Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 42

Onde wɛ ekɔ “suke dia nkitanyiya”?

Onde wɛ ekɔ “suke dia nkitanyiya”?

“Lomba l’oma la diko lekɔ . . . suke dia nkitanyiya.”—JAK. 3:17.

OSAMBO 101 Tokambe lo kaamɛ

AWUI WAYƆTƐKƐTAMA a

1. Lande na kakoka monga wolo le so dia monga l’okitanyiya?

 ONDE lo ntena dimɔtshi wɛ toyaokaka dia ekɔ wolo wɛ monga l’okitanyiya? Ngasɔ mbakidiɔ ndo lo dikambo dia nkumekanga Davidɛ, koko nde akalɔmbɛ Nzambi ate: “Otshutshuya nsaki ka l’etei kami ka nanga kokitanyiya.” (Os. 51:12) Davidɛ akokaka Jehowa ngandji. Koko lo ntena dimɔtshi nde aki l’okakatanu dia monga l’okitanyiya ndo ngasɔ mbakokadiɔ monga ndo le so. Lande na? Ntondotondo, takahowɔ mbekelo kaha monga l’okitanyiya. Dui dia hende, Satana salaka tshɛ dia totshutshuya dia ntɔmbɔkɔ oko wakandasale. (2 Kɔr. 11:3) Dui dia sato, sho dingama l’andja wele la kanyi y’ɔtɔmbɔkwɛlɔ, “yimba yakamba olimu ɛlɔ kɛnɛ le ana wele bu l’okitanyiya.” (Ɛf. 2:2) Sho pombaka nsala la wolo aha tsho dia ndɔshana la mbekelo kaso ka nsala pɛkato, koko ndo nto nshika ntanga lo tɔsɛngiya ta Diabolo ndo t’andja ɔnɛ watotshutshuya diaha sho monga l’okitanyiya. Sho pombaka mbidja welo wa nkitanya Jehowa ndo nkitanyiya wanɛ wakandasɔnɛ ndo wakandasha yema ya lowandji.

2. Kakɔna kalembetshiya “monga suke dia nkitanyiya”? (Jakɔba 3:17)

2 Adia Jakɔba 3:17. Jakɔba akatshutshuyama la nyuma k’ekila dia mbuta di’anto wele la lomba mongaka “suke dia nkitanyiya.” Ohokanyiya kɛnɛ kalembetshiya dui sɔ. Sho pombaka nomɔlomɔ ndo monga suke dia nkitanyiya wanɛ wele Jehowa akawasha yema ya lowandji. Koko, Jehowa halongamɛ dia sho nkitanyiya onto latɔlɔmba diaha sho nkitanyiya wadjango Ande.—Ets. 4:​18-20.

3. Lande na kele ekɔ dui di’ohomba le Jehowa dia sho nkitanyiya wanɛ wele la yema ya lowandji laadiko diaso?

3 Sho mbeyaka ndjaoka dia ekɔ wɔdu nkitanyiya Jehowa lo dihole dia nkitanyiya onto. Laadiko a laasɔ, Jehowa okotoshaka ɛlɔmbwɛlɔ ka kokele. (Os. 19:7) Koko anto wele la yema ya lowandji bu kokele. Kaanga mbediɔ ngasɔ, Shɛso lele l’olongo akasha anto amɔtshi yema ya lowandji, ɛnyɛlɔ ambutshi, ewandji wa lɛɛta ndo dikumanyi. (Tok. 6:20; 1 Tɛs. 5:12; 1 Pe. 2:​13, 14) Etena kawakitanyiyaso, sho mongaka suke dia nkitanyiya Jehowa. Nyɛsɔ tɔsɛdingole woho wakokaso monga l’okitanyiya otsha le anto wele Jehowa akawasha yema ya lowandji, kaanga mbele lo ntena dimɔtshi sho mbeyaka monga l’okakatanu dia mbetawɔ ndo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kawɔ.

