ ɔnɛ ndo mbela wɔladi wa mɛtɛ la nkɛtɛ. Diakɔ diele, sho pombaka ndjambola ɔnɛ: ‘Le onto akɔna ayangami ekimanyielo ndo ɛlɔmbwɛlɔ?’ Sho koka mbita mbala kakɔ ɔtɔi ɔnɛ “le Jehowa” ndo ɔsɔ ekɔ okadimwelo woleki dimɛna.

² Mendɛ le Jehowa kɛdikɛdi na? Ndo ngande wakokaso ndjashikikɛ ɔnɛ tekɔ lo ntetemala mendɛ le nde etena keso l’ekakatanu? Ambeta edja efula, ofundji ɔmɔtshi wa Bible akalembetshiya polo lo yɛdikɔ yakɔna yahombaso mendɛka le Jehowa etena keso l’ohomba w’ekimanyielo. (Adia Osambo 123:1-4.) Nde akate dia etena kendɛso le Jehowa, tekɔ oko ose olimu wendɛ le nkumɛnde. Lo woho akɔna? Ose olimu mendɛka kana ndjaɛkɛka le nkumɛnde dia mbosha mbo ya ndɛ ndo mbokokɛ. Koko nde pombaka nto mendaka nkumɛnde l’etete dia nshihodia kɛnɛ kalanga nkumɛnde dia nde nsala ndo oma laasɔ nde pombaka kisala. Woho akɔ waamɛ mbele,  sho pombaka mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi la yambalo lushi tshɛ dia nshihodia kɛnɛ kalanga Jehowa dia sho nsala ndo oma laasɔ sho pombaka kisala. Paka lo nsala ngasɔ mbakokaso monga l’eshikikelo dia Jehowa ayotokimanyiya etena keso l’ohomba w’ekimanyielo.​—Ɛf. 5:17.

3. Kakɔna kakoka mbekola yimba yaso diaha sho mendɛ le Jehowa?

³ Kaanga mbeyaso dia sho pombaka mendɛka le Jehowa nshi tshɛ, lo tena dimɔtshi yimba yaso koka ndjekɔ. Kɛsɔ mbakakomɛ Maata, ɔngɛnyi wa ma ma wa Yeso. ‘Yimba yande yakekɔ l’elimu efula waki lande.’ (Luka 10:40-42) Naka Maata laki la kɔlamelo akekola yimba yande kaanga mbaki Yeso kaamɛ la nde, kete hatohombe mamba dia sho lawɔ koka mbekola yimba yaso. Ko kakɔna kakoka tekola yimba diaha mendɛ le Jehowa? Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola woho wakoka yimba yaso mbekɔ l’ɔtɛ wa kɛnɛ kasala anto akina. Ndo tayeka woho wakokaso ntetemala mendɛ le Jehowa.

4. Lande na kakokaso mamba dia Mɔsɛ akashisha diɛsɛ dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka?

⁴ Lo mɛtɛ, Mɔsɛ akendɛka le Jehowa dia nkondja ɛlɔmbwɛlɔ. Bible totɛka dia “nde akatshikala nge oko onto lɛna Ɔnɛ lahɛnama.” (Adia Hɛbɛru 11:24-27.) Tɔ mbitaka nto ɔnɛ “ndooko omvutshi wakayala nto pondjo lo Isariyɛlɛ oko Mɔsɛ lele Jehowa akaweyaka elungi lo elungi.” (Eoh. 34:10) Koko kaanga mbele Mɔsɛ aki ɔngɛnyi wa ma ma wa Jehowa, nde akashisha diɛsɛ dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka. (Wal. 20:12) Kakɔna kakatombe?

5-7. Kakɔna kakatombe yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ ntomba oma l’Edjibito, ndo kakɔna kakasale Mɔsɛ?

⁵ Kokoka ngɔndɔ hiende l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ ntomba oma l’Edjibito ndo ntondo ka vɔ nkoma lo Dikona dia Sinayi, dui dimɔtshi dia wolo diakatombe. Wodja wakatatɛ ngunanguna nɛ dia ashi komonga. Vɔ wakatatɛ ngunɛngunɛ Mɔsɛ ndo wakomala efula, ko “Mɔsɛ akalelɛ Jehowa ate: ‘Ayomosala la anto anɛ? Keema edja vɔ wayomboka ave!’” (Eto. 17:4) Jehowa akatɛ Mɔsɛ hwe kɛnɛ kakandahombe nsala. Jehowa akawotɛ dia mbɔsa danga diande ndo dikɔmɔla lo dive la Hɔrɛbɛ. Bible mbitaka ɔnɛ: “Mɔsɛ akasale ngasɔ lo washo wa dikumanyi dia l’Isariyɛlɛ.” Oma laasɔ ashi wakatombe, ase Isariyɛlɛ wakakondja ashi efula wa nnɔ ndo okakatanu wakakandɔ.​—Eto. 17:5, 6.