KITANYIYA AMBUTSHI AYƐ

4. Lande na kele ana efula hawokitanyiya ambutshi awɔ?

4 Ɛlɔngɔlɔngɔ dingama l’asekawɔ “wahakitanyiya awui w’ambutshi awɔ.” (2 Tim. 3:​1, 2) Lande na kele efula ka l’atei awɔ bu l’okitanyiya? Amɔtshi mɛnaka di’ambutshi awɔ wekɔ akanga wa dungi pende. Ambutshi amɔtshi salaka kɛnɛ kotshitanyi la katɛwɔ anawɔ dia nsala ndo anawɔ mɛnaka dia dui sɔ keema la losembwe. Akina fɔnyaka dia lam’ele andja wambotshikitana lo yɛdikɔ y’efula, alako w’ambutshi awɔ wambeta loowe kana wamboleka mbadja lo shasa. Naka wɛ eke dikɛnda, onde ngasɔ mbɔsayɛ akambo? Efula mɛnaka dia ekɔ wolo nkitanyiya didjango dia Jehowa diata ɔnɛ: “Nyokitanyiya ambutshi anyu lo woho wetawɔma le Nkumadiɔndjɔ, nɛ dia dikambo sɔ diekɔ ɔlɔlɔ.” (Ɛf. 6:1) Kakɔna kakoka kokimanyiya dia nsala dui sɔ?

5. Lande na kele ekɔ dui dia diambo dia Yeso nkitanyiya ambutshi ande, okowofundamidiɔ lo Luka 2:​46-52?

5 Wɛ koka mbeka dia monga l’okitanyiya oma l’ɛnyɛlɔ koleki dimɛna, mbuta ate ka Yeso. (1 Pe. 2:​21-24) Nde aki onto la kokele laki l’ambutshi waki komonga kokele. Koko Yeso akalɛmiyaka ambutshi ande kaanga etena kakawasalaka munga ndo kakiwɔ kombeeyaka dimɛna lo ntena dimɔtshi. (Eto. 20:12) Tende dui dimɔtshi diakatombe lam’akakotsha Yeso ɛnɔnyi 12. (Adia Luka 2:​46-52.) Ambutshi ande wakotshike la Jɛrusalɛma. Yɔsɛfu nde la Mariya waki l’ɔkɛndɛ wa wolo wa ndjashikikɛ dia anawɔ tshɛ wekɔ l’atei w’olui w’anto wakande lɔkɛndɔ dia nkalola la waakawɔ l’ɔkɔngɔ wa fɛtɛ. Etena kakatoshola Yɔsɛfu nde la Mariya Yeso, Mariya akohangwɛ l’ɔtɛ wakandatshikala la Jɛrusalɛma! Yeso akakoke mɛnya dia ɔsɔ komonga dui dia dimɛna. Koko lo dihole dia nde nsala ngasɔ, nde akasha ambutshi ande okadimwelo wa lo tshena pe ndo wa la dilɛmiɛlɔ. Koko Yɔsɛfu la Mariya, “koshihodia kɛnɛ kakandawatɛ.” Koko, Yeso “akaakitanyiyaka.”

6-7. Kakɔna kakoka nkimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ dia nkitanyiya ambutshi awɔ?

6 Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka le, onde nyu tɛnaka dia ekɔ wolo nkitanyiya ambutshi anyu, etena kasalawɔ munga kana kawaokanyu lo yoho ya kɔlɔ? Kakɔna kakoka nyokimanyiya? Ntondotondo, nkana yimba lo kɛnɛ kendana la woho wayaoka Jehowa. Bible mbutaka dia etena kakitanyiyayɛ ambutshi ayɛ, “dui sɔ [ngɛnyangɛnyaka] Nkumadiɔndjɔ.” (Kɔl. 3:20) Jehowa mbeyaka dia lo ntena dimɔtshi ambutshi ayɛ hawokoke dimɛna kana lo ntena dimɔtshi vɔ mbidjaka ɛlɛmbɛ wɛnama dia bu amɛna. Koko etena kasɔnayɛ dia mbakitanyiya wɛ mbɔngɛnyangɛnyaka.