⁶ Bible totɛka dia Mɔsɛ akelɛ dihole sɔ ɔnɛ Masa, kitshimudi ate “Mbidja l’ohemba” ndo Meriba, kitshimudi ate “Owanu.” Lande na? “L’ɔtɛ wa londjo lakawodjɛ ase Isariyɛlɛ ndo nɛ dia vɔ wakadje Jehowa l’ohemba lo mbuta ɔnɛ: ‘Onde Jehowa ekɔ l’atei aso, kana bu?’”​—Eto. 17:7.

⁷ Ngande wakayaoke Jehowa lo dikambo dia kɛnɛ kakatombe la Meriba? Nde akɛnyi di’ase Isariyɛlɛ wakɔtɔmbɔkwɛ nde ndo lowandji lande, koko aha Mɔsɛ oto. (Adia Osambo 95:8, 9.) Kɛnɛ kakasale ase Isariyɛlɛ kaki kɔlɔ efula. Koko Mɔsɛ akasale dui dia dimɛna. Nde akendɛ le Jehowa ndo oma laasɔ nde akayele la yambalo tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ kande.

8. Kakɔna kakatombe suke la ekomelo ka lɔkɛndɔ l’ase Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga?

⁸ Ko, naa dui dia woho akɔ waamɛ diakatombe l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi oko 40? Ase Isariyɛlɛ waki suke la ekomelo ka lɔkɛndɔ lawɔ la l’oswe wa shɛnga. Vɔ wakakome lo dihole dimɔtshi suke la Kadɛshɛ, suke la olelo wa Nkɛtɛ ya Daka.  Dihole sɔ diɔ lawɔ diakayelamɛ Meriba. * Lande na? Nɛ dia ase Isariyɛlɛ wakangunanguna nto nɛ dia ashi komonga. (Wal. 20:1-5) Koko l’etena kɛsɔ, Mɔsɛ akasale munga ka woke.

9. Ɛlɔmbwɛlɔ akɔna wakasha Jehowa Mɔsɛ, ko kakɔna kakasale Mɔsɛ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

⁹ Kakɔna kakasale Mɔsɛ etena kakatɔmbɔkɔ wodja? Mbala kɛsɔ nto, nde akendɛ le Jehowa dia nkondja ɛlɔmbwɛlɔ. Koko l’etena kɛsɔ, Jehowa kombitɛ Mɔsɛ dia nkɔmɔla danga lo dive. Nde akatɛ Mɔsɛ dia mbɔsa danga diande ko ntshɔ la wodja suke la dive ndo oma laasɔ nde mbitɛ dive dia ntondja ashi. (Wal. 20:6-8) Onde ngasɔ mbakasale Mɔsɛ? Ndooko. Nde akatshimbe wɔɔngɔ ndo akomala, diakɔ diakandatɛ wodja la dui dia wolo ate: “Nyu atɔmbɔki le, nyohokame! Onde tonyotondje ashi oma lo dive nɛ?” Oma laasɔ, nde akakɔmɔla danga lo dive, aha tsho mbala ɔtɔi, koko mbala hiende.​—Wal. 20:10, 11.

10. Kakɔna kakasale Jehowa l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakasale Mɔsɛ?

¹⁰ Jehowa akomalɛ Mɔsɛ efula. (Eoh. 1:37; 3:26) Lande na kakomala Jehowa? Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi mbeyaka monga ko Mɔsɛ kondjela ɛlɔmbwɛlɔ wakawosha Jehowa mbala ka hende.

11. Lo nkɔmɔla danga lo dive, lande na kele Mɔsɛ akakoke nkonya ase Isariyɛlɛ dia mfɔnya ɔnɛ Jehowa kosala dihindo?

¹¹ Ondo ɔkɔkɔ okina wekɔ wakomala Jehowa. Ave wa la Meriba ka ntondo wekɔ ave wa wolo efula. Oyadi onto kɔkɔmɔlaka ave asɔ la wolo wa ngande, ndooko lakoka nongamɛ di’ashi ntomba oma lɔkɔ. Koko ave wa la Meriba ka hende ntshikitana etale. Efula ka l’atei awɔ wekɔ yoho mɔtshi y’ave welamɛ calcaire. Lam’ele calcaire ekɔ woho ɔmɔtshi wa dive dia wɔdu, mbala efula ashi mbɔtɔka lɔkɔ ko totshumana l’ɛse ka nkɛtɛ. Oma laasɔ, anto koka nkondja ashi asɔ lo ntshima wosho lo dive diakɔ. Ko etena kakakɔmɔla Mɔsɛ danga lo dive lo dihole dia mbitɛ dive dia ntondja ashi, onde ase Isariyɛlɛ wakakoke mfɔnya ɔnɛ ashi wakatombe oko wokowotombaka ndo ɔnɛ aha l’ɔtɛ wa dihindo diakasale Jehowa? * Hatokoke mbuta dui sɔ l’eshikikelo.

12. Naa ɔkɔkɔ okina ondo wakomalɛ Jehowa Mɔsɛ la Arɔna?

¹² Ondo ɔkɔkɔ okina wekekɔ wakomalɛ Jehowa Mɔsɛ nde la Arɔna. Mɔsɛ akatɛ wodja ate: “Onde tonyotondje ashi oma lo dive nɛ?” Etena kakate Mɔsɛ ate “tonyotondje,” ondo nde akatɛkɛtaka dikambo dia nde la Arɔna. Kɛnɛ kakate Mɔsɛ kɔmɛnya dilɛmiɛlɔ nɛ dia nde kombisha Jehowa lotombo tshɛ lo dikambo dia dihindo sɔ. Osambo 106:32, 33 mbutaka ɔnɛ: “Vɔ wakawokiya nkɛlɛ suke la ashi wa Meriba, ko akambo wakayala kɔlɔ le Mɔsɛ l’ɔtɛ awɔ. Vɔ wakookiyanya lo lomu, ko nde akatɛkɛta la esasesase la ɛlɔmɔ ande.” * (Wal. 27:14) Mɔsɛ kombisha Jehowa lotombo lahombande nongola. Jehowa akatɛ Mɔsɛ la Arɔna ate: “Nyu 2 nyakɔnyɔla didjango diami.”  (Wal. 20:24) Ɔsɔ aki mɛtɛ pɛkato ka woke efula!

13. Lande na kele yoho yakasha Jehowa Mɔsɛ dilanya aki dui diakoka ndo diele la losembwe?

¹³ Jehowa akalɔmbaka Mɔsɛ la Arɔna akambo efula, nɛ dia vɔ mbakalɔmbɔlaka wodja Ande. (Luka 12:48) Lo nshi y’edjedja, Jehowa kombetawɔ lɔlɔnga lɔmɔtshi l’otondo l’ase Isariyɛlɛ dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka nɛ dia vɔ wakɔtɔmbɔkwɛ. (Wal. 14:26-30, 34) Diakɔ diele, aki dui diakoka ndo dia losembwe dia Jehowa mbisha Mɔsɛ dilanya woho akɔ waamɛ etena kakandatɔmbɔkɔ. Oko atɔmbɔki akina, Mɔsɛ kombetawɔma dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka.

14, 15. Kakɔna kakakonya Mɔsɛ dia tɔmbɔkwɛ Jehowa?

¹⁴ Kakɔna kakakonya Mɔsɛ dia tɔmbɔkwɛ Jehowa? Tende nto kɛnɛ kata Osambo 106:32, 33 ɔnɛ: “Vɔ wakawokiya nkɛlɛ suke la ashi wa Meriba, ko akambo wakayala kɔlɔ le Mɔsɛ l’ɔtɛ awɔ. Vɔ wakookiyanya lo lomu, ko nde akatɛkɛta la esasesase la ɛlɔmɔ ande.” Diakɔ diele, kaanga mbakatɔmbɔkwɛ ase Isariyɛlɛ Jehowa, Mɔsɛ mbakakiyana ndo mbaki la nkɛlɛ. Nde kondjakimɛ, koko akatɛkɛta aha la nkanyiya etombelo wakahombe monga.

¹⁵ Mɔsɛ kotetemala mendɛ le Jehowa nɛ dia nde aketawɔ dia kɛnɛ kakasale anto akina mbekola yimba yande. Etena kakangunanguna wodja mbala ka ntondo lo dikambo di’ashi, Mɔsɛ akasale kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ. (Eto. 7:6) Koko ondo nde akayɔkɔmɔ ndo akayonyanga nɛ dia ase Isariyɛlɛ wakatɔmbɔkɔ l’edja k’ɛnɔnyi efula. Mbeyaka monga ko l’etena kɛsɔ Mɔsɛ akakanyiyaka paka dia nsaki yande lo dihole dia nkanyiya yoho yakandakoke ntombola Jehowa.

16. Lande na kahombaso nkana yimba lo kɛnɛ kakasale Mɔsɛ?

¹⁶ Naka Mɔsɛ omvutshi wa kɔlamelo akakoke mbekola yimba ndo nsala pɛkato, kete dui diakɔ diamɛ koka esadi eto tokomɛ. Mɔsɛ aki suke la mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka ndo sho tekɔ suke la mbɔtɔ l’andja w’oyoyo. (2 Pe. 3:13) Hatolange mɛtɛ nshisha diɛsɛ dia laande sɔ. Koko dia mbɔtɔ l’andja w’oyoyo, sho pombaka ntetemala mendɛ le Jehowa ndo mbokitanyiyaka nshi tshɛ. (1 Jni. 2:17) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo munga kakasale Mɔsɛ?