7 Ya hende, nkana yimba lo yoho yayaoka ambutshi ayɛ. Etena kakitanyiyayɛ ambutshi ayɛ, wɛ mbangɛnyangɛnyaka ndo vɔ ndekaka ndjaɛkɛ le yɛ. (Tok. 23:​22-25) Ndo wɛ ayoleka ndjaoka suke suke la wɔ. Ɔnangɛsɔ ɔmɔtshi l’oma la Belgique lelɛwɔ Alexandre mbutaka ɔnɛ: “Etena kakamatatɛ nkitanyiya kɛnɛ kakanɔmbaka ambutshi dia nsala, lakayaokaka dia lekɔ suke suke lawɔ ndo taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ.” b Dui dia sato, kanyiya woho wele okitanyiya ayɛ l’etena kɛnɛ wayokokimanyiya lo nshi yayaye. Paulo, ladjasɛ la Brésil, mbutaka ɔnɛ: “Mbeka dia nkitanyiya ambutshi ami akakimanyiya dia nkitanyiya Jehowa ndo nkitanyiya anto akina wele la yema ya lowandji.” Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbishaka ɔkɔkɔ w’oshika wa nkitanyiya ambutshi. Vɔ mbutaka ɔnɛ: “Dia wɛ mpomɔ lokolo l’ɔlɔ ndo dia wɛ nsɛna edja la nkɛtɛ.”—Ɛf. 6:​2, 3.

8. Lande na kasɔna ɛlɔngɔlɔngɔ efula dia nkitanyiya ambutshi awɔ?

8 Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka efula mɛnaka woho weta akambo dimɛna etena kongawɔ l’okitanyiya. Luiza ladjasɛ nde lawɔ la Brésil akɛnaka okakatanu dia nde nshihodia lande na kakawoshimbaka dia monga la telefɔnɛ lo ntena dimɔtshi. Lo ndjela kanyi yande, ndooko kɔlɔ monga la telefɔnɛ nɛ dia suke l’asekande wa lɔlɔnga lande tshɛ waki la telefɔnɛ. Koko oma laasɔ nde akayoshihodiaka di’ambuthi ande wakokokɛka. Nde mbutaka ɔnɛ: “Kakianɛ lambɛna dia nkitanyiya ambutshi ami bu oko onto ladjawɔ lo shasa koko oko okaba wa lo nkɔsa ka mutuka wakoka nsukɛ lɔsɛnɔ lami.” Kadiyɛso kɛmɔtshi kadjasɛ l’Étas-Unis nde la wɔ mbutaka dia nde aki l’okakatanu dia nkitanyiya ambutshi ande lo ntena dimɔtshi. Nde nembetshiyaka ate: “Etena kemi hashihodia tshɛ lo tshɛ lande na kambidjɛ ambutshi ami ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi shikaa, dimi kaloyaka washo l’ɔkɔngɔ l’etena kakakokɛka ɛlɛmbɛ awɔ.” Monica ladjasɛ la Arménie, mbutaka dia awui wakongaka dimɛna etena kakandakitanyiyaka ambutshi ande oleki etena kakinde kombakitanyiyaka.

KITANYIYA “EWANDJI WA LAADIKO”

9. Ngande wayaoka anto efula lo kɛnɛ kendana la nkitanyiya ɛlɛmbɛ?

9 Anto efula mbetawɔka dia tekɔ l’ohomba w’ewandji wa lɛɛta ndo sho pombaka nkitanyiya ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi watodjɛ “ewandji wa laadiko.” (Rɔmɔ 13:1) Koko anto akɔ waamɛ mengengaka dia nkitanyiya ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi wɛnawɔ dia keema losembwe kana wɛnawɔ dia wekɔ lo mbahika awui efula. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka ofutelo w’elambo. K’anɛi ɔtɔi ka wanɛ wadjasɛ lo wodja ɔmɔtshi wa lo Europe, mbetawɔka dia “bu dui dia dimɛna dia mfuta elambo naka mɛnamaka dia mfuta elambo akɔ bu dui dia losembwe.” Diakɔ diele lo wodja ɔsɔ anto hawofute elambo tshɛ walɔmba lɛɛta anto dia vɔ mfuta.

Wetshelo akɔna wakondjaso lo kɛnɛ kendana l’okitanyiya wa Yɔsɛfu la Mariya? (Enda odingɔ 10-12) c

10. Lande na kahombaso nkitanyiya oyadi kaanga ɛlɛmbɛ weso hatolange?

10 Bible mbetawɔka dia ewandji w’ana w’anto mbele lo kiɔkɔ y’asui wadiɛnɛ anto, wekɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Satana ndo keema edja wayanga ndanyema. (Os. 110:​5, 6; Ond. 8:9; Luka 4:​5, 6) Ndo tɔ totɛka nto ɔnɛ “onto tshɛ lalɔshana la lowandji ambɔlɔshana la yɛdikɔ y’oma le Nzambi.” L’etena kɛnɛ Jehowa aketawɔ di’ewandji wa lɛɛta tɔlɔmbɔla ndo nɔmbɔla akambo ndo nde nongamɛka dia sho mbakitanyiya. Ɔnkɔnɛ, sho pombaka “mbasha kɛnɛ tshɛ kahombawɔ nongola,” mbidja ndo elambo, dilɛmiɛlɔ, ndo okitanyiya. (Rɔmɔ 13:​1-7) Sho mbeyaka mɛna di’ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi bu dimɛna, bu la losembwe ndo ekɔ wolo nkitanyiya. Koko sho kitanyiyaka Jehowa ndo nde tɔlɔmbaka dia nkitanyiya ewandji ɛsɔ wa laadiko etena tshɛ kewɔ watatɔlɔmbɛ dia mɔnyɔla wadjango ande.—Ets. 5:29.

11-12. Oko wɔkɔndwamidiɔ lo Luka 2:​1-6, kakɔna kakasale Yɔsɛfu nde la Mariya dia nkitanyiya ɔlɛmbɛ waki okakatanu le wɔ ndo etombelo akɔna waki la dui sɔ? (Enda ndo esato.)

11 Sho koka nkondja wetshelo oma le Mariya la Yɔsɛfu lo nkitanyiya ewandji wa laadiko kaanga l’etena kaki wolo nsala dui sɔ. (Adia Luka 2:​1-6.) Etena kaki Mariya la diemi dia ngɔndɔ divwa, nde la Yɔsɛfu wakahomana l’ohemba wendana l’okitanyiya. Owandji Ogistɛ akadjanga di’onto tshɛ lakasɛnaka lo diolelo dia Rɔmɔ ntshɔ tofundja lokombo lo wodja ande wa lootɔ. Yɔsɛfu nde la Mariya wakande lɔkɛndɔ otsha la Bɛtɛlɛhɛma, lɔkɛndɔ la kilɔmɛtrɛ 150 lo mboka k’akona. Lɔkɛndɔ lɔsɔ komonga dimɛna djekoleko le Mariya. Atshukanyi asɔ wakahombe ndjakiyanya lo dikambo dia yoonge ya Mariya ndo dia ɔna laki l’otema. Vɔ wakakoke ndjakiyanya dia lɔɔnɔ koka mbonda etena kakiwɔ lo mboka. Wakakoke ndjakiyanya lo woho wa nkokɛ ɔna ɔsɔ nɛ dia nde mbaki Mɛsiya wakawakongɛka. Onde kɛsɔ akawasha yɛkɛnɛndɛ diaha nkitanyiya ewandji wa laadiko?