17. Ngande wakokaso mbewɔ dia nshisha ndjakimɛ kaso etena keso la nkɛlɛ?

¹⁷ Toshishake ndjakimɛ etena keyɛ la nkɛlɛ. Lo tena dimɔtshi sho pomanaka la ekakatanu akɔ waamɛ mbala la mbala. Koko Bible mbutaka ɔnɛ: “Tatotshikake nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, nɛ dia l’etena kahombama, tayona naka hatohekwe.” (Ngal. 6:9; 2 Tɛs. 3:13) Etena katomadia onto kana dui dimɔtshi mbala la mbala, onde sho kanaka yimba ntondo ka ntɛkɛta? Onde sho mongaka la ndjakimɛ? (Tok. 10:19; 17:27; Mat. 5:22) Etena katosalɛ anto akina kɔlɔ, sho pombaka mbeka dia ‘tshikɛ nkɛlɛ ka Nzambi dihole,’ kana ntshika dia Jehowa mɛnya nkɛlɛ kande. (Adia Rɔmɔ 12:17-21.) Kakɔna kalembetshiya dui sɔ? Lo dihole dia sho momala, sho kongaka la solo dia lotutsha dia Jehowa nsala dui dimɔtshi lo kɛnɛ kendana la okakatanu aso etena kɛnande dimɛna. Naka sho nsɔmbɔya lo dihole dia mendɛ le Jehowa, kete hatotɛnya dia sho mbɔlɛmiyaka.

18. Kakɔna kahombaso mbohɔka lo kɛnɛ kendana la ndjela ɛlɔmbwɛlɔ?

 ¹⁸ Yela la yambalo tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ w’eyoyo. Onde sho ndjelaka la kɔlamelo tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ w’eyoyo watosha Jehowa? Hatohombe ntetemala nsala akambo lo yoho yakatasalaka ntondo paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ ngasɔ mbokotosalaka. Koko, sho pombaka aha la ntshimbatshimba ndjela ɛlɔmbwɛlɔ tshɛ k’oyoyo katosha Jehowa lo tshimbo y’okongamelo ande. (Hɛb. 13:17) Ndo nto, sho pombaka monga la yambalo diaha “ta[mba] kɛnɛ kofundami.” (1 Kɔr. 4:6) Etena kayelaso ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa la yambalo tshɛ, sho tetemalaka mendɛ le nde.

19. Ngande wakokaso mbewɔ diaha munga y’anto akina ndanya diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa?

¹⁹ Tetawɔke munga y’anto akina ndanya diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa. Naka sho ntetemala mendɛ le Jehowa, kete hatotolanya diɔtɔnganelo diasaso la nde kana momala l’ɔtɛ wa kɛnɛ kasala anto akina. Dui sɔ diekɔ ohomba efula, djekoleko naka oko Mɔsɛ tekɔ la ɔkɛndɛ ɔmɔtshi l’okongamelo waki Nzambi. Lo mɛtɛ, onto tshɛ l’atei aso pombaka nkamba efula ndo nɛmiya Jehowa dia shimbamɛ. (Flpɛ. 2:12) Koko naka tekɔ l’ɛkɛndɛ efula, kete Jehowa ayotɔlɔmba akambo efula. (Luka 12:48) Koko naka sho mɛtɛ mbokaka Jehowa ngandji, kete ndooko ɛngɔ kayototakanya kana tokakitola la ngandji kande.​—Os. 119:165; Rɔmɔ 8:37-39.

20. Kakɔna kahombaso ndjashikikɛ dia nsala?

²⁰ Tekɔ lo nsɛna lo tena dia wolo ndo di’ekakatanu. Diakɔ diele ekɔ ohomba efula dia sho ntetemala mendɛ le Jehowa, lele “lo kiti ka lowandji l’olongo,” dia sho nshihodia kɛnɛ kalangande sho nsala. Hatohombe pondjo mbetawɔ dia kɛnɛ kasala anto akina ndanya diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Kɛnɛ kakakomɛ Mɔsɛ toshaka wetshelo w’ohomba efula ɔnɛ. Lo dihole dia sho nsala akambo lo tshambandeko etena kambosala anto akina munga, sho pombaka ndjashikikɛ dia “[mendɛ] le Jehowa Nzambi kaso polo lam’ayondotooka kɛtshi.”​—Os. 123:1, 2.