12 Yɔsɛfu nde la Mariya kombetawɔ diaha kaanga dui ɔtɔi mbakonya diaha nkitanyiya ɔlɛmbɛ ɔsɔ. Jehowa akatshɔkɔla okitanyiya awɔ. Mariya akakome la demba dia dimɛna la Bɛtɛlɛhɛma, akote ɔna laki la yoonge ya dimɛna ndo akakimanyiya dia prɔfɛsiya ka lo Bible kotshama!—Mika 5:2.

13. Shɛngiya yakɔna yakoka monga l’okitanyiya aso le anangɛso?

13 Etena kakitanyiyaso ewandji wa laadiko, dui sɔ mongaka l’ɛlɔlɔ le so ndo le anto akina. Lo ngande? Lo wedi ɔmɔtshi, sho mbewɔka dilanya diashawɔ anto wahakitanyiya ɛlɛmbɛ. (Rɔmɔ 13:4) Okitanyiya aso koka monga la shɛngiya lo woho wɔsa ewandji wa lɛɛta Ɛmɛnyi wa Jehowa lo tshɛ kawɔ. Ɛnyɛlɔ, ambeta ɛnɔnyi efula la Nigéria, asɔlayi wakɔtɔ lo Mbalasa ka Diolelo etena kakasalemaka losanganya lɔmɔtshi watayange anto wakatɔmbɔkɔ diaha mfuta elambo. Koko kɔmanda k’asɔlayi akatɛ asɔlayi dia vɔ mimɔ ndo akate ate: “Ɛmɛnyi wa Jehowa wokofutaka elambo.” Mbala tshɛ kakitanyiyayɛ ɛlɛmbɛ wɛ kimanyiyaka di’onto ntɛkɛta dimɛna lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo dui sɔ koka ndjokokɛ lushi lɔmɔtshi asekayɛ ambetawudi.—Mat. 5:16.

14. Kakɔna kakakimanyiya kadiyɛso kɛmɔtshi dia “monga suke dia nkitanyiya” ewandji wa laadiko?

14 Koko, hatotongaka nshi tshɛ suke dia nkitanyiya ewandji wa laadiko. Kadiyɛso kɛmɔtshi kodjashi l’Étas-Unis kelɛwɔ Joanna mbutaka ɔnɛ: “Aki dui dia wolo efula le mi dia monga l’okitanyiya nɛ dia ase nkumbo kami wakadiɛnɛka l’awui waki komonga la losembwe wakaasalɛka ewandji wa laadiko.” Koko Joanna akasale la wolo dia ntshikitanya ekanelo kande ka yimba. Ntondo, nde akatshike mbadia awui wa lo rɛzo sɔsio watshutshuya anto dia tɔmbɔkwɛ ewandji wa laadiko. (Tok. 20:3) Dui dia hende, nde akalɔmbɛ Jehowa dia mbokimanyiya dia nde ndjaɛkɛ le nde lo dihole dia nyanga dia Jehowa ntshikitanya mandji y’ana w’anto. (Os. 9:​9, 10) Dui dia sato, nde akadia asawo wa l’ekanda aso wakatɛkɛtaka dia lomangemange. (Jni. 17:16) Joanna mbutaka ate nkitanyiya ewandji wa laadiko ambokimanyiya dia monga la “ki ka l’etei k’otema ndo la ɔlɔ.”

KITANYIYA ƐLƆMBWƐLƆ K’OMA LE OKONGAMELO WA JEHOWA

15. Lande na kakoka monga okakatanu le so dia nkitanyiya ɛlɔmbwɛlɔ kaya oma l’okongamelo wa Jehowa?

15 Jehowa tɔlɔmbaka dia sho “kitanyiya wanɛ walɔmbɔla” etshumanelo. (Hɛb. 13:17) Kaanga mbele Owandji aso Yeso ekɔ kokele, wanɛ wakamba la nde lanɛ la nkɛtɛ bu kokele. Sho mbeyaka monga l’okakatanu dia nkitanyiya djekoleko naka wambotɔlɔmba dia nsala dui diahatangɛnangɛna nsala. Ɔpɔstɔlɔ Petero aki l’okakatanu dia monga l’okitanyiya l’etena kɛmɔtshi. Etena kakawotɛ ondjelo dia ndɛ nyama mɔtshi yakɔsamaka mindo lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, Petero akatone aha mbala ɔtɔi koko mbala shato! (Ets. 10:​9-16) Lande na? Ɛlɔmbwɛlɔ k’oyoyo kɛsɔ kakɛnama dia tɔ bu la wahɔ le nde. Kɛsɔ akatshikitana tshɛ lo tshɛ la kɛnɛ kakandasalaka ntondo. Naka Petero aki l’okakatanu dia nkitanyiya ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le ondjelo wa kokele, kete hoke sho etena kalɔmbamaso dia nkitanyiya anto wele bu kokele!

16. Kaanga mbakɔshi ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ dia ɛlɔmbwɛlɔ kakandalongola komonga ka dimɛna, kakɔna kakandasale? (Etsha 21:​23, 24, 26)

16 Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ aki “suke dia nkitanyiya” ɛlɔmbwɛlɔ kakɔsamaka oko kaki kɔlɔ. Akristo w’ase Juda wakoke vate vate yakawataka lo dikambo dia Pɔɔlɔ, y’ɔnɛ nde ekɔ lo nsambisha “wetshelo w’ɛtɔlɔki wendana la Mɔsɛ” ndo ɔnɛ nde halɛmiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. (Ets. 21:21) Dikunanyi d’Akristo dia la Jɛrusalɛma wakalɔmbɛ Pɔɔlɔ dia mbɔsa apami anɛi dia ntshɔ lawɔ lo tɛmpɛlɔ ndo nsala sɛlɛmɔni ka wɛdiamelo di’anto mɛna dia nde akakitanyiyaka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Koko Pɔɔlɔ akeyaka dia Akristo komonga nto l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ndo ndooko dikambo dia kɔlɔ diakandasale. Koko Pɔɔlɔ akakitanyiya aha la ntshimbatshimba. Nde “akɔshi apami akɔ, akayaɛdia kaamɛ la wɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ.” (Adia Etsha 21:​23, 24, 26.) Okitanyiya wa Pɔɔlɔ akakimanyiya dia kaamɛ monga.—Rɔmɔ 14:​19, 21.

17. Wetshelo akɔna wamboyokondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Stephanie?

17 Kadiyɛso kelɛwɔ Stephanie aki l’okakatanu l’etena kɛmɔtshi dia mbetawɔ yɛdikɔ yakɔshi anangɛso walɔmbɔla lo wodja ande. Nde l’omɛnde waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa nkamba l’olui ɔmɔtshi wa l’ɔtɛkɛta okina. Oma laasɔ, Bɛtɛlɛ akatola olui ɔsɔ ndo wakatɛ atshukanyi asɔ dia vɔ nkalola l’etshumanelo ka l’ɔtɛkɛta awɔ wa lootɔ. Stephanie mbetawɔka ɔnɛ: “Laki la lonyangu efula. Dimi kɔfɔnyaka dia ohomba wakikɔ efula l’ɔtɛkɛta aso wa lootɔ.” Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, nde aketawɔ sukɛ ɛlɔmbwɛlɔ k’oyoyo kɛsɔ. Nde mbutaka ate: “L’edjedja ka wonya, lakayɛnaka ɛlɔlɔ w’oma lo yɛdikɔ shɔ. Kakianɛ taya ambutshi wa lo nyuma w’anto efula wele la so l’etshumanelo wele ambutshi awɔ bu l’akambo wa mɛtɛ. Leeka Bible nto la kadiyɛso kɛmɔtshi kakɔlɛ lo nyuma. Ndo kakianɛ laya la wenya efula wa nsala wekelo w’onto ndamɛ.” Nde kotshaka ate: “Laya la nkum’otema ka pudipudi leya dia lakasale kɛnɛ tshɛ kakamakoke nsala dia nkitanyiya.”

18. Ngande wakondjaso wahɔ oma lo monga l’okitanyiya?

18 Sho kokaka mbeka dia monga l’okitanyiya. Yeso “akeke dia monga l’okitanyiya,” aha lo ntena di’amɛna to koko ndo lo “asui wakadasowe.” (Hɛb. 5:8) L’ɛnyɛlɔ ka Yeso, mbala efula sho mongaka l’okitanyiya oma l’ekakatanu wahomana la so. Ɛnyɛlɔ, lam’akatatɛ hemɔ ka COVID-19 lam’akawatotɛ dia tokotshika nsangana lo Mbalasa ya Diolelo ndo tokemadia olimu w’esambishelo ka luudu la luudu, onde wɛ aki l’okakatanu dia nkitanyiya? Koko okitanyiya ayɛ wakakokokɛ ndo dui sɔ diakakimanyiya di’etshumanelo monga kaamɛ ndo ntombola Jehowa. Kakianɛ, onto tshɛ la l’atei aso ambɔlɔngɔsama dia nkitanyiya ɛlɔmbwɛlɔ kayotolongola lo mfɔnu ka woke. Lɔsɛnɔ laso mbeyaka nemanɛ la dui sɔ!—Jɔbɔ 36:11.

19. Lande na kakombolayɛ monga l’okitanyiya?

19 Tambeka di’okitanyiya mbelaka mbala efula lokema l’ɛtshɔkɔ. Koko sho sɔnaka dia nkitanyiya Jehowa lo dihole di’anto nɛ dia sho mbookaka ngandji ndo nangaka mbokitanyiya. (1 Jni. 5:3) Hatokokaki pondjo mfuta Jehowa lo kɛnɛ tshɛ kamondotosalɛ. (Os. 116:12) Koko sho koka mbokitanyiya ndo nkitanyiya wanɛ wakandasha yema ya lowandji laadiko diaso. Naka sho monga l’okitanyiya, kete tayɛnya dia tekɔ akanga wa tomba. Ndo akanga wa tomba ngɛnyangɛnyaka otema wa Jehowa.—Tok. 27:11.

OSAMBO 89 Tohokame, tokitanyiya ko tayɔtshɔkwama

a Oko weso anto wele bu kokele, sho tshɛ mongaka l’okakatanu lo ntena dimɔtshi dia monga l’okitanyiya, kaanga etena katosha onto ɔmɔtshi ɛlɔmbwɛlɔ kende la lotshungɔ la tosha. Lo sawo nɛ tayɔkɛtshanya wahɔ wakondja wanɛ wakitanyiya ambutshi awɔ, “ewandji wa laadiko,” ndo anangɛso walɔmbɔla etshumanelo k’Akristo.

b Dia nkondja alako lo woho wa sawola l’ambutshi ayɛ lo kɛnɛ kendana l’ɛlɛmbɛ wɛnayɛ dia wekɔ wolo nkitanyiya, enda sawo dia lo jw.org diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Comment parler à mes parents des règles qu’ils me fixent?

c ELEMBETSHIEYELO W’OSATO : Yɔsɛfu nde la Mariya wakakitanyiya didjango dia Kayisa dia tofundja lokombo la Bɛtɛlɛhɛma. Akristo wa nshi nyɛ kitanyiyaka ɛlɛmbɛ wendana l’ɔkɛndjɛkɛndjɛlɔ, ofutelo w’elambo ndo nkitanyiya ɛhɛmwɛlɔ w’oma le “ewandji wa laadiko” wendana la yoonge.